مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

معرفی دانشمندان ریاضی

عمر خیّام

عمرخیّام. غیاث الدین عمربن ابراهیم خیامی نیشابوری، ریاضیدان، منجّم، حکیم و شاعر ایرانی، متولد به سال 439 و متوفی به سال526.

نخستین و محسوسترین خصوصیتی که از تاریخ زندگی خیّام به نظر می رسد، احترام و تکریم تمام کسانی که از او نام برده اند بدوست و با عنوانهایی از قبیل امام، دستور، حجه الحق، فیلسوف عالم، سیّد الحکماءِ المشرق و المغرب از وی یاد کرده اند.

بنا به قول جورج سارتن، خیّام، خاصه در علم جبر، یکی از بزرگترین ریاضیدانان قرون وسطی است. رسالة وی در علم جبر، یکی از برجسته ترین آثار قرون وسطایی و احتمالاً برجسته ترین آنها در این علم است.

آثار ریاضی خیّام عبارت است از:

1-مقاله فی الجبر و المقابله، که دوبار به زبان انگلیسی، یک بار به زبان فرانسوی و یک بار به زبان فارسی ترجمه شده است.

2-رساله فی قسمه ربع الدائره، که به زبان فارسی، انگلیسی، فرانسوی و روسی ترجمه شده است.

3-رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس، که به فارسی و روسی ترجمه شده است.

 

ابن سینا

ابن سینا. ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا، ملّقب به شیخ الرئیس، فیلسوف، طبیب، ریاضیدان و منجّم، اهل بلخ و متولد بخارا، به سال 370 هجری و متوفی در همدان به سال 428.

در بخارا منطق، طب و ریاضیات را فرا گرفت و در هفده سالگی، نوح بن منصور سامانی را معالجه کرد و همین امر، موجب راه یافتن وی به کتابخانه ی سلطنتی امیر سامانی گردید که در آن جا از کتابهای کمیاب و گرانبهای موجود در آن عصر بهره ها می برد.

زندگی پر فراز و نشیبی داشت؛ هم به وزارت رسید، هم به زندان افتاد، و سرانجام در شهر همدان به بیماری در گذشت.

دو ریاضیدان بزرگ، ابونصر عراق و ابو ریحان بیرونی، با وی مرتبط بودند، و بنا بهگفته ی شاگردش، ابو عبید جوزجانی، در بعضی از کتابهای ریاضی، مواردی اضافه کرده و در حساب، خواص جدیدی به دست آورده است.

 

 

آثار ریاضی وی عبات است از:

1- اَرثِما طیقی یا حساب نظری.

2- اصول هندسه.

3- رساله در تحقیق زاویه.

4- رساله در تحقیق مبادی هندسه.

5- دانشنامه ی علائی در هندسه و هیأت و حساب.

 

ابن هَیْثَم

ابن هَیْثَم. ابوعلی حسن هیثم، فیزیکدان و ریاضیدان بصری مصری متولّد در حدود 354 در بصره و متوفی به سال 430. حلّ مسأله ی زیر یکی از کارهای معروف او است:

« در صفحه ی دایره ای به مرکز O و به شعاع R ، دو نقطه ی ثابتA و B داده می شود. هرگاه دایره را به مثابه ی آیینه ای فرض کنیم، بر آن، نقطه ای چون M بیابید که شعاع نورانئی که از A خارج می شود، پس از منعکس شدن در نقطه ی M ، بر B بگذرد.»

ابن هیثم این مسأله را با استفاده از یک معادله ی درجه ی چهارم و از تقاطع یک هذلولی متساوی القطرین و یک دایره حل کرده است.

آثار مهم وی عبارت است از:

1-رساله فی مساحه المجسم المکافی.

2-مقله فی تربیع الدائره.

3-مقاله مستقصاه فی الاشکال الهلالیه.

4-خواص المثلث من جهه العهود.

5- القول المعروف بالغریب فی حساب المعاملات.

6- قول فی مساحه الکره.

 

کاشانی

کاشانی. غیاث الدین جمشید بن مسعود بن محمود طبیب کاشانی، ریاضیدان و منجّم مشهور ایرانی، متوفی به سال 832 .

ریاضیدانی عالیمقام، محاسبی ماهر، منجّمی زبر دست، مؤلفی توانا و مخترع آلات دقیق رصد بود. در حدود سال 824 به دعوت الغ بیک به سمرقند رفت و مدیر رصدخانه ی سمرقند شد.

از کارهای وی، تعیین عددpi با دقتی است که تقریباً تا 150 سال بعد در دنیا بی رقیب ماند. کار دیگرش محاسبه ی جیب یک درجه، با روشی بسیار جالب و بی سابقه است.

کار مهم دیگر کاشانی، اختراع کسرهای دهدهی به قیاس با کسرهای شصتگانی است، که هر چند سابقه اش به دو قرن و نیم پیش از کاشانی می رسد، وی نخستین کسی است که با صراحت کامل مدعی اختراع آنها شده است.

بعضی از آثار ریاضی کاشانی عبارت است از:

1-مفتاح الحساب، که به زبان عربی، و بسیار استادانه تألیف شده است، و بعضی یا تمام مطالب آن را به زبانهای فرانسوی، آلمانی، روسی و انگلیسی ترجمه کرده اند.

2-رساله ی محیطیّه، که به زبان عربی است و بعضی از ریاضیدانها و مورّخان مغرب زمین آن را شاهکار فن محاسبه نامیده اند.

3-رساله ی وتر و جیب.

4-زیج خاقانی در تکمیل زیج ایلخانی.

 

اسماعیل بوزجانی

بوزجانی. ابوالوفا محمد بن یحیی بن اسماعیل بوزجانی، ریاضیدان و منجّم معروف ایرانی متولّد به سال 328 و متوفی به سال 388.

وی در شهر بوزجان یا تربت جام کنونی تولّد یافت و در بیست سالگی به بغداد مهاجرت کرد و تا آخر عمر، در آن دیار بزیست.

بوزجانی با بیرونی و ابوعلی حبوبی، ریاضیدانان معارض خود مکاتبه داشته و تشریک مساعی می نموده است.

وی در پیشرفت مثلثات، سهم بسزایی داشته و کتاب اعمال هندسی وی، بدیعترین و جالبترین اثری است که در دوره ی اسلامی، درباره ی هندسه ی عملی به وجود آمده است.

بعضی از آثار ریاضی موجود بوزجانی عبارت است از:

1-کتاب مایحتاج الیه الکتاب و العمال من علم الحساب.

2-کتاب مایحتاج الیه الصناع من اعمال الهندسه یا همان اعمال هندسی که از آن ترجمه ها شده و بر آن شرحها نوشته شده است.

3-کتاب المجسطی، که بوزجانی در آن، طبق نوشته ی خود، راههای تازه و بر هانهای جدید آورده است.

 

سجزی

سجزی. ابو سعید احمد بن محمّد بن عبدالجلیل سجزی، ریاضیدان و منجّم ایرانی، متولّد در حدود سال 330 و متوفی در حدود 415.

از مردم سیستان و از مشاهیر ریاضیدانان و منجّمان سده ی چهارم است، که بیشتر عمر خود را در شیراز به سر برده است. بخصوص در هندسه بسیار زبر دست بوده و تحقیقاتی درباره ی تقاطع قُطوع مخروطی و مسائل دیگر ریاضی کرده است. بیرونی در«آثارالباقیة» وی را «مهندس» گفته است.

تا زمان سجزی، ریاضیدانان مسأله ی تثلیث زاویه را با روش هندسه ی متحرک، یعنی با حرکت دادن خط کش، حلّ می کردند. سجزی این مسأله را با تقاطع دایره و هذلولی متساوی القطرین حلّ کرد و آن را روش هندسه ی ثابت نامید.

وی نخستین منجّم دوره ی اسلامی بود که عملاً فرض حرکت وضعی زمین را به کار بست.

از سجزی کتب ریاضی و نجومی بسیار در دست است.

 

نیل هنریک آبل- abel, niels henrik

آبل، نیل هنریک (1802-1829 م.). در « نروژ » زاده شد. پدرش کشیش بود. در سن نوزده سالگی، ثابت کرد که چند جمله ای عمومی بیشتر از درجه ی 4، نمی تواند با استفاده از استخراج ریشه ها، حل شود. به عبارت دیگر، برای ریشه های معادلاتی چنین، فرمولی مشابه با فرمول آشنای درجه ی دومها موجود نیست. آبل، عهده دار توسعه های اساسی نظریه ی توابع جبری نیز بود و مهمترین کار او، همین بود. نامش آبلیَن « Abelian » را به ما داده است. در سن 26 سالگی، درست چند روز پیش از این که نامه ای دریافت کند که در آن انتصابش به عنوان استاد در دانشگاه برلین اعلام شده بود، در فقر و فاقه در گذشت.

 

سونیاکووالفسکی

سوفیا کوروین –کروکفسکی که بعد ها به سونیاکووالفسکی مشهور شد در یک خانواده اشرافی روسیه در سال 1850 در مسکو به دنیا آمد . در سن 17 سالگی به سن پترزبورگ رفت و نزد معلمی از مدرسه نیرو دریایی به مطالعه حسابان پرداخت . چون به دلیل زن بودن از ادامه تحصیل در دانشگاه های روسیه منع شده بود با ولادیمیرکووالفسکی (که بعد ها دیرین شناس برجسته ای شد)که با او اظهار همدردی می کرد ترتیب یک ازدواج صوری را داد تا از مخالفت های والدین با تحصیل او در خارج رهایی یابد .

ازدواج در سال 1826 صورت گرفت و در بهار سال بعد این زوج به هایلدبرگ رفتند . کووالفسکی در هایلدبرگ در دروس ریاضی کونیگسبرگر و دوبوآ-رمون و دروس فیزیک کیرشهوف و هلمهولتس حضور یافت . کونیگسبرگر قبلا` پیش کارل وایرشتراوس در دانشگاه برلین درس خوانده بود و داستانهایی که مشتاقانه از استادش نقل می کرد کم کم شوق مطالعه در نزد آن استاد بزرگ را در وی بر انگیخت . وی در سال 1870 وارد برلین شد ولی دانشگاه را در عدم قبول دانشجویان دختر سرسخت دید . بنابر این مستقیما` به وایرشتراوس مراجعه کرد و او با وصول توصیه نامه ای قوی از کونیگسبرگر وی را به عنوان یک شاگرد خصوصی پذیرفت . کووالفسکی به زودی

شاگرد مورد علاقه وایرشتراوس شد ودروس دانشگاهی خود را برای وی تکرار کرد وبه مدت 4 سال در نزد استاد به تحصیل پرداخت وطی این مدت نه تنها دروس ریاضی دانشگاه را فراگرفت بلکه سه مقاله مهم نیز نوشت که یکی در زمینه نظریه معادلات دیفرانسیل با مشتقات جزئی و دیگری در زمینه انتگرال های ابلی نوع سوم و اخری در زمینه تکمیل تحقیق لاپلاس در شکل حلقه های کیران بود .

در سال 1874از طرف دانشگاه گوتینگن به وی به طور غیابی درجه دکترای فلسفه اعطا شد و به دلیل عالی بودن کیفیت مقاله ای که درباره معادلات دیفرانسیل با مشتقات جزئی عرضه کرده بود از امتحان شفاهی معاف شد . در سال 1888 در 38 سالگی به بزرگترین موفقیت دوران زندگی اش نائل شد و این زمانی بود که اکادمی فرانسه جایزه بزرگ (پری بوردن) را به خاطر مقاله (مسئله گردش یک جسم صلب حول یک نقطه ثابت )به او اعطا کرد . از بین 15 مقاله ای که برای دریافت جایزه تسلیم شده بود مقاله وی به عنوان بهترین شناخته شد این مقاله را چنان استثنایی تلقی کردند که جایزه را از 3000 به 5000 فرانک افزایش دادند . از سال 1884 تا پایان زندگی اش در سال 1891 به سمت استاد دانشگاه عالی در دانشگاه استکهلم در آمد و شعار وی این بود:

هر چه را می دانی بگو

انچه را لازم است انجام بده

هر چه پیش آید خوش آید