مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

مثنوي:

قالب شعري است که هر بيت آن قافيه اي جداگانه دارد و براي سرودن داستان ها و مطالب مناسب است به عبارت ديگر شعري که تمام ابيات آن مصرع است يعني قافيه در هر دو مصراع آن وجود دارد.

غزل:

قالب شعري است که قافيه در مصراع نخست و تمام مصراع هاي زوج آن رعايت مي شود موضوع غزل معمولاً بيان عواطف و احساسات است.

غزل سرايان معروف عبارتند از:

حافظ، مولوي، صائب تبريزي، رهي معيري و ...

غزل اجتماعي:

به غزل هايي که محتواي آنها بيشتر مسائل سياسي و اجتماعي، از قبيل آزادي، وطن، بيزاري از ظلم و ... است غزل اجتماعي مي گويند.

قطعه:

به چند بيت هم وزن که مصراع هاي زوج آنها هم قافيه است قطعه مي گويند. مضمون قطعه غالباً پند و اندرز است.

مسمط:

از قالب هاي سنتي شعر فارسي است که از چند بخش تشکيل مي شود هر رشته شامل سه تا هفت مصراع است اين بخشها را مصراعي که قافيه مستقل و جداگانه دارد از هم جدا مي کند.

شعر نيمايي:

اشعاري که وزن و گاه قافيه دارند و در آنها طول مصراع ها با هم مساوي نيست مهدي اخوان ثالث- سهراب سپهري- قيصر امين پور و ... سروده هايي در اين قالب دارند.

قصيده:

شعري است که مصراع اول و مصراع هاي زوج آن هم قافيه اند و تعداد ابياتش معمولاً بيش از پانزده بيت است. اجزاي تشکيل دهنده ي قصيده عبارتند از:

تغزل يا تشبيب:

مقدمه ي قصيده که با مضاميني چون عشق يا توصيف طبيعت است. برخي قصيده ها تغزل ندارند.

تخلص:

رابطه ميان تغزل و تنه ي اصلي قصيده است.

تنه ي اصلي:

مقصود اصل شاعر است با محتوايي چون مدح، رثا، پند و اندرز و عرفان و حکمت و ... بيت اول قصيده را مطلع و بيت پاياني را مقطع گويند.

رباعي:

شعري که از چهار مصراع تشکيل شده و مصراع هاي اول، دوم، چهارم آن هم قافيه هستند و وزن آن معادل لا حول و لا قوه الا بالله است.

سجع:

آرايه اي است که از همراه آمدن کلمات هماهنگ در آخر جمله هاي يک عبارت حاصل مي شود سجع در نثر مانند قافيه است در شعر. مثال: نه هر که به قامت مهتر، به قيمت بهتر.

نماد:

هر گاه کلمه اي، به جز معني اصلي، نشانه و مظهر معاني ديگري قرار مي گيرد به آن نماد گفته مي شود مثلا طلوع و غروب خورشيد.

تضاد:

هر گاه شاعر يا نويسنده دو کلمه متضاد را به گونه اي هنري به کار ببرد به آن تضاد مي گويند. چه جاي شکر و شکايت ز نقش بيش و کم است.

تشبيه:

مانند کردن چيزي يا کسي به چيز ديگري است.

هر تشبيه چهار رکن دارد:

1- مشبه

2- مشبه به

3- وجه شبه

4- ادات تشبيه

تشخيص:

نسبت دادن حالات و رفتار آدمي به ديگر پديده هاي خلقت است. ابر مي گريد و مي خندد و از آن گريه چمن

استعاره:

همان تشبيه است با اين تفاوت که در استعاره يک طرف تشبيه مشبه يا مشبه به ذکر نمي شود. مثلا ماه من از سفر آمد منظور ماه يار اوست که چهره اي چون ماه دارد

مراعات نظير:

اگر شاعر يا نويسنده، مجموعه اي از کلمات را که با هم به نوعي تناسب و ارتباط دارند در کلام خود بياورد مي گوئيم از آرايه ي مراعات نظير استفاده کرده است.

ارغوان جام عقيقي به سمن خواهد داد چشم نرگس به شقايق نگران خواهد شد

تلميح:

تلميح در لغت يعني به گوشه ي چشم اشاره کردن و در اصطلاح ادبي آن است که شاعر يا نويسنده ي در کلام خود اشاره به يک داستان- واقعه تاريخي يا آيه و حديث داشته باشد.

مشبه:

پديده اي که به پديده اي ديگر همانند باشد

مشبه به:

پديده اي است که صفت مشترک بين اجزاي اصلي تشبيه در آن قوي تر باشد

وجه شبه:

دليل تشبيه را وجه شبه گويند (صفت مشترک)

ادات تشبيه:

کلماتي که بيانگر تشبيه هستند (مثل، مانند، همچون، چون)

انواع تشبيه:

1- تشبيه مفرد

2- تشبيه مرکب

3- تشبيه تعفيل

انواع استعاره:

1- استعاره ي مصرحه (آشکار)

2- استعاره ي مکنيه (پوشيده)

استعاره مکنيه: استعاره اي که مشبه آن انسان باشد استعاره ي مکنيه مي گويند

انواع ادبي:

1- ادبيات حماسه

2- تعليمي

3- عرفاني

4- مقاومت

انواع سجع:

1- سجع متوازن

2- سجع معارف

3- سجع متوازي

سجع متوازن: فقط وزن آن ها يکسان باشد مثال، کام، کار

سجع معارف:فقط حروف پاياني آن ها يکسان باشد مثال،‌بيمار،‌ بار

سجع متوازي:هم وزن آن ها با هم يکسان است مثال، قربت، نعمت

انواع ترکيب اضافه:

1- اضافه ي مکملي

2- اضافه ي توضيحي

3- اضافه ي تشبيهي

4- اضافه ي استعاري

5- اضافه ي بنوت

6- اقتراني

انواع ترکيب:

1- ترکيب اضافه

2- ترکيب وصفي

جمله از نظر معني:

1- جمله ي خبري

2- جمله ي پرسشي

3- جمله ي امري

4- جمله ي تعجبي

5- جمله ي دعايي

جمله از نظر نوع فعل:

1- جمله ي فعليه

2- جمله ي اسميه

جمله از نظر ساختمان:

1- جمله ساده

2- جمله ي مرکب

متناقض نما:

به کار بردن دو لفظي که به ظاهر با هم ضد و نقيض هستند و ظاهراً بي معني به نظر مي رسند ولي شاعر يا نويسنده براي عمق بخشيدن به کلام خود آن را به گونه اي هنرمندانه بکار مي برد.

اسلوب معادله:

آوردن دو مصراع که در ظاهر هيچ ارتباط با يکديگر ندارند اما با اندکي دقت در مي يابيم که مصراع دوم در حکم مصداقي براي مصراع اول است و مي توان جاي دو مصراع را عوض کرد يا ميان آن دو علامت مساوي (= ) گذاشت.

انواع جناس:

1- جناس تام

2- جناس ناقص

جناس تام:

به کار بردن دو کلمه در کلام که در نوشتن يکسان و از نظر معني متفاوت باشند

انواع جناس ناقص:

1- ناقص حرکتي: آن است که دو کلمه از لحاظ شکل يکي باشند اما در يکي از حرکت ها اختلاف داشته باشند.

2- ناقص اخلاقي: آن است که دو کلمه تنها در يکي از حروف با هم اختلاف داشته باشند.

3- ناقص افزايشي: آن است که در دو کلمه يکي نسبت به ديگري يک حرف اضافه داشته باشد

لطيفه هاي ادبي:

سخني است همراه با نکته اي لطيف و عبرت آميز که درون مايه ي آن طنز است.

قطعه ي ادبي:

نوشته هاي کوتاه که هم چون شعر از تخيل لبريزند و عواطف و احساسات نويسنده را بيان مي کنند در قطعات ادبي عنصر خيال پردازي و آرايه هاي شعري ديده مي شود.