مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

شناخت و ماهیت امپریالیسم.. 1

تعریف امپریالیسم.. 2

تشریح اصطلاح کشورهای فقیر و غنی.. 4

سکون امپریالیسم.. 6

امپریالیسم نو. 8

دلایل شروع دوران امپریالیسم نو. 9

تفاوتهای امپریالیسم قدیم با امپریالیسم نو. 10

امپریالیسم در دوران جنگ سرد. 12

امپریالیسم در آغار قرن 21. 13

دلایل پایداری استعمار و نظریات مختلف.... 14

تجارت بین المللی و استقرار توسعه نیافتگی.. 16

شباهتهای نظریات اقتصاد دانان کلاسیک با وضعیت شمال و جنوب... 19

دلایل عدم موفقیت تجارت بین المللی در کشورهای مستعمره. 20

گروه دوم از تئوری های خویش بینانه. 22

سیستم حمایتی دلایل خود را چنین بیان می کند.. 23

تئوری های بدبینانه. 24

مارکس و نئو مارکسیتها25

تئوری وابستگی در اواخر دهه. 27

فورتادو. 30

مبادله نابرابر. 32

شناخت و ماهیت امپریالیسم

استعمار: کلمۀ از مصدر عمر به معنای آبادانی و ساختن مستق شده است و در زبان پارسی به معنای اصلی سکنی گزیدن در منطقه ای به منظور آبادانی است این کلمه در زبان لاتین به معنای clony آمده است که به مفهوم مهاجرت گروهی از افراد به سرزمین دیگر است که در آنجا سکنی گزیده است و به آبادانی آنجا می پردازد،سرزمینی که در آنجا استعمار واقع می شود مستعمره می گویند.اما واقعیت آن است که در زبان سیاسی استعمار این مفهوم مثبت را ندارد بلکه مشخص کنندۀ استثمار یک قوم ،ملت ، سرزمین از جانب کشور دیگر است که باید توجه شود که استثمار به مفهوم (بهره کشی و ظلم و ستم ) آمده است و بیشتر به مفهوم بهره کشی یک قدرت سیاسی برتر از کشورهای ضعیف به کار رفته است ، تعریف مستعمره البته بستگی به دیدگاه های نویسندگان مختلف دارد ولی در مجموع شاید بتوان سه گروه مشخص را در این زمینه توزیع و تبین نمود :

گروه اول :که بیشتر کشورهای استعمارگر هستند مستعمره را سرزمینی می دانند که به علت عقب ماندگی سیاسی ،اجتماعی و اقتصادی قادر به ادارۀ امور خود نیستند بنابراین به طور کامل تحت حاکمیت دولت دیگر قرار دارد .

گروه دوم:مستعمره را سرزمینی می دانند که تحت نفوذ مؤثر سیاسی و اقتصادی کشور دیگر قرار دارد در اینجا تأکید بر اعمال قدرت و تصمیم گیری یک کشور بر کشور دیگر است .

گروه سوم :مستعمره را سرزمینی می دانند که شرایط زندگی اجتماعی ،اقتصادی و سیاسی توسط گروه اقلیتی تعیین شود که از نظر فرهنگی ،تاریخی ،اعتقادات و نژادی و غیره جدا از اکثریت مردم باشد به طور کلی هر چند تعریف جامع و کامل از استعمار مشکل است اما شاید بتوان گفت استعمار عبارتند از تسلط یافتن یک قدرت سیاسی ببر سرزمین یا کشور توسط اتباع کشورهای مهاجر.

تعریف امپریالیسم

امپریالیسم از کلمه لاتین (امپریوم) گرفته شده است به معنای امپراطوری و فرمانروایی قومی بر ملل دیگر یا ملل بیگانه ،در این مفهوم امپراطوری واژه نزدیکی با به کاربردن زور و قدرت برای تسلط داشته است به طور کلی در زبان لاتین امپریوم به ویژه قدرت قانونی فرماندهی به کار می رفت به تدریج به حاکمیت یک حاکم غالب بر عده ای از مردمان یک سرزمینی دیگر گسترش داده شده است.

بعضی از نویسندگان امپریالیسم را عبارت می دانند توسعه قدرت بر نفوذ یک ملت یا کشور بر ملتها ،سرزمینها یا گروههایی از مردمان دیگر ،این تعریف بیان کنندۀ درجات مختلف از کنترل امپریالیتی می باشد برخی دیگر از نویسندگان امپریالیسم را به کنترل سرزمینها آنچه عموماً به عنوان تسخیر مستعمرات همراه با کنترل سیاسی کامل کشورهای عقب افتاده یا کشورهای کمتر توسعه یافته محدود می نمایند.

تعریف دیگر امپریالیسم را می توان این گونه بیان داشت:امپریالیسم عبارت از سیاست یک دولت با هدف برقراری و کنترل بر مردم خارج از مرزهایش ،مردمی که این کنترل را با رغبت قبول نکردند،مجموعه اقداماتی که موجب رابطه سلطه و سلطه گری می شود دارای ویژگی های معین است:

1- سلطه با هدف استثمار و استعمار انجام می گیرد

2- مفهوم امپریالیسم در مورد استثمار فرد یا استثمار داخلی یک دولت از مردمان همان سرزمین به کار نمی رود،امپریالیسم بیشتر و به طور عام سلطه یک دولت در خارج از محدود مرزهایش را توضیح می دهد

3- سلطه ممکن است از یکی از ابعاد سیاسی ،اقتصادی ،نظامی یا فرهنگی آغاز شود و به سایر ابعاد گسترش یابد به طوری که در نهایت همۀ ابعاد زندگی یک ملت را در بر می گیرد

4- قدت یکی از ابزارهای مسلم در ایجاد سلطه و در نتیجه امپریالیسم محسوب می شود این قدرت ممکن است در هر یک از ابعاد چهار گانه فوق باشد یا تفیقی از چند یا همۀ موارد چهار گانه ،لیکن در طول تاریخ همیشه قدرت نظامی به عنوان شاخص اصلی و بسیار مهم قدرت در ایجاد ارتباط سلطه و سلطه گری بوده است امروزه شاید بتوان گفت که قدرت اقتصادی همراه با قدرت نظامی و فرهنگی و سیاسی در مجموع به کار می رود.

5- از آنجا که طبیعت امپریالیسم اعمال سیاست است تشخیص دقیق این که کدام سیاست اعمال شده یا مورد نظر امپریالیستی است شکل به نظر می رسد.در شکل جدید بخشهای مربوط به علل و ارزش امپریالیسم در چهار گروه دسته بندی می شود:

1 –گروه اول:از دید اقتصادی به امپریالیسم نگاه می کند بخشی از این گروه معتقدند که امپریالیسم دارای در آمد است و در نتیجه اعمال سیاستهای امپریالیتی را تأیید می کند نظیر مرکانتلیتها یا زمین داران و توتالیته در قرن 20

2- گروه دوم :امپریالیسم(امپریالیست) را بخشی از تلاش و پوشش طبیعی برای تداوم و بقای دانسته اند،اینها معتقد بودند که طبیعت انسانها متفاوت و دارای اختلاف است و آنهایی که صفات برتر هستند بایستی به دیگران حکومت کنند ملتهای قوی تر ،مردم ضعیف تر را تحت سلطه خود در می آورند این نظریه با نظریه تنازع بقا دارونیسم اجتماعی دارد که بر اساس آن تلاشهای گوناگونی برای ادامه حیات از سوی نژادهای مختلف بشری در طول تاریخ صورت گرفته ،پیروان این نظریه تبعیض نژادی چون هیلتر ، موسولونی و ماکیاولی هستند مخالفین این گروه می گویند هیچ دلیل منطقی و قابل اثباتی برای این امر وجود ندارد

3-گروه سوم :می گویند ملتها مجبورند برای به دست آوزدن پایگاههای استراتژیک سرزمینهای حائل و مرزهای طبیعی و خطوط مواصلاتی در راستای ایجاد امنیت برای خود یا جلوگیری از حمله دشمنان خود ایجاد کند

4- گروه چهارم : ارزش امپریالیسم را بر اسای زمینه های اخلاقی و عقلانی پایه گذاری کردند و امپریالیسم را به عنوان وسیله برای آزاد سازی مردم از قید حکومتهای مستبد یا به عنوان رساننده پیام تمدن به سایر ملتها در نظر می گیرد این واژگان در رنگ سفید پوست انگلیسی و فرانسوی قابل بررسی است مخالفین این نظریه این امر را برای سلطه گری بیشتر اروپائیان ارزیابی می کنند.

تشریح اصطلاح کشورهای فقیر و غنی

یکی از اصطلاحهای رایج کننده کشورهای فقیر وغنی است البته این تقسیم بندی بعد از خاتمه جنگ جهانی دوم متداول گشت ابداع کنندگان این واژه با توسل به آمارهای مربوط به در آمد سرانه کشورهای این نوع مرز بندی را موجه جلوه می دارد چرا که طبق آمارهای مزبور به وضوح مشخص بود که جهان ،بین یک گروه از کشورهای دارای در آمد زیاد و تعدادی از کشورهای با در آمد ناچیز تقسیم شده است ،البته نمی توان منکر این واقعیت بود که در جهان کنونی بخش عظیمی از مردم در فقر و گرسنگی و نا به سامانیهای اقتصادی و اجتماعی به سر می برند و گروه معدودی از کشورها در ناز و نعمت به سر می برند و این مسلم و واضح است که گروه نخست به علت تولید محصول دارای سطح در آمد بسیار پائین است و بر عکس گروه دوم از در آمد سران بسیار بالایی برخوردار است نکته آخر اینکه طی سالهای گذشته نه تنها شکاف درآمد بین این دو گروه کمتر نشده بلکه عمیق تر نیز شده است این مطالب آنقدر واضح هستند که احتیاجی به اثبات ندارند اما در این بحثها این نکته مهم است که فقر و گرسنگی و نا به سامانیهای کشورهای به اصطلاح قوی به خاطر فقدان ثروتهای طبیعی و امکانات مادی جوامع نیست بلکه عامل اصلی اعمال سیاستهای استثماری و استعماری در گذشته در این کشورهاست در واقع بسیاری از کشورهایی که امروزه جزو کشورهای غنی شناخته شده اند و درآمد سرانۀ آنها بسیار پایین است زمانی جزو ثروتمندترین نقاط و سرزمینهای جهان بوده اند بر عکس کشورهای پیشرفته اکثراً فاقد چنین منابع بودند،طمع ورزی به ثروتهای کشورهای دیگر و فقدان این منابع یکی از عوامل اصلی غارت و دست اندازی اروپا به قارۀ آسیا ،آفریقا و امریکای لاتین در گذشته بوده است به همین علت به کارگیری واژه فقیر و غنی گمراه کننده است و عاملی برای عدم درک واقعیتهاست با توجه به این بحث بایستی گفت که اصطلاح کشورهای فقیر و غنی بعد از جنگ جهانی دوم همراه با آشکار شده فقر و عقب ماندگی کشورهای تحتت سلطه و مستعمرات تازه استقلال یافته متداول گردید ،اهداف گوناگونی را دنبال می کرد که مهمترین آنها بود که اولاً وانمود کنند کشورهای سلطه گر در این عقب ماندگی و فقر بی تقصیرند و ثانیاً امکان ادامۀ استثمار سرزمینهای تحت سلطه را به سلطه گران بدهند این اصطلاح سپس زمینه ها و فرضیه های متعددی را برای نظریه پردازان کشورهای سلطه گر فراهم کرد.

همان گونه که بیان شد اصولاً امپراطوری به اشکال مختلف در نقاط مختلف جهان وجود داشته است ولی تولد امپریالیسم به مفهوم امروزی به اواخر قرن 15 میلادی بر می گردد که تا اوایل قرن 19 به طول انجام اید که پس از یک دورۀ سکون مجدداً از اواخر قرن 19 بار دیگر اوج گرفت و دوره ای را به وجود آورد که به نام امپریالیسم نو مشهور است کشورهای نظیر پرتغال ،اسپانیا ،هلند بعد ها فرانسه و انگلیس در آن تاریخ موفق ترین کشورها در ایجاد امپراطوری های مستعمراتی بودنند که این سیاستها از قرن 15 تا اواخر قرن 19 ادامه داشت،دربارۀ انگیزه و رشد امپریالیسم قدیم بخشهای زیادی است که بایستی آنها را به طور خلاصه چنین مطرح کرد :

1- مستعمرات وسیله ای برای توسعه دولتهای اروپایی.

2- مستعمرات به عنوان وسیله ای برای تقویت یک دولت محسوب می شود.

3- مستعمرات دارای معادن طلا و کالاهای قیمتی بودند .

4- درآمدهای ناشی از چپاول ثروتهای مستعمران (طلا و دیگر فلزات قیمتی) منبع مناسب برای تشکیل سپاه مزدور و اعمال نفوذ کشورهای اروپایی به شمار می رود.

5- مستعمره به عنوان یک عامل کسب پر ستیز برای پادشاهان رقیب بود.

6- انگیزه به دست آوردن کالاهای ارزان کشورهای دیگر از جمله شرق آسیا نظیر ادویه ،پنیر و تنباکو و دیگر اجناس محرک مناسبی برای توسعه مستعمرات بود.

7- محرک مذهبی به خصوص اعزام مبلغین مسیحی عامل دیگری برای توسعه مستعمرات به شمار می رفت.

8- عامل بی اهمیت تری وجود داشت آن هم نیاز به مستعمره برای ایجاد تبعید گاه کشورهای اروپایی.

سکون امپریالیسم

بعد از تسخیر اکثر نقاط مختلف قاره آسیا،افریقا و امریکای لاتین توسط اروپائیان در اوایل قرن 19 ، تب مستعمره سازی به دلایل متفاوتی فروکش کرد که از این دوران تحت عنوان سکون امپریالیسم نام می بریم دلایل این سکون را می توان چنین خلاصه کرد: