مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول: كليات پژوهش

مقدمه: ... ... 2

1-1- بيان مسئله .. ... 4

1-2- ضرورت و اهميت موضوع ....... . 5

1-3- سوالات تحقيق. ... 5

1-4- هدف تحقيق.... . 6

1-5- پيشينه تحقيق... . 6

1-6- روش تحقيق..... ...... 7

1-7- محدوديت هاي تحقيق... .... 9

1-8- مفاهيم.... .. 9

1-9- زمان و جامعه تحقيق. ..... 10

1-10- مكان تحقيق: جغرافياي تاريخي گرمسار.... .... 12

1-10-1-حدود و موقعيت ويژگي هاي طبيعي .. 13

1-10-2- ويژگي هاي جمعيتي شهرستان گرمسار.... ... 14

1-10-3- وضع سواد و وضعيت اجتماعي .. .... 15

1-10-4- تقسيمات داخلي........................................................................ 17

1-10-5- نژاد مردم گرمسار.................................................................... 17

1-10-6- زبان و لهجه هاي محلي گرمساري ................................................ 18

1-10-7- مذهب مردم گرمسار................................................................. 19

1-10-8- آداب و اخلاق – عقايد و افكار...................................................... 19

1 – 10-9- سرگرميها ،‌جشنها و همگروهي ها.............................................. 20

1 – 10 – 10 – آب و هوا..................................................................... 23

1 – 10 – 11 – رودها.......................................................................... 24

1 – 10 – 12 – پستي و بلندي................................................................. 26

1 – 10 – 13 – زندگي كشاورزي............................................................ 29

1 – 10 – 14 – محصولات كشاورزي....................................................... 29

1 – 10 – 15 – درختان ميوه گرمسار (‌باغدار ي)‌......................................... 33

1 – 10 – 16 – پوشش گياهي................................................................. 37

1 – 10 – 17 – حيوانات وحشي.............................................................. 38

1 – 10 – 18 – زندگي دامپروري............................................................ 38

1 – 10 – 19 – صنايع دستي.................................................................. 40

 

فصل دوم : ادبيات پژوهش

مقدمه................................................................................................ 43

2 – 1 – تعريف بازي از ديدگاه صاحب نظران............................................. 44

2 – 2 – بازيهاي كهن........................................................................... 45

2 – 3- بازيهاي ايراني........................................................................... 46

2 – 4 – طبقه بندي بازيهاي سنتي............................................................. 48

2 – 5 – برخي ويژگي هاي بازيهاي سنتي................................................... 50

2 – 6 – انواع بازي.............................................................................. 53

2 – 7 – ريشه هاي بازيهاي كودكانه.......................................................... 55

2 – 7 – 1 – عناصر بنيادين زندگي به ويژه خاك و آب................................... 55

2 – 7 – 2 – پديده هاي طبيعي................................................................ 57

2 – 7 – 3 – پيوند انسان با جانوران......................................................... 57

2 – 7 – 4 – كار گروهي....................................................................... 58

2 – 7 – 5 – آيين هاي اسطوره اي و جادويي............................................... 59

2 – 7 – 6 – سنت ها و آيين هاي ملي و ديني و اجتماعي كه ريشه هاي چندگانه دارند61

2 – 7 – 7 – جنگ ها و تمرين هاي جنگي از بن مايه هاي مهم در تقليد بازي كودكان62

2 – 7 – 8 – حركت و كنش هاي بدني....................................................... 63

2 – 7 – 9 – بازيهايي كه ريشه در اصل لذت جويي دارند................................ 64

2 – 7 – 10 – زبان و نياز به پيوند اجتماعي.............................................. 67

 

فصل سوم : ديدگاه صاحب نظران در زمينه بازي

مقدمه................................................................................................ 71

3 – 1 – نظريات پيشوايان و بزرگان اسلامي................................................ 72

3 – 2 – نظريه هاي دانشمندان................................................................. 74

3 – 2 – 1 – نظريه كارايييا انرژي اضافي................................................ 74

3 – 2 – 2 – نظريه استراحت يا رفع خستگي .............................................. 74

3 – 2 – 3 – نظريه اجمال فعاليت هاي اجدادي............................................. 75

3 – 2 – 4 – نظريه پيش تمرين............................................................... 75

3 – 2 – 5 – نظريه پوياي دوران كودكي.................................................... 76

3 – 2 – 6 – نظريه پياژه....................................................................... 76

3 – 2 – 7 – نظريه تصفيه و پالايش......................................................... 78

3 – 2 – 8 -نظريه اجتماعي شدن............................................................. 78

3 – 2- 9 – نظريه تكوين شخصيت........................................................... 79

فصل چهارم : چارچوب نظري

مقدمه................................................................................................ 81

4 – 1 – كاركرد.................................................................................. 82

4 – 2 – مكتب كاركردگرايي................................................................... 82

4 – 3- كاركرد اجتماعي بازي ها.............................................................. 84

4 – 4 – بازي و فرايند جامعه پذيري.......................................................... 86

4 – 5 – كاركرد جسمي و ذهني بازي ها..................................................... 89

4 – 6 – كاركرد بازي در رشد عاطفي........................................................ 90

4 – 7 – مكتب اشارعه گرايي.................................................................. 90

4 – 8 – مكاتب اشاعه گرا...................................................................... 91

4 – 8 – 1 – مكتب اشاعه آلمان............................................................... 91

4 – 8 – 2 – مكتب اشاعه انگليس............................................................ 91

4 – 8 – 3 – مكتب اشاعه آمريكا............................................................ 91

4 – 8 – 4 – نقطه محوري نظريه اشاعه گرايي............................................ 92

 

فصل پنجم : يافته هاي تحقيق

مقدمه :.............................................................................................. 94

5 – 1 – مراحل بازي هاي سنتي.............................................................. 95

5 – 2 – نحوه يارگيري.......................................................................... 96

5 – 3- بازيهاي پيش دبستاني................................................................... 97

1 – زنگوله پا..................................................................................... 97

2 – دالي بازي..................................................................................... 98

3 – دسي دسي..................................................................................... 98

4 – اتل متل توتوله............................................................................... 98

5 – عروسك بازي................................................................................ 99

6 – كلاغ پر...................................................................................... 100

7 – ليلي ليلي حوضك........................................................................... 100

8 – سايه بازي.................................................................................... 101

5 – 4 – بازيها و سرگرمي هايي كه در دوران دبستان مرسوم مي باشد ............... 101

1 – قايم باشك..................................................................................... 101

2 – هفت سنگ بالا.............................................................................. 102

3 – بازي چال گردو............................................................................. 103

4 – گل بازي يا خاك بازي..................................................................... 104

5 – بازي جور كن............................................................................... 104

6 – نخ بازي...................................................................................... 105

7 – بازي كله شيطان............................................................................ 106

8 – بادبادك بازي................................................................................. 106

9 – فرفروك بازي............................................................................... 107

10 – شمشير بازي.............................................................................. 107

11 – الك دلك..................................................................................... 107

12 – بازي لپ پره.............................................................................. 109

13 – چارقد بازي................................................................................ 109

14 – آسيا به چرخ............................................................................... 110

15 – بالابلندي.................................................................................... 111

16 – بازي گرگ آمده گله ببره................................................................ 111

17- بازي اوستا بدو.............................................................................. 112

18 – بازي سك سك............................................................................. 112

19 – بازي جفتك چاركش...................................................................... 112

5 – 5 – بازي هاي نوجواني و جواني....................................................... 113

1 – بازي وسطي................................................................................. 113

2 – كشتي يا زورآزمايي........................................................................ 114

3 – طناب كشي.................................................................................. 114

4 – ملق بازي.................................................................................... 115

5 – قلاب سنگ بازي........................................................................... 115

6 – بازي عروس و داماد....................................................................... 116

7 – سوار سوار يا پياده سوار.................................................................. 116

8 – آقاج توپي.................................................................................... 117

9 – اسب سواري................................................................................. 117

10 – تيراندازي.................................................................................. 118

11 – او بازي.................................................................................... 118

5 – 6 – بازيهاي عمومي : مخصوص تمام شرايط سني ( بازيهاي فكري )،‌به استثناء كودكان 119

5 – 7 – تحليل كلي............................................................................. 121

5 – 8 – نتيجه گيري............................................................................ 122

پيوست............................................................................................. 126

فهرست مصاحبه شوندگان...................................................................... 127

منابع................................................................................................ 132

 

 

 

فهرست تصاوير

عنوان صفحه

تصوير 1-1- نقشه استان سمنان................................................................ 10

تصوير 1-2- نقشه گرمسار...................................................................... 11

تصوير 1-3- شهر گرمسار...................................................................... 14

تصوير 1-4- حبله رود........................................................................... 25

تصوير 1-5- منظره اي از كوههاي شمالي گرمسار......................................... 27

تصوير 1-6- منظره اي از كوههاي سردره گرمسار........................................ 28

تصوير 1-7- مزرعه لوبيا....................................................................... 31

تصوير 1-8- بوته بادنجان....................................................................... 32

تصوير 1-9- مزرعه خربزه در گرمسار...................................................... 32

تصوير 1-10- مزرعه يونجه در گرمسار..................................................... 33

تصوير 1-11- مزرعه پنبه در گرمسار ...................................................... 33

تصوير 1-12- درخت انجير ................................................................... 34

تصوير 1-13- درخت انار...................................................................... 35

تصوير 1-14- درخت مو........................................................................ 35

تصوير 1-15- درخت پسته...................................................................... 36

تصوير 1-16- باغ زيتون در گرمسار......................................................... 36

تصوير 1-17- بوته هاي گزدر گرمسار....................................................... 37

تصوير 1-18- گوسفند و بز..................................................................... 39

تصوير 1-19- صنايع دستي..................................................................... 40

تصوير 1-20- قاليچه............................................................................. 41

 

چكيده

بررسی و شناخت یک فرهنگ در گرو شناخت همه عناصر آن می باشد. در هر حوزه فرهنگي ما شاهد عناصر به هم پیوسته ای در آن حوزه می باشیم. بازی و تفریحات نیز از اجزای و عناصر فرهنگ یک جامعه محسوب می شوند که با توجه به شرایط اکولوژیک و فرهنگي دارای ماهیتی جداگانه و متمایز می باشد.

مردم شناسی متناسب با رویکرد علمی خود به مطالعه بازی ها وانواع کارکردهای آن می پردازد مردم شناسی آنرا در قالب «فولکلور» و به عنوان اجزاء هویت بخشی و کارکرد فرهنگ مورد بررسی و مطالعه قرار می دهد.

اهداف: شناخت بازیهای سنتی و معرفی بازیهای سنتی به عنوان جزئی از فرهنگ که دارای کارکردي خاص می باشند. و پی بردن به داشته‌های فرهنگی غنی کشور مان از گذشته تا به حال است.

 

فصل اول : کلیات پژوهش

 

مقدمه

1-1- بیان مسأله

1-2- ضرورت موضوع

1-3- سؤالات تحقیق

1-4- هدف تحقیق

1-5- پیشینه تحقیق

1-6- روش تحقیق

1-7- محدودیت های تحقیق

1-8- تعریف مفاهیم

1-9- زمان و جامعه تحقیق

1-10- مکان تحقیق

 

 

 

 

مقدمه :

انسان از آغاز حیات اجتماعی خود به بازی گرایش داشته و در هر دوره و زمان و در هر جامعه و فرهنگ و در هر گروه سنی و جنسی که بوده به گونه ای خود را با بازی سرگرم می کرده و از آن لذت می برده است . به عبارت دیگر بازی در همه عرصه های زندگی ناسوتی و لاهوتی انسان ، حتی در رقص و نمایش آیینی – مذهبی به شکل های گوناگون حضور و تجلی داشته است .

بازی مانند موسیقی ، رقص ، نقاشی و شعر صورتی فرهنگی دارد و همچون یک
رفتار اجتماعی ، شکل و محتوای فرهنگی آن ، با شکل و محتوای فرهنگی جامعه ای که در آن پدید آمده و به کار می رود ، تطبیق می کند . دوران خردسالی انسان عموماً با بازی های انفرادی می گذرد ، رفته رفته کودک رشد می کند و بزرگ می شود و به جمع بزرگ سالان می پیوندد ، به بازی های جمعی روی می آورد . با این گونه هر فرد در دوره ی زندگی انواع بازی های حسّی ، حرکتی ، تخیلی ، تقلیدی ، کلامی ، هوشی ، رقابتی ، برد و باختی ، مهارتی ، هنری ، تن ورزی و نیروزایی را تجربه می کند و به صورت سرگرمی ، بازی و ورزش به کار می بندد.

نظام های اجتماعی و فرهنگی جامعه بستگی دارد به شیوه و ابزار بازی ها و آفرینش نقش های متفاوت بازیکنان در بازی ها و عناصر سازنده ی زمینه و متن بازی ها ، کم و بیش بازتابنده ی ویژگی های زیست – محیطی و جامعه و فرهنگی است که از آنها برآمده اند . برخی بازیها ابتدایی و ساده و پرداختن به آنها نیاز به مهارت و فوت و فن ندارند ، در صورتی که برخی دیگر پیچیده اند و اجزای آنها به مهارت و قابلیت بازیکنان و به کارگیری اصول و قواعدی ویژه نیاز دارد .

پایگاه اجتماعی و طبقاتی و شرایط اقتصادی و فرهنگی مردم جامعه نیز کم و بیش در نوع بازی های رایج میان آنان و گزینش بازیچه ها و همبازی ها و یا محل و مکان بازی تأثیر گذار و تعیین کننده است . از این روست که شماری از بازی ها در برخی جامعه ها و گروه های اجتماعی خصوصیت طبقاتی می یابد و در انحصار طبقه و قشری خاص در می آیند ، مانند بازی چوگان ، گنجفه که در هر یک به قشری مرفه از جامعه قدیم ایران اختصاص داشت و در میان عامه مردم ، به ویژه قشرهای پایین اجتماعی و اقتصادی ، معمول نبود .

با گذشت زمان و آمد و رفت نسل ها و دگرگونی در نظام های اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی جامعه ها ، نام وشیوه ی بازی ها تطور می یابند و تغییر می کنند و یا بطور کلی از میان می روند و فراموش می شوند و بازی های دیگری جای آنها را می گیرند . بنابرین بازی نیز مانند عناصر دیگر فرهنگی به اقتضای وضع جامعه و فرهنگ رایج در جامعه تغییر صورت و ماهیت می دهد و با تطبیق خود با وضع و حالت اجتماعی و فرهنگی جامعه ، حیات دوباره می یابد . از این رو بقا و دوام هر بازی بستگی به نیروی تغییر یابی و پویایی و سازگاری آن بازی با محیط اجتماعی و فرهنگی خود دارد .

شناخت و درک خاستگاه جغرافیایی و فرهنگی بازی ها و تعیین هویت و روند تحول و تطور تاریخی آنها در هر جامعه ، از سویی به شناخت کلی شکل زندگی اجتماعی مردم و رفتارهای عینی و ذهنی گروه ها و قشرهای اجتماعی جامعه نیاز دارد ؛ از سویی دیگر ، چون شمار بزرگی از بازی ها بیانگر نوع رفتار های فرهنگی و روان - جمعی مردم جامعه برتابنده ی تجربه های دینی – آیینی و بعضاً تقلید و تکرار رفتارها و تجربه های نسل هستند ، بنابراین بررسی زمینه ی بازی ها و تجربه و تحلیل عناصر و اجزای سازنده ی الگوهای رفتاری در بازی ها می تواند پژوهشگران را تا اندازه ای در شناخت نوع و شکل جامعه و روابط اجتماعی و فرهنگی مردم و اوضاع اقلیمی جامعه ای که بازی ها در آن زاده و رشد کرده و بالیده اند ، کمک کند.

1-1- بیان مسأله

مردم شناسان کارکردگرا فرهنگ را به عنوان یک سیستم همبسته مطالعه می کنند . در این سیستم همبسته همه عناصر و اجزا در پیوستگی کامل با هم قرار دارند و هر کدام به نوعی نیازهای سیستم را بر آورده می کنند . مثلاً وقتی که به مطالعه یک جشن یا یک نوع بازی می پردازیم ، زمانی این مطالعه کامل است که ارتباط آنرا با خانواده ، سیاست ، دین ...مشخص شده باشد . « بازی و تفریحات » بخشی از نظام فرهنگی هر جامعه محسوب می شوند که باعث متمایز شدن آن از سایر گروهها و جوامع دیگر می باشند . با نگاهی به اقوام و گروههای مختلف به این نکته پی خواهیم برد که « بازی و تفریحات » در تمامی جامعه دارای شاخصه های متمایز خود می باشند .

« مردم شناسان معتقدند یکی از ویژگیهای فرهنگ « فرهنگ عام ولی خاص است » ، که این امر بیانگر آن است که با وجود تشابه در کلیات و خطوط اصلی ، تفاوت های چشمگیری در اعمال ، رسوم و جلوه های فرهنگی دارند » . ( روح الامینی ، 1382 ، 19 )

« بازی ها و تفریحات » علاوه بر اینکه نمایی ویژه از هویت فرهنگی یک جامعه را نشان می دهند دارای کارکردهای ویژه خود می باشند . هویت اجتماعی کودک در بازیهای پیش دبستانی شکل می گیرد ، ضمن اینکه بخشی از اوقات زمانی کودک بدون برنامه ریزی سازمان یافته در گروه های همسال با انجام بازی ها و تجدید قوای جسمانی سپری می شود . در دوره های بعد فرد به بازی های جمعی و سازمان یافته روی آورده و بدین ترتیب با ظرافت های جمعی آشنا می شود . در دوره بعد از نوجوانی « بازی و تفریحات » بیشتری دارای کارکرد « گذران اوقات فراغت » می باشند . در هر حال ، فرد در جریان انجام بازی از طریق تجربه اعمال متفاوت شخصیت متمایز پیدا می کند .

در این پژوهش میدانی ، محقق بر آن است که به توصیف کامل « بازی و تفریحات » محلی « شهرستان گرمسار » متناسب با دوره های سنی متفاوت بپردازد .

 

 

1-2- ضرورت و اهميت موضوع

بررسی و شناخت یک فرهنگ در گرو شناخت همه عناصر آن می باشد . در هر فرهنگی ما شاهد عناصر به هم پیوسته و ویژه آن حوزه می باشیم . بازی و تفریحات نیز از اجزاء و عناصر فرهنگ یک جامعه محسوب می شوند که با توجه به شرایط اکولوژیک و فرهنگی دارای ماهیتی متمایز و جداگانه می باشند . « بازی و تفریحات » دارای کارکردهای متعددی می باشند . رویکرد کارکرد گرا بیانگر آن است که « هر عمل اجتماعی و هر نهاد را با توجه به روابطی که با تمامی کالبد اجتماعی دارد در نظر بگیریم » ( روح الامینی ، 1382 ، 121 ) . کارکرد « بازی و تفریحات » با توجه به دوره های سنی تا حدودی متفاوت می باشد . شایسته یاد آوری است که انواع بازیها متناسب با دوره های سنی است ، به تدریج که به دوره های بالاتر می رسیم بازیها پیچیده تر و به عبارتی دیگر دارای شاخصه « فکری - ذهنی» می باشند . مردم شناسی ، جامعه شناسی و روان شناسی متناسب با رویکرد علمی خود به مطالعه « بازی ها » و انواع کارکردها می پردازند .

مردم شناسی بازیها را در قالب « فولکور » و به عنوان اجزاء هویت بخشی و کارکرد فرهنگ، و جامعه شناسی بازيها را در قالب تئوریهای اجتماعی شدن مورد بررسی و مطالعه قرار می دهند . روان شناسان نیز بازیها را بعنوان عاملی اساسی در تکوین شخصیت تلقی می‌کنند . بازيهاي سنتي نيز به عنوان بخشي از فرهنگ از نسلي به نسل ديگر منتقل مي شوند و در جريان اين انتقال بسياري از آنها كاركرد خود را از دست داده اند و با بررسي آنها مي توان عوامل موثر و تاثير پذير بر بازيها را شناسايي كرد و در این زمينه برنامه ريزي كرد و از آن استفاده نمود.

1-3- س‍ؤالات تحقیق :

در هر تحقیق علمی محقق به تعدادی از سئوالات در ذهن خود روبرو می شود و دراین تحقیق همانند سایر تحقیقات، کوشش شده که سئوالات مطرح شده پاسخ داده شود: که در زیر این سؤالات آورده شده است.

1- بازیهای سنتی چه تاثیری بر فرهنگ پذیری و جامعه پذیری کودکان دارد؟

2- آیا بازیهای سنتی با توجه به شرایط اکولوژیکی و فرهنگي ماهیتي متمایز دارند؟

3- آیا بازیهای سنتی به عوامل جنسی و سنی مرتبط است؟

4- هر بازی در میان چه گروه های سنی برگزار می شود؟

 

1-4- هدف تحقیق :

بازیهای محلی از زمانهای قدیم سخت مورد توجه مردم بوده و بخش مهمی از اوقات فراغت آنان را پر می کرده ، اینگونه بازیها ریشه در فرهنگ اصیل و ملّی و میهنی ما دارد که امروز با ورود بازیهای مدرن و رشته های اعجاب آور گرد فراموشی روی آنها پاشیده شده است .

هدف اصلی تحقیق حاضر ، شناخت و بررسی بازیهای سنتی مردم شهرستان گرمسار می باشد که اهداف خاص تحقیق شامل موارد زیر می باشد .

1- شناخت و بررسی بازیهای سنتی شهرستان گرمسار

2- معرفی بازهای سنتی در شهرستان گرمسار به عنوان جزئی از فرهنگ خاص

3- پی بردن به کارکرد های بازیها

4- شناخت انواع بازیها با توجه به دوره های سنّی مختلف

 

1-5- پیشینه تحقیق:

در خصوص موضوع حاضر در شهرستان گرمسار تحقیق خاصی صورت نگرفته است ولی در کتاب سرزمین خورشید درخشان نوشته نوشین آذر اسدی در فصل نهم آن در جلد دوم کتاب در قسمت سرگرمیها به معرفی تعدادی بازیهای سنتی از قبیل توپ بازی،کشتی گری و اسب دوانی و ... پرداخته است.

لادن کیان در کتاب « رموز سلامت کودکان»به اهمیت و انواع بازیها اشاره نموده ، که در موضوع مورد نظر محقق بی تأثیر نبوده است و در کتاب « ورزشهای بومی ، سنتی ، محلی » نوشته غلامحسین حسن پور بازیهایی از استانهای مختلف ایران بیان شده است که تعدادی از این بازیها همانند « هفت سنگ بازی ، الک دولک ، گرگم گله می گیرم » شباهت فراوانی به بازیهای منطقه مورد تحقیق ( گرمسار ) داشته و پژوهشگر نیز در تحقیق خود از آنها بهره جسته است .

سیده مریم حسینی در کتاب « کودک ، بازی و اسباب بازی » به انواع بازیها و نظریه های مختلف درباره ی بازیها پرداخته ، که از نظریات جمع آوری شده در پژوهش حاضر استفاده شده است و در کتابهای دیگری همانند « کتاب معتقدات و آداب ایرانی » نوشته هانری ماسه و کتاب « مجموعه بازیهای کودکان و نوجوانان » نوشته ی هادی پزشپور که در هرکدام مطالبی درباره ی بازی و انواع بازی ایرانی ذکر شده ، که در اندیشه ی پژوهشگر تأثیر بسزایی داشته است .

علی بلوک باشی در کتاب « بازیهای کهن در ایران » تعدادی از بازیهای کهن را نوشته و درباره گویشهای بازیهای ایرانی نیز اشاراتی داشته است . خانم ثریا قزل ایاغ با همکاری شهلا افتخاری به سفارش دفتر پژوهش های فرهنگ با همکاری کمیسیون ملی یونسکو در ایران کتابی تحت عنوان بازیهای محلی درایران تهیه و چاپ کرده اند که در این پژوهش 1745 بازی با شرح و 661 بازی بدون شرح گرد آوری شده است.

و دراین زمینه می توان به تعدادی از پایان نامه ها از جمله: پایان نامه های نادر گنجی که به تحلیل مردم شناختی انواع بازیهای گلستان و بررسی مردم شناختی بازیهای سنتی ایلام توسط حبیب‌ا... رضا پسند که به عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد مردم شناسی دانشگاه ازاد اسلامی واحد تهران مرکز ارائه داده است اشاره نمود.

 

1-6- روش تحقيق:

روش تحقيق پژوهش حاضر «مردم شناسي ژرفانگر» است . « هدف روش شناسي ژرفانگر مطالعه عميق و بتفصيل جامعه اي خاص با وسعت محدود است بعبارتی مشاهده ی جوامع برای شناخت واقعه های اجتماعی است » ( عسگری خانقاه ، 1373، 81 )

براي گرد آوري اطلاعات از تكنيك هايي نظير مصاحبه ، مشاهده ميداني و عکسبرداری مطالعات كتابخانه اي استفاده شده است.

1-6-1- روش مصاحبه :

برای آگاهی از چگونگی انجام بازی ها و آداب و رسوم مربوط به بازی ها در منطقه با بزرگان و پیرمردان و حتی زنان کهن سال مصاحبه شده است که اسامی آنها در این تحقیق خواهد آمد .

 

1-6-2-روش مشاهده ی میدانی یا مشارکتی :

« نخستین گرایش انسان شناس به نوعی تحقیق مؤثر و مهیج ختم می شود که از « مشارکت » او در جامعه تا زندگی با جمعیت مورد مطالعه ادامه دارد ، در اینجا « مشاهده ی شرکت کننده » در جهات مختلف توصیه شده است ، که در مورد مشاهده به عینیت توجه شده و ذهنیت صرف نظر می شود ، در واقع چه در « مشاهده » و چه در « بیان » باید به عینیت پرداخت » . ( عسکری خانقاه 1373 ، 85 ،128 )

با توجه به تعریف مذکور محقق برای بررسی و مشاهده ی نحوه ی انجام بازی ها و آداب و رسوم مربوط به بازی های جامعه مورد نظر از روش مشاهده ی میدانی استفاده نموده است

 

1-6-3- روش عکسبرداری :

« یکی از روشهای مشاهده ی عینی روش عکسبرداری است ، از تمام اشیاء در همان محلی که جای دارند عکسبرداری شود ، به شرطی که همه ی این عکس ها دقیق و مشخص باشد ، یعنی ساعت و مکان و فاصله عکس ها یاد داشت شود » . ( همان ، 98 )

در این تحقیق نیز برای نشان دادن چگونگی انجام تعدای از بازی ها از عکس استفاده شده است.

 

1-6-4- روش کتابخانه ای :

بازی ها از انگاره های روش مند فرهنگ هستند که در فرهنگ های سرتاسر دنیا به صورت ویژه ، باستانی و گسترده وجود دارند و زمان درازی است که بازی ها و بازیکنان توجه انسان شناسان و روان شناسان با به خود جلب کرده اند که بتوانند مطالبی را درباره ی این موضوع به رشته ی تحریر در آورند و پژوهشگر نیز در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات و همچنین نشانه ها و نمادهای نهفته در بازی و تشریح و تحلیل بازیها از روش کتابخانه ای بهره گرفته است .

 

1-7- محدودیت های تحقیق:

بازیهای محلی و سنتی یکی از ستونهای استوار فرهنگ مردم بشمار می آید و همچنان که از نام آنها پیداست برخاسته از اراده و خرد جمعی نیاکان و گذشتگان می باشد ، که هویتی از ویژگی های قومی و فرهنگی آنان را بیان می کند و تمام این بازیها روزگار خاص خود را داشته و در آن زمان انجام می شده که امروزه به دلایلی از جمله تغییر شکل زندگی مردم و زندگی سنتی به شهری است که در این میان مهاجرت از روستا به شهر دلیلی برای کمرنگ شدن بازی ها سنتی و حتی منسوخ شدن آنها گردیده است و همانطور که قبلاً اشاره شد ، از روش مصاحبه نیز استفاده شده ، ولی سالمندان و حتی جوانان منطقه از بازیهای سنتی و چگونگی انجام آن اطلاعات کاملی نداشتند و از طرفی با ورود تکنولوژی و بازی های جدید دیگر کمتر کسی پیدا می شود که بازی های محلی را انجام دهد .

 

1-8- مفاهیم :

بازی : به هرگونه فعالیت جسمی یا ذهنی هدف دار که به صورت فردی و یا گروهی انجام گیرد و باعث ایجاد لذت وبر طرف شدن نیازهای کودک شود، بازی می گویند.( حسيني ، 1378 ، 9)

بازی های سنتی: بازی هایی که از گذشتگان به یادگار مانده است و نسل به نسل منتقل و در بین افراد یک طایفه و یا منطقه هنوز هم وجود داشته و اجرا می شود.

سنت: معنای لغوی آن را روش، طریقه، سیرت و ... است. اما در میان فرهنگ عامه مردم به اندیشه ها و اعمال و رفتاری گفته میشود که همانند نیاکان خود عمل می کنند.

فرهنگ : « مجموعه ای از آگاهی ها و رفتارهای فنّی ، اقتصادی ، آیینی ، مذهبی ، اجتماعی و ... که یک جامعه انسانی معینی را مشخص می کند » .( پانوف ، پرن ، 1386 ، 87 )

تایلر ( ( Tylor فرهنگ را چنین تعریف کرده است : « فرهنگ مجموعه آمیخته و پیچیده و نظام یافته ای است که از دانستنیها و شناسایی ها ، هنرها و باورها ، آیین ها ، حقوق و آداب رسوم و منشأء خوبی ها و بسیاری چیزها به انسان از جامعه خویش کسب کرده است ».( فربد ،1376 ، 264 )

فرهنگ آموزی: « فرایند شرطی خود آگاه یا ناخود آگاهی است که بدان وسیله یک فرد در جریان زندگی ، سنت های گروه خود را همانند می سازد و مطابق آنها عمل می کند » .(پانوف ، پرن ،1386، 108 )

 

1-9- زمان و جامعه تحقیق:

اولین قدم برای انجام تحقیق در آبان ماه 1387 برداشته شد. در آن تاریخ ،‌ نگارنده در درس سمینار مردم شناسی، بررسی مردم شناختی بازیهای سنتی یکی از روستاهای گرمسار را انتخاب نمود. نگارنده به دلیل علاقه زیاد و بومی بودن منطقه این موضوع را انتخاب نموده است و جامعه موردمطالعه، شهرستان گرمسار(تصویر1-2)،یکی از شهرهای استان سمنان (تصویر1-1)می باشد.

 

 

 

( تصویر1-1 ) نقشه استان سمنان

 

تصویر ( 1-2 ) نقشه گرمسار

 

1-10- مکان تحقیق : جغرافياي تاريخي گرمسار

« نام خوار (Xovar) يك اسمي است قديمي و مربوط به دوره قبل از اسلام و ايران باستان، در كتب قديمي و تاريخي اين نام با جزئي اختلاف با همين هيئت ذكر شده است. در اوستا از خوار و صفحات البرز بنام ورن ياد شده . در كتيبه هاي آشوري اين ناحيه را خوارا و در جاي ديگر آري خوانده اند و منطقه آري بخش بزرگي بوده كه دماوند و سواد كوه فعلي نيز جزء آن محسوب مي شده و سواد كوه بنام پتخشوار يا پتوش اري بيان گرديده است. در زمان اشكانيان گرمسار يكي از ايالات تابع آنها و خوآرن نام داشت و امروزه سمنانيها هنوز هم آن را خواره مي گويند. سلوكيها در اين ناحيه شهري باسم خاراكس بنا نهادند و از اين منطقه بنام خاريس ياد كرده اند. بطلميوس از خوار بنام خوار اسم برده و مورخ ديگر ايزيدورخاراكسي آن را خوارنه ثبت نموده است » .

( اسدی 1387 ، 107 )

« در عربي خوار Xovar بضم اول به معني بانگ گاو و گوسفند و آهو و آواز تيرها آمده است. در سانسكريت اين كلمه به معني خشن و ناگوار است و اما در زبان ولايتي مازندراني خوار به معني نيكو خوب است و گويا اين معني هم مثل آسان مجاز از معني ذليل و حقير باشد و ممكن است بگوئيم معني آسان و راحت اصل است و باقي مجازي چه در پهلوي خواريه و در اوستا خاثره به معني آسان و راحت است » . ( همان ، 109 )

« بنابراین بهترين مفهوم اين نام آنست كه از خورشيد و ماه مستفاد مي گردد وجود گرمسار در يك ناحيه خشك صحرائي موجب درخشندگي خاص آفتاب اين منطقه بوده و خشكي هوا سبب شده كه روزهاي ابري و باراني نيز در اين منطقه كم باشد. همچنين هواي رقيق بدون رطوبت در شب درخشندگي نور ماده و وجود ستارگان را بي اندازه نمايان تر و زيباتر جلوه گر مي سازد، حاليه نيز منظره اي بس ديديني و فراموش نشدني بوجود مي آورد. و با توجه به اينكه در اوستا نيز كلمه خوار به معني درخشيدن آمده و از نامهاي خورشيد كلمه خوار است، چنين نتيجه گرفته مي شود: ناحيه خوار را مي توان سرزمين خورشيد تابان نام نهاد و اسم فعلي گرمسار نيز تا اندازه اي بااين معني ومفهوم مطابقت دارد» (تصویر1-3 ). (اسدي ، 1387 ، 109 )

1-10-1-حدود و موقعیت ويژگيهاي طبيعی

« شهرستان گرمسار در فاصله 110 كيلومتري جنوب خاوري تهران ، با مساحتي حدود 7970 كيلومتر مربع واقع است و در قديم يكي از قصبات مهم و آباد شهر ري بود و «خوارری» ناميده مي شده كه مشتمل بر چهار بلوك: قشلاق بزرگ، ريكان، باتري و وارادان بود » . ( همان،13 )

« گرمسار از طرف شمال به فيروزكوه و دماوند و از خاور به شهرستان سمنان و از مغرب (باختر) به ورامين و قم و از جنوب به شهرستانهاي اردستان و كاشان محدود است. از نظر موقعيت جغرافيايي گرمسار بين مدار 34 درجه و 28 دقيقه و 35 درجه و 30 دقيقه عرض شمالي و بين 51 درجه و 52 دقيقه تا 52 درجه و 55 دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينویچ قرار دارد و ارتفاع متوسط آن از سطح دريا 856 متر است كه در دامنه يك رشته كوه با جهت شرقي غربي واقع شده و مركز اين شهرستان با رشته كوه مزبور بيش از 8 كيلومتر فاصله ندارد. دشت گرمسار را از سه طرف كوه احاطه نموده و فقط سمت جنوبي آن بواسطه وجود كوير باز است، اما كوير مزبور نيز بيش از 48 كيلومتر مسافت ندارد و پس از گذشتن از آن به كوهي بنام سياه كوه برخورد مي نمائيم » . ( اسدی ، 1378 ، 13 )

« مرتفع ترين نقطه گرمسار قله ايست به ارتفاع 3055 متر واقع در كوه باغستان در شمال خاوري اين شهرستان. و پست ترين نقطه آن نيز به ارتفاع 800 متر در مجاورت درياچه نمك در جنوب باختري شهرستان گرمسار است ». ( همان ، 13 )

« طول دشت گرمسار از خاور به باختر 48 كيلومتر است، كه از سر دره خوار با ارتفاع 885[1] متر آغاز و به ده نمك در خاور ختم مي شود و عرض متوسط آن از شمال بجنوب معادل 27 كيلومتر مي باشد. اين ناحيه بشكل دلتايي بصورت جلگه آبرفتي پايكوه كه از ته نشست مواد رسي و ماسه اي سيلابهاي رودخانه حبله رود در روي زمينهاي شوره زار بوجود آمده است و اكنون نيز عمق خاكهاي رسوبي اين منطقه در حال افزايش است». ( اسدی ، 1378 ، 14 )

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عكاس : سيد حسن خدامي 20/7/88 ورودي شهر گرمسار تصویر( 1- 3)

 

1-10-2- ويژگي‌هاي جمعيتي شهرستان گرمسار

« براساس اطلاعات استخراج شده از نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن در سال 1375 ، گرمسار داراي 67847 نفر جمعيت بوده و به تعداد 16141 خانوار كه از اين رقم 9898 خانوار شهرنشين و 6243 خانوار روستايي را شامل مي گردد كه عمدتاً افزايش در مناطق شهري بوده است سرعت گرفتن روند تشكيل خانوارها در كانونهاي شهري الگوي زيستي جمعيت بيشتر به سمت شهرنشيني گرايش يافته و در نهايت جمعيت 3/50 درصد شهرنشين اين شهرستان به سال 1365 به رقم 4/62 درصد رسده است كه اين روند در اثر حركت جمعيت از مناطق روستايي به مناطق شهري در طي ده سال از 1365 تا 1375 شدت يافته و به نحوي كه ميزان روستانشيني از 7/49 درصد به سال 1365 به 6/37 درصد در سال 1375 تنزل نموده. كاهش ميزان روستانشيني مبين مهاجر فرستي شديد نواحي روستائي بوده، بدين ترتيب برابر آمار سال 1375 جمعيت ساكن در نقاط شهري اين منطقه بالغ بر 42493 نفر (مرد 21776 نفر – زن 20717 نفر) و ساكنين نقاط روستايي نيز 25354 نفر (مرد 12970 نفر – زن 12384 نفر) مي باشد » . ( همان ، 520 )

 

1-10-3- وضع سواد و وضعيت اشتغال

« ميزان با سوادي در جمعيت 6 ساله و بالاتر شهرستان گرمسار از حدود 70 درصد به سال 1365 به 2/80 درصد رد سال 1375 رسيده است و اين ميزان در مناطق شهري 31911 نفر و در مناطق روستايي 16080 نفر مي باشد كه در مقايسه آمار سال 1365 ميزان با سوادي، آهنگ سريع با سواد شدن مردم شهرستان را به خوبي نشان مي دهد » . ( همان ، 521 )

« جمعيت شاغل شهرستان با نرخ رشد سالانه معادل 8/2 درصد (در سطح استان) نزديك به 18385 نفر در سال 1375 افزايش يافته كه از اين تعداد 11218 نفر شاغلين در مناطق شهري و 7167 نفر شاغلين مناطق روستائي را شامل مي شود و اين افزايش در حالي است كه حجم جمعيت در همين مدت از رشد سالانه 4/1 درصد برخوردار بوده و بدين ترتيب رشد شاغلين بر رشد جمعيت فزوني چشمگيري يافته است و ان امر سبب گرديده كه تكفل شغلي از 2/4 نفر (در سطح استان9 در سال 1365 به 6/3 نفر در سال 1375 كاهش يابد » . ( اسدی ، 1378 ، 521 )

 

 

 

جدول 1-1 : حجم و ترکیب جمعیت شهرستان گرمسار : 1375

 

 

گروه سنی	مرد و زن			ساکن در نقاط شهری		ساکن در نقاط روستایی		غیر ساکن
	جمع	مرد	زن	مرد	زن	مرد	زن	مرد	زن
4 – 0 سال 5 – 9 14-10 19-15 24-20 29-25 ساله 34-30 ساله 39-35 ساله 44-40 ساله 49-45 ساله 54-50 ساله 59-55 ساله 64-60 ساله 69-65 ساله 74-70 ساله 79-75 ساله 84-80 ساله 89-85 ساله 94-90 ساله 95 ساله و بیشتر نا مشخص	5853 8169 9107 6977 5608 6057 5136 4751 3649 2190 2041 1830 2284 1660 1174 762 338 151 61 46 3	3027 4106 4710 3500 2827 3138 2632 2592 1956 1054 999 812 1121 881 640 432 188 74 30 26 1	2826 4063 4397 3477 2781 2919 2504 2159 1693 1136 1042 1018 1163 779 534 330 150 77 31 20 2	1928 2726 3134 2166 1565 1794 1758 1880 1419 747 656 466 536 416 284 178 78 25 9 10 1	1757 2686 2960 2156 1707 1873 1715 1560 1137 705 520 516 548 379 230 134 75 35 14 10 0	1099 1380 1576 1334 1262 1344 874 712 537 307 343 346 585 465 356 254 110 49 21 16 0	1069 1377 1437 1321 1074 1046 789 599 556 431 522 502 615 400 304 196 75 42 17 10 2	0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0	0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
جمع گرمسار	67847	34746	33101	21776	20717	12970	12384	0	0

مأخذ : مرکز آمار ایران – گزارش 31012-تاریخ 9/6/76 – ص 1

1-10-4- تقسیمات داخلی

شهرستان گرمسار از نظر تقسیمات داخلی دارای سه بخش است . بنامهای : بخش مرکزی به مرکزیت شهر گرمسار، مرکز این شهرستان و بخش آرادان به مرکزیت شهر آرادان بخش ایوانکی به مرکزیت شهر ایوانکی است.

« هر یک از بخش ها سه گانه فوق از یک یا چند دهستان شده اند که هر دهستان مجموعه ای از دهات و روستاهای واقع در محدوده این شهرستان را شامل می شوند که بترتیب عبارتند از:

1- بخش مرکزی: محدوده دهستان لجران (قشلاق سابق) و حومه (کردوان یاريکان سابق) و روستاهای تابعه آن را در بر می گیرد.

2- بخش آرادان: از مجموعه مراکز جمعیتی دو دهستان کهن آباد (آرادان سابق) و یاتری و روستاهای آن تشکیل شده است.

3- بخش ایوانکي که در محدوده روستاهای تابعه این بلوک قرار دارد » . ( همان ، 448 )

 

1-10-5- نژاد مردم گرمسار

« مسئله وحدت نژاد امروزه براي يك شهرستان يا يك كشور مفهوم حقيقي ندارد و ( و عوامل متعددی از جمله ) عوامل طبيعي و انساني در تغيير و اختلاط نژاد موثرند. دراثر آميزش يا مهاجرت و لشكركشي ها، امكان و حدت نژاد خالص و يكنواخت در اغلب نقاط جهان از بين مي رود. با اين وصف باز مردماني در نقاط دور افتاده وگوشه و كنار ايران يافت مي شوند كه بواسطه موانع طبيعي كمتر در تحت نفوذ نژادهاي ديگر قرار گرفته و خصايص نژادي ايران قديم را تا اندازه اي حفظ نموده اند » . ( اسدی ، 1378 ، 531 )

« دشت گرمسار بعلت قرار گرفتن در حاشيه كوير و گذشتن جاده هاي مهم قديمي از اين منطقه در گذشته محل عبور اقوام مختلف بوده و در مسير لشكركشي ها قرار داشت. گاه اتفاق مي افتاد اين طوايف بنا به عللي در منطقه مزبور سكونت اختيار مي نمودند ولي وجود آب و هواي خشك و بياباني و تابستانهاي گرم و ناراحت كننده سبب گرديد كه اغلب ساكنين گرمسار را طوايف تبعيدي تشكيل دهند و دولت هاي وقت ايلاتي را كه با چپاول و اخلالگري نظم و امنيت را بر هم ميزند، به اين منطقه تبعيد نمايند. در خلال اين مدت عده‌اي از ساكنين اطراف نيز به علت سختي معيشت و ازدياد جمعيت از موطن اصلي خود مهاجرت اختيار نموده و هنگام عبور در جلگه خوار مقيم گرديده‌اند » . ( همان ، 531 )

« جمعيت كنوني گرمسار در اثر آميزش و اختلاط اين گروه با تبعيدها بوجود آمده است. اگر چه اين اقوام اغلب ايراني و از ساكنين ساير نقاط ايران بوده و ريشه نژادي آريائي دارند با توجه به اختلافي كه در طرز زندگي و آداب و رسوم و اخلاق و حتي قيافه ظاهري آنان وجود داشت. خصايص قومي هر يك به نوبه خود در كليه شئون اجتماعي و شكل و ساختمان بدني اهالي گرمسار فعلي تاثير بسزايي داشته است » . ( همان ، 532 )

1-10-6- زبان و لهجه هاي محلي[2] گرمساري

اهالي گرمسار همانند ساكنين ديگر نقاط ايران به زبان فارسي سخن مي گويند و در مكالمه و كتابت و انجام امور روزمره از زبان فارسي، لهجه رسمي سياسي وادبي همه ايران استفاده ميكنند. عامه مردم اين منطقه با اين زبان آشنايي كامل دارند.

« اكثريت قريب به اتفاق مردم گرمسار، اغلب مهاجرين و افراد تبعيدي زمان گذشته هستند كه بنا به عللي سياسي و يا براي در هم شكستن قدرت و نفوذ ايلات به وسيله حكام وقت به اين شهرستان كوچانده شده اند. مهاجرين و تبعيديها علاوه بر آشنايي با زبان فارسي،‌به لهجه محلي موطن اصلي خود نيز سخن ميگويند. امروزه در اثر آميزش با يكديگر، اين طوايف رفته رفته زبان و گويش قومي خويش را فراموش كرده اند و ديري نخواهد گذشت كه تكلم به لهجه هاي محلي به كلي منسوخ خواهد شد » . ( اسدی ، 1378 ، 541 )

1-10-7- مذهب مردم گرمسار

« اهالي گرمسار، مانند ديگر نقاط هنگام فتح ايران به دست سپاهيان اسلام پيرو آئينهاي زردشتي، يهودي و ديگر آئينهائي كه در زمان ساسانيان رواج داشت بودند. در سال بيست و دوم هجرت، زمان خلافت عمر مسلمين بر ري و خوار و دامغان و قومس تسلط يافتند در حمله مسلمين به ري ، سياه و خش حاكم ايراني ري كشته شد و سپاهيان وي فرار كردند و به طرف قومس و دامغان رفتند و نعيم بن مقرن به قتل و غارت مردم ري دست در آورد و قرار شد كه مردم ري به مسلمين جزيه دهند » . ( همان ، 544 )

ولی امروزه اكثر قريب به اتفاق مردم شهرستان گرمسار پيرو دين اسلام و مذهب شيعه اثني عشري و غير از مذهب شيعه اثني عشري ، دسته اي از افراد تيره قزلو ساكنين قريه فند و شه سفيد گرمسار پيرو طريقه تصوفند.

1-10-8-آداب و اخلاق – عقايد و افكار

بحث در باره آداب و اخلاق يك قوم محتاج به تحقيقات عميق و صرف وقت طولاني و دقت نظر كافي است و بايد ساليان دراز تفحص نمود تا بتوان خصايص اخلاقي قومي را تحت شمار آورد. در اين نوع تحقيقات مي بايست در كوچكترين خصال افراد دقيق شد و علت آن را جستجو نمود.

« گذشته از عوامل طبيعي كه مهمترين عامل موثر در آداب واخلاق است، جهات اقتصادي و وقايع تاريخي را نيز نبايد ناديده انگاشت. محيط جلگه اي و هموار و فضاي باز گرمسار، اهالي اين سامان را مردماني بلند نظر و نسبت به ماديات كاملاً بي اعتنا بار آورده است. عدم توجه به مسائل مادي سبب شده كه ثروتمندان در گرمسار انگشت شمارند و اين دسته از اهالي نيز اشخاصي هستند كه از نقاط مجاور اين منطقه براي جمع آوري پول و اندوختن مال و منال به اين ناحيه پاي نهاده اند». ( اسدی 1378 ، 677 )

 

« گرمساريها مردماني ميهمان نوازند و علاقه مندند از شخص تازه وارد تا سر حد امكان پذيرائي نموده و رضايت ميهمان را سبب خشنودي خداوند مي دانند. خشكي هوا واختلاف درجه حرارت شبانه روزي و فصلي همچنين زندگي در بيابانها و مبارزه با مشكلات عديده طبيعي در روحيه و طرز فكر افراد اين شهرستان اثري عميق بر جاي گذارده، مخصوصاً افراد ايلاتي اين منطقه طبعاً مردماني كار كشته و خشن و پر استقامت بار آمده اند. وفاي به عهد و تعصب در حفظ آداب و سنن قومي و حس استعانت و معاضدت و همكاري كه زائيده زندگي در حاشيه كوير و چنين محيط جغرافيايي است، از سرشت اخلاق و طبيعت ساكنان اين شهرستان مي باشد » . ( همان ، 677،678 )

« مردم گرمسار نسبت به امور مذهبي عصبيت زيادي نشان نمي دهند و در اين زمينه هميشه روش اعتدال و ميانه روي را در پيش دارند و عدم وحدت قومي و بيم استفاده از حربه دين توسط اشخاص مخالف به نفع دار و دسته خود سبب شده كه اهالي اين سامان هميشه حد اعتدال را در امور ديني و مذهبي و مسائلي در اين زمينه پيشه خود سازند و به جاي جنگ و جدل در اين قبيل موارد از راه بحث و استدلال نسبت حل اختلاف نظرهاي في مابين اقدام مي نمايند » . ( همان 677 ، 678 )

 

1- ارتفاع منطقه گرمسار بين 805 تا 980 متر از سطح دريا مي باشد و داراي شيب نسبتاً يكنواخت كه از 4/1 درصد در راس و تا 5/0 درصد در قسمت جنوبي تغيير مي كند.

1- لهجه های خراسانی ، سمنانی ، سرخه ای و ...