مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

عنوان

صفحه

فصل اول : کلیات تحقیق

1

1-1 مقدمه

2

1-2 بیان مسئله

4

1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق

7

1-4 اهداف تحقیق

9

1-5 سوال های تحقیق

9

1-6 فرضیه های تحقیق

10

1-7 توصیف دقیق متغیر با متغیر های دخیل در مسئله

10

1-8 تعریف واژگان کلیدی

11

فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه تحقیق

13

2-1مقدمه

14

2-2 آموزش ضمن خدمت

14

2-2-1 ضرورت آموزش ضمن خدمت

15

2-2-2 اهداف آموزش ضمن خدمت کارکنان

16

2-2-3 روش های آموزش ضمن خدمت

17

2-2-4 استانداردهای آموزش ضمن خدمت

20

2-2-5 انواع آموزش های ضمن خدمت بر حسب زمان

22

2-2-6 انواع آموزش های ضمن خدمت بر حسب ماهیت

24

2-2-7 انواع آموزش های ضمن خدمت بر حسب هدف و منظور

25

2-2-8 برنامه های مجازی در آموزش ضمن خدمت

25

2-2-9 اهداف آموزش ضمن خدمت برای معلمان

27

2-2-10 مشکلات آموزش معلمان

28

2-2-11 آموزش معلمان شامل چه چیز هایی می شود؟

29

2-3آموزش از راه دور

31

2-3-1 واژه های مرتبط به آموزش از راه دور

32

2-3-2 تاریخچۀ آموزش از راه دور

35

2-3-3 علل استفاده از آموزش از راه دور

37

2-3-4 مبانی آموزش از راه دور

38

2-3-5 اهداف آموزش از راه دور

40

2-3-6 مبانی نظری آموزش از راه دور

40

2-3-7 مزایای آموزش از راه دور

45

2-3-8 چگونه آموزش از راه دور بلند مدت مؤثر می باشد

46

2-4 آموزش معلمان از راه دور

48

2-4-1 اهداف آموزش معلمان از راه دور

49

2-4-2 اهداف و کاربرد رسانه ها و فناوری های اطلاعات در آموزش معلمان از راه دور

53

2-4-4 مطالعات موردی در زمینۀ آموزش معلمان از راه دور

61

2-4-5 نگرش معلمان نسبت به توسعه فناوری و اطلاعات آموزش معلمان از راه دور

67

2-5 آموزش مجازی

69

2-5-1 اهداف و ویژگی های آموزش مجازی

70

2-5-2 روش های ارائه آموزش الکترونیکی

71

2-5-3 مقایسه آموزش مجازی و آموزش سنتی

73

2-5-4 مزايای آموزش الکترونيکی

77

2-5-5 ویژگی های آموزش بر خط

79

2-5-6 محدودیت ها و موانع استقرار نظام آموزش مجازی

81

2-5-7 پیش شرط های لازم دانشی و مهارتی برای فراگیران برای یادگیری مجازی

83

2-5-8 مؤلفه های راه اندازی نظام آموزش مجازی

84

2-6 پیشینه تحقیق

86

2-6-1 بعضی مطالعات و پژوهش های انجام شده در زمینه آموزش راه دور

86

2-6-2 بعضی مطالعات و پژوهش های انجام شده در زمینه آموزش ضمن خدمت

91

فصل سوم : روش پژوهش

96

3-1 مقدمه

97

3-2 روش تحقیق

97

3-3 جامعه آماری

98

3-4 شیوه ی نمونه گیری و تعیین حجم نمونه

99

3-5 روش و ابزار گردآوری اطلاعات

99

3-6 تعیین روایی و پایایی ابزار اندازه گیری

101

3-7 روش ها ی تجزیه و تحلیل آماری داده ها

102

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش

103

4-1 مقدمه

104

آمار توصیفی

105

آمار استنباطی

110

4-4 تحلیل داده ها بر اساس ویژگی های دموگرافیک پاسخ دهندگان

123

فصل پنجم : جمع بندی ، نتیجه گیری و ارایه پیشنهادها

125

5-1 مقدمه

130

5-2 بحث ونتیجه گیری

130

5-3 پیشنهاد ها

138

5-4 پیشنهاد هایی برای تحقیق بیشتر

139

5-5 محدودیت های تحقیق

140

فهرست منابع

141

منابع انگلیسی

147

پیوست ها

نمونه فرم پرسش نامه

148

فهرست جدول ها

جدول( 2-1) مطالعات موردی آموزش معلمان از راه دور

66

جدول (3-1 ) توزیع جامعه آماری بر اساس جنسیت

98

جدول( 3-2 ) تفکیک سؤالات پرسش نامه بر اساس سؤالات تحقیق

100

جدول (4-1) توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها به تفکیک جنسیت

105

جدول (4-2) توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها به تفکیک میزان تحصیلات

106

جدول (4-3) توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها به تفکیک سابقه تدریس

107

جدول (4-4) توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها به تفکیک رشته تدریس

108

جدول (4-5) توزیع فراوانی و درصد آزمودنیها به منطقه محل خدمت

109

جدول(4-6) توزیع فراوانی و درصد گویه های سوال اول

110

جدول(4-7) نتایج ازمون t تک نمونه ای در مورد گویه های مربوط به سوال اول

111

جدول(4- 8) نتایج آزمون فریدمن در اولویت بندی محدودیت ها ی آموزش ضمن خدمت حضوری

112

جدول (4- 9) نتایج آزمون t تک نمونه ای در مورد سوال اول (نمره کل گویه ها)

113

جدول(4-10) توزیع فراوانی و درصد گویه های سؤال دوم

114

جدول(4-11) ) نتایج ازمونt تک نمونه ای در مورد گویه های مربوط به سوال دوم

115

جدول (4-12) نتایج آزمون t تک نمونه ای در مورد سوال دوم (نمره کل گویه ها)

116

جدول(4-13) توزیع فراوانی و درصد گویه های سوال سوم

117

جدول(4-14) نتایج ازمون t تک نمونه ای در مورد گویه های مربوط به سوال سوم

118

جدول (4-15) نتایج آزمون t تک نمونه ای در مورد سوال سوم (نمره کل گویه ها)

118

جدول(4-16) توزیع فراوانی و درصد گویه های سؤال چهارم

119

جدول(4-17) نتایج ازمون t تک نمونهای در مورد گویه های مربوط به سوال چهارم

119

جدول (4-18) نتایج آزمونt تک نمونه ای در مورد سوال چهارم (نمره کل گویهها)

120

جدول(4-19) توزیع فراوانی و درصد گویه های سؤال پنجم

121

جدول(4-20) نتایج ازمون t تک نمونه ای در مورد گویه های مربوط به سوال پنجم

122

جدول (4-21) نتایج آزمون t تک نمونه ای در مورد سوال پنجم (نمره کل گویه ها)

123

جدول(4-22) آزمون t گروههای مستقل در مورد سوال اول فرعی

124

جدول(4-23) نتایج تحلیل واریانس یک راهه در مورد سوال فرعی دوم

125

جدول(4-24) نتایج تحلیل واریانس یکراهه در مورد سوال فرعی سوم

126

جدول(4-25) نتایج تحلیل واریانس یکراهه در مورد سوال فرعی چهار

127

جدول(4-26) نتایج آزمون تعقیبی شفه در مورد سوال چهارم فرعی

چکیده

با توجه به قابلیت های آموزش از راه دور، مطالعه دیدگاه ها ی معلمان در رابطه با این شیوه ی آموزشی، می تواند به ایجاد تغییرات مطلوب در زمینه ی آموزش ضمن خدمت معلمان کمک مؤثری کند. لذاپژوهش حاضر با هدف مطالعه نگرش معلمان در مورد آموزش ها ی ضمن خدمت از دور، و به روش توصیفی پیمایشی انجام گرفت. جامعه آماری تحقیق حاضر، معلمان مقطع متوسطه شهر تهران می باشد. برای گردآوری اطلاعات از پرسش نامه محقق ساخته استفاده شد و روایی آن ، مورد تأیید اساتید راهنما و مشاور قرار گرفت. برای سنجش پایایی، پرسش نامه برای یک گروه نمونه 40 نفره اجرا و پایایی آن با محاسبه ی آلفای کرانباخ 0.79a = تعیین گردید. پس از اجرای نهایی تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی صورت گرفت.

یافته های پژوهش نشان می دهد که دوره های آموزش ضمن خدمت از دور، تا حدود بسیار زیادی می توانند محدودیت های دوره های آموزش ضمن خدمت حضوری را برطرف سازند.

این یافته ها همچنین نشان می دهند که گرچه دوره های آموزش ضمن خدمت حضوری تا حدی
می توانند برخی نیازهای آموزشی معلمان را برآورده سازند، اما در تأمین نیازهایی مانند تقویت انگیزه پژوهش و یادگیری و فراهم آوردن زمینه ی استفاده از فناوری های روز دنیا و تجهیزات مدرن موفق نبوده اند. دیگر یافته ها ی این پژوهش، نشان می دهند که معلمان تمایل زیادی به شرکت در دوره های عمومی و اختصاصی دوره های آموزش ضمن خدمت از دور، دارند و همچنین آموزش های ضمن خدمت مجازی از جاذبه زیادی در میان نمونه های منتخب از جامعه مورد مطالعه برخوردار می باشد.

بنابراین بهره گيری از نظام آموزش از راه دور در دوره های آموزش ضمن خدمت، می تواند برخی از مشکلات و ناکارآمدی های آموزش ضمن خدمت حضوری معلمان از جمله همگام نبودن آموزش با تغييرات كتب درسی، محدودیت‌های زمان، مكان و منابع آموزشی را برطرف و راه را برایپيدايش شيوه های نوين آموزش معلمان مانند شیوه های الکترونیکی و مجازی هموار نمايد.

کلید واژه ها

آموزش ضمن خدمت/ آموزش از دور/ آموزش ‌ضمن خدمت از ‌دورمعلمان / آموزش مجازی

128

جدول(4-27) نتایج تحلیل واریانس یک راهه در مورد سوال فرعی پنجم

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1 مقدمه

دنیای امروز روبه تحول سریع می باشد.علم وتکنولوژی روبه پیشرفت است وامروز آنها با دیروزشان کلی تفاوت دارد. نمی توان براساس توانايی های سال گذشته و یا همین دیروزبا مشکلات روبرو شد و برآنها فائق آمد. ادارات، صنایع، بخش های آموزشی دنیای امروزی برای اینکه از قافله پیشرفت عقب نمانند و بتوانند حرفی برای گفتن داشته باشند، درمیدان رقابت باید خودرابه روز نگهدارند. آموزش مداوم کارمندان، یکی از راه های به روزنگهداشته شدن می باشد و برای انجام آن راههای مختلفی در دنیا تجربه می شود. بخش آموزش وپرورش هرکشور از بخش های حساس آن درراه توسعه و پیشرفت است. در یک جامعه اگر معلمان، مربیان، استادان نتوانندخودوتوان علمی اشان را با دانش روبه پیشرفت روزتطبیق دهند و از قافله علم ودانش عقب بمانند ونتوانند نیازهای علمی دانش آموز ودانشجو را پاسخگو باشند، نباید امیدی به ترقی و پیشرفت آن کشور داشت؛ چراکه علم و دانش منتظرکسی نمی ماند و مسیرخودش را ادامه می دهد و این دیگران هستند که باید خود را دراین مسیر قرار بدهند و از آن استفاده کنند و یا برمحتوای آن بیافزایند. همانطور که ذکرشد برای رسیدن به این هدف وهماهنگی با علم وصنعت روز راه های مختلفی وجود دارد وهرکشوری شیوه ای خاص خود را برگزیده است به همین دلیل درهر سازمانی بخشی به نام آموزش ضمن خدمت وجود دارد که درحقیقت وظیفه اش همان به روز کردن نیازهای کادرهای مختلف سازمان می باشد و برای تشویق افراد برای استفاده از این دوره ها امتیازاتی در نظرگرفته می شود.

آموزشوپرورشزمانیمیتواندادعاکندکهجامعهرابرایحلمشکلات،هماهنگیباتغییراتوپیروزیدرعرصهیرقابتهاقدرتمندسازدکهازمعلمانیدانا،تواناوبهرهمندازآخرینپیشرفتهایعلوموفنونروزبرایتحققانتظاراتیکنظامآموزشیپویا،کارآمدواثربخشبرخوردارباشد.

نیازمندیجامعهبهدانشآموزانباسوادتروماهرتربرایافزایشسطحبهرهوریوتواناییرقابتبادیگرکشورها،باعثمیشودکهتصمیمگیرانجامعهبهدنبالمعلمانماهرترباشندتاباافزایشکارآییآنان،بهاهدافخودبرسند. اینخواستدرسایهآموزشمعلمانقابلتحققاست.پسبایستیدورههایآموزشیضمن خدمتبهطورمستمر،مبتنیبرنیازامروزوفردایجامعهوهمراهبا پیشرفتهایعلمیوفنیجهانباشد .

از ميان روش های متعدد آموزش از راه دور، آموزش الكترونيكی، به عنوان روش بهتر معرفی می شود. اين گونه آموزش به دليل پيشرفت سريع و چشمگير رايانه ها و شبكه های ارتباطی می تواند راهگشای بسياری از معضلات آموزشی محسوب شود.از اين رو آموزش الكترونيكی يك راه حل نسبتاً جدی برای چالش های حال و آينده نظام های آموزشی است.

فناوری ارتباطات و اطلاعات در مدت زمان كوتاهیكه از پیدایش آن می‌گذرد توانسته است تغییرات فراوانی را در نحوه زندگی بشر به وجودآورد. یكی از بسترهایی كه سهم عمده‌ای از این تغییرات را به خود اختصاص داده استآموزش است. آموزش‌های مبتنی بر فناوری نوین اینترنت، با تغییرات بنیادینی كه درمفاهیم آموزش سنتی ایجاد كرده است، توانسته است بسیاری از ناكارآمدی‌های نظام ‌هایسنتی آموزشی را رفع كرده و دگرگونی‌های اساسی را درشیوه ی ارائه آموزش به وجود آورد. محورتغییرات ایجاد شده، حذف محدودیت های زمان، مكان و منابع آموزشی است. این امر سبب تغییر روش‌ها و رویكردها در امر آموزش شده است. فناوری اطلاعات،امكانات زیادی را در اختیار افراد قرار می‌دهد. با استفاده از آن درآموزش، می‌توان به روش‌های نوین و كارآمدی از آموزش دست یافت. استفاده از چنینسامانه ‌هایی كه از امكانات دنیای مجازی برخوردار است، می‌تواند سبب افزایشبهره‌وری آموزش، انعطاف‌پذیری در زمان و مكان، كاهش ترافیك و آلودگی ناشی از رفت و آمد در شهرهای بزرگ شوند.

1-2 بیان مسئله

سازمان آموزش و پرورش به حق از بزرگترین و پیچیده ترین سازمان ها ی اجتماعی در هر کشور محسوب می شود. این سازمان از دیر باز نقشی سازنده و اساسی در بقا و مداومت فرهنگ و تمدن بشری داشته و امروز نیز سنگ زیرین توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هر جامعه است
( جهانیان،1380: 87). بدیهی است که این توسعه باید به دست انسانها صورت گیرد و لذا افرادی که قرار است این امر را محقق سازند، باید خود توسعه یافته و به روز باشند. برای اینکه نیروهای انسانی شاغل در سازمان ها به روز باشند باید به صورت مداوم آموزش ببینند. آموزش کارکنان از مهمترین عوامل بهبود نظام و فعالیت های هر سازمانی می باشد. از آنجا که آموزش ضمن خدمت کارکنان نقش اساسی در کیفیت عملکرد کارکنان و در نتیجه کارآیی بیشتر سازمان دارد بجا ست نگاهی جدی بر آن داشته و با بررسی کمبود ها و بحران ها ی حاکم بر نظام آموزش ضمن خدمت کشور،گامی در جهت هر چه بهتر شدن کیفیت آموزشی کارکنان برداشته شود واز این طریق با بالابردن سطح علمی افراد جامعه، توسعه همه جانبه کشور را باعث گردد( فتحی واجارگاه، 1376 : 42).

آموزش ضمن خدمت معلمان عنصری بسیار مهم و کلیدی برای اجرای برنامه های نظام آموزشی کشوراست که در پی تحقق اهدافی مانند : بالابردن سطح دانش و مهارت شغلی، ایجاد تخصص های لازم متناسب با رشته آموزشی، بهبود روش های تدریس، ایجاد روحیه مطالعه و پژوهشگری و نوآوری، به روز درآوردن دانش و اطلاعات، ایجاد فرصت ها، زمینه های مناسب رشد جهت ارتقای شغلی وایجاد زمینه ی لازم برای انطباق پذیری کارکنان متناسب با تغییرات می باشد تا بتوان به فواید آموزش های شغلی دسترسی پیدا کرد.

آموزش ضمن خدمت مجازی برای کارکنان از آن جهت دارای اهمیت است که غالباً در سازمان های مختلف، کارکنان برای شرکت در آموزش های گوناگون ناگزیر از ترک محل خدمت خود می باشند و این امر مشکلات جدی را برای انجام امور و وظایف سازمانی بوجود می آورد. علاوه بر این ، امکانات آموزشی موجود برای تحت پوشش قرار دادن تمام کارکنان کافی نیست و تنگناهای مالی و اداری و کالبدی به شدت آموزش ضمن خدمت کارکنان و توسعه و گسترش آن را تحت الشعاع قرار می دهد

( فتحی واجارگاه، 1376 : 82).

از آنجا که گرایش به سوی نظام آموزشی مجازی امری ضروری است، تأ خیر در شناخت و اجرای آن می توند خسارت جبران ناپذیری داشته باشد. این امر در نظام آموزش ضمن خدمت که " بخشی از آموزش مداوم کارکنان را از زمان ورود به سازمان تا هنگام باز نشستگی بر عهده دارد و باعث به هنگام ساختن دانش، توانش و نگرش آنها می گردد" محسوس تر است( همان منبع : 46).

اكنون بيش از هر زمان ديگر روشن شده است كه يادگيری از راه دور مهم ترين عنصر در نظام های آموزشی و پرورشی آينده خواهند بود. اهميت تلاش ها برای همكاری جهانی و بينالمللی برای افزايش همكاری و برگزاری كلاس درس جهانی با بكار گرفتن شبكه ارتباطی جهانی غيرقابل ترديد است. يادگيری از راه دور در حدود يك صد سال است كه در كشورهای توسعه يافته وجود دارد، اما در كشورهای توسعه نيافته اين سابقه چندان نيست. در كشورهای توسعه نيافته پرجمعيت جهان يادگيری از راه دور فرصت های بسيار مهمی برای آموزش و پرورش فراهم می كند. نبودن زيرساخت و شايستگی حرفه ای مانع پيشرفت در يادگيری از راه دور می شود.

با اين همه، اين شكل از ارائه خدمات آموزشی پايدار مانده و بسياری از كشورها به يادگيری از راه دور به مثابه ی استراتژی اصلی برای توسعه دسترسی، افزايش كيفيت، و هزينه و بهره‌وری مطمئن برای آموزش بدان می نگرند( یونسکو،2002 : 10 و9 ).

اقدام به آموزش از راه دور در عصری که از بساطت پیشین خارج و با پیچیدگی های زیادی در روابط بین فردی و بین سازمانی روبرو شده است و از سویی نیاز انسان به آموختن بیشتر شده است، قبل از هر چیز احترام به انسانیت و کمال جویی او برخاسته از محوریت انسان در تمدن سازی است ( صوفیان، 1383 : 4 ).

ورود به جهان دانایی محور و نیاز روزافزون بشر به آموزش، نیاز به " آموختن مستقل، در طول زندگی را افزایش داده است. آموزش های نیمه حضوری و غیر حضوری نه تنها مکمل آموزش های حضوری می باشند، بلکه فرصت بی بد یلی را برای روزآمد نمودن محتوا و انعطاف بخشی به روش های یادگیری و یاددهی به ارمغان می آورد( الحسینی، 1384 : 5 ).

پاسخ گویی به تقاضای روز افزون دانش افزایی، افزایش تقاضا به منظور دسترسی برابر و آزاد در سراسر کشور، استفاده بهینه از رسانه های اطلاعاتی و ارتباطی، و ازبین بردن محدودیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که مانع از ادامه تحصیل می گردد ضرورت استفاده از شیوه های نوین را ایجاب می نماید.

آموزش از راه دور در راستای پيشرفت خود با بهره گيری از فناوری اطلاعاتی و آموزشی در قالب شبكه جهانی اينترنت و قابليت وب جهان گستر ‏‎‎‏به حدی از تكامل رسيده كه كلاس های اينترنتی و دانشگاه های مجازی به عنوان جايگزين های مناسب برای كلاس های عادی مدارس و دانشگاه های سنتی در نظر گرفته شده است و روز به روز ضرورت خود را اثبات می نمايد. بنابراين لزوم پرداختن به اين مسئله و زمينه يابی ومطالعه نگرش آن بيش از پيش احساس می شود.

از این رو این تحقیق با مطالعه نگرش معلمان نسبت به آموزش های ضمن خدمت از راه دور بر آن است که در توسعه فرهنگ آموزش از دور و راه گشای استفاده از این شیوه های نوین در آموزش ضمن خدمت و کاهش محدودیت های زمانی و مکانی این نوع آموزش باشد.

1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق

ضرورت و نیاز به آموزش های ضمن خدمت برای معلمان در اکثر تحقیقات ثابت شده است. با وجود این برخی از تحقیقات، حاکی از عدم اثر بخشی اینگونه آموزش ها می باشند. آموزش های ضمن خدمت به دلیل داشتن هزینه های بالا، اتلاف وقت ادارات ومعلمان، ناکارآمدی روش های آموزش، عدم تناسب محتوای دوره با نیازهای معلمان، به روز نبودن، مناسب نبودن زمان و مکان آموزش ها واجبار به ترک محل خدمت، ممکن است اثر بخشی لازم را نداشته باشند.

با گسترش فزاينده علوم وفنون و لزوم تغييرات سريع در برنامه ها ی درسی مدارس در عصر كنونی، روزآمدی معلمان يكی از دغدغه های اصلی نظام تعليم و تربيت به شمار می رود. از آنجا كه رويكردهای سنتی قادر به برآورده ساختن تمامی نيازهای آموزشی معلمان نيست، بهره گيری از فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند بسياری از موانع و مشكلات شيوه ی سنتی آموزش معلمان از جمله كاهش ساعات حضور معلمان در مدرسه و اختلال در برنامه كار مدارس، همگام نبودن آموزش با تغييرات كتب درسی، محدوديت های زمانی و مكانی و غيره را برطرف و راه را برایپيدايش شيوه های نوين آموزش معلمان هموار نمايد .

در اين رابطه می توان با فراهم آوردن امكانات، تجهيزات و زير ساخت های مورد نياز، دوره های آموزش از راه دور يا مجازی مبتنی بر شبكه را برقرار نمود تا معلمان در هر زمان و مكان به برنامه ها ی آموزشی دسترسی داشته باشند، اطلاعات مورد نياز به طور سريع و به موقع و همگام با تغييرات در اختيار معلمان قرار گرفته و فرصت های سازمان يافته به منظور بازآموزی، ارتقاء و كسب دانش و مهارت های جديد و به روز برای آنان فراهم آيد. اين كار می تواند زمينه ی پرورش حرفه ای مستمر معلمان را مهيا سازد.

با توجه به مشکلات وضعیت موجود مانند کمبود فضا و امکانات آموزشی، پایین بودن کیفیت آموزش، عدم دسترسی به امکانات آموزشی یکسان برای همه کارکنان و همچنین با توجه به اینکه توسعه کمی و کیفی علوم و تکنولوژی همراه با نیازهای آموزشی گوناگون، مستلزم پا فراتر نهادن از مرزهای آموزش های سنتی است، عدم پاسخ گویی به این نیازها، منجر به کاهش توسعه اقتصادی – فرهنگی کشور شده و مشکلات عدیده ای را برای کشور در پی خواهد داشت( زمانی و مقدسی،1377 :171).

بنابر این ضروری است که تحقیقات جدی در این زمینه آغاز گردد و با استقرار یک نظام مفید آموزش از راه دور بتوانیم با سرعت، دقت و کیفیت بهتری آموزش مداوم معلمان را در کشور پیش ببریم.

استفاده از آموزش های ضمن خدمت از دور موجب افزایش کیفیت آموزشی، اطلاع رسانی دقیق و منطبق بر علوم روز، ارائه خدمات آموزشی به افرادی که به علت مسافت زیاد و یا مشغله های مختلف امکان حضور در کلاس را ندارند، و ایجاد فرصت های آموزشی مادام العمر برای معلمان را در پی خواهد داشت.

لذا با توجه به قابلیت های آموزش از راه دور، مطالعه نگرش معلمان در رابطه با این شیوه ی آموزشی، می تواند به ایجاد تغییرات مطلوب در زمینه ی آموزش ضمن خدمت معلمان کمک مؤثری کند.

1-4 اهداف تحقیق

هدف کلی

هدف کلی این تحقیق مطالعه نگرش معلمان نسبت به آموزش های ضمن خدمت از دورمی باشد.

اهداف جزیی

اهداف جزیی این تحقیق مطالعه موارد زیر از دیدگاه معلمان می باشد:

1. نشان دادن تأثیر محدودیت های آموزش های ضمن خدمت حضوری در شرکت مؤثر آنها در این دوره ها
2. روشن ساختن نارسایی های آموزش های ضمن خدمت حضوری
3. روشن ساختن میزان علاقه مندی معلمان به شرکت در دوره های عمومی و اختصاصی آموزش ضمن خدمت از دور
4. ارائه پيشنهاداتی به برنامه ريزان و مسئولان آموزش های ضمن خدمت برای سازماندهی بهتر دوره های آموزشی ضمن خدمت

1-5 سوال های تحقیق

1. محدودیت های دوره های آموزش ضمن خدمت حضوری تا چه اندازه در شرکت مؤثر معلمان دراین دوره ها تأثیر دارند؟

2. دوره های آموزش ضمن خدمت حضوری تا چه اندازه می توانند نیازهای آموزشی معلمان برآورده سازند؟

3. دوره های آموزش ضمن خدمت از دور تا چه اندازه می توانند محدودیت های آموزش های حضوری را برطرف سازند؟

4. معلمان تا چه اندازه مایل به شرکت در دوره های عمومی و اختصاصی آموزش ضمن خدمت از دور می باشند؟

5. معلمان چقدر نسبت به آموزش مجازی به عنوان یکی از شیوه های آموزش ازراه دور، گرایش دارند؟

1-6 فرضیه های تحقیق

1. دوره های آموزش ضمن خدمت حضوری تا حد زیادی شرکت مؤثر معلمان دراین دوره ها را محدود می کند.
2. دوره های آموزش ضمن خدمت از دور می توانند تا حد زیادی محدودیت های دوره های آموزش حضوری را برطرف سازند.
3. معلمان به شرکت در دوره های عمومی و اختصاصی آموزش ضمن خدمت از دورعلاقه مند می باشند.
4. معلمان به شرکت در دوره های آموزش های ضمن خدمت مجازی به عنوان یکی از شیوه های آموزش ازراه دور گرایش زیادی دارند.

1-7 توصیف دقیق متغیر با متغیر های د خیل در مسئله

متغیرهای مستقل: دوره های آموزشی ضمن خدمت حضوری، دوره های آموزشی ضمن خدمت از دور و آموزش های مجازی

متغیرهای وابسته: توانایی حرفه ای معلمان، میزان رضایت از دوره های آموزش ضمن خدمت و نگرش معمان

1-8 تعریف واژگان کلیدی

نگرش: نگرش ها حالات پیچیدۀ انسانی است که بر رفتار فرد نسبت به افراد، چیزها یا رویدادها اثر می گذارند، بسیاری از پژوهش گران در نوشته های خود بر مفهوم نگرش به عنوان نظامی از اعتقادات تأکید کرده و آن را مورد مطالعه قرار داده اند ( فستینگر، 1975) .

آموزش از راه دور: سازماندهی فرایند یاددهی – یادگیری توسط یک مؤسسه به منظور فراهم ساختن تسهیلات لازم برای یادگیری مستقل، خود ارزیابی تحصیلی و برقراری ارتباط دو جانبه میان یاد دهنده و یادگیرنده که به لحاظ زمانی و مکانی از یکدیگر جدا هستند با استفاده از راهبردهای مناسب و بکارگیری فناوری آموزشی ( ابراهیم زاده ، 1383 ).

کیگان (­1986) آموزش از راه دور را ارتباط دور از محل استقرار، بين مدرس و شاگرد، با واسطه رسانه چاپی يا شكل های ديگر فناوری تعريف كرده‌ است. وی از آموزش از راه دور به عنوان روشی یاد می کند که در آن دانشجو مسئول یادگیری خویش است و یادگیرنده و یاددهنده در تعامل آموزشی خود به ارتباط چهره به چهره نیازی ندارند.

مؤسسه "يو نسكو" در تعريفی می ‌گويد: آموزش از راه دور به هر نوع فرايند آموزشی اشاره دارد كه در آن، همه يا بيشتر تدريس توسط افرادی انجام می ‌شود كه از نظر زمانی و مكانی در فضايی دور از يادگيرنده هستند، بدين معنا كه همه يا اغلب ارتباطات بين مدرس و يادگيرنده از طرق يك رسانه مصنوعی چاپی يا الكترونيكی انجام می شود( یونسکو،2002 :23 ).

تهيه كنندگان گزارش يونسكو درباره آموزش آزاد و از راه دور معتقدند: مفهوم يادگيری آزاد و آموزش از راه دور، حاكی از رويكردهايی است كه بر روی دسترسی آزاد به آموزش و رها بودن يادگيرندگان از قيد های زمانی و مكانی، و ارائه فرصت های قابل انعطاف به افراد و گروه ها ی يادگيرنده( یونسکو،2002 :7 ).

در این تحقیق منظور از آموزش از راه دور، دوره های آموزش ضمن خدمت تخصصی یا عمومی است که از طریق مواد چاپی یا یکی از رسانه ها ی الکترونیکی ( رادیو، تلویزیون، رایانه و ... )، بدون نیاز به حضور در زمان و مکان خاصی برگزار می شوند و معلمان می توانند امور مربوط به آموزش و یادگیری را شخصاً انجام دهند.

آموزش ضمن خدمت: به آموزشی اطلاق می شود که عموماً پس از استخدام فرد در سازمان صورت می پذیرد و باعث بهبود نظامدار و مداوم مستخدمین از نظر دانش، مهارت ها، و رفتارهایی
می شود که به رفاه و سازمان محل خدمت شان کمک می نماید( فتحی واجارگاه، 1376: 14).

در این تحقیق منظور از آموزش ضمن خدمت، کلیه دوره های آموزشی تخصصی و عمومی است که وزارت آموزش و پرورش پس از استخدام کارکنانش برای آنها برگزار می نماید.

فصل دوم

مبانی نظری وپیشینه تحقیق

2-1مقدمه

اصولاً تحقیق به منظور ارائه اطلاعات جدید که فراتر از دانش موجود در زمینه ی مورد تحقیق است، انجام می شود. بنابراین پژوهشگر برای دستیابی به این هدف باید با گستره ی دانش موجود آشنا باشد. نیل به این هدف فقط با مطالعه ی منابع مربوط به موضوع مورد تحقیق امکان پذیر است( دلاور، 1375). بنابراین با عنایت به اهمیت این مرحله از پژوهش، هدف این فصل عبارت است از بررسی زمینه های نظری و پیشینه ی تحقیقاتی متغیرهایی که در تحقیق حاضر،اساس کار قرار گرفته اند. بدین منظور منابع مکتوب دانشگاه های تهران شامل پایان نامه ،مقاله، کتاب ، نشریه و همچنین بانک های اطلاعاتی مورد جستجو قرار گرفت.

این فصل در پنج بخش تنظیم گردیده است. بخش اول : آموزش ضمن خدمت، بخش دوم: آموزش از راه دور، بخش سوم: آموزش از راه دور برای معلمان، بخش چهارم: آموزش مجازی و بخش پنجم شامل مروری بر تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور، در زمینه ی ضمن خدمت و آموزش از راه دور می باشد.

2-2 آموزش ضمن خدمت

تحولات فزاینده در زمینه ی دانش تکنولوژی نیازهای آموزشی جدیدی را برای مشاغل مختلف بوجود می آورند که تحصیلات رسمی و دانشگاهی به تنهایی پاسخ گو نبوده و در نتیجه به انواع دیگر آموزش از جمله آموزش های ضمن خدمت نیاز می باشد. آموزش ضمن خدمت در حقیقت دانش جدیدی را در سبد آموزش های قبلی دانش آموختگان قرار داده و آنان را به همراه پیشرفت علوم و فنون پیش می برد و لذا توسعه این آموزش ها در بهبود کیفیت نظام آموزشی اثر مطلوب خود را به جا می گذارد. تولید علم تغییر در فناوری واهداف سازمان ها را به دنبال دارد. مدارس نیز به عنوان سازمان های اجتماعی هرروز بیشتراز دیروز نیازمند همگام شدن با تغییرات علمی هستند، بنابراین معلمان وسایر کارکنان نظام تعلیم وتربیت نیازمند شرکت در دوره های آموزشی ضمن خدمت می باشند.

تعریف آموزش ضمن خدمت

كيميل وايلز (1967) آموزش ضمن خدمت را "كوششی برای ارتقای شايستگی كاركنان آموزشی از طريق دوره‌های آموزش كلاس‌های بازآموزی، نشست‌ها و گروه‌های تحقيق، بازديدها، سخنرانی ‌ها و اصلاح وضع كاركنان" تعريف می ‌كند.

آموزش های ضمن خدمت را جزئی از آموزش های مداوم می ‌توان تصور كرد كه افراد برای ايفای نقش مؤثر در روابط شغلی و بطور كلی روابط اجتماعی به آن نيازمندند. اين نيازمندی بويژه با پيشرفت های فناوری و خودكاری بطورعام و گسترش فناوری ‌های اطلاعاتی بطور خاص روز به روز بيشتر می ‌شود.

آموزش ضمن خدمت عموماً مسئله محور یا مشکل محور است. بدین معنا که با شناسایی مسائل و مشکلات موجود در عملکرد افراد و در راستای انجام وظایف محوله، آموزش های خاصی به افراد ارائه می شود تا نقایص موجود بر طرف گردد و با این همه باید خاطر نشان شود که توسعه کارکنان بدون آموزش ضمن خدمت امکان پذیر نمی باشد.

دوره‌ی ضمن خدمت به ‌هر صورت كه اجرا گردد (بلندمدت، كوتاه‌مدت، غيرحضوری، حضوری، قبل از شروع يا در حين انجام كار) در صورتی كه مبتنی بر نيازها و پيش‌داشته‌های كاركنان باشد به كسب دانش، مهارت و نگرش بالاتر و رشد فكری، حرفه‌ای و شخصيتی كاركنان منجر خواهد شد.

2-2-1 ضرورت آموزش ضمن خدمت

آموزش ضمن خدمت، کارآمدترین ابزار و قویترین فرایند موجود برای انتقال دانش و مهارت به نیروی انسانی و تقویت آنان برای انجام وظایف می باشد. با توجه به تغییر و تحولات روزمره و پیشرفت علوم و فنون فناوری و نیز تعدد مشاغل و حرف و برای جلوگیری از اتلاف منابع، آموزش کارکنان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و اجرای آن نیاز به برنامه ریزی و مطالعه دقیق براساس نیازهای آموزشی کارکنان دارد(طالبی ، 1385: 14).

برای اینکه نیروهای انسانی شاغل در سازمان ها روزآمد باشند باید به طور مداوم آموزش ببینند.آموزش کارکنان از مهمترین عوامل بهبود نظام وفعالیتهای هر سازمان است. در ژاپن آموزشی كه افراد در دانشگاه فرا می ‌گيرند، تنها 15 درصد آن در حين كار مورد استفاده قرار می ‌گيرد و 85 درصد آموزش ضمن كار تأمين می ‌گردد. هيچ مدرك علمی پس از گذشت پنج‌سال ارزش ندارد مگر آنكه تجديد نظر شده ‌باشد يعنی هماهنگ با علم روز شده ‌باشد(شاهانی ، 1377 :24).

2-2-2 اهداف آموزش ضمن خدمت کارکنان

اهداف آموزشی کارکنان را می ‌توان در سه مقو‌‌له‌ی فردی، اجتماعی و سازمانی دسته‌بندی نمود:

o فردی

رشد و توسعه استعدادهای فردی، شناسائی رغبت‌ها، تغييرو بهبود نگرش و افزايش رضايت مندی و سرانجام آمادگی برای خود شكوفائی و خودسازی و بهره‌مندی از حيات فردی.

o سازمانی

• به ‌روز آوردن دانش، تخصص و مهارت‌های شغلی و بهبود روش‌های انجام كار.
• افزايش كمی و كيفی خدمات، توليدات، ايجاد روحيه ی همكاری و همزيستی سازمانی در كاركنان.
• بهبود روحيه افراد و بالابردن رضايت شغلی، تقليل غيبت‌ها و ترك خدمت.
• افزايش آگاهی و انعطاف‌ پذيری در استفاده از روش‌ها و امكانات و وسايل جديد.
• به ‌وجود آوردن امكان تغيير شغل.
• تسهيل شرايط و كاهش هزينه‌ها.
• آشنا ساختن كاركنان با حقوق و امتيازات شغلی و اهداف و خط مشی سازمانی.
• افزايش تعهد و حس مسئوليت‌پذيری و تلاش برای بهبود عملكرد و كارآيی سازمان.

o اجتماعی

دوریس، (1985) اظهار می ‌كند كه در برنامه‌ريزی دوره‌ها و برنامه‌های رشد كاركنان تعيين نيازهای اوليه معلمان ضروری بوده و يك برنامه ی خوب مشخص می ‌كند كه معلمان نياز دارند بدانند چگونه:

• منابع تدريس تخصصی (ويژه) را بدست آورند.
• از ابداعات با تكنولوژی بالا مثل دسترسی به برنامه‌های ويژه استفاده كنند.
• تجهيزات و منابع مالی اضافی بدست آورند.
• جامعه را به‌عنوان يك منبع آموزشی درگير كنند.
• با والدين، استادان هم ‌پايه و هم ‌مرتبه و اعضای جامعه ارتباط مؤثر برقرار كنند.

2-2-3 روش های آموزش ضمن خدمت کارکنان

طیف گسترده ای از مکانیزم های آموزش ضمن خدمت توسط کشورهای مختلف تجربه شده است. استراتژی ها و مکانیزم های مورد استفاده در یک کشور تا حدود زیادی تابع نظام سیاسی ، توانمندی اقتصادی و پیشرفت های فرهنگی آن ملت می باشد. مکانیزم های مختلف آموزش ضمن خدمت کارکنان را می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد :

1. آموزش ضمن خدمت حضوری یا چهره به چهره

این مکانیزم قدیمی ترین و در عین حال پایدارترین مکانیزم می باشد و هم اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا مورد استفاده قرار می گیرد. آموزش های حضوری عموماً در چارچوب مقررات آموزشی خاصی مستلزم حضور کارکنان در محل آموزش می باشد و داری انواع مختلفی می باشد از جمله :

الف- برنامه آموزشی تمام وقت : در این شیوه پرسنل بطور تمام وقت با استفاده از مأموریت تحصیلی به تحصیل می پردازند.

ب- برنامه های آموزشی بعد از ساعات اداری : در این شیوه کارکنان در ساعات غیر اداری در مراکز آموزش عالی به تحصیل

می پردازند و عمدتا در ساعات بین 5 تا 9 شب این کلاس ها تشکیل می شوند.

ج- دوره های پایان هفته : در این شیوه کارکنان سازمان در روزهای تعطیل اداری در مرکز آموزش ضمن خدمت یا دانشکده خاصی حضور می یابند و آموزش های ویژه را طی می کنند( فتحی واجارگاه، 1376 : 16).

2. دوره های ساندویچی ( تلفیق تئوری و عمل )

دوره های ساندویچی اصطلاحاً به آن دسته از پروژه ها، طرح های آموزشی اطلاق می گردد که بطور مدبرانه برنامه ریزی شده است تا ضمن افزایش دانش و اطلاعات کارکنان، توانایی ها و مهارت های عملی آنها را برای انجام وظایفشان فزونی بخشد. این جریان تلفیق تئوری و عمل عمدتاً بدون آنکه فرد محیط کا ر خویش را ترک کند صورت می پذیرد( همان منبع : 82).

3. آموزش ضمن خدمت سیار[1]

در این استراتژی بجای آنکه افراد در مرکز آموزش حضور یا بند و از آموزش های مربیان استفاده کنند، یک تیم آموزشی مرکب از اساتید و افراد مجرب در محیط کار افراد حضور می یا بند و آموزش های لازم را ارائه می کند. آموزش ضمن خدمت سیار بسته به وضعیت جغرافیایی ،امکانات در دسترس و شرایط بومی دارای انواع و اشکال متفاوتی است و لی حداقل دو نوع آن قابل شناسایی است :

الف- آموزش ضمن خدمت در محل کار

ب- آموزش ضمن خدمت کارکنان مناطق دور افتاده

4. آموزش های چند دریفی[2] با استفاده از اشخاص کلیدی

مکانیزم های آموزش چند ردیفی عبارت است از آن نوع آموزشی که عمدتا در سطح ملی یا محلی طراحی می شود. در این مکانیزم ابتدا از هر منطقه یک یا چند نفر که افراد کلیدی نام دارند و از لحاظ عملی و تجربی دارای صلاحیت لازم باشند و قادر باشند آنچه را که فرا می گیرند به دیگران آموزش دهند انتخاب می شوند. این افراد دوره های آموزشی را در سطح ملی یا استانی طی می کنند و پس از طی دوره، در سطح مناطق محل خدمت خود افراد را تحت آموزش قرار می دهند. سایر افراد نیز این جریان آموزش را به دیگران منتقل می کند ( فتحی واجارگاه، 83:1376).

5. اعطای فرصت های مطالعاتی

در این مکانیزم عمدتاً پرسنلی که از لحاظ علمی و عملی عملکرد بالایی را از خود نشان داده اند شناسایی می شوند. سپس فرصت های مطالعاتی برای ارتقای دانش و مهارت های ویژه به آنان ارائه می شود. این افراد ضمن دریافت تمامی مزایا و حقوق هنگام کار،در سطح ملی یا محلی به دانشگا ه یا مرکز خاصی مراجعه می کنند و دوره های آموزشی کوتاه مدت یا بلند مدت را سپری می کنند.

6. خود آموزی کارکنان ( دوره های مطالعه شخصی )

روند کار در این مکانیزم به این صورت است که مراکز ضمن خدمت منابعی را برای پرسنل معرفی می کنند و پرسنل بطور مستقل به مطالعه موضوعات ذیربط می پردازند. برای اجرای این مکانیزم از رویکردهای مختلف استفاده می شود. یکی از مهمترین ابزارها برای اجرای خود آموزی عبارت است از ترتیب دادن مسابقات علمی برای دسته های مختلف شغلی در سطح سازمان.

در عین حال برای اجرای موفق این مکانیزم ضرورت دارد واحدهای آموزش ضمن خدمت به اقدامات زیر مبادرت ورزند :

الف منابع علمی و مطالعاتی مناسب را شناسایی کند.

ب- منابع ذیربط را برای مطالعه و یادگیری در اختیار کارکنان قرار دهند.

ج- تبلیغات لازم را در سطح سازمان انجام دهند ( همان منبع : 84).

7- آموزش از راه دور

آموزش از راه دور یک روش آموزشی است که در آن آموزش دهنده و آموزش گیرنده به وسیله زمان، مکان از هم جدا شده اند. مواد آموزش آنلاین ،کنفرانس ویدئویی یا صوتی، تلویزیون های محاوره ای، دورنگار و ماهواره منتقل می شوند( باقریان، 1380: 38 ).

شاید بهترین و کامل ترین بحث ها پیرامون آموزش از راه دور را بتوان دراثر کیگان جستجو کرد. او در کتاب خود به توضیح پیرامون ویژگی های آموزش از راه دور پرداخته است و آن را چنین توصیف می کند : در این فرایند چه در زمینه ی تهیه و تولید مواد درسی و چه ازجهت حمایت از دانشجویان از سوی شمار زیادی از مؤسسات آموزشی مورد استقبال قرار گرفته است. آموزش از راه دور ، فرایندی دو طرفه است. در این فرایند از وسایل ارتباطی استفاده می شود که نقش بسیار مهمی را ایفا خواهند کرد (کیگان،1990: 44).

2-2-4 استانداردهای آموزش ضمن خدمت

از ديدگاه مديريت كيفيت[3] و استاندارهای ديگر نظير ایزو[4] كيفيت به معنای رضايت مشتری يا ارباب‌رجوع است. حال سؤال اين است كه در آموزش و پرورش مشتری كيست؟ دانش‌آموزان، اولياء دانش‌آموزان، متوليان واحد كنترل و ارزشيابی آموزش و پرورش و يا سازمان‌هائی كه فارغ‌التحصيلان را بكار می ‌گيرند یعنی جامعه؟

با در نظر گرفتن ديدگاه سيستمی و در سطح كلان، مشتری جامعه است.

• وايت ( 1994) ، در بحث عدم كفايت آموزش‌های قبل از خدمت می ‌گويد:

‹‹معلمان در دوره‌ی قبل از خدمت، نمونه‌های كمتری از استراتژی ‌های مؤثر آموزشی را در می ‌يابند›› بنابراين برای جلب رضايت مشتری (جامعه) و كيفيت بخشی به برون‌داد آموزش (فرد آموزش ديده) بايستی به عامل مهم و يكی از اركان اصلی فرآيند آموزش يعنی معلم از طريق كاراترين شيوه كه همان آموزش ضمن خدمت است توجه ويژه داشت، استانداردهای جهانی كيفيت نيز چنين خواسته‌ای دارند.

• ‹‹ايشی ‌كاوا›› يكی از صاحب‌نظران شاخص مديريت كيفيت، نقش كاركنان آموزش ‌ديده را برجسته دانسته و می ‌گويد: وجود كاركنان باسواد و آموزش ‌ديده باعث شده كه آموزش كنترل كيفيت و شيوه‌های آماری مرتبط با آن در ژاپن كار ساده‌ای باشد. در مباحث مربوط به مديريت كيفيت برای آموزش داخلی (ضمن خدمت) در اهميت ويژه قائل شده و فرآيند اين آموزش‌ها در چهار مرحله و به ‌شكل زير الزام می ‌نمايد:
• اول ، تعيين نيازها شامل برنامه‌ريزی شغل، نظام آموزشی، سوابق آموزشی و برنامه‌ريزی و پرورش كاركنان.
• دوم ، برنامه‌ريزی آموزش سالانه شامل آموزش در سطح سازمان، در سطح بخش و آموزش ضمن كار.
• سوم ، ارزيابی شامل : آزمون، پرسشنامه، گزارش فعاليت‌های بهبود و همايش برای ارائه‌ی فعاليت‌های بهبود.
• چهارم ، مستند‌سازی طرح‌های سوابق آموزشی كاركنان(يوسفی، 1381: 86).

استاندارد مديريت كيفيت ایزو 9000 نيز بر اهميت صلاحيت و آموزش كاركنان تأكيد داشته و بند (1- 2- 6) ازایزو 2000/9000 چنين خواسته‌ای دارد: ‹‹كاركنانی كه عملكرد آنها بر كيفيت (خروجی) تأثير می ‌گذارد بايد دارای صلاحيت‌های لازم بر مبنای تحصيلات، آموزش (مستمر)، مهارت‌ها و تجارب مناسب باشند››.

همچنين در بند (2- 2- 6) - سازمان بايد:

• الف) صلاحيت‌های لازم را برای كاركنانی كه كارهای تأثيرگذار بر كيفيت محصول دارند تعيين نمايد.
• ب) برای برآورده ساختن اين نيازها، آموزش‌ها يا ساير اقدامات لازم را انجام دهد.
• ج) اثربخشی اقدامات انجام شده را مورد ارزيابی قرار دهد.
• د) اطمينان حاصل كند كه كاركنان از مفهوم اهميت فعاليت خود آگاهند و می ‌دانند چگونه در اهداف كيفيتی سهيم هستند.
• ه) سوابق مربوط به تحصيلات، آموزش‌ها، مهارت‌ها و تجارب آنها را نگهداری نمايد (همان منبع: 89).

2-2-5 انواع آموزش های ضمن خدمت بر حسب زمان

الف) آموزش های کوتاه مدت تخصصی

این نوع آموزش ها از لحاظ زمانی محدود بوده و از چند هفته تا چند ماه متغییر است. فلسفه ی اصلی آموزش های ضمن خدمت نیز در حقیقت مبتنی بر طراحی این گونه آموزش ها می باشد.

آموزش های کوتاه مدت تخصصی در قالب عناوین آموزشی گوناگون و تحت عنوان یک دوره ی آموزشی ارائه می گردد. اما به دلایل مختلف از جمله فقدان انگیزه ها و الزامات کافی برای شرکت در این دوره ها و نیز سلیقه ای بودن این نوع آموزش ها و عدم ارتباط آنها با مسائل واقعی کارکنان و وظایف شغلی آنان، این آموزش ها در حال حاضر از جایگاه واقعی خویش برخوردار نیست( فتحی واجارگاه ،1376 : 16).

ب) آموزش های بلند مدت

آموزش های بلند مدت به آن دسته از آموزش ها اطلاق می گردد که اولاً از لحاظ زمانی وسیع بوده و ثانیاً منجر به اخذ مدرک تحصیلی بالاتر می گردد. این نوع آموزش ها غالبا به سه صورت یا نظام ارائه می گردد:

• آموزش های بلند مدتی که توسط دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی رسمی خارج از سازمان برگزار می گردد و پرسنل سازمان در این دوره ها شرکت می کنند. این شیوه رایج ترین شکل آموزش ها ی بلند مدت سازمانی خصوصا در نظام آموزش و پرورش کشورهای آسیایی و اقیانوسیه می باشد.
• در پاره ای از موارد که سازمان دارای امکانات و تجهیزات لازم برای برگزاری دوره های بلند مدت است، مستقلاً نسبت به تشکیل دوره های بلند مدت اقدام می کند و به کارکنان مدارک تحصیلی ویژه اعطا می گردد که عمدتاً در داخل سازمان ذیربط داری اعتبار می باشد به این گونه مدارک تحصیلی، مدارک داخلی می گویند.
• شکل دیگر آموزش های بلند مدت که در برخی از کشورهای آسیایی متداول است عبارت است از دوره هایی که با همکاری مراکز آموزش سازمان ذی ربط و دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی معتبر و رسمی صورت می پذیرد. در این نوع از آموزش های نظارت بر عملکرد مراکز آموزش سازمان ها و ... می باشند . ( همان منبع : 16)

ج) آموزش های ترکیبی یا بینابینی

از لحاظ زمانی به آن دسته از آموزش های ضمن خدمت آموزش های ترکیبی گفته می شود که اگر چه به صورت دوره های تخصصی و در فواصل زمانی محدود ارائه می گردد. اما از لحاظ هدف دارای ساختار معینی بوده و نهایتاً منجر به اخذ مدرک تحصیلی بالاتر می گردد. (همان منبع: 16)

2-2-6 انواع آموزش های ضمن خدمت بر حسب ماهیت

آموزش های ضمن خدمت را بر اساس ماهیت و محتوای آموزش ها می توان به انواع توجیهی، بازآموزی، جبرانی و دانش افزایی تقسیم نمود.

الف) آموزش های توجیهی

به آن دسته از آموزش های ضمن خدمت اطلاق می گردد که برای هماهنگی و آگاه سازی کارکنان جدید الاستخدام ارائه می گردد تا انطباق لازم میان رویه های فردی کارکنان ، انتظارات سازمانی ایجاد می گردد.

ب) بازآموزی

منظور از بازآموزی عبارت است از آن آموزش ها یی که به منظور یادآوری و تکرار محتوای آموزشی که قبلا فراگرفته شده است ارائه می گردد.

ج) آموزش های جبرانی

این نوع آموزش ها ی ضمن خدمت معمولاً در صدد جبران و تکمیل آموزش های پر سنل یک سازمان می باشد. آموزش های جبرانی یا تکمیلی از آنجا ضرورت یافته است که در برخی از کشور های جهان سوم پرسنل سازمان با دانش و مهارت اندک و یا سطح تحصیلات پایین تر از استاندارد مورد نظر استخدام شده اند. لذا سازمان ها برای بهبود وضعیت تحصیلی و آموزش پرسنل خود اقدام می نمایند تا شرایط آموزش آنان با حداقل شرایط مورد نیاز برای احراز مشاغل خاص انطباق داشته باشد.

(همان منبع: 17)

د) دانش افزایی

دانش افزایی یا آموزش های ارتقا به آن دسته از آموزش های ضمن خدمت اطلاق می گردد که دو هدف اساسی را بطور هم زمان دنبال می کند:

1- ارائه پیشرفت ها و اطلاعات علمی جدید به کارکنان در ارتباط با حرفه مورد تصدی

2- کمک به کارکنان در جهت کسب صلاحیت ها و مدارک تحصیلی بالاتر این دوره ها از طریق آموزش از راه دور، آموزش حضوری، دوره های نیمه وقت ،... طراحی به مرحله اجرایی گذاشته می شود. در پاره ای از سازمان ها، این آموزش ها تحت عنوان نوآوری ها و کار گاه های آموزش پیشرفته اجرا می گردد. (همان منبع: 18).

2-2-7 انواع آموزش ها ی ضمن خدمت بر حسب هدف و منظور

الف) آموزش ویژه یا تخصصی : در این نوع آموزش ها عمدتاً مطالب و موضوعاتی مورد بحث واقع می شود که در دوره های آموزش قبل از خدمت به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است و از آنجا که وضع فعلی و نیازهای سازمان ایجاب می کند که فرد از مهارت ها و توانایی های ویژه ای برخوردار باشد. این آموزش ها ارائه می گردد.

ب) آموزش های عمومی : این نوع آموزش ها برای ایجاد وحدت بینش، نگرش و طرز تفکر در بین پرسنل سازمان و نیز ایجاد یا توسعه برخی مهارت های عمومی به کارکنان ارائه می شود. برای مثال آموزش معارف اسلامی یا زبان انگلیسی برای پرسنل سازمان در زمره آموزش های عمومی قرار می گیرد. (همان منبع : 18).

2-2-8 برنامه های مجازی در آموزش ضمن خدمت

آموزش مجازی یک هم افزایی جدید در میان افراد و ابزارهای فناوری اطلاعاتی آنان فراهم کرده است. همچنین مرزهای زمان ، مکان و مرزهای سازمانی را در نوردیده است. به کارگیری فناوری اطلاعات در سیستم های آموزش ضمن خدمت از مهمترین چالش ها، درعرصه آموزش منابع انسانی و یادگیری مادام العمر و سازمان های آموزشی در عصر آتی خواهد بود ( یونسکو،2002 : 4).

بی تردید شناسایی ابعاد و طراحی آموزش مجازی برای بکارگیری آن در نظام آموزش ضمن خدمت ، علاوه بر پاسخ گویی به نیازهای روزافزون آموزشی، منجر به کاهش هزینه ها، افزایش اثربخشی و کیفیت آموزش و یادگیری میگردد( مارتینز، 1997).

روی هم رفته، آموزش مجازی اطلاعات زیادی را با تنوع منابع فراهم می کند و دسترسی افراد یک سازمان را به دانش به صورت مستمر افزایش میدهد. کیفیت خدمات را بهبود می بخشد و به سرعت با برنامه ها و اطلاعات جدید تطبیق می دهد.

توسعه و استفاده از فناوریهای ارتباطی در سیستم های آموزشی، سازه ای برای تغییر در آموزش هستند که سبب تسهیل ارائه و دریافت برنامه های آموزشی در فواصل مکانی شده اند ( مورفی و تری ، 1998، به نقل از زمانی و مقدسی :31).

فناوری های جدید نوع نیازهای مردم و سازمان ها را تغییر می دهند. پیشرفت در فناوریهایی همچون رایانه ها و روبوت ها راه هایی جدید را برای ایجاد و افزایش روش های نوین تدریس پیش روی آموزشگران گشوده است. این تغییرات فناوری بر آموزش به ویژه آموزش ضمن خدمت اثرات چشمگیری داشته است ( زمانی ، مقدسی 77-1376: 148).

آموزش بزرگسالان به دلیل ویژگی های خاص خود قابلیت و ظرفیت بیشتری برای جذب پیشرفت های فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد. با بهره گیری از امکانات نو که در نتیجه پیشرفتهای فناوری اطلاعات و ارتباطات پدید آمده است. بر بسیاری از مشکلات مربوط به آموزش ضمن خدمت می توان فائق آمد (عرب مازاریزدی و آزاد منش،1382 : 1).

در آینده آموزشگران و فراگیران در موقعیت های یادگیری از طریق ماهواره ها با یکدیگر و دیگر آموزشگاه ها، ایالت ها و کشورها رابطه برقرار خواهند کرد. همچنین فناوری رایانه ای اساس موقعیت یادگیری خواهد شد، گرچه جایگزین معلم نخواهد شد ( زمانی و مقدسی،1377 : 149).

با گسترش ارتباطات الکترونیکی، آموزش از راه دور موقعیتی جدید یافته و به رهیافتی آموزشی برای آموزش شاغلان و کسانی که نمی توانند برای یادگیری در مدارس و دانشگاهها حاضر شوند تبدیل شده است.

آموزش مجازی از قدرت شبکه های رایانه ای، اینترنت، شبکه های ماهواره ای و علوم جدید دیجیتالی بهره می برد. آموزش مجازی در اصل، هنر بهره گیری از فناوری شبکه ها به منظور طراحی، انتخاب، تحول و اداره فرآیند آموزش است. آموزش مجازی تحصیل و بهره گیری از دانش توزیع یافته و در اصل تسهیل یافته از طریق وسایل الکترونیکی مانند اینترنت، ماهواره،نوارهای سمعی- بصری ، تلویزیون و ... است ( ذاکری، 1381: 22).

آموزش ضمن خدمت مجازی برای کارکنان، از آن جهت دارای اهمیت است که غالبا در سازمان های متفاوت کارکنان برای شرکت در آموزشگاه های گوناگون ناگزیرند محل خدمت خود را ترک کنند و این امر مشکلات جدی برای انجام دادن امور و وظایف سازمانی به وجود می آورد . ( کورش فتحی و اجارگاه، 1384 :65 ).

2-2-9 اهداف كلی آموزش ضمن خدمت معلمان

• تغييرات كيفی و همه‌ جانبه ی نيروی انسانی شاغل
• تقويت روحيه تعامل و همكاری بين معلمين در جهت اهداف آموزش و پرورش
• تقويت يا ايجاد رفتارهای مطلوب درمعلمان
• تربيت نيرو برای مقاطعی كه معلم فاقد تخصص كامل باشد (تغيير مقطع يا موضوع تدريس)
• افزايش مهارت‌ها در زمينۀ اعمال روش‌های جديد تدريس
• آشنايی معلمان در زمينۀ استفاده از فناوری‌های روز دنيا و تجهيزات مدرن
• آموزش و توان‌بخشی در زمينۀ تهيه مواد آموزشی (نرم‌افزار، كتب، ابزارهای آموزشی)
• آموزش برای تدريس و تربيت فراگيران خاص (استعداد‌های درخشان، عقب‌افتاده‌ی ذهنی و ...)
• آموزش در زمان تغيير اساسی برنامه‌ی درسی (تغيير كتب درسی و ...)

2-2-10 مشکلات آموزش معلمان

در بستر سريع تحولات علمی، فرهنگی، اقتصادی، آموزش‌های كلاسيك دانشگاهی و مراكز تربيت معلم قبل از شروع به كار پاسخ گوی نيازهای آموزشی معلمان در موقعيت‌های مختلف زمانی و مكانی نمی ‌باشد،

به اعتقاد صاحب‌نظران مسائل آموزشی، آموزش‌های ضمن خدمت از رايج‌ترين و سودمند‌ترين روش‌های نظارت و راهنمائی آموزشی است كه (به‌طور معمول) معلمان نسبت به آن نظر مثبتی دارند. بيشتر معلمانی كه خواستار تغيير از مرحله‌ای به مرحله ی بالاتر از رشد حرفه‌ای هستند، آموزش ضمن خدمت را بهترين روش برای رسيدن به اين رشد و كمال تلقی می ‌كنند.

تعدادی از معلمان فاقد صلاحیت هستند که باید تحت آموزش تخصصی ضمن خدمت قرار گیرند. رویکردهای سنتی آموزش معلمان نتوانسته است همه نیازها را برآورده کند و این امر، سبب روی آوردن به آموزش آزاد و از راه دور گردیده است.

در بسیاری از کشورها تمایل ملی در این جهت است که هم کیفیت تدریس افزایش یابد، به طوری که متناسب با نیازهای کنونی باشد، و هم روش معلمان تغییر یابد، به طوری که متناسب با تغییر جوامع میزبان باشد. اهداف جدید منجر به تولید تقاضای جدید می شود. به عنوان مثال، برابری جنسی تا سال 2005، آموزش پایه و همگانی تا سال 2015، آموزش جامع و فراگیر ،آموزش برای ایجاد دموکراسی، صلح و وحدت اجتماعی، تدریس در پایه های مختلف، افزایش مسئولیت پذیری برای تحقق اهداف یادگیری، پیشرفت یاد گیرندگانی که خودکفا هستند و در زمینه ی حل مسئله و تفکر انتقادی دارای مهارت هستند و مجهز به مهارت های زندگی می باشند ،آماده سازی یادگیرندگان مستعد که می توانند از فناوری اطلاعات استفاده کنند ،گسترش نقش معلمان برای لحاظ نمودن کار گروهی در جوامعی که در آنها تعداد خانواده های عیالوار و بی سرپرست خیلی زیاد است. در کشورهای در حال گذار انتظار
می رود که معلمان رویکرد خود را متناسب با تعییر آموزش عوض کنند. تغییراتی که در نقش و توقعات ایجاد می شود می تواند هم بر آموزش اولیه معلمان تأثیر بگذارد و هم بر برنامه های پیشرفت حرفه ای مستمر.

همه این ها می تواند چالش های جدیدی برای آموزش معلمان و پیشرفت حرفه ای مستمر ایجاد کند. به عنوان مثال، ضرورت یافتن روش های مختلف استفاده از منابع موجود، ضرورت گسترش دسترسی به فرصت های یادگیری با یک هزینه مطلوب، ضرورت ارائه روش های مختلف آموزش اولیه معلمان، ضرورت جذب گروه های جدید به عنوان معلم، ضرورت استفاده صحیح از فناوری برای تقویت شیوه های تدریس، ضرورت حمایت از یادگیری فعال معلمان ، ضرورت تصویر سازی مجدد سازمان های سنتی که به آموزش اولیه معلمان و پیشرفت حرفه ا ی مستمر می پردازند.

2-2-11 آموزش معلمان شامل چه چیزهایی می شود؟

آموزش معلمان با کارهای مختلفی سرو کار دارد . به عنوان مثال توانمند ساختن معلمان برای توسعه توان دانش آموزان ،اجرای مدل های نقشی ،فعالیت در زمینه ی تغییر آموزش و در نتیجه تغییر جامعه، افزایش خلاقیت و اعتماد به نفس. در عین حال ،بسیاری از مدرسین امیدوارند که معلمان در حال تحصیل بتوانند نگرش های صحیح مربوط - و در صورت لزوم نگرش های متغیر - به شغل خود را توسعه دهند. آموزش معلمان برای مواجهه با این امیدها باید مشتمل بر چهار عنصر زیر باشد :

1- بهبود پیش زمینه های آموزشی معلمان کارآموز

2- افزایش اطلاعات معلمان در زمینه ی دانش آموزان خود

3- درک دانش آموزان و ماهیت یادگیری

4- توسعه ی توانایی ها و مهارت های علمی

تعادل این چهار عنصر تابع متغیر های زیر است :

آموزش قبلی معلمان در حال تحصیل ،پایه تدریس آنها و سطحی که در طی دوران خدمت بدان دست یافته اند. اولین تعادل باید بین آموزش اولیه و پیشرفت حرفه ای آنها ایجاد شود. دومین تعادل باید بین فعالیت های قبل از خدمت و فعالیت های ضمن خدمت ایجاد شود . این دو مجموعه با یکدیگر همپوشی ندارد. بسیاری از معلمان کار خود را بدون داشتن شرایط تدریس آغاز می کند ،به طوری که آموزش اولیه را در حین خدمت یاد می گیرند. از این رو، برنامه های ضمن خدمت باید به نیازهای مختلفی بپردازد، از جمله آموزش اولیه معلمان فاقد صلاحیت، ارتقای معلمان دارای صلاحیت، آماده سازی معلمان برای نقش های جدید و آموزش متناسب با محتوای برنامه آموزشی مدارس که می تواند در اصلاح برنامه آموزشی مؤثر باشد.

برنامه های آموزش اولیه معلمان و پیشرفت حرفه ای مستمر باید متناسب با نیازها و شرایط مخاطبان باشد. یک برنامه نمی تواند در همه جا مؤثر واقع شود. در هنگام طراحی برنامه برای معلمان باید موارد زیر را درنظر گرفت:

• سابقه آموزش معلمان : این مورد در کشورهای مختلف و در سطوح مختلف آموزش با یکدیگر تفاوت دارد.
• تجارب معلمان : محتوای برنامه برای معلمان فاقد صلاحیتی که به تازگی مدرسه را ترک کرده اند با محتوای برنامه معلمانی که دارای آموزش رسمی محدود هستند اما سابقه ای طولانی دارند متفاوت است.
• معلمان در نقاط مختلف و پراکنده زندگی می کنند به طوری که ادامۀ دوره های ضمن خدمت آنها با مشکلات حمایتی همراه است، از این رو اگر بخواهند به مرکز آموزش ضمن خدمت بروند باید هزینه ای را متحمل شوند و مدرسه خود را ترک کنند از طرف دیگر اعضای خانواده و تعهدات دیگر نیز مانع حضور آنها در این دوره ها خواهد شد. اما اگر معلمان بتوانند بدون ترک مدرسه و طی مسافت های طولانی در دوره های ضمن خدمت شرکت کنند خیلی مفید خواهد بود.

2-3 آموزش از راه دور

آموزش راه دور یکی از ضروریات آینده است. اگر کشورهای در حال توسعه به تغییرات فناوری توجه داشته باشند، آموزش راه دور به عنوان راهی مطمئن در جهت همگانی کردن دانش به شمارمی آید. به هر حال، استفاده از رسانه ها برای دست یابی مؤثر به اهداف مورد نظراین روش آموزش با اهمیت است. درهر حال سرمایه گذاری در انواع فناروی های مناسب موفقیت آتی فراگیران دور افتاده را تضمین می کند.

امروزه جریان سریع تغییرات فناوری در تجارت، صنعت و حکومت ها، دشواری های روزافزونی را در نگه داری و ایجاد رقابت بین نیروی کار پدید آورده است.

«کلاس های سنتی [5] به قدر کافی مجهز نیستند که قادر به اعمال این تغییرات در جامعه باشند. همین امر موجب کاهش مهارت در نیروی کار و در نتیجه سبب انشعاب بخش های اقتصادی،سیاسی و ساختار جامعه شده است. »

شواهد حاکی از آن است که در طول سه تا پنج سال آینده به دلیل سرعت تغییرات، به دوره ای وارد خواهیم شد که آموزش ارائه شده برای نیروی کار، بلافاصله پس از دریافت ،منسوخ خواهد شد. از محدودیت های دیگر برای آموزش نیروی کار ،زمان و مسافت است، بنابراین استفاده ی روزافزون از آموزش از راه دور در تعلیم و تربیت راه حلی برای این مشکل در دنیا به حساب می آید. مدارس، دانشگاه ها، شرکت ها و سازمان ها، آموزش راه دور را به عنون هدفی برای آموزش و توسعۀ برنامه های آینده شان مورد استفاده قرار می هند.

2-3-1 واژه های مرتبط با آموزش از راه دور

از آنجا که آموزش از راه دور با صنعت و فناوری و تحولات آن، رابطه تنگاتنگی دارد. لذا از زمان پیدایش تا عصر حاضر دوره ی تکمیلی ویژه ای را پیموده که در هر دوره اصطلاحی خاص بر آن اطلاق می شد. این واژه ها به شرح ذیل می باشند:

• آموزش باز

در طی سالیان متمادی واژه های باز و از راه دور به طور مترادف به کار رفته اند، باید این نوع نظام را از گونه سنتی که در آن امر یادگیری منوط به تشکیل کلاس است و ظاهراً سیستم بسته یا محدودی تلقی می شود، متمایز سازند. در این زمینه باز بودن به مفهوم رهایی از تماس چهره به چهره میان یاددهنده و یادگیرنده و همچنین رهایی از محدوده حصارهای ساختاری است. باز بودن همچنین نشان دهنده رویکردی در امر آموزش است که به جای تأکید بر محتوا ،روش، کتاب و معلم بیشتر بر علایق و نیازهای دانش آموزان ( آموزش یادگیر – محور ) متمرکز است. و بالاخره، " باز بودن" ممکن است اندیشه ی دستیابی عموم به پیام های منتشره از سوی مؤسسات که به صورت مواد، رادیو و یا تلویزیون تولید می شود را القا می نماید و به لحاظ ماهیت این شیوه ها خارج از حدود کلاس درس و برای تعداد زیادی از شنوندگان قابل اجرا می باشد. با توجه به این نظرات، آموزش از راه دور می تواند محصول فرعی آموزش باز تلقی شود.

همچنین در عبارت آموزش باز، واژه آموزش به مفهوم خود آموزی و خودسازی است و کلمه باز در مقایسه با واژه بسته نوید بخش کاهش و یا حذ ف محدودیت ها، انحصارات و عدم وجود هر چه که حصاری میان رشته های تحصیلی می باشد است. شاید متداول ترین مفهوم واژه باز را بدین صورت بتوان بیان نمود: "خلق فرصت ها برای آموزش افرادی که به خاطر عدم دسترسی به مراکز آموزشی، نداشتن فرصت کافی، فقر، دوری راه، محدودیت های خانوادگی، شغلی و اقلیمی از ادامه تحصیل بازمانده اند." منظور از ویژگی "بازبودن" این شیوه ی آموزشی این است که امر تعلیم و یادگیری انعطاف پذیر است. آموزش باز یک شیوه ی آموزش چند رسانه ای است که از مواد چاپی، دیداری و شنیداری و کلیت های آموزشی و بالاخره برنامه های کامپیوتری استفاده می کند ( بدری فر، منصور،1371 :36).

• آموزش مکاتبه ای[6]

نوعی آموزش از راه دور است که ارتباط از طریق مکاتبات پستی بین فراگیرنده و مسئول دوره یا مؤسسه ی آموزشی برقرار می شود. این شیوه در اواسط قرن 19 میلادی در انگلیس رسمی و سپس در آلمان و آمریکای شمالی استفاده شده است. آموختن با فاصله و بدون تماس مستقیم یاددهنده و یادگیرنده است که وسیله ی آموزش مواد چاپی و نوشتاری است که از طریق پست ارسال می شود و از طریق پست دریافت می گردد. آموزش مکاتبه ای در مسیر تکوینی آموزش از راه دور، نقطه ی آغازین محسوب می گردد که تدریس در آن از طریق مواد درسی خود آموز انجام گرفته و ارتباط توسط نوشته ها صورت می گیرد، یعنی مکاتبه بین معلم و یادگیرند، بنابراین دو ویژگی اصلی در آموزش مکاتبه ای وجود دارد، تدریس و عدم ارتباط نزدیک، که برای هر یک از این دو یک سازمان حمایت کنند مسئول است.

بنابر تعریف یونسکو( 1987) آموزش مکاتبه ای عبارت است از شکلی از آموزش از راه دور که در آن با تآکید مواد پستی و نوشتاری که از سوی نظام آموزش دهنده توزیع می شود، تکالیف محوله از سوی یادگیرنده دریافت و با نگارش توضیحات و تفسیرها به ارزیابی از فراگیر پرداخته می شود.

• آموزش غیر حضوری[7]

این واژه بیشتر در استرالیا مطرح و مورد استفاده قرار گرفته است و آموزش بدون تماس معلم و متعلم است. این شیوه بیشتر در مؤسسات و دانشگاه هایی کاربرد دارد که در آن نظام باز و سنتی در کنار هم فعالیت می کنند. در بسیاری از موارد دو واژه آموزش غیر حضوری و از راه دور مترادف یکدیگر استفاده شده اند.

• آموزش الکترونیکی [8]

آموزش الکترونیکیبه معنای به کارگیری فناوری اطلاعات برای مقاصد آموزشی است. به زبان ساده هر گاه از ابزارهای کامپیوتری و الکترونیکی ( همچون CD های چند رسانه ای ،DVD ، نرم افزارهای کامپیوتری ، شبکه و اینترنت و مشابه آنها) برای آموزش موضوعی به کار گرفته شود، از شیوه ی آموزش الکترونیکی استفاده شده است ( نشریه عصر الکترونیک، 1381 : 29).

نولان( 2000) ، معتقد است آموزش الکترونیکی، آموزشی است متناسب با سرعت شخص فراگیر، از راه دور و با اختیار که به صورت یکجا یا بخش بخش از طریق شبکه مجهز به فناوری اطلاعات برای فراگیر ارسال و پشتیبانی می شود. به عبارت دیگر یادگیری الکترونیکی استفاده از فناوری ارتباطی برای ارائه اطلاعات وتسهیل توسعه و پرورش مهارت ها و دانش ها می باشد.

• آموزش الکترونیک:

آموزش از طريق کامپيوتر موضوع جديدی نيست. عمر اين آموزش به 30 سال قبل می رسد. دو تحول عمده در اين حوزه رخ داده است. اولی هم زمان با معرفی کامپيوتر های چند رسانه ای و دومی در زمانی بود که امکان استفاده از اينترنت برای آموزش مطرح شد. هر نوع ياد گيری، آموزش يا پرورش که با استفاده از فناوريهای کامپيوتری شناخته شده به خصوص فناوری های مبتنی بر اينترنت ارائه مي شود، آموزش الکترونيکی است.( فالون، 1383: 21)

• آموزش مجازی

کلمۀ مجازی[9] کلمه ای است که در اینترنت کاربرد فراوانی یافته است. امکانات مجازی اینترنت، به قدری گسترده شده است که کم کم مرز میان واقعیت و مجاز در حال از بین رفتن است. در آموزش مجازی فراگیر به جای مراجعه به آموزشگاه، مدرسه یا دانشگاه از طریق اینترنی، تمامی فعالیت های آموزش را انجام می دهد.

2-3-2 تاریخچه ی آموزش از راه دور

نظام آموزش ازراه دور درسال1850 ميلادی به صورت مكاتبه ای در موسسه مكاتبه ای شوروی سابق ومتعاقب آن درسوئد ،آلمان و در نهايت در موسسات آموزشی كشورهای ديگر ارائه گرديد و با تاسيس دانشگاه باز انگلستان درسال 1969 ميلادی واستفاده ازتكنولوژی های جديد، آموزش در مقياس وسيع آغاز گرديد و با ورود به عصر اطلاعات و ارتباطات ، چهره آموزش به كلی متحول شده است به طوری كه انتظار می رود نظام آموزش ازراه دور در قرن آینده نقش عمده ای درارتقای آموزش وپرورش ايفا نمايد.

آموزش از راه دور در ایران

برای اولين باردرايران درسال 1350 دانشكده ای دردانشگاه ابوريحان بيرونی برای ارائه آموزش از راه دور به طريق مكاتبه ای برای تربیت معلمان روستایی شكل گرفت كه مقدمات آن ازسال 1348 به بعد فراهم آمده بود. اين دانشكده با نام دانشكده مــــكاتبــه ای فعــــاليت خود را در چهار رشته تحصيلی شيمی - طبيعی، فيزيك – رياضی، زبان وادبيات فارسی، آموزش وپرورش ابتدايی، برای معلمان آغاز كرد و به زودی درسه رشته تحصيلی دیگرشامل اقتصاد و تعاون روستايی، مديريت خدمات بانكی ومديريت خدمات فنی (درمقطع كاردانی) برای تربیت نیروی انسانی مورد نیاز روستاها، به فعاليت خود ادامه داد. دانشگاه ابوريحان بيرونی درسال 1359 و در جریان انقلاب فرهنگی در دانشگاه علامه طباطبایی ادغام شد. اين دانشگاه درخلال سال های 59-1350 درمجموع 1779 نفردرمقطع كاردانی و1205 نفردرمقطع كارشناسی فارغ التحصيل داشته است.

يك سال پس از تاسيس نظام آموزش مكاتبه ای در دانشگاه ابوريحان بيرونی يعنی درسال 1351 دست اندركاران امور آموزش عالی كشور در انديشه ی تأسيس دانشگاهی بودند كه قادر به ارائه آموزش از راه دور باشد. پس از انجام مطالعات مقـــدماتی، دانشگاه آزاد ايران درسال 1352 تاسيس شد و با توجه به نیاز به برنامه ریزی و آماده سازی منابع درسی ویژه این نظام، نیاز به تولید فیلم های آموزشی و مشكلاتی كه از لحاظ امكانات و ظرفيت های علمی وآموزشی دركشور وجود داشت، فعاليت آموزشی اين دانشگاه عملاً به تأخیر افتاد تا اینکه فعالیت خود را با پذيرش اولين گروه دانشجويان در بهار 1356 آغاز كرد.

تعداد اعضای هيات علمی دانشگاه جمعاً 128 نفر و تعداد كل كاركنان به 397 نفر بالغ گرديد ولی دانشگاه آزاد ايران بدون داشتن فارغ التحصيل درسال 1359 به كارخود خاتمه داد.

[1] - Mobile- Service Training

[2]- Multi Tier

1 - Total Quality Management

[4] - ISO

[5] -Conventional classrooms

[6] - Correspondence Education

[7]- Residential Education

[8] - Electronic Learning

[9] - Virtual

129