مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

سابقه تاريخي وآثار باستاني اصفهان

اصفهان يكي از شهرهاي مبنايي براي كشور ايران در طول تاريخ بوده وهست اين شهر از معدود مراكز باستانشناسي ارزشمند جهاني وبسياري از آثار باستاني آن در ليست آثار بشري به ثبت رسيده است اگر از تاريخ اين شهر سخن به ميان آيد سرگذشت آن تا اعماق اساطير وافسانه ها ريشه دارد تاريخ اين شهر از يك سو به سليمان ونوح متصل واز سوي ديگر پايگاه نهضت كاوه آهنگر بر عليه ضحاك خونخوار معرفي مي گردد.

اهميت اصفهان به اندازه اي است كه در اكثر دائره المعارفهاي بزرگ جهان مدخلي به آن اختصاص يافته و سفرنامه هايي از محاسن وشكوه ظاهري و باطني آن از پژوهندگاني چون تاورنيه ,شاردن و... به نگارش درآمده ومظاهر تمدن آن همانند سبك معماري ,مكتب فلسفي ومنهج فقهي آن چشمگير است

دائره المعارف بستاني تاريخ اصفهان را از قرن سوم پيش از ميلاد مسيح ذكر كرده است ولي دكتر لطف الله هنرفر در مقدمه كتاب آشنايي با شهر تاريخي اصفهان نوشته است موجوديت تاريخي اين شهر به هزاره سوم قبل از ميلاد هم مي رسد. در هر حال نام اصفهان در ابتدا انزان بوده وسپس به گابيان يا گي تبديل شده است در دوران عيلاميان شعبه اي از مادها به سوي اصفهان رهسپار شدند وبا توجه به اين كه اصفهان تحت تسلط عيلاميان قرار داشت از پيشرفت آنها جلوگيري به عمل آمد .

در اين دوران جاده تجارتي كه خليج فارس را به ناحيه اصفهان مربوط مي ساخت به اين شهر اهميت خاصي مي بخشيد ياقوت حموي اصفهان را سواران ناميده كه مشتق از واژه هاي اسپهان وسپاه است احتمالا وجه تسميه اين شهر به دليل وجود پادگان نظامي در آن بوده است .

اردشير بابكان بنيانگذار سلسله ساساني اصفهان را به تصرف خود درآورد اين شهر كه محل فرمانروايي يكي از هفت خاندان بزرگ بود با ظهور اسلام در زمان خليفه دوم به تصرف مسلمانان درآمد وپس از اين كه اصفهان اسلام را پذيرفت براي مدتي جي ناميده شد در قرن چهارم هجري مرداويج بنيانگذار سلسله زياري اصفهان را ضميمه تصرفات خود كرد . ركن الدوله ديلمي دو محله مسلمان نشين شهرستان ويهوديه را به همديگر ملحق نمود اصفهان در دوره آل بويه وسلجوقيان پايتخت بوده وآثاري كه از دوره ديالمه وجود دارد مبين اين مطلب است كه درزمان اين سلسله نيز اصفهان كاملا مورد توجه قرار گرفته بود دردوره سلاجقه به ويژه در مدتي كه خواجه نظام الملك وزير دوتن از پادشاهان اين دوره بود اصفهان بسيار ترقي كرد وبعد از فروپاشي سلاجقه واستقرار حكومت اتابكان در نقاط مختلف كشوردستخوش حملات گرديد كه قتل عامهاي دوران مغول و تيمور وهمچنين جهانشاه قره قويونلو از اين نمونه مي باشد وپس از قتل عام تيمور شهر در موقعيت بسيار آشفته اي قرار گرفت . در سال 1000 هجري قمري بدستور شاه عباس اول پايتخت صفويان از قزوين به اصفهان انتقال يافت دراين زمان جمعيت اصفهان به يك ميليون نفر رسيد وبه شدت از نظر مراكز تجاري وفرهنگي ترقي نمود.

آثار تاريخي شهر اصفهان

امامزاده باقر

مکان : چهارباغ خواجو

اين امامزاده در کنـــار چهارباغ خواجو قرار دارد و ساختمان آن به دوره قاجاريه مربوط است . گفته می شود امامزاده باقر از نوادگان امام موسی بن جعفر ( ع ) است .

ساختمان اين بنا در سال ١٢٧٠ هجری قمری ساخته شده است و دارای صحن ، بارگاه و قطعه سنگ کتيبه داری می باشد.

امامزاده درب امام

مکان : محله چمبلان ( سنبلان – سنبلستان )

اين آرامگاه در محله چمبلان ( سنبلان – سنبلستان ) از محلات قديمی شهر اصفهان و در مجاورت محله در دشت واقع و آرامگاه دو تن به نام ابراهيم بسطحا و زين العابدين است که از امامزاده های معتبر اصفهان به شمار می آيند .

بنای تاريخی درب امام از دو بنای گنبد دار بزرگ و کوچک و يک سرای بزرگ کاشيکاری از دوره جهان شاه قراقويونلو که در ضلع شمالی آن واقع است و سه صحن در سه جانب شمالی، شرقی و غربی آن تشکيل شده است. نمای خارجی اين بنا به جانب هر سه صحن دارای تزيينات کاشيکاری و گچبری است و هر دو گنبد آن مخصوصا گنبد بزرگ از کاشيهای نفيسی پوشيده شده است. در ورودی فعلی بقعه به صحن شرقی باز می شود. ولی سر در آن که ساختمان آن در قرن نهم هجری به اتمام رسيده در جانب شمالی واقع است .

دهليزی که اين سر در را به داخل بقعه مربوط می کرده است از طرف سر در اصلی آن مسدود شده و به جای در ورودی پنجره ای نصب شده است .

سر در اصلی درب امام که در ضلع شمالی و مشرف به صحن شمالی آن است . از شاهکارهای تزيينات رنگين ايرانی است که از لحاظ ظرافت صنعت کاشيکاری نظير آن را کمتر سراغ داريم و شايد کاشيکاری مسجد کبود تبريز که آن هم در دوره جهان شاه قراقويونلو بنا شده است همانند آن باشد . کتيبه تاريخی اين سر در در جبهه مقابل و جانب غربی باقی مانده ولی ثلث آخر کتيبه که در جانب شرقی سر در بوده به کلی از بين رفته است . اين کتيبه که به خط ثلث سفيد و با کاشی معرق بر زمينه لاجوردی رنگ نوشته شده است به نام ميرزا جهان شاه و مورخ سال ٨٥٧ هجری قمری است .

در سمت شرقی اين سر در اصلی سر در تاريخی ديگری واقع شده که کتيبه های آن حاکی از اقدام شاه سلطان حسين صفوی نسبت به تعمير بقعه درب امام و ساختمان رواق شرقی بقعه است .

تاريخ ساختمان دو گنبد بزرگ و کوچک درب امام متفاوت است . گنبد بزرگ معمار قرن نهم هجری است که زمان ساختمان بقعه است و پوشش کاشيکاری آن در دوره سلطنت شاه عباس اول تعمير يا تجديد شده و بانی اين اقدام غياث الدين محمود الحسينی المستوفی بوده است .

در داخل زير گنبد بزرگ درب امام ضريحی بر آرامگاه دو امامزاده قرار داده و ديوارها و سقف داخلی را با تزيينات نقاشی گل و بوته آراسته شده و ازاره های اطراف حرم با کاشی های خشتی هفت رنگ تزيين کرده اند .

در شمال مرقد دهليزی است که راه ورودی اصلی مقبره از سر در کاشيکاری دوره جهانشاه بوده است و به اتاق مربع شکلی منتهی می شود . در اين اتاق صورت قبوری وجود دارد و گفته شده که مادر جهانشاه قراقويونلو هم در اين محل دفن شده است .

نمای خارجی بقعه و ديوارهای مجاور در آن به سمت صحن غربی تزييناتی از پشت بغلهای کاشيکاری دارد و ايوانهای مشرف به اين صحن دارای مقرنس های زيبای گچی است که قسمتی از آنها رنگ آميزی شده است . در ايوان وسط اين ضلع درها و پنجره هاي نفيسی نصب شده بود که بعضی از آنها هنوز موجود است يکی از پنجره های نفيس گچبری اين قسمت که يقينا نظير آن در هيچ يک از بناهای تاريخی ايران وجود ندارد و تمامی آن از گچ ريخته و با شيشه های رنگين تزيين شده است به وسيله اداره ميراث فرهنگی اصفهان به قصر چهلستون انتقال داده شده است .

اين بنا تحت شماره ٢١٧ به ثبت تاريخی رسيده است .

کاخ عالی قاپو

مکان : ضلع غربی ميدان نقش جهان

اين عمارت که به آن "دولتخانه مبارکه نقش جهان " و "قصر دولتخانه" نيز می گويند از بناهای زمان سلطنت شاه عباس کبير در اوايل قرن يازدهم هجری قمری است . در اين مکان شاه عباس کبير و جانشينان وی ، سفرا و شخصيتهای عاليقدر را می پذيرفتند .

اين عمارت که در ضلع غربی ميدان نقش جهان و روبروی مسجد شيخ لطف الله قرار دارد ، دارای شش طبقه ساختمان است که هر طبقه تزيينات ويژه ای دارد . نقاشيهای مينياتور به شکل گل و بوته ، شاخ و برگ ، اشکال ، وحوش و طيور در سقفها و ديوارهای اتاقهای مختلف و تو در توی اين عمارت وجود دارد که کار مينياتور ساز معروف دوره شاه عباس اول بنام رضا عباسی و شاگردان وی بوده است . " شاردن " در مورد اين بنا گفته است : " بزرگترين کاخی است که ممکن است در يک پايتخت وجود داشته باشد . "

طبقه ششم اين ساختمان محل مخصوص پذيراييهای رسمی پادشاه و ساز و آواز و نوازندگان بوده است . بزرگترين سالنهای اين عمارت در همين طبقه قرار دارد که تزيينات آن در سقف ، گچبريهايي است که به شکل انواع ظروف و طراحی تعبيه شده است که حالت آکوستيک دارد . به اين طبقه اتاق موسيقی می گويند که نوازندگان در دو سمت فوقانی آن مستقر می شدند و می نواختند .

اين عمارت دارای جنبه تقديس نيز می باشد زيرا سلاطين صفويه به امام علی ( ع ) ارادت مخصوص داشته اند . از اينرو دری از درهای رواق روضه نجف اشرف به اصفهان و اين کاخ منتقل شده است و هيچکس هنگام حرکت از برابر مدخل اين قصر اجازه سواره عبور کردن را نداشته است و حتی خود شاه پياده حرکت می نموده است و هنگام ورود به قصر همگی موظف بوده اند سنگ مرمر آستانه ورودی را ببوسند .

در سنوات پيشين نيز که هنوز اين عمارت تحت نظارت در نيامده بود مردم در روز ٢١ رمضان به قصر می آمدند و آتش روشن می کردند و نذر می پختند که متاسفانه باعث سياه شده عمارت شده است .

در طبقه سوم تالاری وجود دارد که دارای ١٨ ستون از چوب چنار است که در زمان شاه عباس دوم اضافه شده است . در وسط اين تالار حوضی از مرمر و مس قرار دارد که داری فواره هايي بوده که با دستگاه ، آب از چاه کشيده می شده و با جهش ، آب از فواره خارج می شده است .

اين عمارت در سال ١٢٧٤ هجری قمری در دوره ناصرالدين شاه قاجار تعمير شده و در لوحهايي که در سمت شرقی عمارت قرار دارد ثبت شده است .

کاخ و موزه چهلستون

اصفهان كه نصف جهان نيز از آن نام برده مي شود بخش مهمي از شهرت خود را مديون بناهاي زيباي بازمانده از دوران صفويه است. از جمله اين بناهاي زيبا و پر شكوه مي توان از عمارت كاخ چهلستون نام برد.

كاخ چهلستون بر خلاف كاخهاي تاريخي ديگر اصفهان كه مسكوني بوده اند در واقع كاخ تشريفات و مراسم در باريان صفوي بوده است. در اين كاخ سفيران و فرستادگان سياسي با شاه ملاقات مي كرده اند . و برخي از مراسم رسمي نيز در همين كاخ برگزار مي شده است .

گفته مي شود كه بناي اين كاخ از دوران شاه عباس اول آغاز شده و در عصر شاه عباس دوم خاتمه يافته است . تاريخ 1057 هجري قمري سال بناي اين كاخ است . كه بركتيبه اي يافته شده در اين كاخ نقش بسته است.

كاخ چهلستون در اصل بيست ستون چوبي بلند دارد كه هجده ستون د رجلوي عمارت و دو ستون ديگر در جلوي عمارت و دو ستون ديگر در جلوي تالار بعدي قرار دارند. هر يك از اين ستونها از تنه درختان تناور بلند ساخته شده اند كه بر پايه هاي سنگي استقرار يافته اند.

انعكاس اين بيست ستون در حوض بزرگ جلوي تالار منظره اي بديع بوجود مي آورد كه نماي چهلستون را در معرض ديد قرار ميدهد. و اين يكي از وجوه تسميه چهلستون مي باشد. از طرفي عدد چهل نشانه كثرت و فراواني در ادبيات فارسي مي باشد .

بناي كاخ چهلستون كه در گذشته به باغ جهان نما شهرت داشته در باغي مصفا ساخته شده است . وسعت اين باغ را بالغ بر 67000 متر مربع محاسبه كرده اند.

بر سقف ايوان و ديوار تالارهاي كوچك وب زرگ اين كاخ نقاشي هاي زيبايي به چشم مي خورد كه با رنگهاي متنوع و جذاب چشم را مي نوازند. اين نقاشي ها در قابهاي چوبي ظريفي به اشكال مختلف هندسي كشيده شده اند و عمدتا مراسم باريابي سفيران كشورهاي خارجي به دربار صفوي و صحنه‌هايي از رزم سپاه ايران و قشون عثماني و مجالسي از بزم درباريان صفوي را نمايش مي گذارد.

افزون بر اين تصاوير بديع و زيبا نقاشي هاي مينياتوري زيبايي نيز بر ديوار و سقف مشهود است تزئينات آئينه كاري مقرنس كاري گچ بري و لوح هايي با خط نسخ مشكي بر زمينه گل و بوته را بايد به مجموعه آثار هنري اين كاخ افزود.

در آثار به جا مانده از مورخان شرق شناسان و سياستمداراني كه با دربار صفوي رفت و آمد داشته اند اشارات فراواني به جلال و شكوه اين كاخ ديده مي شود. كاخ چهلستون دست كم يك بار پس از آتش سوزي بزرگي بازسازي شده است.

کاخ هشت بهشت

مکان : پارک هشت بهشت

در سال ١٠٨٠ هجری قمری در زمان سلطنت شاه سليمان در وسط باغ بلبل که وسعت آن ٨٥ جريب بوده است کاخی به نام هشت بهشت ساخته شد که از کاخهای بی نظير عهد صفويه است .

در کاخ مزبور سنگهای ازاره مرمری و يک طاق مقرنس مذهب عالی در سرسرای آن و اتاقهای مزين به نقاشی به چشم می خورد . از آثار قابل توجه اين قصر که نماهای خارجی قصر را تزيين کرده است ، کاشيکاريهايي است که انواع حيوانات پرنده ، درنده و خزنده را نشان می دهد .

در دهه های اخير پارک زيبايي در اطراف اين کاخ احداث شده که از گردشگاههای اصفهان است .

مسجد شيخ لطف الله

مکان : ضلع شرقی ميدان نقش جهان

اين مسجد بی نظير ، شاهکار ديگری از هنر معماری و کاشيکاری قرن يازدهم هجری قمری است که به فرمان شاه عباس اول در مدت ١٨ سال و توسط استاد محمد رضا اصفهانی ساخته شده است . ساخت سر در معرق آن در سال ١٠١١ هجری قمری و ساختمان و تزيينات آن در سال ١٠٢٨ هجری قمری به اتمام رسيده است .

اين مسجد در ضلع شرقی ميدان نقش جهان و مقابل عمارت عالی قاپو قرار دارد . داخل و خارج گنبد اين مسجد ، کاشيکاری معرق و کتيبه های عالی به خط عليرضا تبريزی عباسی و باقر بنا و جود دارد که از زيبايي و ظرافت کم نظيری برخوردار است . همچنين ازاره های داخل مسجد با کاشی هفت رنگ مزين شده اند که يکی از بهترين نمونه های اين نوع کاشی در آثار باستانی اصفهان می باشد . تا آنجاييکه يکی از باستان شناسان گفته اند :

منارجنبان

مقبره عمو عبدالله كارلاداني

مكان : بين اصفهان و نجف آباد ، روستاي كارلادان

منارجنبان يكي از بناهاي تاريخي شهر اصفهان است كه در هفت كيلومتري غرب اصفهان واقع گرديده است . اين بنا مركب از صحن ، ايوان و دو مناره مي باشد . مقبره عمو عبدالله بن محمد ، از زهاد و صلحاي قرن هشتم هجري مقارن با دوره ايلخان مغول مي باشد . اين بنا از نظر معماري داراي ارزشهاي خاص مي باشد . يكي از نكات جالب توجه اين بنا مناره هاي آن است ، كه قابليت ارتعاش بسيار محسوسي دارد و بطوريكه با حركت دادن يكي از آنها ديگري نيز به حركت درآمده به تمامي ساختمان منتقل مي گردد. ارتفاع ايوان اين بنا از سطح زمين 10 متر و ارتفاع هر يك از دومناره 17/5 متر است . گرچه حركت مناره هاي اين بنا جالب و اعجاب انگيز است ولي آنچه مسلم است اين بنا براي چنين مقصودي ساخته نشده و حركت دادن بيش از حد آن باعث تخريب اين اثر ارزشمند خواهد گرديد .

پل الله ورديخان ( سی و سه پل )

مکان : در امتداد خيابان چهارباغ روی رودخانه زاينده رود

اين پل که شاهکار بی نظيری از آثار دوره شاه عباس اول صفوی است در سال ١٠١١ هجری قمری و به هزينه و نظارت سردار معروف وی ( اللهوردی خان ) ساخته شده است . نام فعلي اين پل سي و سه پل مي باشد .

پل شهرستان

مکان : بر روی رودخانه زاينده رود در شرق اصفهان

اين پل که قديميترين پل ساخته شده بر روی رودخانه زاينده رود است و از لحاظ ساخت و بنا خصوصيات ويژه قابل توجهی دارد ، در شرق اصفهان واقع شده است . اعتقاد بر اين است که اين پل ريشه و پايه هخامنشی و ساسانی دارد اما قسمتهای فوقانی آن از آثار ديلميان و سلجوقيان است .

در زمانهای قديم اين پل گی و بعد از اسلام جی نام داشته است و هم اکنون نام جی به ناحيه وسيعی در مجاورت اين پل اطلاق می شود . از لحاظ قدمت ، پلهای دزفول و شوشتر که تاريخ احداث آنها عصر ساسانيان است با اين پل برابری می کند .

پل خواجو

 

مکان : روی رودخانه زاينده رود در شرق پل اللهوردی خان

اين پل که به آن پل شاهی ، پل بابا رکن الدين ، پل حسن آباد و پل شيراز نيز می گويند در سر راه قديم اصفهان به شيراز واقع شده است . احتمال داده اند که شالوده آن در زمان حسن بيک ترکمان يا حسن پاشا از امرای تيموری گذاشته شده باشد ولی ساخت فعلی آن از دوره سلطنت شاه عباس دوم و در سال ١٠٦٠ هجری قمری است . طول اين پل ٥/١٣٢ متر و عرض آن ١٢ متر است

اين پل بمنظور های مختلفی بنا شده است که حالت سد و بند نيز دارد و با بستن دريچه های زيرين پل بعنوان سد عمل می کرده و درياچه ای در قسمت غربی آن بوجود می آمده و روی درياچه عمليات آتشبازی صورت می گرفته است . اين پل دارای تزيينات نقاشی و کاشيکاريهای زيبايي می باشد و يکی از زيباترين پلهای اصفهان است .

در وسط پل ، ساختمان مخصوصی به نام بيگلربيگی وجود دارد که محل اقامت موقتی شاه صفوی و خانواده بوده است . در بالای اين قسمت عمارتی بوده که از الحاقات دوره حکمرانی حاج محمد حسين خان صدر اصفهانی بوده و اواخر دوره قاجاريه تخريب شده است .

آتشكده سنگي اصفهان

يك آتشدان سنگي در آنجا قرار دارد كه به دوره هخامنشيان و ساسانيان مربوط است و در سميرم به‌دست آمده است . دو سرستون سنگي آن به دوره ساساني تعلق دارد و نقش خسروپرويز برروي آنها حك شده است . يكي از آنها سالم است و در موزه ايران باستان نگهداري مي‌شود و ديگري كه كمي شكستگي دارد در كاخ چهل ستون قرار دارد . اين دو سر ستون در حدود سال 1330 شمسي در اصفهان كشف شده است.

تپه‌هاي سيلك

در سه كيلومتري جنوب‌غربي كاشان تپه‌هاي سيلك قرار دارند و حدود 4500 سال ق‌.م اقوامي با تمدن جالب ، آنجا مي‌زيسته‌اند . كه وسايل كار آنها را بيشتر سنگ و استخوان تشكيل مي‌داد . مطالعات انجام شده نشان مي‌دهد كه در سال 4200 ق‌.م بدون‌ اينكه وضع زندگي آنها تغيير كند ، شكل ، نوع ، نقش و رنگ ظروف آنها به‌كلي تغيير كرده است . به‌نظر مي‌رسد كه ساكنين اصلي اين منطقه مغلوب اقوام تازه‌واردي شده‌اند ، كه از مشخصه‌هاي سفال آنها ، رنگ قرمز با نقشي سياه بوده ‌است .مظاهر نفوذ هنر اين اقوام در چشمه علي ري ، اسماعيل‌آباد و تپه‌هاي چلگه شهريار كشف شده است ( 3800-4000 ق‌.م) . مهم‌ترين اكتشافات اين تپه‌ها ، يافته‌هايي از لوحه‌هاي گلي عيلامي است . ظاهراً در 5500 سال پيش ، اين اقوام بر اثر ارتباط با مدنيت شوش ، نگارش خطي را فراگرفته‌اند و لوحه‌هاي گلي فراواني با قديمي‌ترين نوع اين خط در سيلك به يادگار گذاشته‌اند .تمدن اقوام تپه‌هاي سيلك در 3500 سال پيش ، مغلوب تمدن آريايي گرديد كه آثار آنها در طبقات مختلف حفاري از قبيل ظروف لوله‌دار بلند با نقش اسب ، خورشيد ، اسلحه آهني ، شمشير و نيزه‌هاي بلند كشف شده‌ است كه گورستان‌هاي الف و ب نامگزاري شده‌اند . آثار اقوام اواخر هزاره دوم ق‌.م از گورستان‌ «الف» به‌دست آمده‌ است و آثار اقوام اواخر هزاره دوم و اوايل هزاره اول ق‌.‌م از گورستان «ب» تپه‌هاي سيلك به‌دست آمده است . آثار كشف شده در گورستان‌هاي «ب» كه به مهاجران تازه‌ وارد به سيلك مربوط است بيشتر شبيه آثار زير خاكي تپه گيان (نهاوند) و خوروين (ساوجبلاغ) است .

 

ميدان‌هاي جنگ :

يكي از نقاط ديدني و مورد توجه جهانگردان و ايرانگردان است . در اطراف اصفهان ، چند ميدان جنگ وجود دارند كه عبارتند از :

1. محل روستاي شيخ كه ميدان جنگ بين سپاهيان عرب به‌سرداري عصمت‌ بن عبدالله و سپاهيان ايران به رهبري برازجادويه سردار ايراني بوده .

2. محل مورچه خورت كه ميدان جنگ نادرشاه افشار با اشرف افغان بوده است.

3. محل جنگ گانباد كه ميدان جنگ شاه سلطان حسين با محمود افغان بوده است .