فصل اول
کلیات
1- 1 مقدمه :
معرق سازی در ایران از سده ۶ هجری و دوره سلجوقیان با ساخت کاشی معرق پیشرفت کرد و در سده هشتم کاملتر و ظریفتر شد. در سده نهم و دهم هجری نیز رشد بسیار زیادی کرد. شهرهای اصلی معرق سازی در این دوره اصفهان ، یزد ، کاشان ، هرات ، سمرقند و آران و بیدگل بودند.
هنر موزاییک از دیرزمان شناخته شده بود و تا به امروز نیز کاربرد دارد. در بین النهرین و مصر باستان نوعی موزائیک در اندازههای کوچک و برای مصارف تزئینی و زینتی ساخته میشد ولی رومیان آن را چون یک قالب هنری همپایهی دیوارنگاری به کار میبردند . صنعت موزاییک سازی توسط هنرمندان صدر مسیحیت ادامه یافت و در اوایل قرون وسطی به خصوص در قلمرو امپراتوران بیزانسی به اوج شکوفایی خود رسید ( مثلاً موزاییکهای کلیسای سان وتیله در راونا )
1 – 2 نام کامل طرح و محل اجرای آن :
تولید تابلوهای معرق کاری
محل اجرا :
1 – 3 – مشخصات متقاضیان :
نام |
نام خانوادگی |
مدرک تحصیلی |
تلفن |
1 – 4 – دلایل انتخاب طرح :
توجه به اهمیت هنر و اثرات مثبتی که بر جامعه داردو با توجه به این که تولید تابلوهای معرق کاری می تواند به رشد و شکوفایی اقتصادی کشور کمکی هر چند کوچک نماید و با در نظر گرفتن علاقه خود به فعالیت های هنری این طرح را برای اجرا انتخاب کرده ام.
1 – 5 میزان مفید بودن طرح برای جامعه :
این طرح از جهات گوناگون برای جامعه مفید است ، شکوفایی اقتصادی ، سوددهی و بهبود وضعیت اقتصادی ، گسترش هنر معرق کاری در جامعه ، اشتغالزایی ، استفاده از نیروی انسانی متخصص و بهره گیری از سرمایه ها و داشته های انسانی در بالندگی کشور .
1 – 6 - وضعیت و میزان اشتغالزایی :
تعداد اشتغالزایی این طرح 9 نفر میباشد .
تاریخچه و سابقه مختصر طرح :
مُعَرَّقکاری یکی از رشتههای صنایع دستی است. معرق کاری : ( فرهنگ دهخدا ) ساختن یا نصب کاشیهای معرق ، معرق کاری در قرن ۶ هجری یعنی در دوره سلجوقیان به سمت کمال رفت و بسیار متداول گردید. در قرن هشتم هجری هنرمندان معرق کار بمراتب از هنرمندان عهد سلجوقی جلو افتادند . در این قرن موفق شدند اجزایی را که اشکال معرق از آنها تشکیل مییابد کوچکتر کنند و لطیفترین و زیباترین اشکال بنائی و و هندسی را در مجموعهای از رنگهای زیباولعاب صدفی دار بمراتب کمتر از هزینه آجرهای کاشی مینایی بود وعلت این امر واضح است . زیرا در کاشی لازم بود پس از کشیدن رنگ و نقش یک بار دیگر آن را درکوره گذارند و این عمل گذشته از هزینه اضافی که داشت چندان مورد اطمینان نبود و چه ممکن بود کاشیها از کوره سالم بیرون نیاید، صنعت معرق کاریدر قرنهای نهم و دهم هجری به منتهای ترقی خود رسید در این دوره مراکز مهم معرق سازی شهرهای اصفهان ، یزد ، کاشان ، هرات ، سمرقند و تبریز بود. موزائیک : ( فرهنگ دهخدا ) مجموعه مکعبهای کوچک رنگارنگ از مرمر یا اسمالت (smalt) که رسمی هندسی مانند کتاب را تشکیل میدهد و در سیمان کار گذاشته شده نوعی آجر که با سیمان ساده یا رنگین یا ساده ساخته شود کاشی معرق : ( فرهنگ دهخدا ) قسمتی از خشت کاشی منقشی که نقشها را مانند عرق در آن قرار دادهاند . قسمی کاشی مرکب از قطعات مختلف و رنگهای گوناگون که چون کنار هم قرار گیرند نقشی بدیع بوجود آید. پیشینه در دوران قبل از اسلام قطعات بزرگ چوبی به عنوان بخشی از ساختمان به کار میرفتهاست. در این دوره چوب به عنوان یکی از فراوانترین مصالح طبیعی نقش مهمی در ساخت ابزار فنی و کشاورزی و حتی وسایل خانگی ایفا میکردهاست. از دوره سلوکیان آثار چندانی در دست با همان شیوه معرق چوب کار میشود، فقط زمینه طرح یا کار را به قطعههای پازل مانند بریده، در کنار هم میچسبانند و سپس باز هم برای مراحل تکمیلی به کارگاه رنگ فرستاده میشود. معرق زمینه آجری: با همان شیوه معرق زمینه چوب کار میشود، فقط تفاوت کار در این است که زمینه طرح به صورت آجری بریده و در کنار هم چیده میشود. آنگاه مراحل تکمیلی را به صورت رایج طی میکنند. نازک بری در معرق: در این شیوه از معرق، ابتدا قطعات طرح مورد نظر معرق بریده میشود. آنگاه به وسیله اره مویی معمولی برشهای بسیار ظریف و نزدیک به هم در تمامی قسمتهای طرح داده میشود، برشهایی که به فاصلههای میلیمتری در کنار هم داده میشود. سپس چوبهای شکل داده شده در کنار هم بر روی زمینهای از تخته روکش شده و غالباً بدون هیچ نوع تزئینی چسبانده میشود. معرق منبت: معرقی که نقشهای آن برجستهاست معرق منبت گفته میشود برای ساخت معرق منبت ابتدا همه قطعهها را مانند معرق میبرند و بعد آنها رابه طور مجزا به شیوه منبت کاری ساخت و ساز نموده، کنار یکدیگر جفت و جور میکنند. در پایان قطعه را رویزیر کار در محل مربوط نصب میکنند. ابزار ابزار کاری که در کارگاه معرق به کار میرود عبارتاند از: اره دست - اره مویی– اره چوب بر – اره فلز – پرس دستی (پیچ دستی) – پیشکار – تیزک – چکش – سوهان تخت – سوهان چوب ساب – کمان اره – رنده دستی- سنگ نفت – گازانبر – لیسه – ماشین پرداخت – مته دستی – میخ - سمباده - چسب چوب و در نهایت پس از پرداخت نهایی توسط سیلر - کیلر ویا رزین پلی استر اسپری میشود مواد اولیه برای معرق کاری، وجود انواع چوب با تنوع رنگی ضرورت دارد و در انتخاب چوب باید مواردی چون استحکام و خشک بودن چوب و قابلیت اره شدن و رنده شدن را در نظر گرفت. هم چنین از صدف، عاج، فلزات در معرق استفاده میشود. -- مراحل اجرای یک طرح معرق ابتدا طرح مورد نظر را قلم گيري و نقوص آنرا برطرف كرده سپس با توجه به رنگ چوب و زيبايي كار چوب هاي لازم را تعيين كنيدو جهت راحتي كار و ير روي تمام قسمتهاي طرح نوع چوب مورد نظر را يادداشت كنيد سپس تخته پشت کار را به اندازه طرح مورد نظر انتخاب کرده، به روی آن یک ورق از نایلون قرار میدهند، انگاه طرح و نقشه مورد نظر را بر روی کاغذ آورده و به وسیله چسب آهن آن را بر روی تخته سه لایی میچسبانند، پس از آن تکههای مختلف طرح با اره مویی بریده شده قطعات مختلف آن را به وسیله میخ سایه بر روی تخته زمینه به طورموقت نصب میکنند. آنگاه قطعات طرح را جداگانه بر روی چوبها با رنگهای مورد نظر به وسیله همان میخ سایه نصب کرده و روی چوب پیشکار قرار داده و به وسیله اره مویی دور طرح را روی تخته بریده و حال قطعه چوب بریده شده را در جای خود مطابق نقشه روی تخته پیشکار به وسیله میخ سایه موقتاً نصب میکنند. بدین ترتیب با این روش همه نقشهای خرد شده را از رنگهای مختلف چوب، صدف و عاج تهیه و جایگزین مدل میکنند. هنگامی که تمام چوبهای رنگی جایگزینی طرح اولیه شده، چسبی از سریشم و پودر امرا تهیه کرده و به وسیله انگشت سبابه روی تمام شیارهای بین تکههای قرار میدهند. به این طریق تمام شیارهای بین نقوش پر میشود و قطعات به طور کامل به هم چسبیده و ثابت میشود. دراین مرحله میخهای سایه را از روی طرحها بر میدارند و آنگاه نوبت به نایلونی میرسد که قبلاً در زیر کار و روی تخته پشت کار قرار داده شده بود، آن را نیز برداشته و نقشهای چسبیده شده را بر میگردانند و پشت آنها را سمباده نرم میزنند. در نتیجه چسبهایی که از میان شیارها به پشت کار نفوذ کرده، پاک میشود. حال سطح تخته پشت کار را به وسیله کاردک به چسب گرم آغشته کرده، نقشه معرق شده را روی آن میچسبانند و برای ثابت نگاه داشتن آن دو میخ سنجاقی در بالا و پایین آن نصب میکنند. در این مرحله لایهای از نایلون و قطعهای از نمد یا پتوی ضخیم را روی نقشه معرق شده قرار داده ترکیب فوق را در میان دستگاه پرس گذاشته، تحت فشار میدهند و بعد از گونیا کردن تابلو، اضلاع آن را رنده میکنند. سطح تابلو رابه دلیل متفاوت بودن ضخامت چوبهای صنعتی، با ماشین سمباده میسایند تا یکنواخت و صیقلی شود. حال محیط تابلو را به وسلیه نوار چسب کاغذی به طریقی که ۲ یا ۳ میلیمتر آن از سطح تابلو بالاتر قرار گیرد چسبانده مخلوط پلی استر آماده شده را به طور یکنواخت روی صفحه مورد نظر میریزند تا کاملاً سطح را بپوشاند. بعد از خشک شدن پلی استر به وسیله سمباده لرزان آن را میسایند تا رنگ چوب از زیر پلی استر ظاهر شود و مجدداً برای شفافیت بیشتر، قشری از پلی استر شفاف بر آن پاشیده و سمباده میزنند. در پایان به وسیله دستگاه پرداخت و مواد جلا دهنده سطح کار را پرداخت میکنند. منبت هنر کنده کاری نقوش به روی چوب را منبت گویند. قابل توجهاست که منبت میتواند به صورت یک تکه یا چند تکه انجام شود هرگاه منبت کاری بر روی چوب بزرگ یک تکه انجام شود، منبت یک تکه و هرگاه منبت کاری بر روی تکههای کوچکی انجام شود، منبت چند تکه خواهد بود. منبت بر حسب نوع برجستگی که در کار آن به وجود میآید به پنج دسته تقسیم میگردد: منبت کم بر جسته، منبت نیم برجسته، منبت تمام برجسته، پیکره، قلم زنی بر روی چوب ابزار کار مغار: وسیلهای است برای تراشیدن چوب که انواع آن در ذیل نام برده شده مغار کبریتی- مغار تخت یا صاف – مغار نیم باز – مغار [گلویی] – مغار شفره کلیه مغارهای نامبرده دارای خمیده یا کج نیز هستند که در جاهایی که امکان استفاده از مغار صاف نباشد، از مغار کج استفاده میشود. سوهان: برای ساییدن چوب و دیگر ابزار منبت کاری به کار میرود و انواع آن شامل موارد زیر میشود. سوهان دو سر صاف – سوهان دو سر کج – سوهان سه پهلوی سه گوش- سوهان سه پهلوی صاف – سوهان نیم گرد – سوهان دم کاردی – سوهان دم موشی – سوهان گرد – چوب ساب مواد اولیه شامل: ۱- چوبهای محکم و بدون گره که برای این منظور چوبهای آبنوس، بقم، شمشاد، فوفل، عناب، و گردو و .... از همه مناسب تر هستند. ۲- عاج، صدف و استخوان روش کار ابتدا طرح بر روی زمینه چوب منتقل میشود و با بستن کار به گیره دستی هنرمند شروع به کار کرده و ابتدا خطوط محیطی طرح با مغار مشخص میشود سپس بابرداشتن زمینه کار به صورت یکنواخت و به وسیله مغارهای مختلف منبت کار روی چوب ادامه پیدا میکند. پس از پایان کار منبت کاری، سطوح کار با سنباده بسیار نرم، صاف و صیقلی میشود. در مرحله به سطح کار روغن با پلی استر زده میشود تا چوب بر اثر مرور زمان ترک نخورد و در مقابل رطوبت مقاوم باشد. انواع منبت از انواع منبت میتوان نمونههای زیر را نام برد: منبت کمی بر جسته: نوعی از منبت است که در آن هنرمند منبت کاری خود را به حدی برساند که نقش برجستهای که به وجود آورده از سطح زمینه کار بیرون نیاید و هم سطح حاشیه اطراف کار باشد. منبت بر جسته: شیوه کار این گونه که مراحل منبت یک چوب را تا آنجا پیش میبریم که برجستگیهای طرح از رویه کار کاملاً بیرون خواهد زد. پیکره: هنرمند طرح خود را بر روی حجمی از چوب به شیوههای چسباندن، فوکپی، یا از طریق کاغذ کاربن یا طراحی مستقیم بر روی چوب انتقال میدهد، آنگاه از برجستهترین قسمت طرح کار خود را آغاز میکند و توسط مغارهای و لوازم رایج در این زمینه مشغول کنده کاری بر روی چوب میشود. در تمام کار، طرح به صورت کاملاً بر جسته و دارای حجم چوب از داخل بیرون آمده و اطراف آن خالی از هر گونه چوب خواهد بود.
تاریخچه هنر معرق روی چوب
مقدمه تاریخی
معرق در معنای كلام «اصولاً هر چیز رگه دار را گویند » ولی مفهوم آن در این نوع بخصوص هنر، ایجاد نقش ها و طرح های زیبایی است كه از دوربری و تلفیق چوب های رنگی روی زمینه ای از چوب یا پلی استر سیاه شكل می گیرد.
تاریخ پیدایش این هنر به درستی مشخص نیست؛ ولی از تطبیق آن با هنر كاشی كاری ، بدون شك رابطه این دو هنر را درمی یابیم. برای آشنایی با ریشه ی این هنر ، صحبت از تاریخ تكوین به میان می آید و به عنوان مقدمه می توان از گنبد سرخ مراغه كه در زمان ایلخانیان ساخته شده است، یاد كرد؛ این گنبد نوع بسیار ساده ی كاشی كاری بدین سبك است.
كاشی كاری معرق در دوران مغول نیز به همین منوال بود و تداول آن در عصر صفوی به اوج شكوفایی خود رسید و آثار ارزنده ای در هنر كاشی كاری پدید آمد. این شكوفایی در زمان افاغنه و زندیه رو به افول نهاد. در دوران قاجاریه نیز كاشی كاری معرق، تقلیدی ناقص از آثار گذشتگان بود. تا این دوران نقشهایی كه در كاشی كاری معرق به كار برده می شد نقش های اسلیمی بود. اما با سفر عده ای از هنرمندان به اروپا و گرایش آنان به هنر و فرهنگ اروپایی، تغییرات و دگرگونی های بسیاری در نقشهای كاشی كاری به عمل آمد و از آن پس طرح انسان و دیگر اشكال مانند اسلحه جنگی در هنر كاشی كاری دوران قاجاریه نمایان شد .
از آن دوران تا به امروز، این هنر، چونان گذشته رونق نداشته است و تنها عده ی كمی از هنرمندان در زنده نگهداشتن آن كوشا بوده اند.
وجه تشابه كاشی كاری معرق با معرق كاری روی چوب در شیوه ی عمل است كه در هر دو ، نقش ها از تركیب قطعات رنگی جنس مورد نظر شكل می گیرد.
یكی از نمونه های قدیمی موجود آمیزه ی این دو هنر، دری قدیمی و بزرگ، متعلق به عصر قاجاریه است كه در ضلع شمال غربی محوطه وزارت آموزش و پرورش فعلی قرار دارد. ارتفاع این ساختمان در حدود چهار و نیم متر و عرض آن سه متر است و سردری نیم دایره در بالای آن قرار گرفته است. هر طرف این در به سه قسمت مربع شكل تقسیم شده است:
مربع بالایی آن شیشه و دو مربع پایینی چوب برجسته و مسطحی است كه نقشهای اسلیمی معرق كاری شده در این قسمت جای گرفته است.
سابقه ی معرق كاری و آموزش آن در اداره كل هنرهای سنتی به سال 1309 ه . ش برمی گردد. در آن سال به پایمردی استاد حسین طاهرزاده بهزاد ، گروهی از هنرمندان نام آور هنرهای سنتی از سراسر كشور در تهران گرد هم آمده و مدرسه صنایع مستظرفه را بنیاد گذاشتند. این مؤسسه از دیرباز تا به امروز با عنوان های گوناگونی مانند: مدرسه صنایع قدیمه و هنرستان هنرهای ملی، اداره هنرهای ملی و مدتی نیز به عنوان یكی از واحدهای اداره كل آفرینش هنری و ادبی در وزارت فرهنگ و هنر سابق، در تعالی و تكامل هنرهای سنتی سهم بسزایی داشته است. این اداره كل در سال 1346 به اداره ی كارگاه های هنری تغییر نام داد و سرانجام در سال 1357 به عنوان یكی از واحدهای دفتر پژوهش و آفرینش به حیات خود ادامه داد . پس از پیروزی انقلاب، اداره ی مذكور به اداره ی كارگاه های هنری تغییر نام یافت و فعالیت های خود را در اداره ی كل هنرهای سنتی دنبال كرد. تا این زمان هنرجویان آن را منحصراً افراد علاقه مندی تشكیل می دادند كه طی فراگیری به استخدام رسمی درمی آمدند.
از سال 1360 به استناد موافقتنامه معاونت فرهنگی وقت، واحد آموزش مستقلی برای تعلیم هنرهای سنتی آغاز به كاركرد و سرانجام در سال 1362 تأسیس رسمی اداره آموزش این اداره كل، برای عموم مشتاقان به فراگیری هنرهای سنتی، سرآغاز نوینی بر تداوم این هنرها شد و در كنارآن كارگاه منبت و معرق به سرپرستی استاد سید كمال میرطیبی همچنان به فعالیت های هنری خود ادامه داد.
در طی سالیان، معرق همپای حركت زمان پیشرفت كرد و تحولات و نوآوری های مختلفی در آن پدیدار شد. برای آشنایی با مسیر حركت این هنر، باید به اولین كارگاه منبت و معرق اشاره كرد كه در سال 1310 تحت سرپرستی استاد احمد امامی، تأسیس شد باید اشاره كرد و همچنین از اساتید متقدمی چون پرویز زابلی، عباس شهمیرزادی ، علی و خلیل امامی ، و احمد رعنا یاد كرد. ابتدا اهم فعالیت آن كارگاه، منبت كاری بود و به تدریج در كنار آن هنر معرق نیز پای گرفت.
این هنر در آغاز برای تزئین سطح میز، بوفه، در و تكیه گاه صندلی به كار برده می شد، و تنها نقش های اسلیمی یا گره یا پنج رنگ محدود چوب های آبنوس، فوفل ، گلابی، سنجد و توت مورد استفاده قرار می گرفت و گاه برای تنوع، از برش های خاتم برای اشباع نقش ها استفاده می كردند. رنگ خاتم ها به همان پنج رنگ فوق الذكر محدود بود و به خاتم چوبی شهرت داشت.
در آن ایام، شیوه معرق كاری در مقایسه با روش امروزی بسیار متفاوت بود و بیشتر به روش معرق هندی اجرا می شد. بدین طریق كه هنرمندان ابتدا به وسیله كارد مخصوص منبت، محل قرار گرفتن نقش ها را روی شیء مورد نظر مطابق طرح می كندند و سپس نقش ها را از چوب های رنگی به وسیله ی مته ای كه اختصاص به تعمیر چینی داشت و سوهان های مخصوص و ارّه ای به نام چكی، دوربُری می كردند و در محل مقرر قرار می دادند.
نخستین تاریخی كه در مورد اشباع نقش های كنده شده به وسیله چوب های رنگی موجود است تابلویی مربوط به سال 1313 با نقش دوسوار كار است كه به وسیله احمد رعنا ساخته شده و متعاقب آن تابلوی دیگری مربوط به سال 1314 با نقش یك زن است كه توسط عباس شهمیرزادی اجرا شده است. هم اكنون دو تابلوی مذكور در نمایشگاه اداره كل هنرهای سنتی نگهداری می شوند.
عباس شهمیرزادی هنگام اجرای تابلوی بعدی خود ، به جای كندن سطح چوب به فكر ایجاد زمینه در اطراف نقش ها افتاد و از كنار هم قرار دادن قطعات چوب زمینه ای در اطراف نقش ها به وجود آورد. این تابلو، با مقطع بیضی، نشانگر نقش دو زن بود .
نخستین نمونه های موجود این روش، دو تابلوی مربوط به سالهای 1317 و 1319 است كه نقش پیكار دو سوار با یك شیر را نشان می دهد. این تابلوها مربوط به امتحان كلاس معرق «علی و خلیل امامی» است و هم اكنون در موزه هنرهای ملی نگهداری می شوند.
به دنبال این دگرگونی ها، در سال 1316 احمد رعنا با اثر ابداعی خود به نام شكارگاه، معرق را از حالت مسطح خارج كرد و به صورت نیم برجسته مطرح نمود كه همین شیوه تا امروز با نام منبت معرق متداول است. زمینه ی فكری این نوآوری از نقش های منبت كاری شده ی درهای كاخ مرمر شكل گرفت.
تا سال 1334 اجرای معرق با همان پنج رنگ محدود، متداول بود تا این كه محمد طاهر امامی كه در پی تنوع رنگ بیشتری در معرق بود ، در اندیشه ی به كارگیری مواد شیمیایی رنگی شد و جهت آزمون، نقش هایی روی یك راكت تنیس روی میز با استفاده از مواد یاد شده به وجود آورد. بدین منوال در پی شناسایی گوناگونی ِ رنگ، انواع چوب های صنعتی شناخته شد. ( این پی گیری همچنان ادامه دارد. )
در سال 1335، تعدادی پاراوان و بوفه ی معرق كاری شده از طرف دولت چین به دولت ایران اهدا شد كه هنگام حمل، تعدادی از آنها خسارت دید! مرمت بعضی از آنها با زمینه سیاه به محمد غفوری محول شد . وی با تهیه ماده سیاهی تركیب یافته از جوهر نیكروزین، پارافین و لاك الكل، قسمت های آسیب دیده را ترمیم كرد. لازم به توضیح است كه تا قبل از شناخته شدن جوهر نیكروزین برای سیاه كردن زمینه اشیای چوبی، صفحات موسیقی را می كوبیدند و سپس در الكل حل كرده و مقداری پارافین به آن اضافه می كردند و ماده سیاه به دست آمده را به وسیله پنبه بر روی شیء مورد نظر منتقل می كردند.
این گونه آزمون های پیاپی موجب پیدایش اندیشه نوینی در هنر معرق شد و بدین سان در سال های 36 یا 37 یك پاراوان كوچك با نقش گل و مرغ توسط عزیزالله ویزایی با زمینه سیاه كه به شیوه ی معرق های چینی بود ساخته شد و بدین ترتیب این سبك معرق در میان انواع آن جای گرفت.
در ادامه این تحولات در سال 1344 محمد طاهر امامی تابلویی با عنوان مرغ و آشیانه به وجود آورد كه مرغ تماماً از جنس صدف تهیه شده و كاملاً برجسته است و تنها به وسیله یكی از بالهایش به زمینه ی تابلو متصل شده است. وی با اجرای این تابلو به معرق تمام برجسته دست یافت.
در میان آثار معرق روی چوب كه تاكنون به وجود آمده ، «معرق خاتم» چنانكه از نامش برمی آید، تركیبی از دو هنر بیان شده است كه مقام ویژه ی خود را از دیر باز حفظ كرده است. از بدو پیدایش كارگاه منبت و معرق، نوع ساده ی معرق خاتم در میان شمسه ی نقش های گره با همان پنج رنگ طبیعی محدود اولیه به كار گرفته می شد.
در سال 1337 در كارگاه خاتم سازی ، میز تحریری با نقش سیمرغ و اژدها، به سرپرستی شادروان علی نعمت تهیه شد و برای نقش های مذكور از برش های خاتم با رنگهای متنوع استفاده كردند كه همه به شیوه ی معرق، دُوربری و جاسازی شده بود. این تجربه ، انگیزه ی خلق تابلویی با طرح یك طوطی از خاتم های رنگی شد كه در سال 1342 توسط عزیزالله ویزایی، خارج از محیط كارگاه ها به مرحله اجرا در آمد و در سال 1349 اكبر سریری نخستین هنرمندی بود كه از این شیوه جهت ایجاد نقش یك پرنده بر روی تابلو استفاده كرد و بدین ترتیب این سبك معرق با نام «معرق خاتم» متداول شد.
در ادامه این دگرگونی ها در سال 1349 تابلویی به سبك امپرسیونیسم از طبیعت یك روستا كه توسط رضا شهابی (یكی از شاگردان كمال الملك) نقاشی شده بود، به وسیله ی محمد طاهر امامی با رعایت اصول سبك یاد شده به صورت معرق ساخته شد.
از آن پس تا به امروز، شاهد تحولاتی چند در هنر معرق بوده ایم كه این تحولات عبارتند از :
-نمایش بُعد از طریق فضاسازی ، كه تحولی در تركیب بندی های سطح گذاشته است.(تابلو بزم درویشان).
-استفاده از فلزات و سنگ (تابلو گلدان گل و زنان عشایر)
-نمایش نقش در دو سطح (دو پلانه)
-نشان دادن عمق با استفاده از پلی استر (تابلو عقاب)
معرق نوین
معرق به شکل امروزی یک هنر نوین است که در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی اولین کارگاه آن توسط حسین طاهرزاده ایجاد شد که کارگاه منبت بود و توسط احمد امامی و پسرانش خلیل و علی در سال ۱۳۱۰ در رشته معرق و مشبک به کارگاه منبت فوقالذکر اضافه شد.از اساتید آن زمان میتوان به برادران امامی و استاد زابلی اشاره کرد. از استادان معاصر میتوان به استاد اینانلو اشاره کرد که ابداع کننده سبک تفکیک رنگ میباشند. در این سبک تکنیکهای نقاشی را روی معرق پیاده میکنند. تکنیکهایی مانند پرسپکتیو- سایه روشن - نور و.. ولی در معرق سنتی به صورت مینیاتور(نقاشی ایرانی) کار میشد و بیشتر طرحهای به کار رفته از اثار استاد محمود فرشچیان بود. در معرق سنتی مبحثی به عنوان تفکیک رنگ وجود نداشت و به صورت کلی فرمها یک تکه و با کمک خط اره نشان داده میشدند.
همان اره معمولی با دسته چوبی است كه تیغه های متفاوت دارد و برای بریدن قطعه های بزرگ چوبی به كار می رود.
تیغه ای است باریك به طول 13 سانتی متر كه دنده های آن به صورت زوج با فواصل كم قرار گرفته است. این تیغه بر سر " كمان اره " متصل می شود و معمولاً برای بریدن فلز به كار می رود. ولی در معرق، شماره های دو صفر، یك و دو آن برای بریدن صدف و عاج و شبه عاج استفاده می شود.
تیغه ای است باریك به طول 13 سانتی متر كه دنده های آن به صورت فرد با فواصل كم قرار گرفته است. این تیغه بر سر " كمان اره" متصل می شود و برای بریدن چوب به كار می رود. شماره های دو صفر و یك آن در معرق استفاده می شود.
دستگاهی است برقی، شامل چهار ستون آهنی كه سه صفحه متحرك مستطیل شكل از چهار زاویه، به ستون ها متصل شده است و در قسمت بالای این چهار ستون حجم مكعب مستطیل آهنی قرار دارد كه موتور و دستگاه گرم كننده در این قسمت جای گرفته است و با روشن كردن آن در ضمن حركت صفحات، گرما به وسیله ی سیمی كه به هر یك از صفحه های مستطیل شكل متصل شده است انتقال می یابد.
حركت صفحه های یاد شده از طریق چهارستون آهنی است كه به عنوان اهرم برقی كار می كند و از طریق پایین به بالاست و در انتهای كار به مكعب فلزی دستگاه می رسد. در این حالت تمام صفحه های به هم متصل شده و شیء مورد نظر كه میان آنها قرار دارد، تحت فشار و گرما قرار می گیرد. این دستگاه در سه اندازه " كوچك، متوسط و بزرگ " وجود دارد و میزان گرمای مورد نیاز برای برش دادن اشیاء معرق كاری شده 150 درجه سانتیگراد است .
وسیله ای است فلزی، شامل خط كشی قطور به طول 25 الی 50 سانتی متر كه در قطعه ی فلز به صورت افقی، یكی ثابت در انتهای خط كش و دیگری كه اهرم نامیده می شود در بالای آن به صورت متحرك ، قرار گرفته است. پیچی كه یك دسته چوبی دارد در ابتدای اهرم متحرك نصب شده است. این وسیله برای ثابت نگهداشتن اشیاء و تحت فشار قرار دادن (پرس كردن) قطعه های كوچك معرق شده به كار می رود.
قطعه چوب مستطیل شكلی است به طول 20 سانتی متر و عرض 10 سانتی متر كه یك طرف عرض بر لبه میز نصب می شود و در میان طرف دیگر، شیاری به طول تقریبی 4 سانتی متر و عرض 1 سانتی متر وجود دارد كه در میان تخته به هم متصل می شود . این تخته به صورت معلق به لبه میز متصل شده و از آن برای خرد كردن و دور بُری نقش های چوبی استفاده می گردد./
قطعه فلز نوك تیزی است كه قابلیت انعطاف بسیار دارد و برای برداشتن نقش های چوبی بریده شده از درون قالب خود، استفاده می شود.
همان چكش معمولی است كه مورد استفاده عموم است و برای كوبیدن میخ به كار می رود. در معرق نوع 100 گرمی آن استفاده می شود.
سوهانی است به طول 45 سانتی متر كه 35 سانتی متر آن به پهنای 5/3 سانتی متر از دو طرف مضرّس است و یك سانتی متر باقی مانده در انتها باریك می شود، در موقع كار به عنوان دستگیره مورد استفاده قرار می گیرد.
تیغه ای فلزی به طول 30 سانتی متر كه دسته ای پلاستیكی به آن متصل است. این وسیله برای صیقل دادن سطح شیء معرق شده ای به كار می رود كه در آن صدف یا عاج وجود نداشته باشد.
وسیله ای است فلزی و منحنی، به شكل نعل اسب، كه دسته ای چوبی به یك سر آزاد آن متصل است و تیغه هایی با شماره های متفاوت به وسیله دو پیچ خروسك به دو سر كمان اره متصل می شود.
اگر قوس منحنی كمان اره كوچكتر از اندازه شیء باشد، می توان دو میله هر قطر كمان اره به وسیله پیچ خروسك به دو سر آن اضافه كرد. این عمل باعث بلندتر شدن طول كمان اره شده و به راحتی می توان آن را در اطراف شیء حركت داد.
هنگام به كار بردن این وسیله حتماً باید دقت كرد كه كمان آن به حالت افقی و با فاصله 1 تا 2 سانتی متر تا كتف قرار بگیرد و تیغه آن با تخته پیشكار زاویه ای 90 درجه تشكیل بدهد.
شامل صفحه ای مستطیل شكل است كه عرض های آن با قوس منحنی به طرف خارج متمایل شده است. در قسمت زیرین، این صفحه با فاصله 5/6 سانتی متر از یك طرف لبه ی قوس دار شكافی به طول 5 سانتی متر و عرض نیم سانتی متر وجود دارد كه محل قرار گرفتن تیغه ی رنده است.
در دو عرض این صفحه در قسمت روی آن دو دسته چوبی كوچك به دو شكل متفاوت نصب شده كه یكی از آنها كروی شكل است و بر روی پایه ای به طول 6 سانتی متر قرار گرفته و دیگری تركیب چكمه ای را به طول 11 سانتی متر دارد كه به صورت معكوس در جای خود نصب شده است.
در میان این صفحه ابتدا تیغه رنده به طول 5/15 و عرض 6 سانتی متر و سپس تیغه كمك رنده به طول 5/13 سانتی متر با همان عرض قرار گرفته است و به وسیله یك صفحه فلزی براق به نام گیره تیغه، به روی سطح از یك قطعه چدنی سیاه، كه به عنوان پایه محسوب می شود نصب شده است و در زیر پایه ی چدنی پیچی قرار دارد كه به وسیله شل و سفت كردن آن فنر تیغه آزاد شده و می توان آن را به طرف بالا و پایین حركت داد.
لازم به یادآوری است كه در بالای پایه چدنی یك اهرم فلزی باریك به طول شش سانتی متر قرار دارد كه با حركت آن به طرف راست یا چپ تیغه به همان سمت كمی پایین تر از طرف دیگر قرار می گیرد.
از این رنده برای صاف كردن سطوح ناهمواره استفاده می شود.
قطعه سنگ سیاه رنگی است كه در میان قالبی از چوب جای گرفته است و برای تیز كردن تیزك از آن استفاده می شود.
این سنگ دارای دو سطح دندانه دار زبر و نرم است كه ابتدا نوك تیزك را به وسیله دندانه های درشت تراش داده و سپس با دندانه های ریز صیقل می دهند . سنگ نفت را همیشه در مقداری از نفت نگهداری می كنند تا مقداری از چربی نفت در آن نفوذ كند و فقط به هنگام استفاده آن را از نفت خارج می سازند.
وسیله ای است فلزی شامل دو دسته و دو لبه ی قوس دار كه دسته های آن با فاصله ای معین قرار گرفته و به تدریج به هم نزدیك می شوند تا در نقطه ای به یكدیگر متصل شوند و دو لبه قوس دار آن به بالای این مقطع اتصال یافته كه در هنگام بسته بودن، تركیب دایره ای به خود می گیرد. این وسیله در شماره های مختلف وجود دارد كه در معرق، از شماره 6 آن استفاده می شود. از این وسیله برای بیرون آوردن میخ از محلی كه چوب ها را موقتاً به هم متصل كرده است استفاده می كنند.
خط كشی است فلزی به طول 50 سانتی متر كه در انتها به یك فلز قطور صاف به طول 5/13 سانتی متر متصل شده كه با خط كش تشكیل زاویه ی قائمه را می دهد.
گونیایی با خط كش چوبی به طول 100 سانتی متر وجود دارد كه از آن برای صاف كردن لبه های ناصاف شیء معرق شده استفاده می شود.
قطعه فلزی است مستطیل شكل به صخامت یك میلی متر كه قابلیت انعطاف بسیار دارد و برای جمع آوری براده ی چوب از سطح كار و همچنین پرداخت آن مورد استفاده قرار می گیرد.
دستگاهی است به طول 45 سانتی متر كه از سه قسمت: دسته، بدنه و صفحات پرداخت كننده تشكیل شده است.
الف – دسته:این قسمت خود دارای دو دسته است :
1-دسته ای به طول 18 سانتی متر كه در انتهای بدنه قرار گرفته و سیم برق به آن متصل می شود محل قرار گرفتن دست راست است.
2-دسته ای به طول 12 سانتی متر كه در طرف راست بالای بدنه قرار گرفته و محل قرار گرفتن دست چپ است. بر روی این دسته ها پوشش عایقی از جنس پلاستیك وجود دارد.
ب – بدنه : این قسمت از دستگاه به طول 28 سانتی متر است كه 18 سانتی متر آن تركیبی تقریباً استوانه ای شكل دارد و موتور برقی در میان آن جای گرفته است. در قسمت بالای بدنه حجم نیمكره مانندی به قطر 10 سانتی متر قرار دارد كه صفحات پرداخت كننده به وسیله پیچی كه در مركز نیمكره مسطح قرار دارد متصل می شود.
ج – صفحات پرداخت:صفحات پرداخت كننده در سه نوع متفاوت به كار برده می شود:
1-صفحه سنگ سمباده: صفحه ای دایره شكل به قطر 18 سانتی متر كه میان آن دایره ای به قطر 2 سانتی متر خالی است كه محل قرار دادن مهره ی پیچ متصل كننده به بدنه است. ضخامت این صفحه 2 سانتی متر است كه شامل یك صفحه فلزی باریك و یك لایه ابر فشرده به ضخامت 5/1 سانتی متر است.
2-صفحه پوست بره ای: پوست بره ی دباغی شده دایره شكلی است به قطر 18 سانتی متر كه كناره ای پارچه ای دارد. این صفحه بر روی صفحه سنگ سمباده قرار می گیرد و به وسیله یك بند، كناره پارچه ای را در زیر سنگ سمباده جمع كرده و محكم می كند.
3-صفحه پرداخت: صفحه ای است دایره شكل از جنس نمد و به قطر 18 و ضخامت 5/2 سانتی متر و دایره ای میان تهی به قطر 5/4 سانتی متر در مركز آن قرار دارد كه محل قرار گرفتن مهره پیچ متصل كننده به بدنه است. از این وسیله برای پرداختن اولیه شی معرق شده استفاده می كنند.
وسیله ای است به طول 30 سانتی متر كه شامل: سر مته، بدنه و دسته است:
الف – سرمته: تركیب تقریباً بیضی شكلی ، به بلندی 5 سانتی متر دارد كه میله ی مته در میان سوراخی كه در یك طرف آن وجود دارد قرار می گیرد.
ب – بدنه:یك قطعه فلز مستطیل شكل به طول 12 و عرض 2 سانتی متر است كه چرخ دنده ای به قطر 8 سانتی متر به آن متصل است و به وسیله دسته كوچك چوبی كه به اهرمی به طول 4 سانتی متر اتصال دارد به حركت در می آید.
ج – دسته: در انتهای بدنه، دسته ای چوبی به طول 13 سانتی متر قرار دارد .
شیوه استفاده از این وسیله بدین ترتیب است كه ابتدا سر مته را به طور عمودی بر روی كار قرار داده و به وسیله چرخانیدن دسته چرخ دنده مته را به حركت درآورند تا محل مورد نظر را سوراخ كند.
از مداد برای علامت گذاری و از متر برای اندازه گیری استفاده می شود.
سوهانی است سه پهلو كه هر سه بـَر ِ آن تراش داده شده است و برای تیز كردن لبه های لیسه به كار می رود.
در معرق سه نوع میخ مورد استفاده قرار می گیرد: سایه، سنجاقی و كبریتی.
الف – میخ سایه: بسیار ریز با نوك باریك به طول 8 میلی متر است و در مرحله ای كه نقش های برده شده موقتا به سطح نصب می شوند مورد استفاده قرار می گیرد.
ب – میخ سنجاقی :میخی ریز به طول 12 میلی متر است كه برای نصب مدل به سطح كار تخته ی پشت كار چند سه لایی، استفاده می شود.
ج – میخ كبریتی: میخی بزرگتر از دو نوع قبل است و طول تقریبی آن 5 سانتی متر است كه در كارهای جنبی مورد استفاده قرار می گیرد.
مجوز های قانونی :
تعریف: جواز تاسیس مجوزی است که جهت احداث ساختمان و تاسیسات بنام اشخاص حقیقی و حقوقی در زمینه فعالیت های هنری بخش سازمان ارشاد صادر میگردد.
مراحل صدور جواز تاسیس :
1- پذيرش درخواست متقاضی صدور جواز تأسيس فعاليتهای صنعتی و تكميل پرونده توسط مديريت سازمان سازمان ارشاد شهرستان .
2- بررسی پرونده از نظر مدارك و تطبيق با مصاديق والويتهای سرمايه گذاری در واحد صدور مجوز مديريت سازمان ارشاد .
3- تكميل پرسشنامه جواز تاسيس ( فرم شماره يك ) توسط متقاضی .
4- ارسال پرونده منضم به فرم شماره يك به اداره مربوطه بمنظور بررسی ، اصلاح و تائيد فرم پرسشنامه جواز تاسيس با استفاده از اطلاعات طرحهای موجود ، طرحهای تيپ و تجربيات كارشناسی و ارجاع پرونده به مديريت .
5- ارجاع پرونده توسط مديريت به واحد صدور مجوز جهت مراحل صدور جواز تأسيس .
شرايط عمومي متقاضيان ( اعم از اشخاص حقيقي يا حقوقي ) دريافتجواز تاسيس
1- اشخاص حقيقی
-تابعيت دولت جمهوری اسلامی ايران
- حداقل سن 18 سال تمام
- دارا بودن كارت پايان خدمت يا معافيت دائم
2- اشخاص حقوقی
- اساسنامه ( مرتبط با نوع فعاليت )
- ارائه آگهی تاسيس و آگهی آخرين تغييرات در روزنامه رسمی كشور
مدارك مورد نياز:
1- ارائه درخواست كتبی به مديريت سازمان سازمان ارشاد شهرستان.
2- اصل شناسنامه وتصوير تمام صفحات آن
3- تصوير پايان خدمت يا معافيت خدمت سربازی
4- تصوير مدرك تحصيلی و سوابق كاری مرتبط با درخواست
5- يك قطعه عكس از هريك از شركاء
6- تكميل فرم درخواست موافقت با ارائه طرح صنايع تبديلی و تكميلی
7- پوشه فنردار
8-درصورت داشتن شركت ، ارائه اساسنامه ، آگهی تاسيس و روزنامه ، مرتبط با فعاليت مورد درخواست
اصلاحیه جواز تاسیس :
1- ارسال درخواست متقاضی توسط سازمان سازمان ارشاد شهرستان (متقاضی) به مدیریت و ارجاع به واحد صدور مجوز.
2- دبیرخانه در مورد تغییرات مدیریت ضمن بررسی اصلاحیه صادر و به اطلاع اداره تخصصی میرساند.
3- دبیرخانه در موردی که نیاز به کارشناسی تخصصی دارد درخواست را به اداره تخصصی جهت بررسی و اعلام نظر ارجاع می دهد.
4- اداره تخصصی پس از بررسی وتائید به دبیرخانه صدور مجوز ارجاع میدهد.
5- دبیرخانه صدور مجوز پس از تائید مدیر اقدام به صدور اصلاحیه جواز تاسیس نموده و رونوشت آنرا به بخشهای ذیربط ارسال می نماید.
تعریف:
پروانه بهره برداری مجوزی است که پس از اتمام عملیات ساختمان و تاسیسات جهت فعالیت بنام اشخاص حقیقی و حقوقی در زمینه صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش سازمان ارشاد صادر می گردد.
صدور پروانه بهره برداری :
1- تکمیل فرم درخواست پروانه بهره برداری توسط متقاضی و تائید و ارسال آن توسط سازمان ارشاد شهرستان به مدیریت.
2- ارجاع به دبیرخانه صدور مجوز جهت بازدید کارشناسان (کارشناس تخصصی) با هماهنگی روسای ادارات تخصصی.
3- تائید رئیس اداره تخصصی و ارجاع به دبیرخانه صدور مجوز.
4- اخذ استعلام از ادارات ذیربط.
5- تهیه پیش نویس پروانه بهره برداری و تائید مدیریت.
6- صدور پروانه بهره برداری و ارسال رونوشت به بخشهای ذیربط.
مراحل صدور توسعه طرح :
1-تکمیل فرم درخواست توسعه طرح توسط شهرستان (متقاضی) و ارسال به مدیریت.
2- ارجاع به دبیرخانه صدور مجوز جهت بررسی و اظهار نظر و بازدید کارشناسان (کارشناس تخصصی ) با هماهنگی روسای ادارات تخصصی.
3- دبیرخانه صدور مجوز پس از تائید ادارات تخصصی در کمسیون بررسی طرحها مطرح می نماید و در صورت عدم تایید کمسیون به شهرستان و متقاضی اعلام مینماید و در صورت تایید از ادارات ذیربط استعلام می نماید.
4- ارجاع به اداره تخصصی جهت بررسی طرح توسعه.
5- ارجاع به دبیرخانه صدور مجوز جهت صدور موافقت با توسعه طرح پس از تایید مدیر.
6- ارسال رونوشت به بخشهای و ادارات تخصصی و سازمانهای ذیربط.
فصل دوم
روش انجام کار
گزارش مختصر بازدید از واحد ها تولیدی با خدماتی مرتبط با موضوع پروژه :
بازدید از کارگاه تولید تابلوهای معرق کاری
بر اساس هماهنگی های بعمل آمده در بازدید از مرکز تولید تابلوهای معرق کاری به بررسی فعالیت ها و آماده سازی تابلوهای موجود در محل پرداختیم و سیستم مدیریت را در محل مربوطه مورد ارزیابی قرار دادیم ،
جنبه های ابتکاری بودن و خلاقیت به کار رفته شده :
ابتکار و نوآوری در کلیه رشته ها می تواند عامل پیشرفت و توسعه قرار گیرد در بخش هنر نیز که بازار رقابتی بسیار شدیدی دارد استفاده از ایده های نو و نوآوری و خلاقیت می تواند به عامل موفقیت تبدیل شود ، طراحی های گرافیکی تبلیغاتی و استفاده از شیوه های نوین هنری از عوامل پیشرفت و توسعه اقتصادی در کشور های صاحب سبک در صنعت میباشد ، الگوبرداری از این روشها برای معرفی کالا و محصولات می تواند به عنوان یک ایده نو مورد استقیال قرار گیرد .
فهرست تجهیزات مورد نیاز و برآورد قیمت آنها :
مشخصات نیروی انسانی مورد نیاز از لحاظ مفید بودن و توانایی کار :
حقوق و دستمزد پرسنل غیر تولیدی :
حقوق و دستمزد پرسنل تولیدی :
روشهای بازاریابی و تبلیغات جهت ( جهت جذب مشتریان)
در زمینه جذب مشتراین می توان از روش های مختلف بازاریابی استفاده نمود ، تبلیغات تلویزیونی ، استفاده از بنر های و تیزر های تبلیغاتی ، استفاده از چاپ پوستر های تبلیغاتی، تبلیغات اینترنتی و ارائه روش های تبلیغاتی دیگر .
فصل سوم
امور مالی طرح
1- سرمایه گذاری ثابت طرح :
1-1- زمین محل اجرای طرح :
2-1- محوطه سازی :
3-1- ساختمان ها :
4-1- تأسیسات و تجهیزات :
5-1- ماشین آلات و تجهیزات و وسایل آزمایشگاهی :
6-1- تجهیزات اداری و کارگاهی :
7-1- هزینه های قبل از بهره برداری :
جدول هزینه های ثابت طرح :
2- هزینه های جاری طرح :
1-2- حقوق و دستمزد :
حقوق و دستمزد پرسنل غیر تولیدی :
حقوق و دستمزد پرسنل تولیدی :
2-2- مواد اولیه و بسته بندی :
3-2- هزینه سوخت و انرژی :
4-2-استهلاک و تعمیر و نگهداری :
جدول هزینه های جاری طرح :
جدول هزینه های ثابت و متغیر تولید :
سرمایه در گردش :
جدول سرمایه گذاری :
فصل چهارم
جمع بندی – نتیجه گیری و پیشنهادات
نتایج حاصله از اجرای طرح :
با توجه به آمار و اطلاعات بدست آمده از محل تولید تابلوهای معرق کاری و همچنین بر اساس مطالعات صورت گرفته می توان به این نتیجه رسید که این طرح جزء طرح های زود بازده و پربازده است و می تواند در لیست مشاغل مورد حمایت دولت قرار گیرد و در صورت اجرا می تواند از سوددهی مورد قبولی برخوردار باشد .
مبلغ قابل پرداخت 28,700 تومان