مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

 

چكيده ...... ...1
مقدمه .....2

فصل اول :

1-1سيد جمال الدين نخستين هوا خواه اتحاد و اسلام ..... ..7

فصل دوم :

2-1امتياز تنباكو و نتايج آن . .....33

فصل سوم :

3-1كشته شدن ناصرالدين شاه .. ...58

فصل چهارم :

4-1مظفرالدين شاه و اعطاي مشروطيت ..... .89

فصل پنجم :

5-1محمدعلي شاه و قانون اساسي از جلوس سلطنت تا توپ بستن به مجلس .. ....123

فصل ششم:

6-1معاهده دولتين روس انگليس از نقطه نظر ايران ....158

فصل هفتم :

7-1لطمه 23 ژوئن 1908 {م} و به هم خوردن مجلس اول .. 178

فصل هشتم :

8-1دفاع تبريز . .......210

فصل نهم :

9-1سقوط تبريز و هيجان ايالات .... .....232

فصل دهم :

10-1غلبه ملت و خلع محمد عليشاه و اعاده مشروطيت . .....263

فصل يازدهم :

11-1جلوس سلطان احمد شاه و تشكيل مجلس ثاني .... ..289

منابع ...............................................................................................................312

چكيده انگليسي ..................................................................................................314

 

 

چكيده

بررسي تحولات سياسي ايران از دوران فعاليت سياسي سيد جمال الدين اسد آبادي تا جلوس احمد شاه از مهم ترين مباحث تاريخ سياسي معاصر ايران محسوب مي شود . در اين دوره 2 گزينه مرتبط به هم تحولات را رقم زده است :

الف ) تحولات داخلي ايران

ب) نگاه غرب به تحولات داخلي ايران

بي شك هر دو مرتبط به هم بوده اند در اين راستا مورخين ايراني و غربي مطالبي به رشته تحرير درآورده اند . از ميان نويسندگان غربي مي توان نوشته هاي ادوارد براون را نام برد محتواي كتاب وي حاوي نكات برجسته اي است كه تا حدودي بيطرفانه جنبه هاي وقايع نگاري دوره مزبور را به رشته تحرير كشيده است وي بدون جهت گيري خاصي تحولات داخلي را متاثر است آگاهي عمومي و استبداد دستگاه دولتي مي داند اداوار بروان نوشته هاي خود را در 11 بخش متفاوت ولي مرتبط به هم نوشته است . عمده ترين نگاه وي به بخش تحولات مشروطه است . وي استبداد محمدعلي شاه را سخت ترين دوره تاريخ معاصر ايران مي داند . نسخه خطي كه به راهنمايي استادان محترم تصحيح و تحشيه شده ماده خامي بوده است كه در تاريخ نگاري جزء سرچشمه هاي اصلي محسوب مي شود به همين خاطر بر آن شده ام تا مطالب را بر اساس روشن نمودن وقايع تاريخي نه تنها تصحيح بلكه توضيح دهم.

واژگان كليدي :

سيدجمال الدين اسدآبادي – ناصر الدين شاه – قانون – مظفرالدين شاه – مشروطيت – روسيه – انگلستان – محمدعلي شاه – مجلس – آذربايجان – تبريز – تهران – احمد شاه .

 

 

 

مقدمه

کتاب تاريخ انقلاب ايران از متون مهم و معتبر تاريخي مربوط به دوران قاجاريه است که وقايع زمان را در يازده فصل از سلسله وقايع تنباکو و تاثير آن بر ساختار اجتماعي ايران تا جلوس احمد شاه بر تخت سلطنت را در بر مي گيرد.

مولف کتاب نامعلوم است و درباره انگيزه تأليف کتاب هم سخني به روشني در متن نيامده ولي از فحواي کلام چنين استنباط مي شود که وي علاقه وافري به ذکر وقايع دوره مشروطيت داشته و خواسته متن مهم را در معرض ديد اهل فن قرار دهد. بي شک اين اولين متني نيست که محققين و نويسندگان تاريخي در خصوص تاريخ ايران از منظر تحليل وقايع علاقه نشان داده اند. مطالعه موردي در خصوص محتواي سفرنامه هائي که سياحان نوشته اند چنين معلوم مي شود که ايران بواسطه موقعيت مهم جغرافياي سياسي ـ فرهنگي مطمح نظر آنان نيز بوده است. و متن حاضر نيز از اين قاعده مستثني نيست.

باري کل کتاب شامل يازده فصل مي باشد که فصل اول شامل:

مطالبي است در خصوص سيد جمال الدين اسدآبادي که به نخستين هواخواه اتحاد اسلام معروف بوده است.

در فصل دوم، امتياز تنباکو و پي آمدهاي آن به تفصيل توضيح داده شده است.

کشته شدن ناصرالدين شاه و شيوه برخورد حاکميت با قاتل ايشان از جمله وقايع مهم فصل سوم متن مي باشد.

اعطاي مشروطيت توسط مظفرالدين شاه به مردم از جمله مطالب ارزشمند فصل چهارم است. در فصل پنجم، مطالب و مسائل مربوط به محمد عليشاه و قانون اساسي از زمان جلوس وي به تخت سلطنت تا به توپ بستن مجلس آورده شده است.

فصل ششم متن، شامل وقايع و پي آمدهاي معاهده دولتين روس و انگليس از نظر ايران است.

لطمه بيست ژوئن 1907 ميلادي بر ساختار سياسي ايران از جمله وقايع و مطالبي است که نويسنده به تفصيل در فصل هفتم به آن پرداخته است.

 

دفاع قهرمانانه مردم غيور تبريز از آزادي از جمله مطالبي است که در فصل هشتم به آن پرداخته شده است.

سقوط تبريز پس از دلاوريها و ايستادگيهاي دليرانه و هيجانات ايالات از جمله مطالب مهم مندرج شده در فصل نهم مي باشد.

فصل دهم شامل وقايع مربوط به غلبه ملت بر محمد عليشاه و خلع وي از سلطنت و اعاده مشروطه است.

فصل پاياني جلوس احمد شاه بر تخت سلطنت را شامل مي باشد.

نسخه خطي فوق به شماره 8860 در کتابخانه آيت الله مرعشي نجفي در قم موجود است که توسط اينجانب تهيه شده است.

پس از تفحص از فهرست نسخ خطي استوري، بريگل و فهرست نسخ خطي بريتانيا و ليدن هلند، نوبت به بررسي فهرست کتب خطي داخلي رسيده بود که به کمک استاد محترم مشاورم فهارس ملک، ملي و دانشگاه تهران بررسي شد که نسخه بدلي از آن پيدا نکردم. لذا مبناي تصحيح را بواسطه تک نسخه بودن بر اساس تحشيه و مقايسه با ديگر کتبي که در آن ايام نوشته شده است، گذاشتم.

نويسنده کتاب، مطالب را از زمان سيد جمال الدين اسدآبادي شروع کرده و معتقد است که سيد بر ضرورت انجام اصلاحات سياسي و اجتماعي براي ايجاد دگرگوني، نه تنها در خود ايران بلکه در سر تا سر خاورميانه داد سخن مي داد تا به اين وسيله اين کشورها در برابر نفوذ غرب ايستادگي کنند و بر نارسايي ها و فساد دولت هاي خاورميانه چيره شوند.

واکنش مهم براي ايجاد دگرگوني در ايران، در پي واگذاري [محرمانه ي] امتياز تنباکو در سال 1891 م/ 1308 هـ.ق. به وجود آمد که خبر آن براي نخستين بار در روزنامه فارسي زبان «اختر» چاپ استانبول و سپس در اعلاميه اي به گوش مردم رسيد. افکار عمومي به سرعت تحريک شد. زيرا اعطاي امتياز تنباکو در زندگي همه مردم ايرانياني که با آن سر و کار داشتند مستقيماً تاثير مي نهاد. واگذاري اين امتياز به اروپائيان از علل اساسي اعتراض و مخالفت مردم بود.

پس از الغاي امتياز تنباکو، سيد جمال الدين و شمار کوچکي از پيروان وي بر تلاشهاي خود براي مشروعيت زدائي از ناصرالدين شاه افزودند و يکي از آنها ميرزا رضاي کرماني بود که شاه را در سال 1313 هجري قمري به قتل رسانيد.

از زمان بحران گريبايدوف در سال 1244 هجري مخالفت با بابيها و سپس مخالفت با واگذاري امتياز تنباکو که به لغو آن در سال 1308 قمري انجاميد ايرانيها بر اساس مذهب و اقتدار علمائي که مجتهدين بر آن سلطه داشتند بسيج شدند. مشروعيت سلطنت در هر سه مورد ياد شده به زير سوال رفت. حاکميت ملي در دهه 1300 هجري قمري به خصوص با اعطاي امتيازات به خارجيان، مساله ساز شد و مشروعيت شاه را تضعيف کرد. دو تحول مهم در حال بروز بود. يکي، تبيين نظرات و عقايد مربوط به چگونگي مقابله با مسائل داخلي و خارجي، و ديگري پيدايش گروه هاي جديدي که خواستار انجام تغييرات بودند. اين خواست مردم براي ايجاد تغييرات، چالشي را هم براي اقتدار سلطنت و هم مذهب به لحاظ پاسخگوئي در برابر مردم در پي داشت. بعلاوه پايه و اساس مشارکت سياسي مردم در حال گسترش بود.

مظفرالدين شاه در چنين شرايطي جانشين پدرش شد. وي سياست پدر را در بي تفاوتي نسبت به اصلاحات ادامه داد. تظاهرات مردم، بست نشيني، سرکوب مردم زندگي اقتصادي پايتخت را فلج کرد. شالوده تحرک ملي به مشروطيت انجاميد. در سال 1285 خورشيدي نخستين دورة مجلس شوراي ملي افتتاح شد. انديشه قانون گذاري چالشي در برابر نظريه اسلامي ايجاد کرد.

با درگذشت مظفرالدين شاه بن بستي در روابط بين محمد عليشاه و مجلس بوجود آمد. شاه جديد اگر چه متمم قانون اساسي را توشيح کرد ولي با اساس آن مخالف بود. وي با انتصاب ميرزا علي اصغر خان امين السلطان به صدر اعظمي که منفور مردم بود بر وخامت اوضاع افزود و باعث هرج و مرج در تهران شد. پس از ترور صدر اعظم بدست عباس آقاي تبريزي و سوء قصد ناموفق به جان محمد عليشاه وي دست به کودتا زد و مجلس را تعطيل کرد. رهبران تندرو اصلي به زندان افتادند و سپس به دار آويخته شدند و تعداد ديگري نيز فرار اختيار کردند.

مقاومت در برابر کودتاي محمد عليشاه از تبريز آغاز شد. ولي وقتي که نيروهاي شاه تبريز را تصرف کردند انقلابيون به رهبري ستارخان به گيلان پناه آوردند تا از آنجا دوشادوش ساير انقلابيون به سمت تهران حرکت کنند.

به توپ بستن مجلس عاقبتي براي شاه نداشت و سرانجام به سفارت روسيه پناهنده شد. تار و پود کشور بواسطه عدم اعتماد محمد عليشاه به مشروطه گسيخته بود. احمد شاه درست پيش از جنگ جهاني اول، تاج شاهي بر سر نهاد و ظاهراً ايران در اين جنگ بي طرف بود. همانگونه که اشاره شد موضوع کتاب شامل حوادث و وقايع مشروطه و سرانجام سلطنت احمد شاه مي باشد. حوادث آمده در کتاب وقايع خاصي را در اختيار خواننده قرار مي دهد. وقايعي که به صورت تطبيقي با حوادث و مسايل اروپا هماهنگي دارد و از اين بابت متني محکم مي باشد.

بيشترين توجه مولف در کتاب تاريخ انقلاب ايران، معطوف به عدالت خواهي مردم است. دفاع مردم تبريز از مشروطه و اعطاي فرمان مشروطه و ايستادگي محمد عليشاه در مقابل مشروطه از مهم ترين وقايع متن محسوب مي شود. مولف در خاتمه کتاب به شرح احوال جلوس احمد شاه به تخت سلطنت پرداخته و مطلب را به اين واقعه ختم کرده است.

از نظر سبک انشاء و نگارش کتاب تاريخ انقلاب ايران در رديف کتابهاي مهم فارسي بشمار مي آيد و اگر چه مانند بقيه کتب عصر قاجاريه ويژگي تاريخ نويسي دوران قاجار را که سبکي متکلف و مقشيانه است، ندارد لکن از جاذبه کلام و مزاياي ادبي بي بهره نيست. متني است که از انسجام و متانت برخوردار است.

تاريخ انقلاب ايران از جمله منابع تاريخ سياسي و اجتماعي ايران عصر قاجاريه است و اين دوره از چند لحاظ حائز اهميت است:

اوضاع سياسي و اجتماعي ايران پس از جنگ هاي ايران و روس، دگرگونيهايي را طلب مي کرد. عهد نامه گلستان و ترکمانچاي سرآغاز بيداري ايرانيان جهت اصلاح در ساختار نظامي گرديد.

شورشهاي سياسي نشان از اغاز انديشه اصلاح و خردگرائي بود. تا در اين خصوص بتوانند ايران را وارد عرصه تفکر و تفحص سياسي کنند.

رويارويي حاکميت با مردم از جمله مسايل مهم در اين متن است. تقابلي که منجر به مشروطيت و مشروعيت عدالتخواهي مردم گرديد.

اما در مورد روش کار در روي اين رساله بايد گفت که در رسم الخط رساله سعي شده است تطبيق شيوه تحرير کتاب با رسم الخط متداول کنوني رعايت شود. براي حفظ امانت هر جا در متن تصرفاتي ايجاب کرده و يا کلمه اي در نسخه افتاده بود در داخل قلاب [ ] گذاشته شده است.

در پاورقي، مطالبي که لازم تشخيص داده مي شد بصورت موجز توضيح داده شده ولي تفصيل وقايع در بخش تحشيه نوشته شده است. بعضي از اصطلاحات و لغات مهجور در پاورقي با استفاده از کتب مرجع و لغت نامه دهخدا توضيح داده شده است.

در شماره گذاري صفحات به اين نکته توجه شده است که به جاي برگشماري که در واقع شامل دو صفحه است فقط به آوردن شماره صفحات اکتفا شده و اين کار به اين دليل صورت گرفته است که از آوردن تعداد زيادي شماره در صفحات متن خودداري شود.

درباره تعليقات و ضمائم و فهرستها هم چنانچه ملاحظه خواهد شد در تعليقات کتاب اساس کار بر آن بوده است که حتي المقدور جاي سوالي براي خواننده باقي نماند. ابتدا بسياري از اسامي اشخاص و شهرها و مطالب و وقايع تاريخي و اصطلاحات با توضيح مختصر در پاورقي ذکر شده است. سپس توضيحات مفصل هر فصل در پايان همان فصل بصورت تعليقات رساله آمده است.

تعليقات رساله حاضر در چند بخش تنظيم شده است.

1ـ تعليقات کلي که در آن هر جا توضيحي مورد نياز بوده آورده شده است.

2ـ تعليقات جغرافيايي که در اين بخش بيشتر توضيحات مربوط به اماکن بصورت مختصر در پاورقي ذکر شده است.

3ـ تعليقات مربوط به اشخاصي که در هر جائي که تشخيص داده شده به صورت کلي در پايان هر فصل توضيح داده شده است.

نکته قابل ذکر در بخش تعليقات اينکه با توجه به حجم توضيحات بعضي از وقايع و اشخاصي که نياز به توضيح بيشتر داشت با شماره لاتيني در آخر هر فصل مربوط به همان فصل آورده شده است. و شماره اعداد فارسي نشان دهنده تعليقات و توضيحات کوتاه و معني لغات و تبديل سالها و ماههاي ميلادي به قمري و خورشيدي در پاورقي رساله مي باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اوّل

سيد جمال الدين نخستين هوا خواه اتحاد اسلام

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

سيد جمال الدين نخستين هوا خواه اتحاد اسلام

مولف گويد : «در تابستان 1092 [م][1] زماني که دار العلم کمبريج[2] به قدوم هيأت[3] (هواخواهان توسعه مدارس) شرف اندوز بود از نگارنده چنين خواهش رفت که در موضوع اتحاد اسلام نطقي در محضر آن هيأت محترم ايراد نمايد. در ضمن آن نطق به خاطر دارم شکوک[4] و احتمالات خود را در اصل وجود اتحاد اسلام اشاره نموده بدون تدقيق حصول اين معني را نزديک به محال تعبير نموده ام. اگر چه گمان دارم هنوز هم ابواب اعتراض بر اين مساله مفتوح مانده و دست ايرادات از دامن اين موضوع کوتاه نشده باشد. زيرا به زعم مغربيان اتحاد اسلام زاده يک نوع عصبيتي است که به تعصبات (اتحاد آلمان) و (اتحاد اسلام) يا (اتحاد امپراطوريهاي بريتانيا) بي شباهت نيست بلکه مسلم است».

درجه و شدّت آن عصبيت خيل کمتر از اين تعصبات است. زيرا اولاً: اتحاد اسلام امري است قابل مدافعه و شايسته حمايت و ثانياً: اساس اين اتحاد بر يک عقيده عمومي مبتني است که مباني آن هم با نظريات عقليه موافقت دارد. و حال آنکه اتحادهاي سائره اساسش جز بر يک نژاد عمومي مبتني نيست و [شايد] مبنايش هم آن طور با نظريات عقليه موافقت ننمايد. و شک و شبهه ئي نيست که حوادث و وقايع اخير[5]حس اخوت و اتحاد و شرکت در منافع را در ملل اسلامي توليد نموده است.

چنانچه ديده مي شود بعضي از ممالک مستقله اسلاميه مانند عثماني و ايران و مراکش که استقلال و مليت آنان از طرف دول اروپا[6] تهديد و انذار مي شود بيم اضمحلال و خوف هلاک آنان را بيدار و هوشيار[7] و به خطرات عموميه آگاه نموده و محقق است تدريجاً آنها را به جانب يک اساس متين محکمي سوق مي دهد. با اين ملاحظه و نظر ممکن است از وجود اتحاد اسلام سخني رانده شود. مسلم است حرکت و جنبشي که در اين سي ، چهل سال اخير در عالم اسلام مشهود گشته و کم و بيش آثار و علائم موثره اش از حيث سياست و دين در عثماني ـ ايران ـ مصر ـ مراکش ـ قريم و هندوستان پديدار شده بدون ترديد بواسطه غلبه و مظفريت دولت ژاپن بر دولت روس تقويت و تاييد يافته است. زيرا اين تفوق و تقلب بر عالميان ثابت مبرهن داشت در صورتيکه ملل آسيايي [2] در تکميل قشون و سلاح با ملل اروپائي مساوي و مشابه باشند قابليت و استعداد آن را دارند که در ميدان مبارزت در مقابل قوي ترين عساکر دول اروپا خودداري و مقاومت نمايند. ولي اگر بخواهيم ابتداي اين حرکت و جنبش را تحقيقاً بدست آوريم خيلي بيشتر از اينها است چه نهضت اصلاحيه ملت عثماني که به يمن اقدامات (شناسي افندي) و (ضيا پاشا) و (کامل بيک) نخستين رجال انجمن (جوانان ترکي) رسماً شروع و به اعطاي مشروطيت در 23 ديسامبر 1876 [م] [8] منتهي گرديد از پنجاه سال قبل شروع مي شود و اين حرکت اصلاح در ايام مظلم جنگ عثماني و روس روي به فترت نهاد و در تحت حکومت مستبدانه سلطان عبدالحميد به کلي محو و نابود شد.

تا آنکه ناگهان در 24 ژوئيه[9] 1908 [م] با يک حسيات مفتخرانه غير مترقيانه زنده گرديد. درست يک ماه بعد از آنکه پارلمان ايران به حکم شاه و اقدام دست نشانده هاي روسي او دچار خراب و انهدام شود به همچنين نهضت عليه مصريها که در حوالي سال 1871 [م][10] شروع و به طغيان عرابي پاشا و تصرف انگليس در 1882 [م][11] منتهي گرديد. هنوز از نظرها محو نشده و اثار مختلفه چند در اين سنوات اخيره ظاهر داشته است. و نيز انقلاب و هيجان ايرانيان در 5 ماه اوت 1906 [م][12] که در تحت حکم مظفرالدين شاه مرحوم منتهي به اعطاي مشروطيت شد و موقتاً بواسطه (کودتا) لطمه مملکتي 23 ماه ژوئن 1908 [م][13] مقطوع و منفصل گرديد. در واقع نفس الامر تا اندازه اي که آثار ظاهره مدخليت دارد از هيجان ظفر توامان واقعه[14] انحصار تنباکو در 1891 [م][15] شروع مي شود در صورتي که افکار و عقايدي که مايه و باعث توليد و ظهور اين نفرت عمومي بود در پنج شش سال قبل از مقدمه انحصار تنباکو بواسطه شخص شهيري که تذکره حيات او را در اين فصل قصد نموده ام اشاعه و انتشار يافت.

يکي از مسائلي که هنوز مطرح مذاکره و در تحت مباحثه است اين است که ايا مردمان بزرگ باعث هيجانهاي بزرگند يا هيجانهاي بزرگ مايه پيدايش مردمان بزرگ مي شود. ولي اين مقدار مسلم است که هر دو لازم و ملزوم يکديگرند. در اين نهضت اتحاد و حريت ملل اسلامي هيچ کس مانند سيد جمال الدين اقداماتش واضح و لايح نيست که با چهره با جلال و تاثير و قوت نفسي عالي و معلوماتي بيشمار و فعاليتي خسته نشدني و جرعتي با جسارت و فصاحتي فوق العاده قلماً و لساناً بر اين امر خطير قيام و اقدام نمود.

دانشمند مزبور جامع کمالات، فيلسوف و نويسنده هم ناطق و هم روزنامه نگار بود. و بعلاوه يکي از سياسيون نيز بشمار مي رفت. دوستانش او را يکي از وطن پرستان بزرگ و دشمنانش او را يکي از شورشيان عالم مي دانستند. به اغلب ممالک اسلامي يکي دو مرتبه مسافرت نموده و بسياري از پايتختهاي[16] ممالک اروپا را نيز سياحت کرده در شرق و غرب با بزرگان عصر [3] خويش بعضي را با روابط دوستانه و برخي را با حسيات دشمنانه ملاقات نموده است.

خوشبختانه براي تذکره حيات اين دانشمند بزرگ مطالب و عناوين بسيار در دست است . ولي غالباً به زبان عربي است. مختصري از شرح زندگاني او در مقدمه ترجمه عربي کتاب (رد برد هريين) که از مولفات خود آن جناب است مندرج گرديده (اصل اين کتاب بزبان فارسي در 1880 [م][17] در حيدرآباد دکن تاليف و در 1885 [م] مطابق 1303 [ق][18] در بيروت طبع و توزيع يافته است).

تاريخ ديگري در ترجمه حيات اين دانشمند تا زمان فوت او که در 1897 [م][19] واقع شد در جلد دوم کتاب مشاهير الشرق تاليف جرجي زيدان منطبعه مصر 1902 [م] در صفحه 66ـ54 مسطور است و نيز در اين اواخر المنار که هنوز منتشر است بسياري از آثار علميه و اقدامات او را که حاکي از علو مقاصد و سمو[20] همت است نشر داده و مي دهد. بزرگترين تلاميذ مرحوم سيد يکي شيخ محمد عبده² مفتي ديار مصر است که با وجودي که از علماي بزرگ عالم اسلامي است. مع هذا به تلميذ در محضر سيد افتخار دارد و سيد را معلم خود مي داند. بدو ملاقات اين معلم و متعلم در مصر در تاريخ 1871 [م][21] بوده و از آن تاريخ به بعد در شرح زندگاني و حيات سيد اسناد کثيري در دست است. ولي از تذکره اوايل حيات او به جز يکي دو فقره موجود نتوان يافت. آن هم چندان معتمد عليه نتواند بود زيرا در موطن صاحب تذکره اختلاف و تباين دارد. از آن جمله مسقط الرأس او را افغانستان دانسته اند. در صورتي که عموم ايرانيان و بالاخص (ژنرال شنيدلر) که دستي در امور ايران دارد معترفند که مسقط الرأس سيد در حقيقت اسدآباد کابل نيست بلکه اسدآباد همدان است. ولي با آن احاطه و استيناس[22] که در 68ـ1857 [م][23] در امور پيتکي افغان اظهار داشته بر اين قول قدري مشکل مي نمايد. و چنين اشعار داشته اند که ادعاي افغاني بودن سيد³ با وجود ايرانيت بنابراين مصلحت بوده که خود را از اهل تسنن قلمداد[24] دهد و يا آنکه خود را از تحت حمايت ايران خارج نمايد.

 

1ـ برابر با 1319 هجري قمري مطابق با 1281 خورشيدي

2ـ منظور دانشگاه کمبريج در انگلستان است.

3ـ هيئت

4ـ گمانها ـ شبهه ها

5ـ اخيره

6ـ اروپ

7ـ هشيار

1ـ برابر با 6 ذيحجه 1293 هجري قمري مطابق با 2 دي 1255 خورشيدي

2ـ جولاي / برابر با 25 جمادي الثاني 1326 هجري قمري مطابق با 2 مرداد 1287 خورشيدي

3ـ برابر با 1287 هجري قمري مطابق با 1250 خورشيدي

4ـ برابر با 1299 هجري قمري مطابق با 1261 خورشيدي

5ـ آگست / برابر با 14 جمادي الثاني 1324 هجري قمري مطابق با 14 مرداد 1285 خورشيدي

6ـ جون / برابر با 23 جمادي الاول 1326 هجري قمري مطابق با 2 تير 1287 خورشيدي

7ـ وقعه

8ـ برابر با 1308 هجري قمري مطابق با 1270 خورشيدي

1ـ پاي تختهاي

2ـ برابر با 1297 هجري قمري مطابق با 1259 خورشيدي

3ـ برابر با 1264 خورشيدي

4ـ برابر با 1315 هجري قمري مطابق با 1277 خورشيدي

5ـ بلندي

6ـ برابر با 1287 هجري قمري مطابق با 1250 خورشيدي

7ـ انس گرفتن

8ـ برابر با از 1273 الي 1284 هجري قمري مطابق با 1236 الي 1247 خورشيدي

1ـ قلم