مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

 

1-1 بيان مسأله :

خواننده در برخورد با اسطوره در صدد تعبير آن بر خواهد آمد.زيرا اسطوره به عنوان يكي از ابزارهاي زيبايي آفرين در شعر معاصر كم و بيش مورد توجه همه قشرهاي جامعه (از افراد عامه تا شاعران) قرار گرفته قابل تامل و بررسي مي باشد.

معناي اسطوره در وهله نخست سخن باطل يا قصه و افسانه را به ذهن متبادر مي كند و شايد عامه مردم از اسطوره به اين معناي آن اكتفا كنند اما به دليل اينكه اسطوره امروزه مورد توجه بسياري از شاعران و نويسندگان بوده است مي توان به اين نكته پي برد كه معناي اسطوره در آن حد باقي نمانده است بلكه راه پيشرفت خود را پيمود و امروزه نه تنها به معني افسانه و قصه مورد توجه قرار نگرفته كه به عنوان يكي از ابزارهاي زيبايي آفريني در شعر از آن ياد مي شود.

در اين جا سعي شد تا اين تفاوت بين آراء قديم و جديد و تاثير آراء جديد در اشعار شاملو و فروغ (كه به صورت تطبيقي صورت گرفته) مورد بررسي واقع شود.

 

 

1-2 هدفهاي تحقيق :

هريك از انسانها ، در مسير زندگي خود چه آگاه و چه ناآگاه در زبان گفتار با نوشتار از اساطير استفاده مي كنند و همه غم درك معاني پنهان هرچيز را به دل دارند و سعي در جستجوي معناي آن مي باشند.جامعه نيز بدون اسطوره به جامعه اي فقير مايه تبديل مي شود.بنابراين با ادارك و شناخت اسطوره در دنياي جديدي به روي همگان گشوده خواهد شد.از طرفي آثار جديد هنري و ادبي و كاربرد اسطوره در آنها بخصوص اساطير مدرن كه روز به روز بيشتر مي شوند نشان دهنده ي قوه خيال آدمي و توجه انسان به گذشته است و بدون شناخت و آگاهي از اساطير بخصوص اساطير ساير ملل، درك ها از آثارهنري ناقص خواهد بود.

 

1-3 اهميت موضوع تحقيق و انگيزش انتخاب آن

توجه و شناخت انسان به اساطير ملي وقومي خود از جمله مواردي است كه اهميت پرداختن به اسطوره رابه خوبي آشكار مي كند هيچ يك از ما انسانها در طول حيات خود بي نياز را از اساطير ملي و قومي خود نيستيم نه تنها اساطير ملي كه از اساطير ساير ملل نيز زيرا در هر جامعه اي اثار ادبي و هنري زيادي پا به عرصه گذاشته اند كه بوجود آورنده آنها توجه خود را به موضوعي يا اسطوره اي خاص معطوف داشته است و بدون شناخت وآگاهي از آن درك آن اثر مشكل خواهد بود.

من به دليل علاقه خاصي كه به اسطوره بخصوص در شعر معاصر داشتم اين موضوع را انتخاب كردم تا بتوانم توجه به اسطوره را در شعر دو شاعر كه تقريبا در يك برهه از زمان هم دوره بودند را مورد بررسي وتطبيق قرار دهم.

 

1-4 سوالات و فرضيه هاي تحقيق

- سوالات تحقيق

نخستين سوال كه درباره اسطوره به ذهن مي رسد اين است كه اگر ما اسطوره را به معناي گذشته افسانه و قصه و سخن پريشان بدانيم پس آيا به كار بردن آن در آثار هنري و ادبي شايسته است و آيا شاعر و نويسنده را در اوج قرار مي دهد يا نه؟

دومين سوالي كه با توجه به عنوان پايان نامه به ذهن متبادر مي شود اين است كه آيا مي توان اشعار فروغ و شاملو را كه معاصر هم بودند در كنار هم قرار داد و محورهاي كاربردي اسطوره را در آن دو تطبيق و مورد بررسي قرار داد؟

- فرضيه هاي تحقيق:

ممكن است اين فرض در اذهان بوجود آيد كه واژه « اسطوره» با «تلميح» مترادف نيست و دو معناي متفاوت را به ما القا مي كند.

 

1-5 روش تحقيق

از آنجا كه اين تحقيق بررسي تطبيقي اشعار شاملو و فروغ را به دنبال دارد بدين جهت به طور كلي به 4 فصل تقسيم شده است بخش اول آن كه شامل مباحث نظري از جمله تعاريف اسطوره در آراء گذشته و جديد وبررسي ديدگاههاي گوناگون درباره ي آن، بيان تفاوت آن با قصه وتاريخ و ارتباط و پيوند آن با دين وانواع هنرها از جمله موسيقي، هنرهاي ديداري و ادبيات و بيان دو مبحث بسيار مهم و البته جديد تحت عنوان اسطوره زدايي و اسطوره آفريني مي باشد در فصل دوم كه محور كار ما نيز هست محورهاي كاربردي اسطوره است كه سه محور آن يعني آنيميسم (جاندارانگاري) تلميحات اسطوره اي و كهن الگوها مورد بررسي قرار گرفته است و ضمن تعاريف هر كدام از ديدگاههاي مختلف نمونه هايي از شعر شاملو و فروغ مورد بررسي واقع شده و نمونه هايي از اسطوره زدايي و اسطوره آفريني در شعر اين دو شاعر مطرح گرديده است در فصل چهارم كه مي توان نتيجه گيري اين مبحث ناميد محورهاي كاربردي اسطوره كه در فصل هاي پيشين بيان شده به صورت مقايسه اي و تطبيقي مورد بررسي قرار گرفته است.

 

1-6 پيشينه ي تحقيق

بدين سبب كه اسطوره همواره در آثار شاعران وهنرمندان نمود پيدا مي كند بنابراين اين تحقيق و پژوهش در اسطوره همواره وجود داشته است زيرا اسطوره با دنياي ادبيات پيوندي محكم و قوي دارد و هر دو از لحاظ ساختار مشترك اند لذا توجه به اسطوره در ادبيات (شعر و نثر) اهميت پژوهش و تحقيق آن را به طور واضح نمايان مي سازد.

در اين پژوهش با راهنمائيهاي دكتر سلاجقه بررسي اسطوره از ديدگاههاي مدرن وكاربرد آن در شعر دو شاعر معاصر(شاملو و فروغ) در حوزه زيبايي شناسي كه از مباحث مدرن و جديد است بيان شد و همچنين مقالاتي كه دكتر خمسه در اختيار من گذاشتند و در جهت پيشبرد اهميت اين پايان نامه مرا ياري كردند.

 

 

 

 

مقدمه :

انسان از بدو تولد و در طول دوران حيات خود براي پاسخگويي به حوادث و نيازهايي كه در حوزه زندگي وي واقع مي شدند و براي شناخت حوادث خارق العاده به جستجوي خصوصيات ايزدان ،‌مطلقها ، ابديت ، لامكاني و لازماني مي پرداخت و بايد چنين تفسير و تعبير نمود كه اسطوره زاده ي باورها و تفكر خلاق انسان است.انسان در هر زمان و مكاني بي نياز از اسطوره و كاربرد آن در زندگي نيستند و همين امر بررسي اسطوره را مهم و با اهميت جلوه مي دهد.اگر روند توجه به اساطير را در زندگي روزمره مورد توجه قرار دهيم به اين نتيجه خواهيم رسيد كه جامعه بدون وجود اساطير جامعه اي فقير محسوب مي شوند.

«امروزه بحث اسطوره (Myth) يكي از مهمترين مباحثي است كه در آراء نظريه پردازان علوم انساني به طور گسترده به آن پرداخته شده است.از تاريخ اسطوره پژوهي بر مي آيد كه در گذشته ، اين بحث ، بطور جداگانه ،‌چندان مورد توجه نبوده و بيشتر در روايت تاريخ زندگي بشري و چگونگي تسلط او بر جهان ، در قالب افسانه يا حكايت بيان مي شده ولي هنوز امروزه ، اين بحث از جهان متعددي قابل تامل است و هركدام ا زشاخه هاي علوم انساني با توجه به عملكرد خود از بحث اساطير بهره مي گيرند.»^([i])

«در طول تاريخ اسطوره ها به طور گسترده ادبيات را تغذيه نموده اند»^([ii]) اگر اسطوره امروزه بعد مذهبي خود را از دست داده است اما توجه اسطوره شناساني چون ميرچا الياده ،‌ارنست كاسيرر ، رولان بارت و همچنين روانشناسي چون فرويد و يونگ و ساختار گراياني چون لوي استروس را به خود جلب كرده است.

اسطوره و ادبيات به گونه اي به هم پيوسته اند تا آنجا كه «نورتروپ فراي» در كتاب تحليل نقد مي نويسد : «اسطوره و ادبيات يكسان اند» به طور كلي مي توان گفت كه اسطوره از جمله مباحثي است كه با علوم مختلف از جمله موسيقي ،‌هنرهاي ديداري مانند معماري و مينياتور و... ادبيات كه از جمله هنرهاي زيبا كه زاده ي تخيل انسان است ارتباط دارد.«اسطوره شناسي (Mythologie) شاخه اي از مطالعات ادبيات تطبيقي تلقي مي شود. در ادبيات مطالعه اسطوره از سه جهت اهميت دارد:

الف) اين نوع مطالعات به ما امكان مي دهند تا ادبيات را تكيه گاه اسطوره ها قرار دهيم.

ب) اين نوع مطالعات به ما امكان مي دهند تا توانمندي خاص ادبيات را در پرداختن به اسطوره بررسي كنيم.

ج) همچنين به ما امكان مي دهد تا به حد و مرزهاي تفكر اسطوره اي پي ببريم».^([iii])

كاركردن به طور تطبيقي در ادبيات از مباحث و محورهاي اصلي آن به شمار مي رود زيرا ادبيات (شعر و نثر) از جمله هنرهايي است كه در دوره هاي مختلف با بيانها و شيوه هاي گوناگون پا به عرصه مي گزارد.بنابراين تطبيق آن ها از جمله موارد است كه در اين زمينه مهم و با اهميت مي باشد.بنابراين در اين جا سعي شده است كه محورهاي اسطوره اي را به صورت تطبيقي در شعر دو شاعر (شاملو وفروغ) معاصر بودند مورد بررسي قرار گيرد و نتايج آن در اين زمينه مشخص گردد.

دانستن و شناخت اساطير دوران جديد نياز به پژوهش در آثار ادبي گذشته دارد.از آنجا كه شاعران امروزي (مدرن) سعي در بيان اساطير مدرن و جديد دارند لذا درك آنها مستلزم بررسي آثار و اساطير جهان خواهد بود به گونه اي كه «سلينگ» مي نويسد : «اساطير بر اساس حقيقت خود شناخته مي شوند.بنابراين فقط هنگامي حقيقتاً شناخته مي گردند كه در فراگرد شناخته مي شوند و فراگردي كه به طريقي خاص در اساطير تكرار مي شوند همان فراگرد كلي است يعني فراگرد امر مطلق است.از اين رو علم حقيقي اساطير علمي است فراگرد امر مطلق را در اساطير آشكار كند.اما نشان دادن اين فراگرد كار فلسفه است.بنابراين علم حقيقي اساطير، ‌فلسفه اسطوره شناسي است».^([iv])

در پايان مي توان به اين نتيجه رسيد كه با بررسي محورهاي اسطوره در شعر شاملو و فروغ اسطوره به طور كلي در ادبيات حضور دارد و مي توان آن را لمس كرد چرا اسطوره هاي كهن و چه اسطوره هاي كهن و چه اسطوره هاي مدرن.

 

 

پانوشت هاي مقدمه:

1- سلاجقه، از اين باغ شرقي ،ص 249.

2- جواري، مقاله اسطوره در ادبيات تطبيقي، اسطوره و ادبيات، ص 40.

3- همان ، ص 41.

4- كاسيرر، فلسفه صورتهاي سمبليك، ج دوم، انديشه اسطوره اي، ص 56.

2-1 اسطوره چيست؟

«واژة "اسطوره" در زبان فارسي وامواژه‌اي است برگرفته از زبان عربي». "اسطوره" و "الاسطيره" در زبان عربي به معناي هدايت و حديثي است كه اصلي ندارد.

اما اين واژه عربي خود وامواژه‌اي است از اصل يوناني historia به معناي استفسار، تحقيق، اطلاع، شرح و تاريخ؛ و از دو جزء تركيب يافته است: «يكي واژة history يا history- به معناي داور و ديگري پسوند ia- .»⁽¹⁾ البته در باب اشتقاق اسطوره نظريات متفاوتي است كه اين يكي از آن‌ها مي باشد.

« در فرهنگ‌هاي فارسي كه اسطوره «اسطوره، (اسطوره، اسطاره) را معرب historia ( البته نه به معناي تاريخ و سرگذشت، بلكه به معناي دوم لغت كه قصه و ياوه و ... اباطيل و ترهّات است) مي‌دانند، اسطوره طبيعتاً «افسانه و قصه و سخن پريشان و بيهوده و باطل» تعريف شده است.»⁽²⁾

«در فرهنگ انگليسي آكسفورد (The oxford English Dictionary) يا آكسفورد بزرگ، چاپ بريتانيا، در زير مدخل myth گذشته از سوابق تاريخي كلمه و شواهد مثال، دو تعريف دارد، به قرار زير:

1. «روايت ساختگي محض كه معمولاً حاوي اشخاص يا اعمال يا وقايع فوق طبيعي است و نوعي تصور رايج را دربارة پديده‌هاي طبيعي تا تاريخي دربردارد.
2. «شخص يا شيء ساختگي يا خيالي.»⁽³⁾

«اسطوره و به زبان يوناني (Muthos) عموماً، داستاني است كه حقيقي نيست و به طور معمول با هستيهاي فوق طبيعي يا مخلوقات فوق انساني درگير مي‌شود. اسطوره اغلب با آفرينش ارتباط مي‌يابد و توضيح مي‌دهد كه چگونه چيزي به وجود مي‌آيد. اسطوره بيانگر يك احساس يا ايده است...»⁽⁴⁾

اسطوره واقعيت فرهنگي به غايت پيچيده‌ايست كه از ديدگاههاي مختلف و مكمل يكديگر ممكن است مورد بررسي و تفسير قرار گيرد: تعريفي كه به نظر الياده از ديگر تعريف‌ها كمتر نقص دارد، زيرا گسترده‌تر از بقيه آنهاست اين است: «اسطوره نقل‌كنندة سرگذشتي قدسي و مينوي است، راوي واقعه‌ايست كه در زمان اولين، زمان شگرد بدايت همه چيز رخ داده است... اساطير ورود و دخول‌هاي گوناگون ناگهاني و گاه فاجعه‌آميز عنصر مينوي (يا فوق طبيعي) را در عالم وصف مي‌كند.»⁽⁵⁾

به عقيدة رولان بارت «اسطوره يك گفتار است». او مي‌گويد:« از آنجا كه اسطوره يك گفتار است هر چه كه به كمك شيوة بيان آن پيام مشخص مي‌شود. براي اسطوره حدود صوري وجود دارد ولي در مورد آن عناصر ذاتي مطرح نيست. پس آيا هر چيزي مي‌تواند اسطوره باشد؟ به نظر رولان بارت بله. زيرا جهان بي‌اندازه الهام‌بخش است. هر موضوعي در دنيا مي‌تواند از موجوديتي بسته و خاموش به وضعيتي گويا و گشوده به تعلق اجتماعي، گذر كند.⁽⁶⁾

«اسطوره‌ها آينه‌هايي هستند كه تصويرهايي را از وراي هزاره‌ها منعكس مي‌كنند و آنجا كه تاريخ و باستانشناسي خاموش مي‌مانند اسطوره‌ها به سخن درمي‌آيند و فرهنگ آدميان را از دوردست‌ها به زمان ما مي‌آورند و افكار بلند و منطق گسترده مردماني ناشناخته ولي انديشمند را در دسترس ما مي‌گذارند.»⁽⁷⁾