مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فصل اول :

 

كليات

موقعيت جغرافيايي شهرستان قوچان :

قوچان يكي از شهرهاي مرتفع شمال شرقي استان خراسان است و اين شهر در مسير شاهراه آسيايي مشهد به تهران قرار دارد . فاصله اين شهر تا مشهد در مسير اين جاده 132 كيلومتر و تا مرز ايران و تركمنستان 58 كيلومتر است / بدين ترتيب اين شهر از نظر جغرافيايي در مسير راههاي درگز و باجيگران ، نيشابور سبزوار ، شيروان و مشهد قرارگرفته است ، مسيري كه در واقع همان معبر و گذرگاه اصلي كاروانيان قديم و شاهراه ارتباطي جديد است . شهر قوچان در دشت قوچان و در عرض جغرافيايي 36.35 الي 37.45 و طول جغرافيايي 47.50 الي 59 قرار گرفته است . و اختلاف ظهر آن با تهران 25 دقيقه و قبله آن 51 درجه و 1 دقيقه و 7 ثانيه مي‌باشد . ارتفاع قوچان از سطح درياهاي آزاد 1217 متر مي‌باشد .

بررسي جايگاه و نقش شهر در استان ، شهرستان و حوزه نفوذ :

محدوده حوزه نفوذ شهر قوچان همان محدوده سياسي شهرستان قوچان مي باشد و جهت شناخت شهر مي‌بايست جايگاه آن حوزه نفوذ مورد بررسي قرار داد و علاوه بر آن ويژگيهاي جمعيتي ، فرهنگي ، اقتصادي و ... حوزه نفوذ را نيز بايد شناخت .

بدون ترديد مي‌توان گفت بخش عمده‌اي از فعاليتها و حيات شهرها به وضعيت حوزه نفوذ آنها وابسته مي‌باشد و هر چه شهر از حوزه نفوذ وسيعتري بهره‌مند باشد داراي جمعيت‌ ، بازار پويا ، حيات و رونق شهري بهتري خواهند بود چرا كه شهرها خود امكانات مورد نياز روستاها و حوزه نفوذ خود را تامين مي‌كنند و حوزه نفوذ شهري ، منابع مورد نياز شهرها همچون مواد غذايي اوليه بعضي از صنايع و ... را تامين مي‌نمايند و بخصوص اين امر در مورد شهرهاي مياني و شهرستانها محسوستر مي‌باشد .

در منطقه شمال خراسان كه شهر قوچان در آن واقع شده است ، قوچان به دليل برخورداري از يك سري فاكتورها از حمله موقعيت اداري ، سياسي ، ارتباطي و نيز نوع خدمات موجود تقريبا شهرهاي شيروان ،درگز و بخشي از نواحي اسفراين، نيشابور تحت نفوذ خود داشته است و به عنوان مركز ثقل مسائل مختلف منطقه و مركز آن به شمار مي‌رفته است . ليكن با تغييرات بوجود آمده در ساختار اداري و سياسي كشور و تشكيل شهرستانهاي درگز و شيروان و نيز عدم گسترش خدمات در قوچان رفته رفته از اهميت اين شهر كاسته شد بعلاوه رشد و توسعه شهر مشهد به عنوان يك مادر شهر منطقه جذب تمامي امكانات مورد نياز و از طرفي گسترش امكانات حمل و نقل و راه‌هاي باعث شد تا عملاً در سالها قوچان نقش مركزيت خود را در منطقه شمال خراسان از دست بدهد بطوريكه در حال حاضر نفوذ چند نواحي اطراف ندارد . ليكن با توجه به برخورداري از موقعيت ارتباطي مناسب اين شهر و با انتقال خدمات از استان به ديگر شهرها ، شهر قوچان در سالهاي آتي مي‌تواند از جايگاه مهمي در به تحت نفوذ رد آوردن مختلفي همچون درگز ، شيروان ، اسفراين و بخشي از روستاهاي اطراف سبزوار، نيشابور و چناران برخوردارند كه دسترسي به اين امر مهم در گرو تغييرات در ساختار اداري و سياسي استان خراسان مي‌باشد .

شهرستان قوچان داراي وسعتي حدود 5234 كيلومتر مربع مي‌باشد و 67/1 درصد از كل وسعت خراسان را در برمي گيرد . اين شهرستان از لحاظ تقسيمات اداري و سياسي داراي 3 بخش به نامهاي مركزي و باجگيران و همچنين 9 دهستان به نامهاي دوغايي ، سودلانه ، شيرين دره و قوچان عتيق (در بخش مركزي) ، خبوشان ، شاه جهان ، و سنگر (در بخش فاروج) و دهستان دولتخانه (در بخش باجگيران) مي‌باشد .

-جمعيت شهرستان قوچان در سال 1375 بر طبق اطلاعات مركز آمار ايران برابر با 236875 نفر بوده كه رشد ساليانه از 66/0 درصد داشته است . بر طبق مطالعات طرح جامع مشاورات و نتايج بدست آمده از اين بررسي‌ها و نيز بررسي شد شهرستان قوچان طي سالهاي 1345 تا 1375 و مقايسه آنها رشد جمعيت استان اين شهرستان داراي رشد پاييني در سالهايي بوده است بطوريكه رشد جمعيت استان در طي اين مدت 2 برابر رشد جمعيت شهرستان بوده و اين امر حاكي از مهاجر فرست شديد اين شهرستان مي‌باشد . بعد خانوار در اين شهرستان از 5 نفر در سال 65 به 87/4 نفر در سال 75رسيده كه دليل كنترل جمعيت و كاهش ميزان مواليد بوده است .

بررسي تفكيكي تغييرات جمعيت در د بخش جمعيت شهري و جمعيت روستايي در طي سالهاي 1345 تا 1375 نشان‌دهنده رشد بسيار پايين‌تر جمعيت روستايي نسبت به جمعيت شهري مي‌باشد كه به علت مهاجرت گسترده روستاييان به شهرها و نيز تبديل شدن دو نقطه روستايي باجگيران و فاروج به نقاط شهري در سالهاي 44 تا 65 بوده است . در حال حاضر حوزه نفوذ شهر قوچان شامل سه نقطه شهري قوچان ، فاروج و باجگيران و 333 آبادي مسكون در سال 75 مي‌باشد .بر اساس مطالعات انجام شده از مجموع اين 333 آبادي 37 روستا (1/11% از كل روستاهاي شهرستان) با 31410 نفر جمعيت (4/22% از كل جمعيت حوزه نفوذ) به نامهاي فتح‌آباد ، فيلاب ، فخرآباد ، شورك حاجي ، شورك توكچانلو ، زوباران ، مزرج ، آفكاريز ، هي‌هي ، چالاكي ، همت‌آباد ، پيش‌باغان ، قاسم‌آباد ، فرخان عليا و سفلي ، فرخان كهنه ، فرخان‌راه ، علي‌آباد ، كهنه‌مرود ، كلوخي ، نسيم آباد ، سراب ، گوجه ، محب سراج ، نوروزي ، محمدآباد غربي و شرقي ، يزدان‌آباد سفلي و عليا ، جنيدآباد ، شهر كهنه ، فيروز آباد ، قيطاقي ، يوسفخان ، فاروج و ديزاوند در حوزه نفوذ مستقيم شهر قرار دارند . اين روستاها در حال حاضر اكثريت نيازهاي آموزشي ، بهداشتي ، انتظامي و تجاري خود را روزانه از شهر قوچان تامين مي‌كنند .

ساير مراكز و روستاها شامل 2 نقطه شهري فاروج و باجگيران و 296 روستا با 108927 نفر جمعيت (6/77 درصد از كل جمعيت شهرستان قوچان) در حوزه نفوذ غيرمستقيم شهر قوچان واقع شده‌اند .

-ويژگيهاي اجتماعي جمعيت : گروه‌هاي اصلي تشكيل دهنده جمعيت شهرستان قوچان را مي توان از نظر اجتماعي به سه دسته مجزا كه هر يك داراي منشاء جداگانه‌اي مي‌باشندبه شرح زير تفكيك كرد:

گروه اول شامل ساكنين اوليه شهرستان قوچان مي‌باشد كه فارسي‌زبان هستند و به كشاورزي مشغول مي‌باشند.

دومين گروه طوايف تركي را شامل مي‌شود كه رد زمان مغولها از آسياي مركزي به اين شهرستان كوچ كرده و در روستاهاي واقع در دشت زندگي مي‌كنند و كشاورز و بطور محدود دامدار مي‌باشند.

كردها كه در زمان صفويه به دستور شاه‌عباس به شمال خراسان منتقل شدند و عمدتاً در ارتفاعات شمال خراسان ابتدا بصورت كوچ‌نشيني به دامداري مشغول بوده‌اند و در طي زمان در دره‌ها و كوهپيايه‌ها ساكن شده‌اند و كماكان به دامداري و كشاورزي مشغول مي‌باشند . كردهاي قوچان اغلب از ايل بزرگ زعفرانلو بوده و به طوايف متعددي از جمله ايزانلو ، اميرانلو و ... تقسيم مي‌شدند و داراي روابط اجتماعي مستحكمي با يكديگر بودند كه در حال حاضر به جز تعدادي محدود از آنها كه كماكان به كوچ‌نشيني مشغول هستند ، ساخت اجتماعي كردها از بين رفته است و سازمان اجتماعي و سياسي گذشته رد بين آنها مشاهده نمي‌شود ، ليكن كماكان كردها در روابط بين خود به زبان كردي (كرمانجي) صحبت مي كنند . در حال حاضر تقريباً افتراق قومي در شهر قوچان از بين رفته و گروه‌هاي قومي با يكديگر امتزاج يافته‌اند و زبان مشترك آنها فارسي مي‌باشد و مشكلي در روابط بين آنها مشاهده نمي شود . عليرغم اينكه بخش عمده‌اي از جمعيت شهرستان قوچان ساكن شده‌اند . هنوز عده‌اي بصورت كوچ نشيني در اين شهرستان زندگي مي‌كنند .

 

 

 

 

 

 

 

فصل دوم :

 

زمين‌شناسي شهرستان

 

ناهمواريها و توپوگرافي شهرستان قوچان :

بيشتر منطقه قوچان كوهستاني است و قسمت هموار آن جلگه قوچان – فاروج را در برمي‌گيرد و چون قسمتهاي اوليه رود اترك را كه اكنون از شمال شهر مي‌گذرد ، شيرين مي‌گفته‌اند . بدين جهت مسير ادامه رود اترك را دره شيرين نام نهاده‌اند وسعت دره در قوچان به طرف جنوب ادامه مي يابد و تا ده فيلاب و فتح‌آباد بيشتر مي‌گردد و سپس دره كم عمق ايجاد مي‌كند كه اولي جاده قديم قوچان شيروان را در ميگيرد و دومي تا فاروج‌آباد ادامه مي‌يابد . در شمال دره‌هاي مفرنقا و چوبي و سياه دشت و به گنبد و مايوان و استاد را بوجود مي‌آورد . شهرستان قوچان توسط ارتفاعات هزار مسجد در شمال و ارتفاعات بينالود در جنوب احاطه شده و مراكز انساني عمدتاً در حد فاصل اين دو رشته كوه و دره‌هاي موجود در آنها استقرار يافته‌اند .

تقسيم كلي گلسها :

گسلها : در مورد گسلهايي كه در اين شهرستان موجود است ، مي توان عمدتاً به دو دسته گسل اشاره نمود يكي گسلهايي كه در اثر حركات قائم پي سنگ ايجاد شده در خشكزايي و رسوب‌گذاري اين شهر نقش داشته‌اند كه آنها را گسلهاي پي نامند دسته دوم گسلهايي هستند كه بصورت روراندگي در فازهاي كوهزايي و همزمان با چين‌خوردگيها پديد آمده‌اند كه تحت عنوان روراندگيها ياد مي‌شود .

- گسله‌هاي پي را مي‌توان از نظر جنبش و پي‌آمدهاي آن در دو گروه قرارداد – گروه‌هايي كه همزمان را رسوبگذاري فعال توده‌اند كه با ايجاد ساختمانهاي هورست .گرابن در تغيير رخساره واحدهاي سنگي و نمودهاي رسوبي نقش داشته‌اند .

-گروه ديگر كه طي چين‌خوردگيهاي شديد آلپ‌ پاياني در اثر حركات پي سنگ فعاليت داشته كه فعاليت تداودي از آنها هنوز ادامه دارد . گسله‌هاي پي فعال همزمان با رسوبگذاري در محدوده‌هاي مورد بررسي رخنمون نداشته و پراكندگي آنها عمدتاً مربوط به بخش غربي كله‌داغ است . ليكن گسله‌هاي فعال در طي كوهزايي در اين شهرستان فعال بوده و بصورت گسله‌هاي امتداد لغز پراكندگي دارند .

مهمترين گسله‌هاي موجود در محدوده شهرستان به شرح زير است :

زون گسله قوچان ، رباط

اين زن در ناحيه‌اي به عرض 40 كيلومتر باروند se-ne در شمال غرب قوچان قرار دارد كه طول آن 100 كيلومتر مي‌باشد و فعالترين گسله آن از نزديك قوچان مي‌گذرد . اثر اين گسله بر آبرفتهاي حوضه و ايجاد زمين‌لغزه‌هاي جوان در پيرامون آن بر قداوم فعاليت و حركات آن‌ها دلالت دارد . ميزان جابجايي و حركات گسله‌هاي اين زون را مي‌توان به روشني از حركات محور ناوديس يدك دوتنحانه مشاهده كرد . جابجايي امتداد محور چين‌خوردگيها بين فعاليت اين گسله‌ها پس از فاز اصلي كوهزايي آلپ است . و از اين رو آغاز حركت آنها را آخر ميوسن و اوايل پليوسن دانسته‌اند . امتداد اين گسل از محل روستاي تبارك‌آباد مي‌گذرد .

گسل يدك :

گسل سراسري يدك كه مشال و جنوب حوضه را به هم متصل كرده و با عبور از غرب روستاي يدك ارتفاعات شمالي و جنوب حوضه آبريز رودخانه تبارك را به هم مربوط مي‌سازد اين گسل با عبور از سازندهاي سنگانه ، تيركان و سرچشمه تاثيرات عميقي بر روي آنها گذاشته است در قسمت شرقي اين گسل در ارتفاعات كوه رويش دو گسل كوچك با زاويه نسبتاً عمودي نسبت به گسل يدك در داخل سازند تيركان قرار دارد .

گسله قوچان ، چاپانلو

حلول اين گسل حدود 80 كيلومتر است و امتداد آن از شهر كهنه مي‌گذرد .

گسله خبوشان ، قره‌چه

اين گسل به طول 60 كيلومتر و بصورت قوسي در شمال غرب به گسله چاپانلو مي‌پيوندد .

وجود گسله‌ها و روراندگيهاي فراوان در دشت قوچان شيروان باعث زلزله خيزي منطقه شده است و تاكنون نيز زلزله‌هاي زيادي به وقوع پيوسته است .

زمين‌شناسي منطقه شمال خراسان (سابق)

در بحث مربوط به زمين‌شناسي به دليل قرار گرفتن شهرستان قوچان در شمال استان خراسان و از طرفي به دليل نوع كاركرد اين عناصر به صورت محلي بر وضعيت زمين‌شناسي شمال استان تاكيد بيشتري شده است .

از نظر زمين‌شناسي منطقه شمال خراسان به دو بخش اصلي تقسيم مي‌شود :

الف : محدوده زون‌كپه داغ در شمال كه بخش اعظم منطقه را پوشانده است .

ب : محدوده زون بينالود كه قسمتي از نواحي جنوبي منطقه را شامل مي‌شود.

زون كپه‌داغ يكي از واحدهاي زمين‌شناسي ايران است و محدوده شمال خراسان و قسمتي محدود از استان گلستان را شامل مي‌شود ، كه حاصل رسوبگذاري فاز كوهزايي كامبرين پيشين مي‌باشد . مجموعه توالي رسوبات دريايي اين زون به حدود 8000 متر مي‌رسد . تشكيلات زمين‌شناسي موجود در اين منطقه به ترتيب سني از قديم به جديد به شرح زير است :

1-دوران دوم (ژوراسيك) شامل سازندهاي شمشك ، چمن بيد و مزدوران مي‌باشد . ليتولوژي آن شامل تناوبي از ماسه سنگ ، شيل ، سنگ سيلتي ، مارن ، آهكهاي مارني و دولوميت است و در جنوب غربي منطقه كوه‌هاي كورخود ، آلاداغ رخنمون دارد .

(دوره كرتاسه) اين دوره شامل سازندهاي شوريجه ، تيرگان ، سرچشمه ، سنگانه ، اتامير ،‌ آبدراز و كلات است .

-ليتولوژي سازند شوريجه لايه‌هاي قرمزي از ماسه‌سنگ ، كنگلومرا و شيل قرمز است و در ارتفاعات آلاداغ ، كورخود ، شمال قوچان ، شمال شرقي رادكان و ... رخنمون دارد .

-ليتولوژي سازند تيرگان كه بر روي شوريجه واقع شده آهكهاي منخلخل به رنگ خاكستري ولايه‌هايي از آهك مارني و مارن تشكيل شده است . گسترش اين سازند در بخشهاي چين خورده منطقه مشاهده مي‌شود .

-ليتولوژي سازند سرچشمه شيلهاي خاكستري روشن و باندهايي از آهك فسيل‌دار و در شمال رادكان، ارتفاعات شمال قوچان ، بجنورد ، مشهد و چناران پراكنده مي‌باشد .

-ليتولوژي سازند سنگانه شامل شيلهاي سياه و لايه‌هايي از ماسه سنگ و سنگ سيليسي است و داراي گسترش وسيعي در كوهستانهاي شمال و مركز منطقه است .

-ليتولوژي سازند اتامير شامل ماسه سنگ و شيلهاي سبز زيتوني ، آهكهاي مارني سفيد رنگ ، آهكهاي ماسه‌اي كرم رنگ و ... مي‌باشد و در ارتفاعات شمالي و غربي منطقه و ... مشاهده مي‌شود .

3-دوران سوم (پالئوژن) اين تشكيلات در منطقه كپه‌داغ شامل سازندهاي پسته ليق ، چهل‌كمان و خانگيران مي‌باشد . ليتولوژي آنها ماسه‌سنگ ، سنگ سيلتي ، شيلهاي رسي ، آهك ، مارن و شيلهاي سيليتي و مارني به رنگ سبز خاكستري است و گسترش آن غرب شهرستان بجنورد ، شمال غربي بجنورد ،بخشهاي مركزي منطقه و ... مي‌باشد .

4-دوان سوم (نئوژن) اين تشكيلات شامل طبقاتي از مارن ،‌ماسه‌سنگ ، سنگهاي ولكانيكي و ... است. گسترش آن در جنوب شرقي منطقه ، كوه‌هاي شرقي ، حاشيه شمالي دشت كشف‌رود ، شمال شرقي چناران و ... مي‌باشد .

5-دوران چهارم (كواترنري) نهشته‌هاي دوران چهارم كواترنري تقريباً تمامي دشتها ، دره‌ها و حواشي رودخانه‌ها را پوشانده و شامل زمينهاي حاصلخيز رسوبي است كه عمده فعاليتهاي انساني بر روي آنها انجام مي‌شود .

وضعيت عمومي چين‌خوردگيها در زون‌كپه‌داغ شمال غربي – جنوب شرقي است و مهمترين گسلهاي موجود در آن گسل‌تراستي آشخانه ، كورخود ، تازه‌قلعه ، قوچان – رباط ، باغان ، رباط ، خبوشان – قره‌جه ، رباط قربه‌بين ، گسل شمال دشت چناران ، گسل بهمن‌خان و ... مي باشند .

لرزه‌خيزي اين منطقه با توجه به وجود گسلهاي فعال زياد مي‌باشد كه تاكنون زلزله‌هاي مخرب زيادي در اين منطقه بوقوع پيوسته و خرابيهاي فراواني را به بار آورده است .

زون بينالود كه بخشهاي جنوبي منطقه شمال خراسان را پوشانده ، جزء ايران مركزي محسوب مي‌شود، كه خصوصيات بارز آن فعاليت‌هاي آذرين دروني و گسترش قابل توجه رسوبات نوع فليش در حوزه است . رسوبات فليش جزء رخساره‌هاي ضمن كوهزايي محسوب مي‌گردند ، كه در مرحله اصلي چين‌خوردگي تشكيل مي‌شوند و مشخصه اصلي آنها اجزاء آواري آن است . اين رسوبات ويژگي رسوبات دريايي منطقه كم عمق تا عمق متوسط را دارا هستند . تشكيلات زمين‌شناي موجود در اين محدوده بشرح ذيل مي‌باشند :

1-دوران دوم زمين‌شناسي (ژوراسيك) : سازندهاي دوره ژوراسيك در زون بينالود عبارتند از فيليت مشهد ، سازندهاي معادل شمشك ، دليچاي ولار .

ليتولوژي سازند فيليت مشهد بصورت سنگهاي متورق با دگرگوني ضعيف در حد رخساره شيستهاي سبز بوده كه عمدتاً شامل اسپلت ، كالك شيست و فيلت به رنگ خاكستري تيره مي‌باشند . گسترش اين سازند در جنوب منطقه منطبق بر كوههاي بينالود مي‌باشد .

ليتولوژي سازند شمشك تناوبي از لايه‌هاي ماسه‌سنگ ، شيل و كنگلومرا مي‌باشد و از گسترش محدودي برخوردار است .

ليتولوژي سازند دليچاي عموماً سنگ آهك مارني و مارن به رنگ خاكستري روشن تشكيل شده است . گسترش آن بصورت محدود در جنوب منطقه مي‌باشد .

ليتولوژي سازند لار سنگهاي آهكي به رنگ روشن تا خاكستري مي‌باشد . اين سازند از گسترش بيشتري برخوردار است و شامل ارتفاعات جنوبي منطقه مي‌باشد . چشمه‌هاي آب فراوان موجود در ارتفاعات جنوبي منطقه ناشي از وجود آهكهاي كارستيك اين سازند است .

2-دوران چهارم (نهشته‌هاي كواترنري) : اين نهشته‌ها حاصل فعاليت‌هاي يخچالي دوران چهارم زمين‌شناسي هستند كه شامل رسوبات و عناصر آواري در اندازه‌هاي مختلف مي‌باشند كه هر چه از ارتفاعات به سمت دشت هاحركت نماييم رسوبات ريزتر مي‌گردند . فعاليتهاي كشاورزي عمدتاً بر روي رسوبات دوران چهارم زمين‌شناسي انجام مي‌شوند.

فعاليتهاي گسلي زون بينالود اغلب در آهكهاي دوران ژوراسيك ديده مي‌شود ، كه جهت آنها به موازات ارتفاعات شمال غربي – جنوب شرقي مي‌باشند . مهمترين گسلهاي موجود در زون بينالود عبارتند از گسل شانديز ، سنگ بست ، گسل نيشابور ، گسل اخلمد ، گسل كلاته زمان و ... ، كه فعاليت‌هاي آنها باعث بوجود آمدن زلزله‌هاي متعددي در منطقه مي شود .

وضعيت خاك

منطقه مورد مطالعه بدليل برخورداري از وضعيت مناسب توپوگرافي ، اقليم معتدل و ... از شرايط مساعدي براي تشكيل خاكهاي مناسب براي فعاليتهاي كشاورزي برخوردار مي‌باشد . ليكن اين منابع بدليل كوهستاني بودن منطقه محدود است و عمدتاً در دشتهاي مشهد ، شيروان ، قوچان ، دشت بجنورد ، سملقان ، قره‌ميدان ، درگز ، سرخس و دره‌هاي واقع در ارتفاعات و ... واقع شده‌اند . وضعيت خاك منطقه شمال خراسان بر اساس گزارش مهندسان مشاور ستكوپ بشرح زير است:

دشت قوچان – شيروان

خاكهاي دشت قوچان – شيروان از بافت متوسط برخوردار هستند و فاقد شوري مي‌باشند . خاكهاي اين ناحيه براي فعاليت‌هاي كشاورزي مساعد است و امروزه در اين ناحيه يكي از متمركزترين فعاليتهاي كشاورزي استان انجام مي‌شود كه راندمان اغلب محصولات آن بيش از استان خراسان مي‌باشد .

 

2-دشت درگز

خاكهاي اين دشت به سه قسمت تقسيم مي شوند : الف :خاكهاي درونگر كه رسوبي با بافت ليموني هستند و شوري خاك آن را تهديد مي‌كند . ب : خاكهاي دشت نوخندان كه خاكهايي ليموني ، رسوبي و عميق هستند و قابليت كشتهاي مختلف را دارند . ج :خاكهاي قسمتي مركزي كه داراي خاكهاي ليموني و مناسب براي كشاورزي هستند .

3-شهرستان بجنورد

خاكهاي اين شهرستان نيز به دو بخش تقسيم مي‌شوند : الف : خاكهاي آبرفتي عميق با بافت ليمون و رس دشت بجنورد . ب: خاكهاي دشت سملقان كه ليمون رسي با شوري كم و مناسب براي كشتهاي مختلف هستند .

3-خاكهاي سرخس

خاكهاي اين ناحيه رسوبي و با اندكي نمك مخلوط هستند و با محدوديت چنداني براي كشتهاي مختلف مواجه نمي‌شوند .

5-خاكهاي مشهد – چناران

رسوبات حاصل از دوران چهارم زمين‌شناسي باعث شده است تا دشت مشهد از حاصلخيزي براي فعاليتهاي كشاورزي برخوردار باشد كه عمدتاً با محدوديتي جهت كشتهاي مختلف مواجه نمي‌باشد .

 

 

 

 

6-خاكهاي شهرستان اسفراين

منابع خاك اين شهرستان به سه بخش تقسيم مي‌شوند :الف : بخش جام و سنخواست كه شامل خاكهاي ليموني و رسي است . ب : دشت اسفراين شامل خاكهاي ليمون رسي ، ليمون شني و شوري كم است . ج :بخش قره‌سو خاك قابل آبياري با بافت متغير و مناسب براي كشتهاي مختلف مي‌باشد .

7-دشت جاجرم

اين دشت در جنوب غربي منطقه شمال خراسان واقع شده و بدليل خشك بودن اقليم آن و وجود لايه‌هاي نئوژن در سطح زمين در قسمتهاي جنوبي آن با شوري شديد خاك و كوير مواجه است . ليكن قسمتهاي شمالي اين دشت همچون اراضي درق و شمال جاجرم مناسب براي كشتهاي شورپسند مي‌باشد .

بطور كلي از نظر خاك و نوع آن بخصوص در دشتهاي شمال خراسان با محدوديتي مواجه نمي‌باشد و عمدتاً خاكهاي اين منطقه براي فعاليتهاي كشاورزي مناسب هستند . ليكن با دو عامل محدودكننده مواجه مي‌باشند :

1-فرسايش زياد ، بخصوص در حواشي رودخانه‌ها و مسيلها با توجه به شيب زياد دره‌ها .

2-محدوديت آب .

كه در صورت رفع اين دو عامل كشاورزي منطقه بيش از پيش شكوفا خواهد شد .

پوشش گياهي

شرايط مناسب اقليمي همراه با خاكهاي حاصلخيز باعث شده تا منطقه شمال خراسان از پوشش گياهي مناسبي نسبت به ديگر مناطق استان برخوردار گردد . بطوريكه از ديرباز اين منطقه مركز عمده پرورش دام و زندگي عشاير به شمار مي‌رفته است . اگر چه بهره‌برداري بي‌رويه در طول تاريخ باعث انهدام بخش عمده‌اي از منابع منطقه شده است ، ليكن كماكان اين منطقه از شرايط پوشش گياهي مناسبي نسبت به ديگر مناطق برخوردار مي‌باشد . جوامع عمده گياه منطقه شمال خراسان به شرح زير است :

الف : جوامع جنگلي

جنگلهاي پهن‌برگ بلوط : اين جنگلها در ارتفاعات رشته كوه آلاداغ در غرب منطقه قرار گرفته‌اند كه در واقع ادامه جنگلهاي خزري در شمال خراسان هستند . گونه هاي غالب درختي اين جنگلها عبارتند از بلوط زرشك ، ارس ، ارغوان ، زالزالك وحشي و ...

جنگلهاي پهن‌برگ پسته : اين جنگلهاي منحصر به فرد كه از گونه پسته معمولي مي‌باشند فقط در سمبل استان خراسان در منطقه خواجه از توابع شهرستان سرخس و منطقه تلگرد از كلات نادر و تازان‌قابه در منطقه راز و جرگلان واقع شده‌اند و گونه‌هاي غالب آن پسته معمولي ، ارس ، بنه و زرشك و ... مي‌باشد .

جنگلهاي پراكنده ارس : اين جنگلها در سرتاسر ارتفاعات هزارمسجد و بينالود پراكنده هستند و در گذشته تقريبا تمامي منطقه را پوشانده بودند . ليكن به دليل استفاده بي‌رويه و تخريب آن جهت احداث خانه و سوخت و همچنين توليد ذغال از بين رفته و بصورت پراكنده در شمال خراسان قرار دارند كه مهمترين آنها جنگلهاي ارس ، آلاداغ ، گلول‌شيروان ، لائين‌نو هزار مسجد ، شمخان قوچان و تندوره درگز مي‌باشند .

ب :جوامع مرتعي : جوامع گياهي مرتعي شمال خراسان به شرح زير مي باشند :

مراتع ييلاقي يا كوهستاني : تقريباً كليه ارتفاعات شمال خراسان به صورت مراتع ييلاقي مورد استفاده دامداران مي‌باشد و در واقع از گذشته‌هاي دور دامداران مناطق بياباني اطراف جهت ييلاق به اين ارتفاعات مي‌آمده‌اند و به همين جهت مراتع آن از اهميت زيادي برخوردار است . مهمترين گونه‌هاي گياهي آن كلاه ميرحسن ، گون ، كتيرا ، خارگوني ، قياق ، علف باغ و ... مي‌باشند .

مراتع دشتي يا قشلاق : اين مراتع از نظر توپوگرافي در تپه‌ماهورها و يا دشتهاي منطقه واقع شده و به لحاظ اينكه دامداران در فصل سرد سال عمدتاً دامهاي خود را در اين مناطق نگهداري مي‌كنند . به مراتع قشلاقي معروف شده‌اند ، معروفترين مراتع قشلاقي شمال خراسان دشت درگز ، سرخس ، پاكوه مشهد ، دشت جاجرم ، مانه و سملقان بجنورد و ...مي‌باشند. گونه‌هاي غالب گياهي در اين مراتع درمنه، قيچ ، تاغ ، كلاه ميرحسن ، خارشتر ، كنگرها و ... هستند .

بررسيها و آمار و اطلاعات موجود نشان مي‌دهد ، مجموع مساحت مراتع شمال خراسان 4032730 هكتار مي‌باشد كه از اين مقدار 507072 هكتار 7/12 درصد مراتع خوب ، 1201218 هكتار 7/29 درصد مراتع متوسط و 232440 هكتار 6/57 درصد مراتع فقير هستند . همچنين 1/36 درصد مراتع در شهرستان بجنورد ، 72/8 درصد اسفراين ، 33/5 درصد شيروان ، 41/8 درصد قوچان ، 16/10 درصد درگز ، 47/6 درصد چناران ، 4/12 درصد مشهد و 8/11 درصد شهرستان سرخس قرار دارند .

جدول (5) وسعت و كيفيت مراتع شمال خراسان را به تفكيك شهرستان نشان مي‌دهد .