مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

مقاله 81-جلوه های اهورایی و اهریمنی در شاهنامه فردوسی122ص

فهرست مطالب

عنوان صفحه

 

چکیده.. 1

مقدّمه..... 2

فصل اول : کلیات پژوهــش

طرح مسئله

ضرورت و اهمیّت موضوع

پیشینه­ی پژوهش

هدف تحقيق و ضرورت آن

سوالات

روش تحقیق

فصل دوم: مفاهيم كلّي در شاهنامه ي فردوسي

اهورا مزدا .................................................................................................................. 3

سروشّ........................................................................................................................ 5

فرّ................................................................................................................................ 8

عقل و خرد ................................................................................................................. 13

سيمرغ......................................................................................................................... 18

آتش............................................................................................................................ 27

اهريمن........................................................................................................................ 33

ا‍ژدها........................................................................................................................... 37

نفس............................................................................................................................ 41

فصل سوم : جلوه هاي اهورايي در شاهنامه ي فردوسي

 

كيومرث....................................................................................................................... 44

هوشنگ....................................................................................................................... 47

طهمورث..................................................................................................................... 51

كاوه............................................................................................................................ 54

فرانك.......................................................................................................................... 57

 

فهرست مطالب

عنوان صفحه

 

فريدون........................................................................................................................ 59

ايرج............................................................................................................................ 65

منوچهر........................................................................................................................ 69

سام.............................................................................................................................. 73

رودابه.......................................................................................................................... 79

اغريرث....................................................................................................................... 84

تهمينه.......................................................................................................................... 87

رستم........................................................................................................................... 92

كيقباد........................................................................................................................... 112

سهراب........................................................................................................................ 117

گودرز......................................................................................................................... 126

سياوش........................................................................................................................ 130

فرنگيس....................................................................................................................... 146

گيو.............................................................................................................................. 152

منيژه............................................................................................................................ 158

كيخسرو....................................................................................................................... 162

فرامرز......................................................................................................................... 175

گشتاسپ .................................................................................................................... 179

زرتشت....................................................................................................................... 186

زرير............................................................................................................................ 190

پشوتن......................................................................................................................... 195

كتايون......................................................................................................................... 198

داراب.......................................................................................................................... 200

اردشير بابكان............................................................................................................... 203

شاپور اورمزد ( ذوالاكتاف).......................................................................................... 207

 

فهرست مطالب

عنوان صفحه

 

بهرام گور.................................................................................................................... 211

كسري انوشيروان......................................................................................................... 225

بوذرجمهر.................................................................................................................... 238

يزدگرد......................................................................................................................... 244

رستم و فرخزاد هرمزد.................................................................................................. 247

شهران گراز................................................................................................................. 247

فصل چهارم : جاوه هاي اهريمني در شاهنامه ي فردوسي

ابليس........................................................................................................................... 250

ضحاك........................................................................................................................ 253 تور 256

سلم............................................................................................................................. 259

پشنگ.......................................................................................................................... 261

افراسياب..................................................................................................................... 265

ديو سپيد...................................................................................................................... 270

زن جادوگر ................................................................................................................. 271

شاه مازندران............................................................................................................... 272

هومان.......................................................................................................................... 275

سودابه......................................................................................................................... 278

گرسيوز....................................................................................................................... 280

كافور مردمخوار.......................................................................................................... 282

بازور جادو.................................................................................................................. 284

خاقان چين................................................................................................................... 285

اكوان ديو.................................................................................................................... 289

بيدرفش....................................................................................................................... 292

ارجاسپ...................................................................................................................... 293

 

فهرست مطالب

عنوان صفحه

 

شغاد............................................................................................................................ 299

بهمن اسفنديار.............................................................................................................. 303

ماهيار و جانوشيار........................................................................................................ 306

خواهر بهمن................................................................................................................. 307

مزدك.......................................................................................................................... 309 نوشزاد 313

فرايين ( گراز)............................................................................................................. 314

ماهوي......................................................................................................................... 315

فصل پنجم : جلوه هاي اهورايي و اهريمني ( جلوه هاي دوگانه)

جمشيد........................................................................................................................ 316

كيكاوس...................................................................................................................... 319

پيران............................................................................................................................ 329

اسفنديار...................................................................................................................... 337

هماي چهر زاد.............................................................................................................. 345

نتيجه .......................................................................................................................... 348

منابع و مآخذ................................................................................................................ 349

چكيده ي انگليسي

 

 

چكيده:

 

جلوه هاي اهورا و اهريمن معرّفي كننده ي زيبايي ها در برابر زشتي هاي پادشاهان و پهلوانان و زنان و انسانهاي اهورايي ، الهي و آزاديخواه در برابر اشخاص اهريمني ، ستمگر ، زورگو و زياده خواه است ؛ در واقع بيانگر صف آرايي حق در برابر باطل و خوبي و نيكي در برابر زشتي ها و پليدي هاست .

در اين طرح تحقيقي به طور مشخّص به شناسايي چهره هاي اهورايي و اهريمني در شاهنامه ي فردوسي پرداخته شده و با دلايل و شواهد روشن علل اهورايي و اهريمني بودن آنها بيان شده است.

 

آميختگي نظم و نثر در يكجا و سادگي و صراحت در اين طرح زيبايي خاصّي به آن بخشيده است . جلوه هاي اهورا و اهريمني در حقيقت از درد و رنج انسانهاي خداپسند ، آزاده خواه ، شجاع و حق طلب حكايت دارد و از زشتي ها ، دروغ و نيرنگ ، خيانت ، ناپاكي و بيداد ، و قدرت و شهرت طلبي پادشاهان و سرداران توراني پرده بر مي دارد.

 

عملكرد و رفتار و خلق و خوي افراد در مسير تحقيق كاملاً آشكار است ، به طوريكه هر خواننده اي مي تواند با خواندن جلوه ها مفاهيم قابل ملاحظه اي درك و دريافت كند. ايران و ايراني كه همواره بر پاكي و بزرگ منشي معروف بوده اند در مقابل زياده خواهي ها ، ستمگريها و قدرت طلبي هاي تورانيان قرار مي گيرند و در واقع شاهنامه صحنه ي جنگ تمام عيار عدل و داد مقابل ظلم و بيداد است.

با ارايه ي اين طرح چهره ها و جلوه ها كاملا از هم متمايز شده است. مي توان گفت بازتابي از نحوه ي زندگي و كردار، رفتار، گفتار و پندار اشخاص در شاهنامه است. جلوه هاي نيك آن مي تواند به عنوان سر مشق انسانهاي آزاده و حق جو قرار گيرد.

 

مفاهيم آن حاكي از عبرت هاي تاريخي در مسير زمان بر خاسته از فطرت و دل انسانهاي آكاه و آزاده كه در مقابل طوفان هاي ستم و استبداد چون كوهي سر برافراشته و استوار به ياري حق و حقيقت به پا خاسته اند.

 

 

 

 

مقدّمه :

شاهنامه ی فردوسی گنجی ارزشمند و اثری بی بدیل و بی نظیری است که سی سال در نوشتن و گرد آوری آن زحمات و درد و رنج های فراوانی کشیده شده است . شاهنامه ی فردوسی با آنکه به ایران و ایرانی تعلّق دارد اما متن و محتوا و فرهنگ حاکم در این اثر ماندگار بسان ستارگانی در کهکشان آسمان تیره و تاریک ، همه جای این آسمان علم و ادب ، حماسه و اسطوره را زرفشان و درخشان نموده است .

این کتاب اوج هنر و ایثار و شهامت و تلاش فردوسی و شعر ایرانی است که سالهای سال در قلّه ی علم و فرهنگ و ادب اران و جهان بسان مرواریدی می درخشد . بی گمان متن و محتوای شاهنامه حکایت از تلخی ها و رنج های فراوانی از پادشاهان اهورایی و اهریمنی دارد که چگونه زیسته اند و امروز چه تصویری از آنها در اذهان همگان بر جای مانده است و پهلوانان چگونه در برابر هجوم ستمگران و کینه جویان سینه سپر کرده اند و ردّ پای هر کسی بی شک در مسیر این حماسه ها و زمان پای بر جاست و روشن .

آری شاهنامه آینه ی تمام نمای تاریخ و اخلاق و فرهنگ و گذشته است . تنها اسطوره و حماسه نیست بلکه پاسخی است به ندای داد و عدل . جلوه ایست از خوب و بد ، تلخی و شیرینی دردها و احساسات پاک بشری . شاهنامه شفّاف تر ین باز گویی ست که جوانمردی و انسانیت را در لابلای صفحات به رخ می کشاند . عدل در برابر بیداد و جوانمردی در برابر ناجوانمردی و ظلم .

از آنجا که پرداختن به کلّ شاهنامه ی فردوسی کار بسیار دشوار و زمان بری است لذا تا آنجا که فرصت و امکان لازم بوده ، درگرد آوری جلوه های اهورایی و اهریمنی تلاش شده است . شاهنامه خود دعوتی ست برای مطالعه و لذت بردن از اندیشه ها و سخنان ناب و خردمندانه که هر شنونده ی عاقل و عالمی مسلّماً از آن بهره خواهد جست . امید است این تحقیق و طرح هر چند ناچیز مورد مقبول ادب دوستان و اندیشه ورزان و عاشقان به فرهنگ و اندیشه ی ایرانی قرار گرفته باشد.

 

 

 

 

اهورامَزدا : Ahurāmazdāw

« نامِ خدای یکتا در مزدیَسنا (آیین زردشتی) است. دیگرگویشهای این واژه ی دینی، اهوره مــزدا هُرمُزد، هُرمَزد، هورمَزد و اَهُرمَزد و اورمزد هستند. مرکّب از اهوره و در اوستا به معنی سرور و مولا . مزدا که به معنی حافظه آمده است که جون با اهوره استعمال می شود از آن معنی هوشیار و آگاه و دانا اراده کنند . بنابراین اهورمزدا به معنی سرور داناست برخی این کلمه را نیز خداوند جان و خرد معنـی کرده اند. «هرمز مانی را دستگیرکرد و فرمود تا او را به دروازه ی جندی شاپور آویختند». (رستگار فسایی، 88 : 128)

اهورامزدا واژه‌ای ترکیبی است و از اهورا و مزدا تشکیل شده است. در گاتاها گاهی اهورامزدا جدا از هم بکار رفته است. مزدا در بعضی بندهای گاتاها به معنی حافظه و به حافظه سپردن و به یــاد داشتن است. این واژه در سانسکریت مَذِس، به معنی دانش و هوش می‌باشد. بنابراین وقتی که مزدا برای خدا به کار برده شده است از آن معنی هوشیار و آگاه و دانا برداشت کرده اند. اهورا نیز بمعنای سرور و بزرگ است پس اهورامزدا در مجموع به معنیِ سرورِ دانا است.» ( دانشنامه ی آزاد ، 139: اهورامزد).

ویژگی‌های اهورامزدا

«اهورامزدا آفریننده ي جهان است. مزدیسنان اهورا مزدا را می‌پرستند. اهورامزدا خالق و داور همه ی چیزهای مادی و معنوی و نیز آفریننده روشنی و تاریکی و برقرار کننده نظم هستی است^. او با اندیشیدن همه چیز را هستی بخشیده است پس در واقع او از عدم می‌آفریند و با خود تنهاست. برای اهورا مزدا در هرمزد یشت، در حدود شصت صفتِ نیک آورده شده و تقریباً همه ی چیزهای خوب به وی منتسب شده است. همچنین او در مزدیسنا دارای شش صفتِ برجسته زیر است :«سپنتَه مَینیو ( مقدّس‌ترین روان) ، خشثره ویرنه (بگویش امروزی شهریور یعنی شهریار وپادشاهی که باید انتخاب و برگزیده شود،) سپنتَه آرمیتی است ( پارسایی مقدس). هورتات( بگویش امروزی خورداد بمعنی جامعیت و رسایی و امرتات جاودانگی و بی مرگی است). او اشه ی( راستی ودرستی و قانون ایزدی و پاکی است). همچنین وهومَنَه است (خوب منش) این صفات در مزدیسنا به نامِ امشاسپندان خوانده می‌شوند و زمانی پنداشته می‌شد که ایزدانی جدا از اهورامزدا هستند اما چنین تفسیری از امشاسپندان در رابطه با اهورامزدا در گاتها یافت نمی‌شود». (وستا سرخوش کرتیس، ترجمه ی عباس مخبر ، : 9 ) و ( دانشنامه ی آزاد 1390، اهورامزدا)

اهورامزدا و باورها :« نیروی مخالفِ اهورامزدا و زاینده ی بدی‌ها را اهریمن معرفی می‌کند در کیش زرتشتی، اهریمن هیچگاه توانِ ذاتی برای مقابله با قدرتِ اهورا مزدا را ندارد و رقیبی برای او نیست بلکه اهریمن همان اندیشه ی بد یا اَنگره مینیو است اما در باورِ زروانیان، اهریمن برادر و رقیبِ اهورا مزدا و پسر زروان و دارای هویتی جداگانه از اهورا مزدا است. بر پایه باورهای کهنِ زروانی که بدعتی در مزدیسناست و دیگر دینهای پس از آن چون مانویان "اهورامزدا و اهریمن هردو زاده ی زروان (خدای زمان) بودند و جهان عرصه جنگ این دو نیروی نیک و بد است ولی سرانجام چیرگی در پایانِ جهان با اهورامزداست و چون اهورامزدا پاکی مطلق است بدی در او راه ندارد . پس هر آنچه که بد است اهریمنی است. البته این سخن در هیچ جای گاهان نیست و زروان در زبان اوستایی تنها به معنای زمان است و ارتباطی با خداوند ندارد». ( دانشنامه ی آزاد 1390، اهورامزدا)

«اهورامزدا آگاه بر هر چیز است پس سرانجام در پایان کار اهریمن نابود شده و اورمزد بر او چیره می‌شود و کار جهان یکسره به نیکی خواهد گرایید.در این میان انسان و امشاسپندان و دیگر ایزدان (فرشته) و موجودات نیک ( مزدا آفریده) که همگی آفریدهٔ اهورامزدا هستند در مبارزه با دئوه‌ها (دیوها) که موجودات و پدیده‌هایی اهریمنی هستند در تلاشی کیهانی برای پیروزی نیکی بر بدی هستند در دینزردشت باور بر این است که در طبیعت دو نیروی متضاد خیر (سپنتا مینو - اثر روشنی) و شر (انگره مینو - اثر تاریکی) وجود دارد که همواره در حال نبرد با یکدیگرند. نیروهای هم زادی که در اندیشه انسان پدیدار می‌شوند مخالف نیستند، همگی در هستی انسان نیک اند و قابل ستایش. این انسان است که با اندیشه خود موجب دگرگونی در این هستی می‌شود. همان گونه که آذرگشسب این دو گوهر یعنی نیکی و بدی را مینوی می‌داند و با اندیشه انسان پیوستـه می‌خــواند زیرا سنجش نیک و بد با اندیشه انسان است و وجود خارجی ندارد یعنی نیکی جز سنجش فکری چیزدیگری نیست.». ( فیروز آذرگشسب ، 1351 : 9-137) .

« این دو نیرو را نزد پروردگار بد یا خوب نمی‌بیند بلکه لازم و ملزوم یکدیگر می‌خواند، ولی هنگامی که زرتشتیان این دو نیرو را با میزان اندیشه و پندار خود می‌سنجیم، یکی را نیک می‌پنداریم و دیگری را بد و حتی همین نیکی و بدی‌ها صورت گسترده و مطلق ندارند و بنا به محیط و زمان و مکان هر گروهی از مردم، این پندار فرق می‌کند، زیرا در جایی کاری را برخلاف دیگران نیک یا بد می‌دانند.» ( رستم شهزادی ،1360 : 23).

« ریشه ي نیکی و بدی را در نهاد و اندیشه آدمی می‌دانند ( دانش نامه ی آزاد ویکی پدیا). اما در کتاب بینش زرتشت از خنجری به نکته‌ای برخورد کردم که می‌گفت: هیچ کدام از این دو گوهر ارزش نیک بودن یا بد بودن را ندارند به بیان دیگر، اهورامزدا آنچه راکه آفریده نیک است و شرّ در آن راه ندارد. اما اختلاف موجود در هستی هر گاه در اندیشه انسان رشد کند و شکوفا شود، نیک و بد به وجود می‌آید ( خداداد خنجری ، 1380 : 8-25)

سروش : Sorōŝa

« درپهلوی : Srōŝ و در اوستاSraoŝa . سرئوشه در اوستا به معنی اطاعت و فرمانبرداری ست و مخصوصا از اوامر خداوندی . Sru یا Srav سروش از ریشه ی اوستایی در گاتها بیشتر سروش به همین معنی یاد شده . همچنین سروش در اوستا سرئوشه به عنوان اسم علم برای فرشته ای یاد شده و مقامی مهم دارد و به صفت مهین و بزرگ متصف گردیده است . وی مظهر اطاعت و نماینده ی صفت رضا و تسلیم در برابر اوامر اهورایی ست. در ادبیات متأخر زرتشتی سروش از فرشتگانی ست که در روز رستاخیز به کار حساب و میزان گماشته خواهد شد و از گاتها بر می آید که این فرشته در اعمال روز جزا دخالت دارد . و هم در کتی متاخر زرتشتی و فرهنگهای فارسی سروش پیک ایزدی و حامل وحی خوانده شده . از این رو او را با جبرئیل سامی یکی دانسته اند . محافظت روز هفدهم هر ماه به سروش ایزد سپرده شده ... » (رستگار فسایی :550 ).

سروش در شاهنامه :

فرشته ی پیام آور به شکل یکی از پریان به نزد کیومرث آمد و او را از نیّت اعمال دیو نابکار و پسر

بد نهادش آگاه ساخت، وقتی سیامک با اهریمن بچّه درگیر شد ، بچّه ی دیو ناپاک او را از پای در آورد و کیومرث از این حادثه سخت غمگین شد. سروش دوباره بر شاه فرود آمد و او را به انتقام خون سیامک از دیو خبر داد، هوشنگ فرزند سیامک درجنگ بر اهریمن و دیو تاخت و او را نابود کرد. پس از کشته شدن سیامک سروش یکباره دیگر بر کیومرث ظاهر شد و او را به ترک سوگ یک ساله اش فرا خواند و او را به نبرد با دیوان تشویق کرد . و این بار پیروزی با کیومرث بود

یکایـک بـیامـد خجستـه سـروش بسـان پــری پـلنـگینـه پـوش

بگفتش ورا زیـن سـخــن دربه​در که دشـمن چه سازد همی با پـدر

سـیامــک بـیامـد بـرهــنه تــنا بـرآویـخــت با پـور آهـرمــنا

بــزد چنـگ وارونه دیـو سـیاه دو تــا انـدر آورد بـالای شـاه

(شاهنامه ج1 : 55)

درود آوریـدش خـجـسته سـروش کزین بیش مخروش و بازآرهوش

سپـه ساز و برکش به فـرمـان من بـرآور یـکی گـرد از آنانجمن از آن بـد کنـش دیـو روی زمـین بـپرداز و پردخته کن دل ز کـین (شاهنامه ج1 :56)

سروش آسمانی به فریدون گفت که ضحاک را اسیر کرده و دو دست او را بسته و در دماوند به بند کشد و جهان را از ظلم و ستم او نجات دهد:

بیامد هم آنگه خـجسته ســروش به خوبی یکی رازگفتش به گوش

فــرو بند دستش بر آن کوه باز بـدان تا بمـاند به سخـتی دراز

ببستش بـران گــونهآویــختـــه وزو خـون دل بــر زمین ریخته

ازو نــام ضحّاک چون خــاک شد جهــان از بـد او همه پاک شد

( شاهنامه ج1: 105)

در رهایی کیخسرو از دست افراسیاب و آوردن او به ایران زمین سروش بر گودرز و کیخسرو ظاهر شد:

به تــوران یکی نامداری نوست کـجا نـام آن شاه کیخــسروست

از این تخمه از گوهر کیقبــاد ز مـادر سوی تــور دارد نژاد

میان را ببندنــد به کـین پدر کنــد کشـور تورزیـــر و زبر

چو از خواب گودرز بیــدار شد ستایش کـنان ســوی دادار شد

بدو گفــت فـرخ پی روز تو همـان اختــرگیتـی افــروز تو

به فرمان یـزدان خجسته سروش مرا روی بنمود درخواب دوش

( شاهنامه. چ مسکو ، ج 3 : 203-198)