مقاله تأثير مشاوره گروهي با رويكرد تحليل رفتار متقابل بر افسردگی و سازگاري (اجتماعی، عاطفی، آموزشی) دانش‌آموزان دبيرستاني

نوع فایل: ورد قابل ویرایش (docx)

تعداد صفحات: 117 صفحه با منابع فارسی و انگلیسی

نکته: این مقاله منحصر به فرد بوده و برای اولین بار در اینترنت توسط سایت http://daneshjooqom.ir قرار داده شده است که می توان به عنوان پایان نامه و رساله کارشناسی ارشد علوم تربیتی و روانشناسی با کمی تغییرات به کار برده شود .

 

فهرست و قسمتی از متن مقاله تأثير مشاوره گروهي با رويكرد تحليل رفتار متقابل بر افسردگی و سازگاري (اجتماعی، عاطفی، آموزشی) دانش‌آموزان دبيرستاني

فصل اولکلیات پژوهش..... 1

۱-۱ مقدمه. 2

۲-۱ بیان مسئله.... . 5

۳-۱ اهمیت و ضرورت پژوهش . 9

۴-۱ اهداف پژوهشی.. 10

۵-۱ فرضیههای پژوهش. 11

۶-۱ تعاریف متغیرها... 12

۱-۶-۱ مشاوره گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل. 12

۲-۶-۱ افسردگی.... . 13

۳-۶-۱ سازگاری.. 13

فصل دومپیشینه پژوهش 15

۱-۲ پیشینه پژوهش... .. 16

۱-۱-۲ بخش اول: سازگاری............................................................................................................... 16

۱-۱-۱-۲ تعريف سازگاري............................................................................................................ 16

۲-۱-۱-۲ عوامل مؤثر بر سازگاري.................................................................................................... 17

۳-۱-۱-۲ انواع سازگاري............................................................................................................... 20

سازگاری عاطفی...................................................................................................................... 20

سازگاری اجتماعی.................................................................................................................... 21

سازگاری آموزشی.................................................................................................................... 22

۴-۱-۱-۲ روش‌ها يا اشكال سازگاري................................................................................................ 23

۵-۱-۱-۲ ملاك‌هاي سازگاري مطلوب............................................................................................... 24

۶-۱-۱-۲ ويژگيهاي افراد سازگار..................................................................................................... 25

۲-۱-۲ بخش دوم: افسردگی............................................................................................................... 26

1-2-1-2 اﻓﺴﺮدﮔﯽ.................................................................................................................. 28

1-1-2-1-2 اﻓﺴﺮدﮔﯽ ﺧﻔﯿﻒ...................................................................................................... 28

2-1-2-1-2 اﻓﺴﺮدﮔﯽ ﺣﺎد......................................................................................................... 29

3-1-2-1-2 ﺑﻬﺖ زدﮔﯽ............................................................................................................ 29

2-2-1-2 اﻓﺴﺮدﮔﯽ، ﯾﮏ ﺗﺠﺮﺑﻪ.................................................................................................... 29

3-2-1-2 اﻓﺴﺮدﮔﯽ ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري..................................................................................................... 30

4-2-1-2 انواع افسردگی........................................................................................................... 32

4-2-1-2 ﺣﺎﻻت اﻓﺴﺮدﮔﯽ......................................................................................................... 35

5-2-1-2 اﻓﺴﺮدﮔﯽ در ﮐﻮدك..................................................................................................... 37

6-2-1-2 اﻓﺴﺮدﮔﯽ در ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ................................................................................................... 38

7-2-1-2 اﻧﻮاع اﺧﺘﻼﻻت اﻓﺴﺮدﮔﯽ............................................................................................... 39

8-2-1-2 ﺣﻤﻠﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﮐﻨﻨﺪهي اﻓﺴﺮدﮔﯽ................................................................................. 42

9-2-1-2 اﻓﺴﺮدﮔﯽ و ﺧﻮدﮐﺸﯽ................................................................................................... 42

10-2-1-2 ﻋﻠﻞ اﻓﺴﺮدﮔﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري................................................................................. 43

11-2-1-2 ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻓﺴﺮدﮔﯽ...................................................................................................... 45

12-2-1-2 روشﻫﺎي درﻣﺎن اﻓﺴﺮدﮔﯽ............................................................................................ 47

13-2-1-2 ﺧﺼﯿﺼﻪﻫﺎي ﺷﺨﺼﯿﺖ در اﻓﺴﺮدﮔﯽ................................................................................. 48

۳-۱-۲ بخش سوم: مشاوره گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل.................................................................... 49

۱-۳-۱-۲ نظريه تحليل رفتار متقابل................................................................................................ 49

۲-۳-۱-۲ مباني نظري نظريه تحليل رفتار متقابل..................................................................................... 50

۱-۲-۳-۱-۲ الگوي حالات نفساني............................................................................................... 50

۳-۳-۱-۲ موقعيتهاي رواني و طرحهاي زندگي...................................................................................... 54

۴-۳-۱-۲ آسيب‌شناسي رواني از ديد تحليل رفتار متقابل.......................................................................... 56

الف) آسيب‌شناسي ساختی.......................................................................................................... 56

ب) آسيب‌شناسي كاركردي.......................................................................................................... 56

۵-۳-۱-۲ هدف درمان در تحليل رفتار............................................................................................... 57

۶-۳-۱-۲ فرآيند گروهي در رويكرد تحليل رفتار متقابل........................................................................... 57

۷-۳-۱-۲ ارزشهاي مشاوره گروهي................................................................................................... 59

۴-۱-۲ سازگاري از ديدگاه تحليل رفتار متقابل...................................................................................... 60

۲-۲ مروري بر پيشينهی تحقيق.............................................................................................................. 62

۳-۲ جمع‌بندي مطالب................................................................................................................... 66

فصل سومروش شناسی................................................................................................................... 68

۱-۳ روش پژوهش........................................................................................................................... 69

۲-۳ جامعه آماری............................................................................................................................ 70

۳-۳ نمونه و روش نمونه‌گيري............................................................................................................. 70

۴-۳ ابزار پژوهش............................................................................................................................ 70

۱-۴-۳ پرسشنامهی سازگاري سينها و سينگ......................................................................................... 70

۲-۴-۳ پرسشنامهی افسردگی بک...................................................................................................... 72

3-۴-۳ گزارش جلسات مشاورگروهی با رويكرد تحليل رفتار متقابل............................................................. 73

۵-۳ روش اجرا و گردآوری دادهها....................................................................................................... 74

۶-۳ روشهای تحلیل آماری دادهها........................................................................................................ 75

فصل چهارمتجریه و تحلیل دادهها..................................................................................................... 76

۱-۴ آمار توصیفی............................................................................................................................ 77

۲-۴ آمار استنباطی........................................................................................................................... 80

فصل پنجمبحث و نتیجهگیری............................................................................................................. 95

۴-۵ محدودیتهای پژوهش................................................................................................................. 101

۵-۵ پیشنهادات تحقیق..................................................................................................................... 102

منابع.......................................................................................................................................... 103

 

 

فهرست جداول

جدول 1-3 ماتريس همبستگي سه حوزه پرسشنامه سازگاري سينهاوسينگ................................................................. 71

جدول 1-4 توزيع فراواني و درصد گروه سنی به تفکیک گروه­های مورد مطالعه........................................................ 78

جدول 2-4 آماره­های متغیرها در دو گروه کنترل و آزمایش قبل و بعد از مداخله........................................................ 80

جدول 3-4 آزمون شاپیرو- ویلک برای نمرات افسردگی...................................................................................................... 81

جدول 4-4 آزمون لوین برای بررسی همگنی واریانس­ها............................................................................................. 81

جدول 5-4 نتایج آزمون آنکووا برای بررسی فرضیه تحقیق......................................................................................... 82

جدول 6-4 آماره­های متغیرها در دو گروه کنترل و آزمایش قبل و بعد از مداخله........................................................ 84

جدول 7-4 آزمون شاپیرو- ویلک برای نمرات سازگاری اجتماعی...................................................................................... 85

جدول 8-4 آزمون لوین برای بررسی همگنی واریانس­ها............................................................................................. 85

جدول 9-4 نتایج آزمون آنکووا برای بررسی فرضیه تحقیق......................................................................................... 86

جدول 10-4 آماره­های متغیرها در دو گروه کنترل و آزمایش قبل و بعد از مداخله.................................................... 88

جدول 11-4 آزمون شاپیرو- ویلک برای نمرات سازگاری عاطفی....................................................................................... 88

جدول 12-4 آزمون لوین برای بررسی همگنی واریانس­ها.......................................................................................... 89

 

فهرست نمودارها

 

نمودار 1-4 فراوانی گروه­های سنی در گروه نمونه............................................................................................................... 79

نمودار 2-4 نمرات افسردگی پیش آزمون و پس آزمون در گروه آزمایش و کنترل............................................................... 83

نمودار 2-4 نمرات سازگاری اجتماعی پیش آزمون و پس آزمون در گروه آزمایش و کنترل................................................ 87

نمودار 2-4 نمرات سازگاری عاطفی پیش آزمون و پس آزمون در گروه آزمایش و کنترل................................................... 90

نمودار 2-4 نمرات سازگاری آموزشی پیش آزمون و پس آزمون در گروه آزمایش و کنترل................................................ 94

چکیده

هدف پژوهش حاضر آگاهی از میزان تأثير مشاوره گروهي با رويكرد تحليل رفتار متقابل در افسردگی و سازگاري (اجتماعی، عاطفی، آموزشی) دانش‌آموزان دبيرستاني استان تهران بود. این پژوهش بر روی 40 نفر از دانش ­آموزان مقطع متوسطه انجام شد که این 40 نفر از بين دانش­آموز یک دبیرستان، افرادي كه بالا‌ترين نمره افسردگی و پایین­ترین نمره سازگاری را داشتند انتخاب شدند و به تصادف 20 نفر در گروه آزمايشي و 20 نفر در گروه كنترل جايگزين شدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامه سازگاری و افسردگی بک بود. طرح پژوهش پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل است که با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس (آنکوا) استفاده شد. نتایج نشان داد مشاوره گروهي با رويكرد تحليل رفتار متقابل به کار رفته در مطالعه بر دانش­آموزان دبیرستانی در پیش آزمون و پس آزمون با اندازه 690/0 و در گروه آزمایش با اندازه اثر 622/0 سبب کاهش افسردگی دانش‌آموزان گروه نمونه شده است. در پیش آزمون و پس آزمون با اندازه 695/0 و در گروه آزمایش با اندازه اثر 425/0 سبب افزایش سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان گروه نمونه شده است. در پیش آزمون و پس آزمون با اندازه 801/0 و در گروه آزمایش با اندازه اثر 440/0 سبب افزایش سازگاری عاطفی دانش‌آموزان گروه نمونه شده است. در پیش آزمون و پس آزمون با اندازه 534/0 و در گروه آزمایش با اندازه اثر 379/0 سبب افزایش سازگاری آموزشی دانش‌آموزان گروه نمونه شده است.

 

کلید واژه: سازگاری، افسردگی، رویکرد تحلیل رفتار متقابل

 

فصل اول

کلیات پژوهش

  

 

۱-۱ مقدمه

ﺭﺷﺪ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻭ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻮﺟﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﻐﻴﻴﺮﺍﺕ ﺩﺭ ﻧﺤﻮﻩ ﺗﻔﻜﺮ، ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﻧﺘﺰﺍﻋﻲ، ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻭ ﺁﻳﻨﺪﻩﻧﮕﺮ ﺷﺪﻥ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻧﻮﺟﻮﺍﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪﺍﻱ ﺍﺯ ﺧﻮﺩ نشان می­دهند. ﻧﻮﺟﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺗﺪﺭﻳﺞ ﺍﺭﺯﺵﻫﺎﻱ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ، ﻭﺍﺭﺩ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﻱ ﺧﻮﺩ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﻱ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻭﺍﻗﻌﻴﺖﻫﺎﻱ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺍﻧﻌﻄﺎﻑﭘﺬﻳﺮﻱ، ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻭ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﻭﻗﺘﻲ ﻧﻮﺟﻮﺍﻥ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﺍﺳﺘﻘﻼﻝ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻭ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﭘﺨﺘﮕﻲ ﻭ ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﻇﻬﻮﺭ ﻧﻮﺟﻮﺍﻥ ﺭﺍ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻭ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻋﻤﺪﻩ ﻧﻮﺟﻮﺍﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺩﻭﺭﻩ، ﻛﺴﺐ ﻧﻮﻋﻲ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﺍﻃﻤﻴﻨﺎﻥ ﺍﺯ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺍﺳﺖ (پلیزکا[1]،2000).

ﺍﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﮊﻧﺘﻴﮏ ﺩﺭ ﭼﺮﺧﻪ ﺗﺤﻮﻝ ﺁﺩﻣﯽ، ﺩﻭﺭﻩﺍﯼ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﮐﻮﺩﮐﯽ ﻭ ﺑﺰﺭﮔﺴﺎﻟﯽ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽﮔﻴﺮﺩ به ﺩﻭﺭﻩ ﻧﻮﺟﻮﺍﻧﻲ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺍﺳﺖ (فتحی آشتیانی و همکاران، 1375). نوجوانی، ﺩﻭﺭﻩﺍﻱ ﺍﺯ ﺭﺷﺪ، ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮﺍﺕ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺒﻮﺭ ﺷﺨﺺ ﺍﺯ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﺑﺰﺭﮔﺴﺎﻟﻲ ﺍﺳﺖ. ﻭ ﻃﻴﻒ ﺳﻨﻲ ۱۱-۲۰ ﺳﺎﻝ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮﺩ. ﺩﺭ ﻃﻲ ﺍﻳﻦ ﺩﻭﺭﻩ، ﺗﻐﻴﻴﺮﺍﺕ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ، ﺭﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻲﮔﻴﺮﺩ (ﺣﻴﺪﺭﻱ پهلوﻟﻴﺎﻥ، 1389). ﺍﻳﻦ ﺗﺤﻮﻝ ﻭ ﺩﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﺩﺭ ﻣﻮﺍﺭﺩﯼ ﻣﯽﺗﻮﺍﻧﺪ ﺧﻄﺮ ﺁﻓﺮﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺻﺪﻣﻪ ﻭ ﺁﺳﻴﺒﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻭﺭﺩ. ﺑﮕﻔﺘﻪ ﻳﮏ ﺭﻭﺍﻥﺷﻨﺎﺱ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩ ﻧﻮﺟﻮﺍﻧﯽ ﺑﻪ ﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﺯﻳﺎﺩ ﺭﻧﺞ ﺩﺭﻭﻧﯽ، ﻓﺸﺎﺭ ﻋﺎﻃﻔﯽ، ﻧﮕﺮﺍﻧﯽ، ﺗﺮﺱ، ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ ﻭ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﮔﻨﺎﻩ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ ﺍﺯ ﺩﻭﺭﺍﻥﻫﺎﯼ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺳﺖ (قایمی، 1380). ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﻧﻮﺟﻮﺍﻥﻫﺎ ﺑﯽﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻫﻤﺘﺎﻫﺎﯼ ﺧﻮﺩ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ ﻭ ﺩﺍﺋﻢ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺍﻧﺤﺮﺍﻑ ﺍﺯ ﺍﻟﮕﻮﻫﺎﯼ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﻧﺘﻈﺎﺭ، واقعی یا خیالی، ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﺣﻘﺎﺭﺕ، ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﺩﺍﺩﻥ ﺍﻋﺘﻤﺎﺩ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و ناسازگاری ﮔﺮدﺩ (پورافکاری، 1377).

توان سازگاري^[2] در انسان از جمله خصيصه‌هايي تلقي مي‌شود كه نقش اساسي در تأمين بهداشت رواني و جسماني او دارد، زيرا مجموعه‌اي از كنش‌ها و رفتارها شرايط و موقعيت‌هاي جديد فراهم مي‌آورد كه آدمي قادر مي‌شود با ارائه پاسخ‌هاي مناسب راه كمال را طي كند و اين پيشرفت در مقوله رواني و جسماني قابل مشاهده است، زيرا كاركرد مؤثر در نقش‌ها و تكاليفي كه فرد براي آن­ها اجتماعي شده را به همراه مي‌آورد (نوربان و محمديان شعرباف، 1386).

سازگاري در فرهنگ روان‌شناسي، عبارت است از رابطه‌اي كه هر ارگانسيم با محيط خود برقرار مي‌كند. اين اصطلاح معمولاً به سازگاري روان‌شناختي يا اجتماعي با توجه به معناي ضمني مثبت آن اشاره دارد. يعني فرد خوب سازگار يافته و اين اصطلاح وقتي به كار برده مي‌شود كه فرد در يك فرايند جاري و غني از رشد بالقوه خودش، درگير است و به تغييرات محيطي به طرز مؤثري واكنش نشان مي‌دهد. اين واژه از طرفي اشاره به يك حالت تعادل كامل بين ارگانيسم و محيط دارد؛ حالتي كه در آن همه نيازها ارضاء شده‌اند و عملكردهاي ارگانيسمي به آساني تحقق بخشيده مي‌شوند (عيديان، 1389).

افسردگی نیز جزء اختلالات عاطفی یا اختلالات خلق و خوی قرار داده می­شود و نوجوان دچار آشفتگی فكری، عاطفی، رفتاری و حتی بیماری­های جسمانی می­گردد (کنسپر[3]، 2001). در كودكان و نوجوانان افسردگی با ویژگی­های بالینی مانند: تحریک­پذیری، كاهش علاقه و لذت در تمام یا تقریباً تمام فعالیت­ها، كاهش قابل ملاحظه وزن بدون گرفتن رژیم غذایی یا افزایش وزن (در كودكان نرسیدن به وزن مورد نظر)، كم­خوابی یا پرخوابی تقریباً هر روز، كندی یا تندی روانی حركتی تقریباً هر روز، احساس خستگی یا فقدان نیرو تقریباً هر روز، احساس بی­ارزشی یا احساس گناه مفرط و نامناسب، كاهش توانایی برای تفكر و تمركز، بلاتصمیمی، افكار تكرارشونده، ناسازگاری اطلاق می­شود (پور افکاری، 1386).

با توجه به تحقيقات صورت گرفته، نظريه­ی تحليل رفتار متقابل، نظريه قابل فهم و پيشرفته روانشناسي درباره­ی تفكرات، احساسات و ارتباطات افراد است و درك آن براي سنين نوجواني راحت‌تر است و از طرفي رويكردي است كه مفاهيم و متون آن براي گروه­هاي درماني طراحي شده و نوجوانان گرايش شديدي به شركت در گروه دارند (كرسني^[4]، به نقل از شفيع‌آبادي، 1380). بنابراين طبق نظريات فوق، سازگاري براي انسان يك ضرورت و امر حياتي به شمار مي‌آيد. از آنجا كه انسان در گروه متولد مي‌شود و در گروه زندگي مي‌كند و اجتماعي مي‌شود و در گروه كار مي‌كند و حتي در گروه توان سازگاري خود را از دست مي‌دهد و ناسازگار مي‌شود، بر اين اساس و به لحاظ اهميت مشاوره و روان درماني گروهي كه نقش اساسي در جلوگيري از اتلاف وقت و هزينه به همراه دارد. در اين پژوهش سعي بر آن است كه تأثير مشاورة گروهي با رويكرد تحليل رفتار متقابل (TA)[5] بر سازگاري اجتماعی[6]، عاطفي^[7] و آموزشي^[8] و همچنین افسردگی دانش‌آموزان مورد بررسي قرار گيرد.

 

۲-۱ بیان مسئله

بسیاری از دانش­آموزان به دلیل داشتن افکار بدبینانه و منفی ناسازگارانه و غیرمنطقی نسبت به آینده خودشان ناامید هستند و خطر ابتلا به مسائل روانی مانند افسردگی بیش از پیش سلامت آن­ها را تهدید می­کند. جمعیت شایان توجهی از دانش­آموزان نسبت به مشکلاتشان نگاهی مبالغه­آمیز و آشفته کننده دارند و خودشان را به عنوان فردی می­پندارند که هیچ کنترلی بر محیط و یا رفتارهای مخرب هود ندارند (رفاهی، فرح­بخش، 1387).

شیوع افسردگی در اواخر قرن اخیر به طور چشمگیری در جوانان رو به افزایش نهاده است. بعضی از پژوهشگران بر این باور هستند كه اختلالات افسردگی در نوجوانان بسیار كمتر از حد واقعی آن مورد تشخیص و درمان قرار می­گیرند (بورت[9]، 2002). نتایج برخی بررسی­ها نشان داده است كه 20 درصد دانش­آموزان به طور عمیق دچار غم زدگی یا دچار بعضی از انواع بیماری­ها و یا اختلالات روانی می­باشند. در دنیایی كه ما در آن زندگی می­كنیم، میزان تعارضات و كشمكش و ناسازگاری­های زندگی افزایش یافته است (فلمینگ[10]، 2004).

همچنین به تدريج كه انسان رشد مي‌كند به طور پيوسته بايد ساختارهاي رواني خود را از نو سازمان بدهد تا بتواند به گونه‌اي مؤثر با محيط خود برخورد نمايد. به عبارت ديگر، قدرت سازگاري خود را بالا ببرد تا بتواند با محيط هماهنگ باشد. سازگاري مستلزم تعاملي است كه در آن شخص به گونه‌اي نيازهاي شخصي خود را در ارتباط عملي با انتظارات محيط هماهنگ مي‌كند. پياژه^[11] معتقد است كه اين فرايند از طريق درونسازي يا جذب و برون‌سازي يا انطباق انجام مي‌گيرد (به نقل از وظيفه‌شناس، 1387).

عوامل زيادي با سازگاري كه يك ضرورت حياتي براي انسان محسوب مي‌شود در ارتباطند، كه مهمترين آن­ها «نحوه­ی برقرار كردن ارتباط و تعامل با ديگران» مي‌باشد. به عبارت ديگر، ارتباط و تعامل ناموفق باعث بوجود آمدن ناسازگاري در فرد، خصوصاً در نوجوانان و جوانان كه داشتن تعاملات اجتماعي به ارتباط با ديگران بويژه همسالان نقش مهمي در سلامت رواني آن­ها دارد، مي‌شود (احمدي، 1385).

از ديدگاه روانشناسي ارتباطات، كوچكترين واحد ارتباطي در اجتماع رابطه­ی بين دو شخصيت است. برن^[12]، معتقد است كه شخصيت هر انساني از سه بخش كه در ارتباط با يكديگر هستند تشكيل مي‌شود. كودك،‌ والد و بالغ. بنابراين وقتي انسان مي‌خواهد در جامعه سازگار باشد، بايد ابتدا خصوصيات شخصيتي سه‌بعدي خود را بشناسد و سپس وارد اجتماع شود. آنگاه خصوصيات سه‌بعدي طرف مقابل را نيز به طور نسبي بشناسد تا بهتر بتواند با او ارتباط برقرار كند. اگر ندانيم چگونه و با كدام بُعد و در چه موقعيتي رابطه انساني برقرار كنيم­، دچار شكست در تعامل اجتماعي شده و حالت سرخوردگي و ناكامي پيدا مي‌كنيم و در نهايت با محيط انساني خود ناسازگار مي‌شويم (شفيع‌آبادي و ناصري، 1380).

تحليل رفتار متقابلبه روابط و مشکلات دروني شخص و رابطه انسان‌ها با يکديگر توجه خاصي دارد و اعتقاد بر اين است که اگر افراد با يكديگر روابط سالم، صميمانه و صادقانه داشته باشند و آن را جايگزين روابط مخرب، منفي و تحقير‌آميز نمايند قادر خواهند بود که از فشار‌هاي رواني خود و ديگران بکاهند و از زندگي لذت بيشتري ببرند (برن، ترجمه فصيح، 1383).

بسياري از روانشناسان معتقدند كه مشاوره گروهي سيستم مداخله­اي بي­مانندي است كه مفاهيم، راهنمايي و درمان را از طريق تعامل افراد با يكديگر در گروه بيان مي­كند كه اين فرايند به نوبه خود نوعي روان درماني خاصي را ارائه مي­دهد. در مشاوره­ی گروهي از نظريه­هاي مختلفي استفاده مي­شود، يكي از نظريه­هاي كاربردي در مشاوره گروهي رويكرد تحليل رفتار متقابل مي­باشد .اين نظريه براي به كارگيري در گروه و گروه درماني­، رويكردي عامي و مناسب است. برن معتقد است كه درمان گروهي اطلاعات بيشتري را درباره­ي برنامه­هاي شخصي زندگي فرد ارائه مي­دهد. در رويكرد فردي تعامل بين دو نفر (مشاور و مراجع) برقرار مي­شود، در حالي كه در گروه فرد از تجارب بيشتري استفاده مي­كند و براي كسب مهارت­ها زمان كمتري را صرف مي­نمايد. از طريق روش تحليل رفتار متقابل و تعامل گروهي به اعضاء كمك مي­شود تا در سطح مقبول و مناسبي با ديگران ارتباط برقرار كنند و آگاهي و ارتباط خود را با ديگران فزوني بخشند(برن به نقل از نوابي نژاد، 1388).

تحليل رفتار متقابليک تئوري روان‌شناسي است که توسط دکتر اريک برن در سال 1950 ميلادي ارائه گرديد و به لحاظ کاربرد آن در حل مشکلات احساسي و رفتاري، مورد قبول جامعه روان‌شناسي قرار گرفته و تدريجاً در زمينه‌هاي مشاوره، روان‌کاوي، گروه درماني، مديريت، جامعه‌شناسي، توسعه سازماني و آموزش، نظريه‌هاي جديدي ارائه نموده و گسترش پيدا کرده است. ابهام و پيچيدگي در مفاهيم، تخصصي بودن و زمان طولاني درمان در ديگر روش‌هاي روان درماني باعث شد تا تحليل رفتار متقابل با مفاهيم اساسي و واژه‌هاي ساده سريعاً جايگزين روش‌هاي روان درماني قديمي گرديد. به همين جهت تحليل رفتار متقابل عموميت يافته و هر جا که انسان‌ها حضور داشته و با يکديگر ايجاد رابطه مي‌نمودند کاربرد عملي پيدا کرد و ابزاري براي تغيير و حل مشکلات قرارگرفت. تحليل رفتار يک مکتب علمي کاربردي مي‌باشد که در آن از به کار بردن مفاهيم پيچيده اجتناب شده است و نظريات آن به صورتي مطرح شده‌اند که به راحتي مي‌توان آن­ها را مشاهده و تجربه نمود (برن، ترجمه فصيح، 1383).

به نظريه برن مراحل تغيير رفتار عبارتند از: زدودن عوامل نامناسب از رفتار، تخليه روانی، توصيف و روشن­سازي شيوه­هاي ارتباط و جهت­يابي مجدد مي­باشد. گروه­هاي تحليل رفتار متقابل مسائل گذشته را به زمان حال مي­آورند و اعضاي گروه با معرفي افراد خانواده در گذشته و حال اين فرآيند را تسهيل مي­كنند؛ در نتيجه تعامل­هاي درون گروهي فرصت­هاي زيادي را به اعضا مي­دهد تا تصميمات گذشته­ي خود را مرور كنند و آن­ها را به چالش بكشند و تا به تصميمات جديدي دست يابند. در درمان گروهی تحليل رفتار متقابل گروه تجربه­ی زنده­اي را فراهم مي­آورد كه آن­ها آن را با خود به خانواده، دوستان و جامعه­اي كه در آن زندگي مي­كنند انتقال مي­دهند (برن به نقل از نوابي نژاد، 1388).

با توجه به گزارش محققین بین المللی بهداشت روانی آمریکا که گفته بود علائم افسردگی حدوداً در 8 درصد از نوجوانان مشهود است واز آﻧﺠﺎ ﻛﻪ داﻧﺶ آﻣﻮزان ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر در ﻣﺪرﺳﻪ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪاي از ﻣﻮارد ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻳﺎ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮي در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻳﺎ اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﻧﺪارﻧﺪ و در راﻫﺒﺮدﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮ ﻧﻮع اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﺎورﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪ ﺑﻪ ﻃﺮز ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﻣﺤﺪود اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺑﺎور ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺳﺎزﮔﺎراﻧﻪي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ وﺟﻮد ندارد، روﻳﻜﺮد ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ- رﻓﺘﺎري ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﺎ درﮔﻴﺮ ﻛﺮدن اﻳﻦ داﻧﺶ­آﻣﻮزان ﺑﺎ اﻓﻜﺎر و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺳﺎزﮔﺎراﻧﻪﺗﺮ و ﻛﺎﻫﺶ دادن ﺷﺪت ﻣﻄﻠﻖ­ﻧﮕﺮي و ﺧﻮدﻛﺎﻣﮕﻲ در اﻓﻜﺎر و رﻓﺘﺎرﻫﺎي آﻧ­ﻬﺎ، ﻣﻲ­ﺗﻮان ﺷﺪت ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري آﻧﻬﺎ را در اﺟﺘﻤﺎع ﻛﺎﻫﺶ داد (روﺑﻴﻨﺴﻦ[13] ،2003). ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪي اﻳﻦ ﻧﻮع رﻓﺘﺎرﻫﺎ در ﻣﺪارس، روان درﻣﺎﻧﻲ و آﻣﻮزش ﻓﺮدي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎﺷﺪ. از اﻳﻦ رو ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﮔﺮوه درﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي روان درﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮدي ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﻣﺪت درﻣﺎن ﺑﺎﺻﺮﻓﻪتر اﺳﺖ، ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﮔﺮوه درﻣﺎﻧﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ- رﻓﺘﺎري ﺳﻮد جوییم. اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوه درﻣﺎﻧﻲ در ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ، زﻳﺮا ﻓﺮد در ﮔﺮوه، ﻧﺤﻮه­ي ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮد را ﺑﺎ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻲ­ﺑﻴﻨﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ رﺷﺪ ﺑﻴﻨﺶ و ﺑﺼﻴﺮت او ﻣﻲﺷﻮد (ﻋﻈﻴﻤـﻲ، ﺟﻨﺘﻲ و ﻣﺤﻤـﻮدي، 2003) بنابراین سوال پژوهش ما این است که آیا مشاوره گروهي با رويكرد تحليل رفتار متقابل بر سازگاري (اجتماعی، عاطفي و آموزشي) و افسردگی دانش‌آموزان دبیرستانی مؤثر است؟

 

۳-۱ اهمیت و ضرورت پژوهش

انسان احتياجاتي دارد و همه روزه اكثر اوقات خود را صرف برطرف كردن آن احتياجات مي‌نمايد. بطور مثال هنگام گرسنگي تعادل بين نيازهاي بدني و انرژي موجود به هم مي‌خورد و تلاش انسان براي برقرار كردن تعادل از دست رفته باعث جريان زندگي روزمره مي‌شود. به همين مناسبت زندگي را مي‌توان عبارت از سلسله جرياناتي دانست كه در طي آن­ها تعادل انسان به هم خورده و سپس برقرار مي‌گردد. اين جريانات را كه با بوجود آمدن احتياجي شروع شده و انسان پس از انجام فعاليت‌هايي به برطرف كردن آن­ها اقدام مي‌كند، سازگاري مي‌نامند. البته نيازهاي انسان در همه موارد، به آساني برطرف نمي‌گردد و در اكثر مواقع بايد انسان نحوه­ی فعاليت‌هاي خود را تغيير دهد تا بتواند خود را با محيط تطبيق دهد، جريان سازگاري نيز كاملاً شبيه جريان فوق است و هركس احتياجاتي را كه دارد بايد برطرف نمايد تا تعادل رواني و جسماني برقرار شود (شافر^[14]، ترجمه پور مقدس، 1382).

سازگاري براي انسان يك ضرورت بسيار مهم و حياتي به شمار مي‌رود. گاهي اين ويژگي تحت تأثير فشارهاي رواني منجر به ناسازگاري مي‌شود و در واقع با اجراي پژوهش علمي است كه نشان مي­دهد چه عواملي در سازگاري و افزايش آن مؤثرند و چه عواملي باعث ناسازگاري مي‌شوند (شافر^[15]، ترجمه پور مقدس، 1382).

برخی ویژگی­های روانی هستند که اگر در نوجوان و یا جوان ظهور نماید باعث به هم خوردن سازمان روانی وی شده و در صورت وجود شرایط دیگر رفتار ناسازگار را در او شعله­ور می­کند. عوامل تقویت کننده در کلاس از جمله تشویق و تحریک دانش­آموزان دیگر و عدم درک صحیح وی توسط معلمین و مسئولین مدرسه باعث تقویت ناسازگاری می­شود. بیشتر از نیمی از نوجوانان واقع در سنین بلوغ و در حال تحصیل به خاطر وجود عواملی نظیر افت تحصیلی^[16]، احساس حقارت^[17]، احساس گناه^[18]، نگرانی^[19]، خصومت^[20] و پرخاشگری^[21] و ارتباط ناموفق با دیگران دچار ناسازگاری در مدرسه و محیط خانواده می­گردند (به نقل از احمدی، 1385) با توجه به اهمیت موضوع در این پژوهش سعی بر آن است که با تحقیق علمی تأثیر مشاوره گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر سازگاری و سلامت روان دانش­آموزان دبیرستانی مورد بررسی قرار گیرد.

 

 

 

۴-۱ اهداف پژوهشی

اهداف کلی:

هدف اصلي اين پژوهش «آگاهی از میزان تأثير مشاوره گروهي با رويكرد تحليل رفتار متقابل در افسردگی و سازگاري (اجتماعی، عاطفی، آموزشی) دانش‌آموزان دبيرستاني استان تهران» است.

 

اهداف ویژه:

1. آگاهی از میزان تاثیر مشاوره گروهي با روش تحليل رفتار متقابل در کاهش افسردگی دانش‌آموزان دبيرستاني.
2. آگاهی از میزان تاثیر مشاوره گروهي با روش تحليل رفتار متقابل در افزايش سازگاري اجتماعي دانش‌آموزان دبيرستاني.
3. آگاهی از میزان تاثیر مشاوره گروهي با روش تحليل رفتار متقابل در افزايش سازگاري عاطفی دانش‌آموزان دبيرستاني.
4. تاثیر مشاوره گروهي با روش تحليل رفتار متقابل در افزايش سازگاری آموزشی دانش‌آموزان دبيرستاني.

 

۵-۱ فرضیه­های پژوهش

1. مشاوره گروهي با رويكرد تحليل رفتار متقابل موجب کاهش افسردگی دانش‌آموزان دبيرستاني می­شود
2. مشاوره گروهي با رويكرد تحليل رفتار متقابل موجب افزایش سازگاري اجتماعي دانش‌آموزان دبيرستاني می­شود.