مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

اصول دین

اصول دین، پایه‌های اعتقادی دین است که نخست باید به آنها ایمان آورد و سپس به فروع‌ای که از آن بر خواسته‌است پای‌بند بود. اصول دین مربوط به اعتقاد است و فروع دین مربوط به عمل. اصول دین، توحید، نبوت و معاد پایه‌های اعتقادی ادیان را شامل می‌شود؛ و در زبان‌ها، زمان‌ها و اقوام مختلف صور متفاوتی به خود گرفته است.

اصول دین در نزد شیعه

1- توحید

توحید به معنای یکتاپرستی مهم‌ترین اصل اعتقادی اسلام است. از دیدگاه اسلامی توحید در معنای وسیع کلمه تنها به معنی باور داشتن نیست و به معنی اطاعت و تسلیم شدن فقط در برابر خدا نیز است، که از تعبیر به «توحید عبادی» یا «توحید در عبادت» می‌شود. توحید یکتاپرستی با خلوص است. به این معنی که از هر گونه شرک (به معنی شریک ساختنست در وحدانیت خدا) و کفر( به معنی انکار است ازخداکه خالق همه میباشد) مبرا باشد. توحید در اسلام به معنای آن است که «هیچ خدایی جز الله نیست» و این مسأله رکن اعتقادات دینی مسلمانان است و شهادت بدان شرط مسلمانی است. هر چند مذاهب مختلف از آن تفاسیر متفاوت دارند.

در قرآن سوره‌ای در توضیح توحید و به نام «توحید» هست و متن آن چنین است:

«به نام خداوند بخشنده مهربان. بگو خدا یکتاست. خدا بی نیاز است. نزاییده و زاییده نشده. و هیچ کس همتای او نیست.»(بسم الله الرحمن الرحيم. قل هو اللهُ احدٌ. اللهُ الصَمَدُ. لم يَلِد و لم يولَد. و لم يكن له كُفواً احد.)

همچنین طبق بیان قرآن توحید به این معناست که «هیچ چیز مثل او نیست»* بنابراين خداوند در اسلام قابل تجسم و تمثل نیست. چنانکه سنایی سروده‌است:

نتوان وصف تو گفتن که تو در فهم نگنجی نتوان شبه تو گفتن که تو در وهم نیایی

در قرآن آیات بسیاری به توضیح توحید پرداخته‌است و برخی از مهم‌ترین این آیات عبارت‌اند از:

آیة الکرسی، سوره بقره،آیه ۲۵۵

آیه نور، سوره نور، آیه ۳۵

سوره آل عمران، آیه ۱۸، ۲۶ و ۲۷

2- نبوت

باور به اینکه خدا برای ابلاغ سخن خود به انسان پیامبرانی را از میان خود آنها برگزیده‌است اصل نَبُوّت نام دارد.

در دین اسلام نبوت یکی از پنج اصل دین است و مسلمانان براین باورند که آخرین پیام‌آور خدا محمد ابن عبدالله‌ است. عدم اعتقاد به خاتمیت پیامبر نا مسلمانی است و نامنطبق بر نص قرآن است.

3- امامت

امامت یکی از اصول باور شیعیان است، که به جهت اهمیت آن شیعیان دوازده امامی خود را امامیّه می‌خوانند.

شیعیان با استناد به حدیث نبوی :«من مات و لم یعرف امام زمانه، مات میتة جاهلیّة» (هر کس بمیرد در حالی که امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است) شناخت امام را شرط قبول اسلام نزد پروردگار می‌دانند.

برخی شیعیان با استناد به حدیث جابر و برخی احادیث دیگر معتقدند ائمه 12 فرد کاملاً مشخص هستند، که از جانب خدا و از زمان پیامبر با اسم معرفی شده اند.

شیعه دارای شاخه های دیگری نیز میباشد مانند اسماعیلیه و زیدیه و فاطمیه که امامان آنها با شیعیان اثنی عشری تفاوتهایی دارد.

4- عدل

عدل به معنای قضاوت و پاداش به حق می‌باشد، یعنی خداوند هیچ عملی را هرچند ناچیز و کوچک باشد از هیچ کس ضایع نکرده و بی اجر و پاداش نمی‌گذارد و بدون تبعیض به هر کس جزای عملش را خواهد داد. قرآن کریم سوره زلزال آیه هفتم: «فمن یعمل مثقال ذرة خیرا یره و من یعمل مثقال ذرة شرا یره» یعنی: پس هر کس ذره‌ای کار خوب انجام دهد آن را خواهد دید و هر کس ذره‌ای کار بد بکند آن را خواهد دید.

5- معاد

معاد واژه‌ی عربی ست، به معنای رستاخیز يا دوباره برخاستن (پس از مرگ). باور به رستاخیز (معاد) یکی از اصول دین اسلام است. معاد هم روحانی و هم جسمانی است. معاد یکی از اصول دین اسلام و یکی از مهم‌ترین آن‌هاست.

در روز قيامت نفس را مؤاخذه می شود و نه قوای نفس. به همين خاطر نفس به قوای خود می پرسد که چرا بر علیه من شهادت می دهید و اعضای او پاسخ می دهند که خداوند ما را به نطق واداشته است.

نظام آخرت کاملترین نظام امکانی است که هر کس به حسب گنجايش وجودی خود هر چه را اراده نماید و بخواهد بی درنگ و بدون شرط به وجود خواهد آمد.

 

 

 

فروع دين

 

1 ـ نماز.

2 ـ روزه.

3 ـ خمس.

4 ـ زكات.

5 ـ حج.

6 ـ جهاد.

7 ـ امر به معروف.

8 ـ نهى از منكر.

9 ـ تولى.

10 ـ تبرى.

 

اول: نماز

نماز بر دو قسم است: واجب و مستحب:

نماز واجب:

نمازهاى واجب بر چند قسم است كه مهمترين آنها نمازهاى شبانه روزى است.

در شبانه روز واجب است پنج مرتبه نماز بخوانيم:

1 ـ نماز صبح، و آن دو ركعت است كه وقتش از طلوع فجر تا طلوع آفتاب مى باشد.

2 ـ نماز ظهر، و آن چهار ركعت است.

3 ـ نماز عصر، و آن چهار ركعت است.

4 ـ نماز مغرب، و آن سه ركعت است.

5 ـ نماز عشاء، و آن چهار ركعت است.

نماز مستحب:

نمازهاى مستحبى، زياد است و مهمترين آنها نافله هاى شبانه روزى است بدين طريق:

1 ـ نافله صبح دو ركعت و وقت خواندن آن پيش از نماز صبح است.

2 ـ نافله ظهر، هشت ركعت است و بايد دو ركعت دو ركعت خوانده شود و وقت آن قبل از ظهر است.

3 ـ نافله عصر، هشت ركعت است كه بايد قبل از عصر و دو ركعت دو ركعت خواند.

 

4 ـ نافله مغرب چهار ركعت است كه بعد از مغرب دو ركعت دو ركعت بايد خواند.

5 ـ نافله عشاء دو ركعت است كه بعد از نماز عشاء نشسته خوانده مى شود.

6 ـ نافله شب، يازده ركعت است، كه دو ركعت دو ركعت بايد خواند. و ركعت يازدهمى را تنها بجا آورد و وقت آن از نيمه شب تا اذان صبح است تمام اين نافله ها را بايستى مانند نماز صبح بجا آورد بجز اينكه در نيت باهم فرق دارند.

 

دوم: روزه

بر هر فرد مكلف واجب است كه: در ماه مبارك رمضان اگر مريض يا مسافر يا حائض يا معذور بعذر ديگرى نباشد روزه بگيرد، روز عبارت است از اينكه انسان پيش از اذان صبح نيت كند كه: فردا روزه مى گيرم قربة الى الله، و از اول شفق تا مغرب شرعى از مفطراتى كه روزه را باطل مى كند دورى نمايد: و مفطرات نه چيز است:

1 ـ خوردن و آشاميدن.

2 ـ جماع.

3 ـ استمناء.

4 ـ اماله نمودن با چيز روان.

5 ـ رساندن غبار غليظ به حلق.

6 ـ باقى ماندن بر جنابت تا طلوع شفق.

7 ـ فروبردن سر بزير آب.

8 ـ دروغ بستن به خدا و پيامبر و امام(ع).

9 ـ قى عمدى.

 

سوم: خمس

خمس عبارت است از يك پنجم مال كه در اين هفت چيز واجب مى شود:

1 ـ سودى كه از راه: تجارت، كشاورزى، اجاره مستغلات و هرنوع كسب مشروع بدست مىآيد، كه پس از گذراندن مخارج ساليانه بايد خمس آنچه پس انداز مى شود پرداخت گردد.

2 ـ معادن طلا، نقره، نفت، نمك، آهن و مانند آن.

3 ـ گنج، هركس گنجى را يافت خمس آن با شرايطش واجب مى شود.

4 ـ مال حلال مخلوط به حرام، در صورتى كه مقدار حرام و صاحب آن را نداند.

5 ـ آنچه از جواهرات دريا بوسيله فرورفتن در آب (غواصى) بدست آورند، مانند صدف و مرجان و...

6 ـ غنيمت جنگى كه در حال جنگ و يا دفاع از كفار بدست مى آيد.

7 ـ زمينى كه كافر ذمى از مسلمان بخرد يا بنحو ديگر به كافر منتقل شود.

 

چهارم: زكات

زكات بر نه چيز واجب است:

1 ـ خرما. 2 ـ كشمش. 3 ـ گندم. 4 ـ جو. 5 ـ شتر. 6 ـ گوسفند.

 

7 ـ گاو. 8 ـ طلا. 9 ـ نقره.

و زكات مال التجاره مستحب است. زكات در هشت مورد به مصرف مى رسد:

1 ـ فقير.

2 ـ مسكين، و آن كسى است كه از فقير سخت تر مى گذراند.

3 ـ مأمورين وصول زكات.

4 ـ كافرانى كه اگر زكات به آنها داده شود به اسلام مايل شوند.

5 ـ در راه آزاد كردن بردگان.

6 ـ بدهكارى كه نمى تواند وام خود را بپردازد.

7 ـ (سبيل الله) مانند ساختن مسجد و پل و هركارى كه براى مسلمانان نفع عمومى دارد.

8 ـ (ابن السبيل): مسافرى كه در سفر مانده است، گرچه در شهر خودش ثروتمند است.

اگر مردم اين دو حق واجب: (خمس و زكات) را بپردازند بر روى زمين مستمندى باقى نمى ماند و مصالح اسلامى تعطيل نمى گرديد، همانطورى كه تاريخ مسلمانان صدر اسلام كه بقوانين اسلام عزيز رفتار مى كردند شاهد زنده اى برگفتار ماست.

 

پنجم: حج

يكى از اركان اسلام حج است و بر هر فرد مكلفى كه قدرت داشته باشد، واجب است در مدت عمر يك بار براى انجام مراسم حج به مكه (خانه خدا) برود. مراسم حج بر دو قسم است:

قسم اول: عمره، و آن عبارت است از:

1 ـ احرام، يعنى: لباسهاى خود را در آورده و دو جامه كه به آن احرام مى گويند بپوشد.

2 ـ طواف عمره، يعنى: هفت بار اطراف خانه كعبه بگردد.

3 ـ نماز طواف عمره، يعنى: دو ركعت نماز مانند نماز صبح به نيت طواف عمره بخواند.

4 ـ سعى بين صفا و مروه، يعنى: هفت مرتبه مسافت بين صفا و مروه را بپيمايد (صفا و مروه دو كوه اند).

تقصير، يعنى: مقدارى ناخن يا موى خود را بچيند.

قسم دوم: حج و اعمال آن بدين ترتيب است:

1 ـ احرام.

2 ـ توقف در عرفات كه آن موضعى است در نزديكى مكه.

3 ـ توقف در مشعر كه آن موضعى است در نزديكى مكه.

4 ـ رفتن به منى، براى انجام اعمال سه گانه:

ألف ـ (رمى جمره) پرتاب كردن سنك بسوى پاره اى ازكوه.

ب ـ قربانى كردن گوسفندى يا شترى يا گاوى.

ت ـ تراشيدن سر.

5 ـ طواف زيارت، يعنى: اطراف خانه كعبه طواف نمودن.

6 ـ نماز طواف حج، يعنى: دو ركعت نماز به نيت طواف حج بجا آورد.

7 ـ سعى بين صفا و مروه، يعنى هفت مرتبه مسافت بين كوه صفا و مروه را بپيمايد.

8 ـ طواف نساء، يعنى: هفت مرتبه اطراف خانه كعبه طواف كند.

9 ـ نماز طواف نساء، يعنى دو ركعت نماز مانند نماز صبح به نيت طواف نساء بجا آورد.

10 ـ بيتوته در منى، و رمى جمره در آنجا.

 

ششم: جهاد

جهاد از امورى است كه بر مسلمانان واجب شده و معنى آن جنگيدن براى پيشرفت اسلام است، با چند دسته جهاد واجب است:

1 ـ با كفار و يا بت پرستان، يا منكرين خداوند و مانند آن، ولى جنگ با آنان صرفا به خاطر فتح و پيروزى نيست، بلكه به خاطر گسترش عدالت و دادگرى در ميان مردم، و نجات زيردستان از چنگال ستمگران و اجراى دستورات عاليه اسلام و احكام الهى است، بنا بر اين تا آنجائى كه ممكن است دامنه جنگ وسعت نمى يابد، و هرچه زودتر به خونريزى خاتمه داده مى شود به همين جهت مى بينيم كه در تمام جنگهاى پيغمبر(ص) با اينكه متجاوز از هشتاد جنگ بود، به شهادت تاريخ مجموع تعداد كشته شدگان از مسلمانان و مشركين بيش از يكهزار و چهارصد نفر نبوده است.

 

هفتم: امر به معروف

امر به معروف از فروع مهم اسلام است، (معروف) آن است كه اسلام بدان امر نموده، و انجام آن را واجب گردانيده مانند نماز، روزه، پرداخت حقوق مستمندان و رعايت قوانين مهم اسلامى...

يا آنكه اسلام بدان امر نموده ولى انجامش را واجب نكرده است، مانند، اطعام مستمندان و پذيرائى از ميهمان و اخلاق نيكو و تعليم بى سوادان و مانند اينها...

بنابر اين امر نمودن به قسم اول واجب و به قسم دوم مستحب است: امر به معروف داراى چهار شرط است:

1 ـ امركننده بايستى اول خودش خوب و بد را تميز دهد سپس امر و نهى نمايد.

2 ـ احتمال تاثير بدهد.

3 ـ در صورتى كه طرف در عمل زشت خود اصرار ورزد.

4 ـ از امر به معروف زيان قابل توجهى روى ندهد.

 

هشتم: نهى از منكر

و آن نيز از فروع مهم اسلام است: مسلمانان به جهاتى چند بر ملتهاى ديگر برترى دارند، مهمترين سبب اين برترى اجراى وظيفه امر به معروف و نهى از منكر است كه خداوند متعال مى فرمايد: (شما مسلمانان از ميان مردم بهترين ملت هائيد، براى آنكه به كار نيك امر و از رفتار ناشايست نهى مى نمائيد.

(منكر): آن است كه اسلام ما را از آن باز داشته است مانند شراب، قمار، ربا، زنا، خوردن مال مردم بدون رضايت و مانند اينها يا آنكه اسلام آنرا مكروه دانسته است، مانند ياوه گوئى خوابيدن بين طلوعين و مانند آن...

نهى از آنچه در اول گفتيم واجب و از مكروهات مستحب است.

شرايط چهارگانه كه در امر بمعروف گفته شد در نهى از منكر نيز رعايت مى گردد. نهى از منكر داراى مراتبى است:

1 ـ نهى قلبى، به اينكه قلبا از وقوع منكر بىزار باشد.

2 ـ نهى باصورت، مانند روگردانيدن از بجاآورنده منكر.

3 ـ نهى زبانى، با پند و اندرز، تا برسد به سرزنش و پرخاش.

4 ـ نهى با دست، مانند زدن، تا آنگاه كه زيان قابل توجهى پديد نيايد.

امر به معروف و نهى از منكر، دو دستور واجب و در نهايت اهميت است، تا آنجا كه پيغمبر اسلام(ص) فرمودند:

(تمامى كارهاى نيك در برابر جهاد در راه خدا مانند قطره ايست، نسبت به دريا و همه كارهاى نيكو و جهاد در برابر امر به معروف و نهى از منكر مانند قطره اى است در مقابل دريائى بى كران).

ولى متأسفانه كمتر كسانى هستند كه به اين دو واجب عمل كنند، حضرت باقر(ع) فرموده است:

(در آخرالزمان مردمى هستند كه امر به معروف و نهى از منكر را واجب نمى شمارند، مگر آنجا كه براى آنان زيانى در كار نيست و پيوسته، براى خود وقت گذرانى و عذرتراشى مى كنند، اينجا است كه خداوند آنان را مورد خشم خود قرار خواهد داد).

 

نهم و دهم: تولى و تبرى

تولى، يعنى: دوستى خدا و پيامبران و امامان عليهم السلام. تبرى، يعنى: بيزارى از دشمنان خدا و دشمنان پيامبران و امامان عليهم السلام.

براى اينكه: اگر كسى شخصى را دوست داشته باشد از او پيروى مى كند و اگر كسى با شخصى دشمن باشد از او دورى مى نمايد، بنا براين دوستى خدا و اولياء خدا سبب مى گردد كه براى نظم دنيا و پاداش آخرت از آنان پيروى نمائيم.

1 ـ سوره بقره: آيه 201، نا گفته نماند كه در قنوت غير از اين آيه هر دعائى را مى توان خواند و يا به يك صلوات اكتفاء كرد.

2 ـ غير از نمازهاى يوميه و نماز آيات، نمازهاى واجب ديگرى هم هست و آن عبارت است از نماز ميت، نماز طواف، نماز قضاى پدر و مادر، نمازى كه بواسطه اجاره و عهد و قسم بر انسان واجب مى شود و براى تفصيل هريك به رساله توضيح المسائل رجوع شود.

3 ـ در جاهائى كه برده فروشى مرسوم نيست اين حكم ساقط مى گردد.

4 ـ (كنتم خير أمة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنكر) سوره آل عمران: آيه 110.