مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

مقاله شیوه های برخورد انبیاء با ناهنجاری های اخلاقی در قرآن (125 صفحه ورد)

 

چکیده

ناهنجاریهای اخلاقی و رفتاری و تاثیرات منفی آن، یکی از مباحث مهم جوامع بشری است. ناهنجاری، در حوزه های مختلف (اقتصاد، علوم طبیعی، جامعه شناسی، فلسفه، حقوق و ...) و هربار با مفهومی نسبتا متفاوت به کار گرفته می شود. در حیطه اخلاق، نا­هنجاری به معنای خوی ناپسند، معلول نیروی درونی و مترادف اخلاق بد است. یکی از مهم­ترین مسائل در بحث ناهنجاری­های اخلاقی، شیوه­ی برخورد متناسب با آن است؛ زیرا برخورد ناصحیح با یک ناهنجاری اخلاقی ممکن است نه تنها باعث حل آن نشود بلکه، موجب تشدید آن و یا حتی به وجود آمدن مشکلات دیگری گردد. از آنجایی که پیامبران الهی کامل­ترین افراد، و شیوه­ی آنان صحیح­ترین شیوه است، الگو قرار دادن شیوه­ی آنان در برخورد با ناهنجاری­های اخلاقی می تواند بسیار راهگشا باشد.

با دقت در آیات قرآن کریم، دانسته میشود که انبیاء الهی از دو روش گفتاری و رفتاری برای مبارزه با انحرافات اخلاقی بهره گرفته­اند که برخی از این شیوه­ها برای پیشگیری و برخی برای درمان یا ریشه کن کردن بیماری اخلاقی، برخی برای شخصی که با مشکل مواجه شده و برخی برای دیگرانی که شاهد این مسأله اخلاقی هستند مفید است. نکته قابل توجه در شیوه برخورد انبیاء الهی با ناهنجاری­های اخلاقی این است که اصل شیوه آنان بر پایه استدلال، موعظه و با زبان نرم و لین بوده است و وقتی این روش مؤثر واقع نشد، در مراحل بعد شیوه های قهری چون بیم دادن به عذاب، طرد، اعراض، نفرین و مباهله را در پیش گرفته­اند.

کلمات کلیدی: اخلاق، ناهنجاریهای اخلاقی، انبیاء الهی، قرآن.

 

 

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه

فصل اول: کلیات و مفاهیم4

گفتار اول: کلیات

۱-۱. تبیین موضوع. 5

۲-۱.اهمیت و ضرورت تحقیق. 6

۳-۱. اهداف و فواید تحقیق. 7

۴-۱. پیشینه تحقیق. 7

۵-۱. سوالات تحقیق. 9

۶-۱. فرضیه تحقیق. 9

۷-۱. پیش فرض‌های تحقیق. 9

۸-۱. مفاهیم و متغیرها10

۹-۱. روش تحقیق. 10

۱۰-۱. موانع و مشکلات تحقیق. 10

گفتار دوم: مفهوم شناسی. 11

۱-۲. مفهوم اخلاق. 11

۲-۲. مفهوم ناهنجاری اخلاقی. 14

۳-۲. مفهوم نبیّ. 16

فصل دوم: شیوه های گفتاری انبیا در برخورد با ناهنجاریهای اخلاقی در قرآن. 18

گفتار اول: شیوه های مستقیم19

۱-۱. استدلال. 20

۲-۱.موعظه و تذکر. 23

۳-۱.خیرخواهیو نصیحت.. 28

گفتار دوم: شیوه های غیر مستقیم33

۱-۲. توصیه بهتفکر. 34

۲-۲. یاد آوری نعمت‌ها40

۳-۲. بیان زشتی و عواقب عمل. 43

۴-۲. استعاذه51

۵-۲. عبرت آموزی.. 54

۶-۲. ارائه‌ی جایگزین برای منهیات.. 56

۷-۲. تشویق و بشارت.. 59

۷-۲. تهدید و بیم دادن به عذاب.. 62

۹-۲. نفرین و مباهله. 67

فصل سوم: شیوه های رفتاری انبیا در برخورد با ناهنجاریهای اخلاقی در قرآن. 76

گفتار اول: شیوه های ایجابی. 77

۱-۱.آوردن معجزه77

۲-۲. مهربانی و عطوفت.. 80

۳-۲.نیکی کردن. 83

۴-۲.متانت و خونسردی در مقابل جاهلان. 88

۵-۲.عفو و گذشت.. 90

۶-۲. صبر. 93

۷-۲. توکل. 97

گفتار دوم: شیوه های سلبی. 101

۱-۲. طرد و اعراض.... 102

۲-۲.تبرّی.. 104

۳-۲. مخفی کاری و عدم تحریک حسادت حاسدان. 106

جمع بندی و نتیجه گیری.. 109

فهرست منابع

 

 

مقدمه

بسم الله الرحمن الرحیم والحمدلله الذی اختار لنا محاسن الخلق، و أجری علینا طیبات الرزق. و جعل لنا الفضیلة بالمَلَکةِ علی جمیع الخلق فکُل خلیقته مُنقادۀ لنا بقدرته، و صائِرَهّ الی طاعتنا بعزته[1]

حمد و ستایش مخصوص خدایی است که ما را با اخلاق نیکو برگزید و رزق و روزی ما را پیوسته نیکو و پاکیزه گردانید و ما را بر آفریدگان برتری داد تا مالک آن­ها شدیم، همه­ی آفریدگان به قدرت او فرمانبر ما گشتند و به عزت او به سوی ما شتافتند.

انسان، برای آیینه خدا در زمین بودن خلق شده است نه فقط برای خوردن و خوابیدن و شهوت راندن که این عمل از بهائم هم ساخته است. شأنی که خدای عز و جل برای او در خلقتش قرار داده، بسیار بالاست به حدی که خدا او را برهمه­ی مخلوقاتش برتری داده، او را مالک آنان گردانیده و همه عالم را فرمانبردار و در خدمت او قرار داده است.

اما پیش از آن، به او قابلیت داشتن اخلاق نیکو عنایت کرده است؛ زیرا اخلاق نیکو، مقدمه­ی رسیدن به همه­ی کمالات و قدرت­هاست و وسیله­ی استفاده و بهره­مندی از همه­ی کائنات است و الا انسان بداخلاق، شأنیت اداره­ی امور خود و خانواده­اش را هم ندارد، چه برسد به اینکه همه­ی عالم به اراده­ی او باشد. از این رو، یکی از مهم­ترین وظایف پیامبران الهی همواره تلاش برای اصلاح مشکلات و ناهنجاری­های اخلاقی بوده است تا انسان را به مقام انسانی و حقیقی خود هدایت کنند. بنابراین بشر همواره با مسأله اخلاق سروکار داشته و همیشه در فقدان اخلاق، با ناهنجاری­های اخلاقی دست به گریبان بوده است.

در دنیای امروز هم بحث از ناهنجاری­های اخلاقی و رفتاری و اثرات آن بر جامعه­ی بشری به طور ویژه مورد گفتگو و توجه است. یکی از مهم­ترین مسائل در بحث ناهنجاری­های اخلاقی، شیوه­ی برخورد مناسب با آن است، چرا که برخورد ناصحیح با یک ناهنجاری اخلاقی ممکن است نه تنها باعث حل آن نشود بلکه، موجب تشدید آن و یا حتی به وجود آمدن مشکلات دیگری گردد. از این رو نداشتن الگوی مناسب در برخورد با ناهنجاری­های اخلاقی می­تواند خسارت­های غیرقابل جبرانی را به بشر وارد کند. از آنجایی که پیامبران الهی کامل­ترین افراد، و شیوه­ی آنان صحیح­ترین شیوه است، الگو قرار دادن شیوه­ی آنان در برخورد با ناهنجاری­های اخلاقی می­تواند بسیار راهگشا باشد و این شیوه با تمسک به آیات نورانی قرآن کریم به دست می­آید.

بر این اساس، نگارنده تلاش کرده تا با جستجو و دقت در آیات مربوط به انبیاء در قرآن و بهره­گیری از منابع مختلف تفسیری و اخلاقی، آیات مربوط به مشکلات اخلاقی را گزینش کند و شیوه های برخورد انبیاء با اقوامشان را استخراج نموده و به روش توصیفی ـ کاربردی به آنها بپردازد.

تحقیق حاضر در سه فصل ساماندهی شده است؛ فصل اول در دو گفتار به تبیین کلیات بحث و مفاهیم کلیدی موضوع پرداخته است؛ فصل دوم: شیوه های گفتاری انبیاء با ناهنجاری­های اخلاقی که شامل دو گفتار است؛ گفتار اول: شیوه­های مستقیم و گفتار دوم: شیوه­های غیر مستقیم را بررسی می کند؛ فصل سوم: با عنوان شیوه­های عملی انبیاء در برخورد با ناهنجاری­های اخلاقی در دو گفتار شیوه های ایجابی (مثبت) و سلبی (منفی)را بیان می دارد و سعی شده شامل همه­ی شیوه­های قولی و فعلی انبیاء علیهم السلام گردد.

در نهایت، از زحمات مسئولان مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران تشکر می­کنم و به خاطر همه­ی تلاششان در راستای تحصیل خواهران در حوزه­های علمیه و اعتلای علمی ایشان از خداوند منان برای آنان توفیق و اجر جزیل مسألت دارم. از زحمات بی شائبه و بی­دریغ استاد عزیز و بزرگوارم سرکار خانم محسنی کمال تشکر دارم و امیدوارم خداوند به ایشان خیر کثیر عطا کند، همچنین از خانواده­ی عزیزم، همسرم، و خانواده­ی محترم ایشان کمال تشکر دارم که همه­ی آن عزیزان به حق با من کمال همکاری را داشته­اند.

ان­شاالله که این تلاش هرچند ناچیز، در رویارویی با ناهنجاریهای اخلاقی موثر افتد ومرضی رضای حق و موجب خشنودی خانم حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها گردد.

 

 

فصل اول:

کلیات و مفاهیم

  

گفتار اول: کلیات

 

۱-۱. تبیین موضوع

همه انسان ها، همواره خواستار جامعه اي آرماني و مطلوب هستند و آرزوي دست يابي به چنين جامعه­اي را در سر مي­پرورانند؛ جامعه­اي كه از هرگونه نازيبايي و كج روي اخلاقي، اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي، سياسي و مانند آن به دور باشد. از جمله مشكلاتي كه بيشتر دامن­گير جوامع اسلامي است و مسلمانان را از دست يابي به جامعه­اي آرماني دور مي­سازد و روابط اجتماعي ارزشمند و هم­بستگي و همياري انسان ها را در تحقق مدينه فاضله سست مي­كند، ناهنجاری اخلاقی یا به تعبیری خلق و خوی ناپسند است که از مخالفت با دستورالعمل های رفتاری ( بایدها و نبایدها) یا الگوهای آرمانی قواعد رفتاری ناشی می­شود . این ناهنجاری­ها و انحرافات، اگر پيش گيري و درمان نشود، امنيت و سلامت اخلاقي جامعه را تهديد مي­كند و روابط سالم و پايدار اجتماعي را متزلزل مي­سازد و در نهایت مانع سعادت و کمال حقیقی فرد و جامعه می­شود؛ زیرا مشکلات اخلاقی، بر تفکر و رفتار اعتقادی افراد اثرگذار بوده و موجب انحرافات بزرگ عقیدتی نیز می­گردد. فقدان الگوی مناسب و یا اقتدا نکردن به الگوهای مناسب موجود در برخورد با انحرافات، خسارتهای غیر قابل جبرانی را به بشریت وارد آورده است. واضح است هرقدر الگو کامل­تر باشد، نقش رشد و تعالی بهتری را برای انسان ایفا می­کند و سبب ایجاد هنجارهای مطلوب در خانواده و جامعه می­شود. از این رو تحقیق حاضر درصدد است با پيروي و الگوپذيري از سيره انبیا الهی در قرآن، به راه­كارهايي اساسي در پيش­گيري و درمان اين دسته از ناهنجاري­ها دست یابد و همچنين با استخراج اصول كلي و جزئي، رساترين و بهترين شيوه­های برخورد را در مسير مبارزه با ناهنجاري­هاي اخلاقی، فراروي كساني قرار دهد كه با الگوپذيري از سيره معصومان عليهم السلام، در صدد دست يابي به جامعه آرماني و تهي از هرگونه رذايل اخلاقی هستند.

 

۲-۱.اهمیت و ضرورت تحقیق

جامعه امروزي كه به طور آشكار يا پنهان در معرض ابتلا به ناهنجاري­هاي حوزه اخلاق قرار گرفته، به راه حلي اساسي براي پيش­گيري و درمان آن­ها نيازمند است. حل مشکلات اخلاقی و نحوه‌ی برخورد با آن‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد تا جایی که برخورد غلط و اشتباه نه تنها چیزی را حل نمی‌کند، بلکه ممکن است موجب تشدید مشکل و یا حتی پدید آمدن مشکل تازه‌ای گردد. انبیاء الهی، معلمان بشر، از آدم تا خاتم(علیهم السلام) همواره با انواع مشکلات اخلاقی امت‌ها مواجه بودند و هر کدام به نحوی با آن‌ها برخورد داشته‌اند. پیامبران از آن جهت که فرستاده‌ی خدای علیم وحکیم هستند و دارای مقام عصمت‌اند، همه‌ی رفتار و کلام آنان به دور از خطا و اشتباه است، پس حجت شرعی و قابل استناد است. در نتیجه به نظر می­رسد که لازم است شیوه‌ی صحیح برخورد انبیا با مسایل اخلاقی شناخته و تبیین شود. ازاين رو، اين پژوهش بر آن است با نگاهي نو به سيره انبیا الهی، شيوه هاي گوناگون رفتاري آنان را در برخورد با ناهنجاري هاي اخلاقی كه جوامع از جمله جامعه كنوني گرفتار آن است، مورد بررسي قرار دهد. در حقيقت، پيروي عملي از سيره پيشوايان ديني، سريع ترين، راهبردي ترين و كم خطاترين شيوه براي رويارويي با ناهنجاري هايي است كه امنيت و سلامت روابط انساني و اجتماعي را تهديد و اشرار را بر سرنوشت جامعه مسلط مي­كند.

۳-۱. اهداف و فواید تحقیق

در تحقیق حاضر تلاش می‌شود با بهره‌گیری از آیات قرآن و روایات، ناهنجاری­های اخلاقی و شیوه‌های انبیا در برخورد با آن‌ها استخراج شود با این هدف که ضمن شناخت انواع مشکلات اخلاقی، شیوه‌ی برخورد مناسب با آن‌ها دانسته شود و برای عمل الگوی مناسبی قرار گیرد. از این رو، معرفي راه­كارهاي مناسب گفتاری و عملی براي رويارويي با ناهنجاري هاي اخلاقی، زمينه سازي براي كشف قواعد عملي در برخورد با ناهنجاري­هاي اخلاقي براساس شیوه برخورد انبیا و پيش­گيري از انحراف­ها و ناهنجاري­هاي اخلاقي از جمله اهداف این پژوهش می باشد.

 

۴-۱. پیشینه تحقیق

مساله‌ی اخلاق، با خلقت حضرت آدم علیه السلام و تاریخ پیدایش بشر گره خورده است و انبیاء الهی از ابتدای بعثت، به شیوه‌های گوناگون با انحرافات اخلاقی، مبارزه و مردم را از آن‌ها نهی می‌کردند. به خاطر اهمیت این مساله، در طول تاریخ، به صورت مستقل و غیر مستقل، پیرامون موضوعاتی همچون اخلاق در قرآن و همچنین انبیاء الهی در قرآن و شیوه‌های تبلیغی آنان، کتاب و مقالات متعددی به رشته تحریر در آمده است؛ از جمله:

۱.اخلاق در قرآن کریم نوشته‌ ناصر مکارم شیرازی: در این کتاب محور اصلی، مشکلات و آفات اخلاقی مطرح شده در قرآن می‌باشد، اعم از این‌که انبیاء الهی در مواجهه با آن دخالت داشته یا نداشته‌اند.

۲. کتاب اخلاق در قرآن نوشته محمدتقی مصباح یزدی: در این کتاب محور مباحث، رفتارهای اختیاری انسان است که به حوزه اخلاق مربوط می‌شود.

۳. تفسیر موضوعی منشور جاوید اثر جعفر سبحانی که در جلد 7-8-11و12 به بررسی قصص انبیاء الهی در قرآن می‌پردازد اعم از این‌که شیوه‌های برخورد آنان مربوط به حوزه‌ی اخلاق، عمل یا اعتقاد باشد. این کتاب، بیش‌ترین بهره را در این تحقیق به خود اختصاص داده است.

۴. مقاله‌ی سیره تربیتی انبیاء در قرآن نوشته‌ی خانم مریم شکریان که در ماهنامه‌ی کوثر منتشر شده است. نویسنده، در مقاله‌ی ۱۷ صفحه‌ای خود تلاش کرده است روش‌ها را به دو دسته‌ی مستقیم و غیر مستقیم تقسیم کند و فقط برای نمونه از سیره‌ی چهار تن از انبیاء الهی نام می‌برد.

درباره‌ی روش‌های تبلیغی انبیاء در قرآن، مقالات متعدد دیگری نیز نوشته شده است. از جمله: شیوه‌های تبلیغی انبیاء در قرآن نوشته ابراهیم موحدی، شیوه‌های تبلیغی انبیاء در قرآن نوشته عباسعلی سلطان زاده، الگوی اخلاقی قرآن در برخورد با انحراف‌های اخلاقی نوشته محمد جواد فلاح، اما درباره‌ی عنوان مورد بحث، تاکنون پژوهشی صورت نگرفته است.

امتیاز تحقیق حاضر بر کتب و مقالات معرفی شده این است که تلاش شده با استفاده از منابع موجود، از میان آیات مربوط به قصص انبیاء و آیات اخلاقی، شیوه‌های انبیاء عظام در برخورد با انحرافات و ناهنجاری‌های اخلاقی به طور خاص استخراج شود و مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

۵-۱. سوالات تحقیق

۱-۵-۱. سوال اصلی:

شیوه­ی برخورد انبیا در مواجهه با ناهنجاری­های اخلاقی امت­ها چه بوده است؟

۲-۵-۱. سوالات فرعی:

1.شیوه­های گفتاری انبیا در برخورد با مشکلات اخلاقی امت‌ها چه بوده است؟

2.شیوه­های رفتاری(عملی) انبیا در برخورد با مشکلات اخلاقی امت‌ها چه بوده است؟

۶-۱. فرضیه تحقیق

انبیا عظام هر کدام به فراخور ویژگی­های خاص هر امت؛ به لحاظ اخلاقی، تربیتی، قومی، جغرافیایی و محیطی با مشکلات متفاوتی مواجه بوده­اند. برخی مانند قوم لوط گرفتار مشکل شهوت‌رانی، برخی مانند فرعون گرفتار غرور و تکبر، بعضی امت­ها گرفتار حرص و تعصب بودند. به خاطر همین تفاوت در مشکلات اخلاقی و با توجه به میزان شدت و ضعف ابتلای به مشکل، قطعا شیوه­ها و روش­های متفاوتی هم برای برخورد با آن‌ها از سوی رسولان الهی اتخاذ شده است که این شیوه­ها اعم از روش‌های گفتاری و رفتاری می­باشد.

۷-۱. پیش فرض‌های تحقیق

خداوند متعال پیامبران را برای هدایت انسان­ها مبعوث کرده است تا به واسطه‌ی آنان، بشر را از گرفتاری­های اعتقادی و اخلاقی نجات دهد و به تعالی برساند.

انبیای الهی، فرستادگان پروردگار حکیم، دارای مقام عصمت هستند پس قول و فعل و شیوه­ی آنان قطعا صحیح و قابل استناد است.

قرآن معتبرترین و کامل‌ترین کتاب مسلمانان و بهترین منبع برای بیان شیوه­های برخورد انبیا با ناهنجاری­های اخلاقی است.

۸-۱. مفاهیم و متغیرها

1.شیوه 2.برخورد 3.اخلاق 4.ناهنجاری های اخلاقی 5.انبیای الهی

۹-۱. روش تحقیق

روش این تحقیق به صورت توصیفی ـ کاربردی و نحوه گردآوری اطلاعات به شیوه­ی کتابخانه­ای با استفاده از کتاب، مجلات، نرم افزار و ... می­باشد.

۱۰-۱. موانع و مشکلات تحقیق

به لطف الهی، مشکل خاصی در روند انجام تحقیق به لحاظ علمی و منابع وجود نداشت. مشکلات موجود اغلب مشکلات شخصی از جمله داشتن فرزندان خردسال و مساله ضیق وقت بود، در حالی که موضوع تحقیق و گستره­ی مطالب آن زیاد و نیازمند مطالعه و بررسی بیش‌تر آیات قرآن بود.

 

[1]صحیفه سجادیه، دعای یکم