فهرست مطالب

فهرست جداول

فصــل اول

كليات 

مقدمه

مطالعه پيرامون نحوه رفتار والدين و ويژگيهاي فرزندان موضوع بسياري از تحقيقات علمي در كشورهاي مختلف جهان بوده است از جمله موارد مهم و اساسي در اين تحقيق ويژگي عزت نفس كودكان در رابطه با بدرفتاري والدين آنها است.

بدون ترديد خانواده عمده‎ترين و مؤثرترين نقش را در فرايند شكل‎گيري شخصيت براي ايجاد حس عزت نفس در كودكان دارد. در خانواده‎اي كه صميميت، محبت، مهرباني وجود دارد كودك مي‎تواند هم عزت نفس بالايي داشته باشد و هم تغييرات مطلوب در شخصيت او ايجاد گردد. از يك سو كودك مي‎تواند با اطمينان به شخصيت خود با مشكلات روبرو شود و از سوي ديگر، بدون داشتن اضطراب و تشويش رفتارهاي نامناسب خود را مورد ترديد قرار داده و سعي مي‎كند آنها را به نحو مطلوب تغيير دهد. شكل‎گيري بنيادين عزت نفس در كودكان متأثر از فضاي كلي خانواده است.

مي‎دانيم كه اگر گويا فضاي كل خانواده هر حركت و رفتار كودك را علي‎رغم نادرست بودن پذيرا باشند، كودك به احتمال زياد دچار اختلال رفتار مي‎گردد زيرا تفاوت بين رفتارهاي درست و غلط را نمي‎داند و از ديگران نيز انتظار دارد كه همچون مادر و پدر هرگونه رفتار او را به گرمي و صميميت بپذيرد و چون چنين چيزي مقدور نيست مشكلات و درگيري‎هاي اجتماعي او آغاز مي‎گردد. در نقطه مقابل خانواده‎هايي وجود دارند كه رفتارهاي كودك را نمي‎پذيرند و در حقيقت دائماً در حال طرد كودك خود هستند در چنين فضاي خانوادگي كودك نمي‎داند چه چيزي باعث قبول و تشويق از طرف ديگران مي‎گردد و كودك در هر امري دچار بلاتكليفي است.

عزت نفس مبتني بر ارزيابي قضاوتهايي است كه شخص درباره خصوصيات خود به عمل مي‎آورد. روانشناسان و جامعه‎شناسان عزت نفس را از شخصيت و هسته مركزي سازگاري اجتماعي مي‎دانند «اسلامي نسب، 1373».

تحقيقات انجام شده بر ارتباط متقابل بين عزت نفس فرد و تصور فرد از توانائيهاي خود تأكيد دارد بدين معنا كه اگر عزت نفس كاهش يابد، احساس ضعف و ناتواني در فرد ايجاد مي‎شود و بالعكس با افزايش اعتماد به نفس احساس توانمندي به وجود مي‎آيد.

خانواده‎ها يا والديني كه بطور مستمر كودكان خود را مورد حمايت قرار مي‎دهند، با آنها گرم و صميمي‎اند و كنترل منطقي و متعادل را اعمال مي‎كنند، در فرزندان خود اشتياق ابراز رفتارهاي اجتماعي قابل قبول را ايجاد مي‎كنند و زمينه را براي بروز استعدادها و توانائيهاي كودكان و نوجوانان خود فراهم مي‎آورند. برعكس والدين آسان گير كه از كنترل كودكان خود پرهيز مي‎كنند، كودكان آنها اشتياقي ندارند كه از رفتارهاي قابل قبول و معيارهاي تعريف شده گروه‎هاي مختلف جامعه اطاعت كنند.

والديني وجود دارند كه كارهاي كودكان خود را در دوره طفوليت و كودكي به گونه صحيح كنترل نمي‎كنند، در نتيجه در دوره نوجواني و جواني از دروني ساختن اخلاقيات و ارزشها در آنها عاجز مي‎مانند. اين گروه دير دست به كار مي‎شوند و فقط در دوره جواني اقدام به كنترل جوانان خود مي‎كنند، دوره‎اي كه مداخلات ديروقت والدين و اختلافات ايجاد شده جوانان را به سوي كژرفتاري اجتماعي و انحرافات اخلاقي سوق مي‎دهد.

بيان مسأله

يكي از نيازهاي اصلي و اساسي انسان احساس ارزش نسبت به خود و يا بطور كلي عزت نفس ‎(self esteem) مي‎باشد در واقع برخوردار از اين احساس ارزشمندي و اعتماد به نفس است كه براي انسان به مانند يك سرمايه و ارزش حياتي به حساب آمده و از جمله عوامل مهم و عمده در امر شكوفايي استعدادها و خلاقيت در انسانها محسوب مي‎گردد اين احساس ارزش بخشي از خودپنداره ‎(self concept) انسان مي‎باشد كه شامل تصوير خود از خود و احساسي كه او نسبت به خويشتن دارد و درجه پذيرش و تأييد شخص نسبت به خويش مي‎باشد. نوع نگرش انسان نسبت به خودش، براساس تجربياتي است كه از نگرش ديگران و ارزيابي آنها نسبت به شخصيت خودش دارد (ميرزابيگي، 1373).

توجه پژوهشگران به عامل عزت نفس تا آنجا كه مورد تحقيق قرار گرفته كه بسياري آن را به عنوان يك نيازمهم و اساسي در وجود افراد با ابعاد فردي و اجتماعي تلقي نموده‎اند در اين زمينه مي‎توان به افرادي چون: آدلر 1930، آلپورت 1937، مورفي 1947. مزلو 1970، راجرز و ساليوان 1959 اشاره نمود. (بيابانگرد، 1373، ص 11)

نقش خانواده در ميزان عزت نفس براساس تحقيقات انجام شده قبلي اثبات شده است حال اگر والدين به گونه‎اي رفتار كنند كه كودك آزرده خاطر شود در اين صورت عزت نفس كودك پايين مي‎آيد. زيرا يكي از راه‎هاي ارضاي نفس، تكريم افراد و توجه به شخصيت آنهاست.

فردي كه در محيط خانواده به اندازه كافي مورد احترام و پذيرش واقع شود و عزت نفس وي بطور مطلوب ارضاء گردد روحيه‎اي طبيعي و روان و معتدل خواهد داشت. برعكس فردي كه از پدر و مادر احترام و تكريم نديده و والدين با او بدرفتاري داشته‎اند عزت نفس او پايين شكل مي‎گيرد و كودك در خود احساس پستي و حقارت كرده و شكست خورده و افسرده خواهد شد و به صورت مستقيم و غيرمستقيم دچار مشكلات و اختلالات رفتاري و شخصيتي مي‎گردد هيلز و كوپر اسميت گزارش مي‎دهد دختران و پسراني كه از عزت نفس بالايي برخوردار بودند والدين پذيرنده، خوش برخورد، بامحبت و خونگرم داشته‎اند. (بوشهري، 1373، ص 23).