مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

تاريخچه يزد

تاريخچه شهر يزد، وضعيت جغرافيايي و كنوني شهر يزد، نام قديمي شهر يزد و باني آن،اماكن تاريخي

مقدمه

سخني است بي پيرايه و پرصواب بر شهري مقدس به نام يزد، شهري باستاني و با فرهنگ و تمدن خاص خودش كه از ديرباز قمستي از كوير را در بر دارد و اهيمت تاريخ آن بيشتر به خاطر قدمت و باستاني بودن آن است. هرچند سنن و آداب ديرينه خويش را با زمان خويش دنبال مي نمايد و با بي پيرايگي خاصي در نبرد با حوادث روزگار اين مواريث را با خود همراه نموده و تا امروز پيشتاز و دنبال گر تمدني با اصالت و باكره است.

تاريخچه

اين شهر به استناد كتب تاريخي و نيز وضعيت شهرسازي آن مسلماً چندين هزار سال پيش از ظهور اسلام بر پا بوده و نزد زرتشتيان باستان شهر مقدس و زيارتگاه پارسيان ساير نقاط بوده است و مانند كعبه مسلمين اهميت داشته است. آثار موجود نشان دهنده وسعت و آبادي اين شهر درطول سلطنت امراي ديلمي تا عصر صفوي مي باشد. بموجب همين اسناد تاريخي حصار بندي شهرستان و گسترش نخستين آن شهر، به دست شعبه اي از سلسله كاكويه انجام شده است. بعداً اتابكان محلي يزد با تصرفات مطلوب و علاقه مندي بسيار موجبات زينت و تزيينات شهر را فراهم ساخته اند چندانكه مدارس و مساجد در آن برپا گرديد.

درعهد مظفر يزد مقر و مركز اصلي حكومت آنان بود و آباداني هاي متعدد در شهر پديد آمده است و در دوره تيموري هم در آبادي و گسترش شهر اقداماتي انجام شده است. پس از آن در دوران حكومت صفويه هم ابنيه و عماراتي بنا گرديده است كه آثار آن هنوز بر جاي مانده است و از دوران قاجار نيز بايستي از ايجاد كاروانسرا و آب انبارهايي كه ايجاد كرده اند نام برد. نظري به مقاله «يادي از پدران سالخورده» كه اخيراً در مجله هنر و مردم به چاپ رسيده است كه مضمون آن حفاظت آثار كهن ايران زمين بود نگارنده را برآن داشت كه در اين زمينه يادداشتي را ارايه دهد كه غرض معرفي آثار تاريخي اين شهر و هشداري است به آنان كه اخلال گرند در تجاوز به آثار باستاني.

وضعيت جغرافيايي و كنوني

اين شهر در مشرق اصفهان و در جنوب كوير لوت با طول جغرافيايي 54 درجه و 24 دقيقه و به عرض جغرافيايي 31 درجه و 25 دقيقه در ارتفاع 1240 متر در مركز ايران قرار گرفته و درحال حاضر به صورت استانداري در آمده است و يكي از غني ترين شهرهاي ايران است. سه طرف آن شرق و جنوب و شمال آن را كوههاي اطراف احاطه كرده و از ضلع غربي باز مي باشد كه به جاده غربي اردكان و نايين و اصفهان و نيز به جاده كاشان مي رسد و در جنوب بوسيله جاده تفت و ابرقو و شيراز و از جاده هاي شرقي به كرمان و استان زاهدان و نيز استان بنادر جنوب و از طريق جاده طبس به مشهد مقدس مربوط مي شود و به واسطه همين راه ها يزد به صورت يك چهارراه اقتصادي درآمده است.

اين شهر از قديم داراي اصالتي خاص بوده و اكنون هم اصالت خود را حفظ كرده و آن گونه كه در ازمنه پيش دارالعباده خوانده مي شده حال نيز ادامه دهنده وضعيت گذشته خويش است. كوه هاي اطراف يزد از يك طرف تا كوه تفت و از سمت ديگر به كوه مهريز راه مي يابد و اين دو كوه از سلسله جبال شيركوه كه از كوههاي معروف ايران است منشعب مي گردد. فاصله تهران تا يزد 608 كيلومتر است و از دو راه تهران - قم - كاشان - نايين - يزد و تهران - قم - اصفهان - نايين يزد مي توان با اتوبوس يا هواپيما و ترن اين مسير را طي نمود.

يزد امروز به صورت يك شهر توريستي مورد نظر مطلعين و كارشناسان و خاور شناسان قرار دارد و يكي از پايگاه هاي اقتصادي كشور است و به علت قرار گرفتن بر سر راه بندرعباس و جزاير خليج فارس شهر يزد حالت صادرات و وارداتي پيدا كرده و وجود آثار با ارزش موجود در يزد باعث مي شود لااقل يك روز مسافرين را در اين محل نگه دارد و اين امر بر اهميت بيشتر اين شهر مي افزايد.

نام قديمي

باني شهر يزد

يزد در طول تاريخ به چندين نام تغيير يافته است. ابن بلخي در كتاب فارسنامه كه در قرن ششم هجري تاليف شده نام اصلي يزد را «كثه» ناميده و احمد بن حسين بن علي كاتب نيز در قرن نهم در كتاب تاريخ يزد نام «كثه» را تاييد نموده و عده اي از مورخين نيز بناي شهر يزد را به يزدگرد نسبت داده و نام شهر را مربوط به او ميدانند چندانكه كاتب در تاريخ جديد يزد به اين مطلب اشاره كرده است: … و بنايان در كار آمدند و اخترشناسان زيج برداشته و به طالع سنبله طرح عمارتي بينداختند و به كار مشغول شدند و چون شهر را به نام يزدان مي ساختند آن را «يزدان گرد» نام نهاد و اسم او كه شاپور بود به يزدگرد مشهور شد و اين خطه به يزد مشهور گشت.

در اين خصوص اقوال مختلفي است كه نقل آن ها موجب كثرت كلام مي شود و حاصل از كل روايات اين قول اخير مقرون به حقيقت است و مورد تاييد سرپرس سايكس نيز مي باشد و او نيز باني شهر را يزدگرد اول دانسته است.

از نامهاي قديمي ديگر براي اين بلد لقب دارالعباده و دارالسياده نيز ميباشد كه گويا از جانب ملكشاه سلجوقي در دوران پيش از اسلام هم شهر مقدس زرتشتيان بوده لذا ملكشاه نيز به نام قبلي آن استناد جسته و آن را دارالعباده خوانده است.

جديدترين روايتي كه اخيراً راجع به نام قديمي شهر يزد مورد سخن قرار گرفته نظر مرحوم حسن پيرنيا در كتاب تاريخ باستان جلد دوم است كه ايشان نام قديمي شهر يزد را ايساتيس يا فرافر ذكر كرده است. ايشان خود از اهالي نايين بوده و كاملاً به تاريخ يزد آگاهي داشته است و مي گويد نام شهر يزد در قديم ايساتيس يا فرافر بوده و در دوران سلطنت هخامنشيان به ولايات ايران منضم گشته است.

باتوجه به آثار به دست آمده و موجود در شهرستان مقدس يزد و آثاري كه در نواحي فهرج به دست آمده و از آثار دوران نيولتيك در مجموعه ها بوده لذا قدمت اين شهر در دوران پيش از تاريخ نيز محرز مي شود كه در دوران پيش از اسلام به ايساتيس معروف بوده است چه اينكه آثار مفرغي و سفالي و تپه هايي در اين ناحيه است كه وجود مردمان پيش از تاريخ را مسلم مي سازد. نگاهي به آثار بر جاي مانده اين شهر قديمي از جمله آثار برج و باروي شهر كه مسلماً از نهصد تا هزار سال پيش در اين ناحيه استوار باقي مانده است و نيز آثار بنا ها و مساجد گوناگون از جمله مسجد جامع كبير يزد، مسجد ميرچخماق، بقعه سيدركن الدين، بقعه سيد شمس الدين و صدها آب انبار و كاروانسرا و مسجد و مدرسه ديگر خود نموداري است از وانمودهاي جمعي و سنتي نسل هاي پيشين ما كه بنا به رسم فرهنگ و انديشه هاي زماني مستقلاً يا بطور مجموعه و جمعي مورد استفاده بوده و درحال حاضر از آنها استفاده مي شود و مي توان استحكام، زيبايي و قدرت مصالح معماري را متوجه شد.

نظريه مرقومات فوق چنين استنباط مي گردد كه اصولاً بنيان شهري به نام يزد يك رنسانس در دنيا قلمداد مي شود چه اينكه استيل و مهارت در امر معماري يزد را بايد از شاهكارهاي هنري جهان دانست مخصوصاً پس از گذشت قرنها هنوز آثار بناهاي گنبد خشي و مساجد و امامزاده ها و آب انبارها جلوه گاهي است جهت مشتاقان هنر و آنانكه هنر را در اصالت و رسالت مي يابند. يزد اكنون با نماياندن نمودارهاي منحصر به فردش آيينه ايست از نماهاي مختلف در بسيط اين كره خاكي كه شناخت آثار بديع و مناظر جاودانه تاريخي اش ميتواند رهنمودي بسوي تعالي در پيشبرد آگاهي به خصوصيات معماري اين شهر بشود و نيز مي توان با يادگارهاي موجود در يزد از نقطه نظر جامعه شناسي و مردم شناسي به روحيات و خصوصيات افراد اين شهر رسوخ نمود. چه اينكه هنوز هم با تداوم در مراسم و آداب قديمي خويش اين اصالت شهري و هنري را حفظ كرده اند و كوشش تمامي افراد اين جامعه كه در حكم يك ملت و مردم مرز و بومي هستند در حراست و پايدار نگاه داشتن آثار پراكنده در خارج و داخل كشور متضمن ابقاء آنهاست تا اين ميراث هاي كهن ايران باستان بيش از پيش حفظ شود و مورد نظر و ديد مطلعين و مشتاقان هنر قرار گيرد.

یزد :

به نوعی مرکزی ترین استان ایران است و کاملا خشک و بیابانی است. معماری آن حایز اهمیت است که من اسمش را می گذارم معماری خشت و گل. بسیاری از بناهای تاریخی این شهر همچون گذشته حفظ شده اند. همانطور که گفتم از حضور در کویر و این منطقه از ایران خوشحالم و این خوشحالی وقتی بیشتر است که می بینم یزدی ها اهتمام ویژه ای در حفظ و نگهداری از آثار تاریخی شان به خرج داده اند. تقریبا در خیابان های اصلی این شهر هر پانصد متر ، یک یا دو تابلو وجود دارد که شما را به یک قسمت گردشگری هدایت می کند. در فرهنگنامه ویکی پدیا در مورد یزد می خوانیم: استان یزد از سرزمین‌های تاریخی است که در میان ایالتهای قدیمی و بزرگ پارس، اصفهان، کرمان و خراسان قرار داشته است. آبادی نشینی در این منطقه از قدمت طولانی برخوردار است. این سرزمین از گذرگاههای مهم در ادوار تاریخی محسوب می‌شده است. این ناحیه در دوره هخامنشیان از راههای معتبر موسسه های راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده است. راهداری در یزد قدیم چنان اهمیتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحیه میبد به پادشاهی رسیدند. با این‌همه این استان از درگیری‌ها و جنگ‌های تاریخ کشور ایران تا حدودی ایمنی داشته است. صعب‌العبور بودن راه‌ها به همراه محدودیت منابع آبی مانع عمده تسخیر این منطقه توسط بعضی از حکومتهای بزرگ و کوچک حاشیه و پیرامون این منطقه در طول تاریخ بوده است. وجود آثاری از مهر و آناهیتا، ایساتیس و هخامنشی و زندان اسکندر و برج و بارو و کهن درهای بزرگ و عظیم و پناهگاههای متعدد و موبدان و سران ساسانی و ابنیه و یادگارهای بعد از اسلام نظیر مساجد و امامزاده‌ها و مزارها نشانگر فرهنگ و تمدن قبل و بعد از دوره اسلامی بوده است. شهرهای یزد عبارتند از : یزد ، اردکان ، میبد ، بافق ، بهاباد ، تفت ، ابرکوه ، مهریز ، خاتم ، صدوق ، طبس اما مناطق گردشگری شهر یزد: آب انبار شش بادگیر- آتشکدهُ یزدان- امیر چخماق- باغ گلشن طبس- پیر سبز چک چک- خانه ی لاری ها- دخمه ی زرتشتیان- رباط ساغند- زندان اسکندر-سرو کهن ابرکوه- غار چهار طاقی- قلعه ی مروست- قلعه ی ندوشن- مسجد جامع کبیر یزد- مسجد شاه ولی- میدان و حمام خان - باغ دولت آباد. یزد یکی از معدود مناطقی در ایران است که هنوز زرتشتیان در آنجا زندگی می کنند شاید به همین دلیل است که در یزد من ترجیح دادم به دیدار اماکن زرتشتیان بروم. تصویر:Iran2006 pir-e-herisht 1.jpg معبد مقدس زرتشتیان، پیر هرشت اولین جایی که رفتم آتشکده زرتشتیان بود که گویا آتشی که در آنجا روشن است از معبد آناهیتا در هزار و پانصد سال پیش آورده شده است. خیلی جالب بود. نکته ای که در دیدار از آتشکده برایم جالب بود مقاله ای بود که در کنار آتشدان بر روی دیوار نصب شده بود. در آن زرتشتیان اشاره کرده بودند که توجه شان به آتش نه از پرستش آتش بلکه به خاطر پاکی آتش است. چند سال پیش که نظام درصدد برخورد با مساله آتشبازی چهارشنبه سوری بود ، صدای رهبری را در ماشین هایی با باند های سیار پخش می کردند که آتش پرستی کفر است وفلان و بهمان ! کاش ما روزنامه نگاران بجای خیلی از شلوغ کاری هایی که آخر سر هم نتیجه بخش نبود ، می رفتیم دنبال این که آیا آنها که آتش را مقدسی می پندارند ، آتش پرستند ؟ آیا من ِ ایرانی که برای رسوم گذشته از آتش می پرم گناه کرده ام ! باز که رفتم کانال چهار ( با عرض پوزش از همسر محترم ) به غیر از خانه لاری ها که قابل توجه است با رافونه به موزه آب هم رفتیم که خیلی جالب بود. در یک نمای جالب و تو در تو ، تلاش هزاران ساله مردمان این خاک در بدست آوردن آب به تصویر کشیده شده بود. آخرین جایی که در یزد دیدیم زندان اسکندر. گویا اسکندر در ادامه کشورگشایی هایش ، در این نقطه و از این بنا به عنوان زندان استفاده می کرده است. بنای جالبی است.