عنوان صفحه

چكيده
مقدمه
فصل اول: كليات
1-1- آناتومي پستان	1
1-2- بافت شناسي پستان	5
1-3- فيزيولوژي پستان	10
1-4- تاريخچه كشف هورمون پرولاكتين و شرح اعمال آن در شيردهي از ديدگاه بيولوژي سلولي	13
الف- تاريخچه كشف پرولاكتين	13
ب- مهار عمل پرولاكتين	14
ج- محرکهای پرولاكتين	14
د- اعمال پرولاكتين از ديدگاه بيولوژي سلولي	14
هـ ارزيابي پرولاكتين	15
و- نقش پرولاكتين در لاكتوژنز	15
1-5 شير مادر، محتويات و فوايد آن	16
الف- آغوز (کلستروم)	16
ب- بررسي تفاوت آغوز و شير موقتی	17
ج- محتويات و فوايد شير مادر	17
1-6- تغذيه با شير مادر	19
الف- ناکافی بودن شیر مادر	20
ب- موارد قابل توجه در طی شیردهی	22
ج- جلوگیری از بارداری در زمان شیردهی	24
د- از شیرگیری	25
1-7- اثرات شير مادر بر سيستم‌هاي گوناگون بدن نوزاد	25
الف- تأثير شير مادر بر استخوان سازي نوزاد	25
ب- تأثير شير مادر بر رشد و تكامل سيستم عصبي نوزاد	26
ج- تأثير شير مادر بر سيستم ايمني نوزاد و حمايت ايمونولوژيك غير قابل جايگزيني آن	26
د- تأثير شير مادر بر تعادل وزن، قد و رشد نوزاد	27
هـ تأثير شير مادر بر سيستم تنفسي نوزاد	27
و- تأثير شير مادر بر سيستم قلب و عروق نوزاد در سالهاي آتی زندگي	28
ز- تأثير شير مادر بر سيستم گوارشي نوزاد	28
ح- تأثير شير مادر بر سيستم شنوايي نوزاد	28
ط- تأثير شير مادر بر كاهش ميزان كم خوني نوزاد	29
ی- تأثیر شير مادر در پيشگيري از ديابت نوع 2	29
ک- تأثير تغذيه با شير مادر بر مننژيت ناشي از هموفيلوس آنفلوآنزا	29
1-8- فوايد شيردهي بر مادر شيرده	29
1-9- مقايسه محتواي شير مادر با شير گاو	30
1-10- محتواي شير خشك و مضرات آن در مقايسه با شير مادر	31
1-11- خطرات شیرخشک	34
1-12- موارد منع شيردهي	34
1-13- مادران شيرده شاغل	35
1-14- تأثیر الكل بر شيردهي	36
1-15- تأثير سيگار بر شيردهي	38
1-16- بيماريهاي پستان	39
1-16-1- ناهنجاريهاي رشد پستان	39
1-16-2- ترشّحات غير طبيعي پستان	39
1-16-3- غدد پستان	40
1-16-4- ترك و زخم نوك پستان، راههاي پيشگيري و درمان	42
1-16-5- پديده رينود	43
1-16-6- حساسيت موضعي پستان	44
1-16-7- تورم و پرخوني پستان	45
1-16-8- التهاب پستان	46
1-16-9- آبسه پستان	46
1-17- شيردهي و داروها	46
1-17-1- فاكتورهاي مؤثر در ترشّح دارو و ورود آن به داخل شير	47
1-17-2- مكانيزم انتقال داروها به داخل شير	48
1-17-3- دسته داروها بر حسب مضر یا بی ضرر بودن در طي شيردهي	48
1-17-3-1- دسته داروهاي بي‌ضرر در طي شيردهي	48
1-17-3-2- دسته داروهايي كه در طي شيردهي كمتر ايمن هستند	51
1-17-3-3- دسته داروهايي كه در طي شيردهي خطرناك هستند	52
1-17-4- موارد قابل ذکر در مورد مصرف داروها در طي شيردهي	53
1-17-5- دم كرده‌هاي گياهي بي‌ضرر در طي شیردهی	54
1-17-6- اشعه X و اسكن‌ها در طي شيردهي	65
فصل دوم: محركهاي شيردهي (گياهي و شيميايي)
2-1- گياهان داروئي محرك شيردهي	66
2-2- قطره گياهي شيرافزا	81
2-2-1- مواد مؤثره گياهان موجود در قطره شيرافزا	81
2-2-2- فارماكولوژي	82
2-3- محركهاي شيميايي: داروهاي محرك شيردهي	93
2-3-1- متوكلوپراميد، دارويي با عارضه جانبي شيرافزايي	93
فصل سوم: بررسي آماري و نتايج
3-1- مطالب جمع‌آوري شده حاصل از نظريات 200 پزشك (متخصص زنان، اطفال و ماما)	100
3-1-1- بررسي معيارهاي پزشكان در مورد سنجش كافي بودن ميزان شير مادر	100
3-1-2- بررسي علل ناكافي بودن ميزان شير مادر	100
3-1-3- موارد ذكر شده به منظور افزايش شيردهي در درجه اول	100
3-1-4- بررسي آمار بدست آمده از پزشكان (بر حسب درصد)	101
3-1-5- علل تجويز فرآورده های خوراکی متوكلوپراميد	101
3-1-6- علل تجويز قطره شير افزا	101
3-1-7- علل عدم تجويز فرآورده های خوراکی متوكلوپراميد توسط آن دسته از پزشكان كه آنرا تجويز نمي‌كنند	101
3-1-8- علل عدم تجويز قطره شيرافزا توسط آن دسته از پزشكان كه آنرا تجويز نمي‌كنند	102
3-1-9- ساير موارد دارويي تجويز شده به منظور افزايش شير مادر	102
3-2- ترسيم نتايج حاصل به صورت جدول و نمودار ستوني	103
3-3- استفاده از روش آماري مجذور خي	104
3-4- آزمون فرض صفر و مقابل و ترسيم جدول فراواني‌هاي مورد انتظار بر اساس آن	104
3-5- فرمول مجذور خي و محاسبات	105
فصل چهارم
بحث و نتيجه‌گيري	106
خلاصه انگليسي	108
فصل پنجم: مراجع

 

 

منابع:

1. دكتر زرگري – علي؛ گياهان داروئي – جلد اول؛ مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران؛ چاپ هفتم؛ 1376.

2. دكتر زرگري – علي؛ گياهان داروئي – جلد دوم؛ مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران؛ چاپ ششم؛ 1375.

3. دكتر زرگري – علي؛ گياهان داروئي – جلد سوم؛ مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران؛ چاپ ششم؛ 1375.

4. دكتر زرگري – علي؛ گياهان داروئي – جلد چهارم؛ مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران؛ چاپ ششم؛ 1376.

5. دكتر زرگري – علي؛ گياهان داروئي – جلد پنجم؛ مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران؛ چاپ پنجم؛ 1374.

6. دكتر رخشان – محمد؛ فيزيولوژي پزشكي گايتون؛ ترجمه دكتر نياوراني – احمد رضا - جلد دوم؛ مؤسسه فرهنگي انتشاراتي تيمورزاده؛ نشر طبيب؛ چاپ اول تابستان 1375.

7. دكتر خدمت – حسين، دكتر علمداري – شهرام؛ چكيده پزشكي، بيماريهاي داخلي (اصول طب داخلي هاريسون 1998- مباني طب سسيل 1997) – جلد نهم؛ مؤسسه فرهنگي انتشاراتي تيمورزاده؛ نشر طبيب؛ چاپ اول تابستان 1379.

8. جان كوئيرا – لوئيز كارلوس؛ بافت شناسي پايه؛ ترجمه دكتر شارقي قهرمان- مهران، دكتر رياضي اصفهاني – محمد؛ نشر كتب دانشگاهي تهران؛ چاپ سوم؛ تابستان 1369.

9. دين– ام. آر. اي؛ آناتومي و فيزيولوژي پايه – جلد دوم؛ ترجمه طهماسب‌پور –حميد رضا، زعيم كهن - مسيب؛ مركز نشر اشارت؛ چاپ هفتم؛ 1374.

10. گوري – كا-باتاچاريا؛ ريچارد- آ-جان سون؛ مفاهيم و روشهاي آماري؛ ترجمه دكتر ابن شهر آشوب – مرتضي؛ ميكائيلي- فتّاح، جلد دوم؛ نشر كتب دانشگاهي تهران؛ چاپ اول 1366.

11. دكتر سلطان زاده – محمد حسين؛ بيماريهاي تنفسي كودكان؛ مؤسسه نشر جهاد وابسته به جهاد دانشگاهي علوم پزشكي شهيد بهشتي؛ چاپ كامران؛ چاپ اول آذر ماه 1371.

12. دكتر كشاورز – سيد علي؛ اصول تغذيه رابينسون؛ ترجمه خلدي – ناهيد؛ نشر سالمي؛ چاپ اول بهار 1378.

13. دكتر سهرابي – مسعود رضا، دكتر بهرامي – منصور، وثوق – سيمين؛ مروري بر تغذيه باليني؛ 1373.

14. مهندس امين – غلامرضا؛ گياهان داروئي سنّتي ايران – جلد اول؛ نشر معاونت پژوهشي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی – چاپ فرهنگ؛ خرداد 1370.

15. دكتر محتسبي – محمد،‌ دكتر مجلل ثقفي - شهين؛ دانستني‌هاي پزشكي بانوان؛ چاپ آرين؛ چاپ اول 1382.

16. دكتر قاضي جهاني – بهرام، دكتر بشيريان – منوچهر، دكتر جهانگيري – بيژن؛ فارماكولوژي پزشکي گات – جلد دوم؛ نشر: تهران؛ مركز نشر اشارت؛ چاپ اول 1371.

17. دكتر حاجي آخوندي – عباس، دكتر بليغ - ناصر؛ راهنماي كاربردي گياهان داروئي؛ مركز انتشارات علمي دانشگاه آزاد اسلامي؛ چاپ اول پاييز 1381.

18. ولاگ – ژان و استودولا - ژيري؛ گياهان داروئي: روشهاي كشت، برداشت و شرح مصوّر رنگي 256 گياه؛ ترجمه زمان – ساعد؛ نشر ققنوس؛ چاپ اول 1370؛ چاپ سوم؛ 1376.

19. دكتر خدّام – رامين؛ راهنماي جيبي كاربرد داروهاي ژنريك ايران؛ نشر ديباج؛ چاپ دوم بهار 1380.

20. انجمن ترويج تغذيه با شير مادر؛ فصلنامه شير مادر؛ شماره 8؛ سال دوم؛ زمستان 1380.

21. تغذيه با شير مادر؛ يافته‌هايي براي سلامت آينده. انتشارات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، معاونت بهداشتي، اداره كل بهداشت خانواده، اداره كودكان؛ يونيسف 1999.

22. سيماي جمعيّت و سلامت در ايران؛ انتشارات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، معاونت سلامت، دفتر سلامت خانواده و جمعيّت؛ چاپ صنوبر؛ مهر 1379.

23. James, EF Reynolds., Parfitt, Kathleen.: “Martindale, the extra pharmacopoeia” Thirty – first edition volume 1. 1228-1230, 1273, 1996.

24. Lucinda G. Miller, Wallace J. Murray, PhD.: “Herbal Medicinals A clinician’s Guide” 292-293, 1998.

25. Thomas W. Hale, RPh PhD., Kenneth F.llett, BpharmphD.: “Drug The rapy and Breastfeeding From theory to clinical practice”. 1, 2, 4, 88 2002.

26. http:// www. Breast feeding.org/ index.html

27. Cast/eman, M.: “The Healing Herbs”. Emmaus, Pa: Rodale press1991.

28. Fleiss, P.: “Herbal remedies for the breastfeeding mother. Mothering” summer: 68-71, 1988.

29.Hoffmann,D.:“Therapeutic Herbalism: A Correspondence course in phytotherapy”. (self-published)

30. Jensen, R.: “Fenugreek-over looked but not forgotten”. UCLA lactation Alumni Association Newsletter. 1, 2 - 3, 1992.

31. Ody, P.: “The complete Medicinal Herbal”. New york: Dorling kindersley, 1993.

32. Rosengarten, F.: “The Book of Spices”. Wynnewood, Pa: Livingston publishing Co., 1969.

33. Simon, J, et. al.: “Herbs, An Indexed Bibliography 1971-1980. New-york: Archon Books, 1984.

34. Thomson, W.: “Herbs That Heal” New york: Charles Scribner’s sons, 1976.

35. Hermann, M.: “Herbs and Medicinal Flowers” New york: Galahad Books, 1973.

36. http:// www. Herbs and Breastfeeding. htm

37. http: // www. Konzababy. tripoel. com/baby-sling.htm

38. http: // www. Keepkids. Healty. com/newborn/new born. html

39. http: // www. Lactation services.com

40. http: // www. Breastfeeding momease.com/index.htm

41. http: // www. Breast feeding. htm

42. http: // www. Herbs for increasing milk supply.htm

43. Ryon, A.: “resurgence of breastfeeding in the united states”. Pediatrics., 99 (4): E12. Abstract. 1997.

44. Scariati, P, Grummer-strawn L, Feins.: “Alongitudinal analysis of infant morbidity and the extent of breastfeeding in the united states.” Pediatrics, 1997, 99 (6): E5. Abstract. 1997.

45. Wright A, Bauer M, NaylorA.: “Increasing breastfeeding rates to reduce infant illness at the community level”. Pediatrics., 101 (5): 837-44, 1998.

46. Whorwell P, Holdstock G, Whor well G.: “Bottle feeding; early gastroenter-it is, and inflammatory bowel disease”. Brit J Med, Feb: 382, 1979.

47. Mayer EJ, Hamman RF, GayEC.: “Reduced risk of IDDM among breast-fed children: The colorado IDDM Registry. Diabetes”., 37: 1625-32, 1988.

48. Koletzo S, Sherman P, Corey M.: “Role of infant feeding practices in development of Crohn’s disease in childhood”. Brit J Med., 298: 1617-8, 1989.

49. http: // www. Herbals and Breast feeding. Htm.

50.Nice, FJ.: “Breastfeeding and over-the-counter medications”, Pharmacy Times, 58: 114-24, 126-7, 1992.

51. Tyler, V.: “Herbs Of choice: The Therapeutic use of phytomedicinals”. Binghamton,NY: pharmaceutical products press,1994.

52. Blumenthal,M.,Gruewald,J.,Hall,T.,Riggins,C.,Rister,R.: “the complete German Commission E Monogra phs: Therapeutic Guide to Herbal Medicines”, Austin,Tx:American Botanical society,1998.

53. Kopec,k.: “Herbal medications and breastfeeding”. J,Hum lact., 15 (2):157-61,1999.

54.Shoup,J.,Garson,Ds.: “Anticoagulant use during lactation.”J,Hum Lact, 15(3): 255- 7,1999.

55. Menella,JA.,Beauchamp,GK.: “Maternal diet alters the sensory quantities of human milk and the nursling’s behavior”. Pediatrics.,3(2)

: 93-100,1991.

56. Menella,JA.,Beauchamp,Gk: “The effects of repeated exposure to gorlie-flavored milk on the nursling’s behavior”. Pedres.,34(6):805-8,1993.

57. Miller, LG.: “lterbal medicinals:selected Clinical Considerations focusing on known or potential drug-herb interactians”. Arch Intern Med.,158 (20):2200-11,1998.

58. Patton,sB.,Love,EJ.: “Drug-induced depression: incidence, avoidance and management”. Drug saf.,10(3):203-19,1994.

59. Howard,cr.,Lawrence, CA.: “Drugs and breastfeeding”. Clin Perinatal., 26 (2): 447-78, 1999.

60. “Review of Natural product, Facts and Comparisons”, 1996. Louis, st., Walter Kluwer company.

61. Chang, J.: “Medicinal herbs: drugs or dietary supplements? Biochemical Pharmacology”., 59:211-219, 2000.

62. http:// www. Physicians select. com

63. http:// www. Sativan (As paragus racemosus) Information. htm

64. http:// www. Parenting web. com / index. htm

65. Heil., “S.H., Hungund, B. L., Zheng, Z.H., Jen, K. L. And Subramanian, M. G.: “Ethanol and lactation: Effects of milk lipids and serum constituents Alcohol”., 18: 43-48, 1999.

66. Hunt, P. S., Kraebel, K. S., Rabine, H., Spear, L. P And spear, N. E.: “Enhanced ethanol intake in preweanling rats following exposure to ethanol in a nursing context”, Developmental Psychobiology. 26: 133-153, 1993.

67. Lawton, M. E.: “Alcohol in breast milk”, Australian Journal of obstetrics and Gynaecology., 25: 71-73, 1985.

68. Little, R. E.: “Maternal use of alcohol and breast-fed infants”, New England Journal of Medicine., 322: 339, 1990.

69. Little, R. E., Lambert, M. D., Worthington- Roberts, B.: “Drinking and smoking at 3 months post-partum by lactation history”, Pediatric and Perinatal Epidemiology., 4: 290-302, 1989.

70. Little, R. E., Anderson, K. W., Ervin, C. H., Worthington-Roberts, B., Clarren, S. K.: “Maternal alcohol use during breastfeeding and infant mental and motor development at one year”, New England Journal of Medicine., 321: 425-430, 1990.

71. Mendelson, W. B., Hill, S. Y.: “Effects of the acute administration of ethanol on the sleep of the rat”, A dose – response study, pharmacology, Biochemistry and Behavior., 8: 723-726, 1978.

72. http://www. Human parenting. com/Book/chap 2/Breast feeding–breastmilk. htm

73. http:// www. Storknet. com/index.html

74. http:// www. Medstat. Med. Utah. Edu/kw/human-report/Lectures/prolactin.htm

75. http:// www. Caroldenny. com/info.htm

76. http:// www. Breastfeed.com

77. http:// www. Shirleys-wellness-cafe. com/birth.htm

78. http://www. Breastfeeding basics.Org/cgi-bin/deliver.cgi/content/Drugs/ smoking. html.

79. http:// www. Breastfeeding basics. Org/cgi-bim/deliver.cgi/content/Drugs/herbs. html

80. http:// www. Keepkidshealthy.com/breastfeeding/guide/drugs-breastfeeding.html

81. http:// www. Motherisk.org/breastfeeding/index.html

82. http:// www. Breastfeeding basics. Org/cgi-bin/deliver.cgi/content/Drugs/prepass. html

83. http:// www. Drugs safety during breastfeeding.htm

84. http:// www. Breastfeeding.com/catalog/product.htm

85. http:// www. Google.Grewia+hirsuta+chemical+ingredient.

86. http:// www. Health.yahoo.com

87. http:// www. Pregnancy. com.au/raspberry-leaf.htm

88. Last up dated 1999, BFHI News apr-june 2001.

89. Bensky. D Gamble A.: “The pharmacology of chinese herbal medicine, materia medica”. Eastland press, seattle. 440-441, 26,1986.

90. H. K. Bakhru.: “Herbs that heal”. 2000.

91. http:// www.uk-muscle/co/uk.com

 

فهرست جداول

شماره جدول		عنوان	صفحه
جدول 1-1-	مقايسه شير انسان، شير گاو و شير خشك		33
جدول 1-2-	داروهاي بي ضرر در طي شيردهي در دوزهاي معمول		55
جدول 1-3-	داروهاي احتمالاً بي ضرر در طي شيردهي در دوزهاي معمول		58
جدول 1-4-	داروهاي بالقوه خطرناك در طي شيردهي		61
جدول 1-5-	داروهايي كه اصلاً ايمن نيستند (داروهاي خطرناك در طي شيردهي)		64
جدول 3-1-	فراواني‌هاي مشاهده شده		103
جدول 3-2-	فراواني‌هاي مورد انتظار		104

 

نمودار ستوني 3-1-

فراواني پزشكان متخصص و ماما بر حسب درصد با توجه به نوع داروي تجويز شده

103

 

 

فهرست اشكال

شماره شكل	عنوان	صفحه
شكل 1-1	ساختمان پستان در زن	4
شكل 1-2	مسيرهاي اصلي تخليه لنفاوي پستان	4
شكل 1-3	نمونه يك سلول آلوئولي غدد پستاني با سلولهاي ميواپي تليال قابل انقباض	9
شكل 1-4	ترشّح اجزاي شير توسط سلول اپي تليوم آلوئولار و عبور داروها به داخل و خارج آن	50
شكل 2-1	Foeniculum vulgare	83
شكل 2-2	Carum carvi	84
شكل 2-3	Anethum graveolens	85
شكل 2-4	Trigonella foenum-graecum	86
شكل 2-5	Ocimum basilicum	87
شكل 2-6	Urtica dioica	88
شكل 2-7	Coriandrum sativum	89
شكل 2-8	Daucus carota	90
شكل 2-9	Linum usitatissimum	91
شكل 2-10	Cnicus benedictus	92

 

 

«چكيده»

در چند دهه اخير اطلاعات علمي گسترده‌اي در مورد تغذيه با شير مادر منتشر شده است. تأثير اعجاب انگيز تغذيه با شير مادر بر سلامت مادر و كودك، رشد و بقاي كودك، كاهش مرگ و مير، ارضاي نيازهاي عاطفي كودك، احساس امنيت او و نيز صرفه جويي اقتصادي در بعد خانواده و در بعد كشوري، سازمانهاي بين‌المللي را بر آن داشته كه با مشورت و جلسه‌هاي متعدد و از راههاي گوناگون، براي ترويج تغذيه با شير مادر تلاش كنند. (11)

سازمان جهاني بهداشت و يونيسف، تغذيه انحصاري شيرخواران با شير مادر را براي مدت 6 ماه توصيه مي‌كنند. به اين معني كه در 6 ماه اول زندگي، نوزادان فقط از شير مادر تغذيه شوند و حتي آب و يا مايع ديگري به آنها داده نشود. (21) اما در سراسر جهان تعداد معدودي از نوزادان براي بيش از چند هفته اول به طور انحصاري با شير مادر تغذيه مي‌شوند. (88)

در اين پايان نامه، به منظور بررسي عملكرد پزشكان متخصص و ماما در مواجهه با كاهش شير مادران تحقيق صورت گرفته است. در بررسي آماري با 200 پزشك متخصص و ماما در چهار بخش تهران و شهرستان كرج مصاحبه انجام شده است به منظور اينكه مشخص گردد که در جهت افزايش شير مادران، كداميك از دو داروي شيرافزا (گياهي) و يا متوكلوپراميد (شيميايي) را تجويز مي‌كنند و علت چيست؟

بررسي نتايج حاصل از تحقيق نشان داده كه کلیّه پزشكان، در درجه اول به موارد طبيعي از جمله تغذيه كامل و كافي مادر شيرده، آرامش روحي و حمايت عاطفي او از طرف خانواده و شيردهي مكرّر نوزاد اشاره نموده اند. 66 درصد پزشكان، قطره گياهي شير افزا را توصيه كرده اند، 5/16 درصد نيز قرص (يا قطره) متوكلوپراميد را تجويز كرده و 5/15 درصد فقط به رعايت موارد طبيعي مذكور اشاره داشته اند و هيچ دارويي توصيه نكرده اند.

اين نتايج در كل بيانگر اين است كه اكثر پزشكان ترجيح مي‌دهند تا حدّ ممكن داروي شيميايي تجويز نكنند. به جهت بررسي ارتباط ديدگاه پزشكان در زمينه تجويز با تخصص آنها، از روش آماري مجذور خي استفاده شد. نتايج نشان داد كه ديدگاه پزشكان در رابطه با تجويز دارو ارتباطي با نوع تخصّص آنها ندارد و صرفنظر از اينكه متخصص اطفال يا متخصص زنان – زايمان و يا ماما باشند، از تجويز داروي شيميايي تا آنجا كه مقدور است، خودداري مي‌نمايند و جامعه متخصص كشور ما (صرفنظر از نوع تخصص) در جهت كمك به افزايش شير مادر، همچنان گرايش بيشتري به فرآورده‌هاي گياهي دارند.

«مقدمه»

كليه سازمانهاي مهم ملي و بين‌المللي بهداشت و گروههايي كه با تغذيه مادر و كودك سر و كار دارند، تغذيه با شير مادر را براي نوزاداني كه به موقع متولد شده اند[1]، ‌توصيه مي‌كنند. دليل اين امر آن است كه شير مادر بهترين انتخاب براي شيردهي نوزاد است و حاوي حدود 200 ماده مي‌باشد كه توسط غدد شيري در پاسخ به تقاضاي نوزاد و مكيدن او توليد مي‌شود. (13)

در مهر ماه سال 1369 در محل سازمان ملل متحد، ترويج تغذيه با شير مادر به عنوان يكي از اهداف مهم به تصويب رسيد. سپس در مرداد ماه سال 1370 در ايتاليا برنامه‌اي تدوين گرديد مبني بر اينكه مادران شيرده بايد بتوانند تا 6 ماهگي نوزاد را فقط با شير خود و بعد به همراه تغذيه كمكي تا 2 سالگي شير دهند. (11) در اين رابطه، توصيه آكادمي كودكان امريكا اين است كه نوزادان بايد به مدت 4 تا 6 ماه فقط از شير مادر تغذيه شوند. (13)

مطالعات پزشكي فراوان بر روي شير مادر، نشان داده است كه در طي زمان شيردهي، تركيب شير لحظه به لحظه تغيير مي‌كند. اين تغيير متناسب با نياز نوزاد و به منظور تغذيه ايده‌آل او در جهت رشد و تكامل است و هرگز دو مادر، شير با كيفيت يكسان توليد نمي‌كنند. (13)

با گذشت زمان و صنعتي شدن جوامع، تعداد قابل توجّهي از مادران، تمايلی به شيردهي ندارند، يا به دلايل مختلف از جمله اشتغال و تحصيل و در نتيجه عدم حضور در منزل به منظور شيردهي و از طرفي به دليل مشكلات روحي و جسمي، فرزندان از نعمت شير مادر محروم مي‌شوند. (21)

آخرين آمار منتشر شده از سوي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي از كل كشور (مهر ماه سال 1379)، نشان مي‌دهد كه تغذيه انحصاري با شير مادر تا 6 ماهگي در كل كشور 1/44 درصد بوده است. همچنين اين رقم در استان تهران (جدا از شهر تهران) 8/38 درصد مي‌باشد. در شهر تهران نيز اين بررسي، عدد 1/38 درصد را نشان مي‌دهد كه متأسّفانه نتايج مذكور چه در كل كشور و چه در استان تهران و شهر تهران، رضايت بخش نيست و هنوز آگاهي مادران از ضرورت تغذيه انحصاري با شير مادر كافي نيست. (22)

حل اين مشكل نيازمند افزايش آگاهي عمومي خانواده‌ها و نيز بالا بردن دانش تخصصي پزشكان، داروسازان به عنوان مشاور پزشك و راهنماي بيمار،‌ كارشناسان تغذيه و بالاخره ماماها و فراهم آوردن شرايطي براي مادران است كه شير كافي براي شيردهي داشته باشند و بتوانند تغذيه انحصاري كودك را ادامه دهند. به همين منظور تحقيقي صورت گرفت و 200 پزشك (76 نفر متخصص اطفال – 92 نفر متخصص زنان - زايمان و 32 نفر ماما) در سطح شهر تهران (شمال – جنوب – شرق و غرب) و كرج بزرگ ملاقات گرديدند، به منظور تعيين اينكه 1- در مواجهه با مادران شيرده با شير كم چه پيشنهاد مي‌كنند؟ 2- كداميك از دو داروي شيرافزا (گياهي) و متوكلوپراميد (شيميايي) را جهت افزايش شير مادران تجويز مي‌كنند؟

البته تحقيقاتي در بعضي شهرهاي ايران صورت گرفته است از جمله:

تعيين درصد شيرخواران مصرف كننده شير خشك و عوامل مؤثر در استفاده از آن نزد شير خواران مناطق شهري و روستايي شهرستان تاكستان از استان قزوين (سال 1377). بررسي عوامل مؤثر بر تغذيه با شير مادر در مادران مراجعه كننده به مراكز بهداشتي – درماني شهر تبريز (74-1373).

بررسي طول مدت شيردهي و علل قطع زودرس شير مادر در زنان ساكن تهران (1368). نيز تحقيقي با عنوان بررسي و شناخت برخي از ويژگيهاي بيوشيميايي شير مادران ايران و نيز بررسي وضعيت رشد و نقش تغذيه با شير مادر در كودكان صورت گرفته است.

با بررسي كه در مورد انجمن‌هاي فعّال در كل كشور انجام شد، مشخص گرديد كه در حال حاضر يك انجمن غير دولتي (N.G.O) در تهران با نام انجمن حمايت از شير مادر[2] مشغول به كار است. البته يك انجمن به نام انجمن تنظيم خانواده[3] نيز در تهران وجود دارد كه به صورت محدود در مورد شير مادر برنامه دارد. در هيچ شهر ديگري در ايران، انجمن حمايت از شير مادر تشكيل نشده است. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در بخش بهداشت خانواده[4] نيز در اين زمينه فعاليت دارد.

 

 

 

 

 

 

 

فصل دوم

 

محرکهای شیردهی (گیاهی و شیمیایی)

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

كليات

 

 

 

 

 

 

 

فصل سوم

 

بررسی آماری و نتایج

 

 

 

 

 

فصل چهارم

 

بحث و نتیجه گیری

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل پنجم

 

مراجع

 

 

 

 

مؤسسة آموزش علمی آزاد

 

پایان نامه در رشته داروسازی

 

موضوع:

بررسی علمی شیر مادر و مقایسه آماری داروی متوکلوپرامید و قطره گیاهی شیرافزا در تحریک ترشح شیر

 

استاد راهنما:

 

 

نگارنده:

 

 

 

 

 

1-1 آناتومي پستان

الف- طرز تشكيل پستان:

غدد پستاني، ساختار اختصاصي مي‌باشند كه به صورت واحدهاي لوله‌اي ترشّحي نسبتاً ساده‌اي از غدد عرق هستند. در حدود سي و پنجمين روز از تكامل جنيني، با ضخيم شدن لايه مالپيگي روي سطح جانبي شكمي، سينه‌ها شروع به تكامل يافتن مي‌كنند. پستانها يا غدد شيري، اندامهاي فرعي دستگاه توليد مثلي در زن مي‌باشند. رشد پستانها از زمان تولد تا موقع بلوغ متوقف مي‌ماند. در زمان بلوغ تحت اثر هورمون استروژن و به ميزان كمتر هورمونهاي ديگر مانند هورمون رشد، انسولين، كورتيزون، هورمون تيروئيد و هورمون پرولاكتين، پستان رشد مي‌نمايد. بعد كه تخمك‌گذاري در زن شروع مي‌شود، هورمون پروژسترون نیز كه در اين موقع ترشّح مي‌شود به رشد بيشتر پستان كمك مي‌كند. پس پستانها به طور قابل توجّهي بعد از دوران بلوغ رشد مي‌كنند ولي حالت عملكردي[5] كامل رشد آنها پس از دوره حاملگي روي مي‌دهد. اما به طور كلي پستانها در مرد به صورت يك شكل توسعه نيافته مي‌باشند. (9)

پس از بلوغ در زن، هر پستان يك برجستگي مدور را روي ديواره‌هاي قدامي و طرفي سينه، روي سطح عضله سينه‌اي بزرگ تشكيل مي‌دهد. پستانها از دومين تا ششمين دنده و از لبه خارجي استخوان جناغ تا خط زير بغلي مياني توسعه مي‌يابند. قسمت خارجي و بالايي هر پستان به طرف بالا به داخل زير بغل توسعه يافته و به عنوان انتهاي زير بغلي پستان شناخته مي‌شود. قسمت عمده پستان از بافت چربي تشكيل شده است. بنابراين اندازه پستان در افراد مختلف به طور قابل توجهي فرق مي‌كند. در زير مركز پستان، نوك پستان[6] به طرف جلو واقع مي‌شود. نوك پستان معمولاً در فضاي مابين چهارمين و پنجمين دنده قرار مي‌گيرد. نوك پستان توسط يك حلقه پوستي صورتي رنگ احاطه شده است كه هاله نوك پستان[7] ناميده مي‌شود. در هنگام اولين حاملگي، اين هاله به رنگ قهوه‌اي تيره درآمده و ديگر به رنگ صورتي اوليّه باز نمي‌گردد. (9)

ب- ساختمان پستان:

پستان از بافت غده اي، بافت ليفي و بافت چربي تشكيل شده است. بافت غده‌اي از پانزده تا بيست لوب تشكيل شده است كه هر يك از آنها به تعداد بسيار زيادي لوبول كوچك تقسيم مي‌شوند. هر لوبول از تعداد زيادي آلوئول ترشّحي[8] تشكيل شده است كه به داخل شاخه‌هايي از مجاري حامل شير[9] باز مي‌شوند. هر لوب پستان داراي يك مجراي حامل شير است. مجاري حامل شير به طرف بالا تا هاله نوك پستان ادامه دارند و در آنجا تشكيل سينوسهاي متّسعي را مي‌دهند كه اين سينوسها مانند مخزنهايي براي ذخيره شير هنگام ترشّح شير عمل مي‌كنند. بعد از اين سينوسها، مجاري حامل شير به طرف بالا راه يافته و توسط سوراخهاي مجزايي به سطح نوك پستان باز مي‌شوند. سطح خارجي پستان توسط نيام زير پوستي كه تيغه‌هاي ليفي زيادي به داخل غده شيري براي پشتيباني لوبولها مي‌فرستد، پوشيده شده است. رشته‌هاي ليفي از نيام زير پوستي به نوك پستان و هاله دور آن نيز مي‌روند. (9)

بافت چربي روي سطح غده شيري و نيز مابين لوبهاي غده شيري قرار مي‌گيرد. (9)

ج- تغذيه خوني پستان:

پستانها، خون شرياني خود را توسط شاخه‌هايي از شريانهاي آگزيلاري، شريانهاي بين دنده‌اي و شريانهاي پستاني داخلي دريافت مي‌كنند. (9)

وريدهايي كه از پستان خارج مي‌شوند، يك شبكه وريدي در زير نوك پستان تشكيل مي‌دهند. سپس اين شبكه به داخل وريدهاي پستاني داخلي و آگزيلاري تخليه مي‌شود. (9)

د- تخليه لنفاوي پستان:

عروق لنفاوي قسمت مركزي پستان، پوست روي قسمت مركزي پستان، نوك پستان و هاله نوك پستان به داخل يك شبكه عروقي روي سطح عضله سينه‌اي بزرگ تخليه مي‌شوند. از اين شبكه، عروق لنفاوي به گروه سينه‌اي عقده‌هاي لنفاوي آگزيلاري و به عقده‌هاي لنفاوي پستاني داخلي مي‌روند. تعداد كمي از اين عروق ممكن است از خط وسط بدن به پستان طرف ديگر بروند و بعضي از عروق از قسمت داخلي تحتاني پستان به يك شبكه لنفاوي روي سطح عضلة مستقيم شكمي مي‌روند. قسمت عمده تخليه نيمه خارجي پستان به داخل گروه سينه‌اي عقده‌هاي لنفاوي آگزيلاري و قسمت عمده تخليه نيمه داخلي پستان، به داخل عقده‌هاي لنفاوي پستاني داخلي صورت مي‌گيرد. به هر حال مقدار مشخصي از لنف به داخل گروه خلفي عقده‌هاي لنفاوي آگزيلاري تخليه مي‌شود. (9)

هـ اعمال پستان در زن:

در ابتداي دوران بلوغ، افزايش ترشّح هورمونهاي تخمداني و هورمونهاي گونادوتروپين، رشد پستانها را در زن تحريك مي‌كند. به هر حال، رشد كامل در زمان حاملگي روي مي‌دهد. در هنگام حاملگي، پستانها بزرگ شده و در اثر تحريك استروژن و پروژسترون رشد مي‌كنند. پس از تولد بچه، سطح استروژن و پروژسترون خون پايين مي‌افتد و هورمون ترشّح كننده شير[10] كه توسط لوب قدامي غده هيپوفيز ترشّح مي‌شود، سلولهاي آلوئولي را براي ترشّح شير تحريك مي‌كند. به هر حال، جاري شدن كامل شير زودتر از 2 تا 3 روز پس از تولد نوزاد روي نمي‌دهد. (9)

هورمون تيروئيد و هورمون‌هاي بخش قشري غده فوق كليوي نيز براي تأمين شير كافي، ضروري مي‌باشند. (9)

وقتي طفل مكيدن پستان مادر را آغاز مي‌كند، لوب خلفي غده هيپوفيز براي توليد هورمون اكسي توسين[11] تحريك مي‌شود كه اين هورمون، شير را از پستان بيرون مي‌راند. بنابراين مكيدن پستان مادر يك تحريك مهم در ادامه جاري شدن شير است. (9)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شكل 1-1 ساختمان پستان در زن

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شكل 1-2 مسيرهاي اصلي تخلية لنفاوي پستان

 

1-2 بافت شناسي پستان

الف- غدد پستاني:

هر غدّه پستاني شامل 15 تا 25 لوب نامنظم از نوع لوله‌اي – حبابي مركب بوده و عملكرد آن ترشّح شير براي تغذيه نوزاد است. هر لوب توسط بافت همبند متراكم و مقدار زيادي بافت چربي، از ساير لوبها جدا مي‌شود و در حقيقت هر لوب به تنهايي غدّه‌اي با مجراي ترشّحي مختص به خود است. اين مجاري شيري 2 تا 5/4 سانتي‌متر طول داشته و به طور مستقل در نوك پستان باز مي‌شوند. نوك پستان داراي 15 تا 25 منفذ است كه هر يك حدود 5/0 ميلي‌متر قطر دارد. ساختمان بافت شناسي غدد پستان بر حسب جنس، سن و وضعيت فيزيولوژيك متفاوت است. (8)

ب- رشد پستان طي بلوغ:

پيش از بلوغ، غدد پستان از سينوسهاي شيري و مجاري شيري منشعبي تشكيل مي‌شوند كه در انتهاي هر يك، مجموعه سلولهاي كوچكي قرار گرفته است. نموّ غدد پستان در زنان طي بلوغ، يكي از صفات ثانويه جنسي محسوب مي‌گردد. طي اين دوره غدد پستان از حيث اندازه بزرگ شده و نوك برجسته پستان را به وجود مي‌آورند. در مردان، نوك پستان مسطح باقي مي‌ماند. بزرگ شدن پستان طي بلوغ در نتيجه تجمع بافت چربي و بافت همبند كلاژن دار، صورت مي‌گيرد. منشعب شدن بيشتر مجاري شيري نيز نقش كوچكي در اين ميان دارد. تزايد مجاري شيري و تجمع چربي بر اثر افزايش ميزان استروژنهاي تخمداني طي بلوغ روي مي‌دهد. در خلال اين مرحله، تشكيل ساختمانهاي لوله‌اي – حبابي كوچكی را مي‌توان در انتهاي هر مجرا مشاهده نمود. (8)

ج- ساختمان پستان در زنان بالغ:

طي بلوغ، مجاري شيري بر رشد خود افزوده و به طور وسيعي منشعب مي‌شوند. در انتهاي كوچكترين مجاري (مجاري بين لوبولي انتهايي)، ساختمان اختصاصي پستان زن بالغ، موسوم به لبول به وجود مي‌آيد. يك لبول از چندين مجراي داخل لوبولي تشكيل مي‌شود كه محتويات خود را به داخل مجراي بين لوبولي انتهايي مي‌ريزند. هر لوبول در بافت همبند داخل لوبولي پر سلول سستي قرار مي‌گيرد. لوبولها توسط بافت همبند بين لوبولي متراكم تر و كم سلولي از يكديگر مجزا مي‌شوند. مجاري شيري نزديك به منفذ نوك پستان متّسع مي‌شوند تا سينوسهاي شيري را به وجود آورند. سينوسهاي شيري در منفذ خارجي خود از اپي تليوم سنگفرشي مطبّق پوشيده شده اند. اين اپي تليوم به سرعت به اپي تليوم مكعبي يا استوانه‌اي مطبّق تبديل مي‌شود. (8)

مطالعات با ميكروسكوپ الكتروني، آشكار ساخته كه سلولهاي همجوار با مجرا، همان سلولهاي اپي تليال هستند. در حالي كه سلولهايي كه بر لايه بازال جاي گرفته اند، سلولهاي ميواپي تليال فشرده در كنار يكديگرند. سلولهاي اپي تليال مجرا داراي تعداد اندكي ميتوكندري، قناتهاي معدودي از رتیكولوم آندوپلاسمي خشن، تعداد زيادي ريبوزوم آزاد و يك دستگاه گلژي كوچك مي‌باشند. اين سلولهاي اپي تليال توسط اتّصالات محكم و دسموزوم به يكديگر متصل مي‌شوند. سلولهاي ميواپي تليال، دوكي شكلند و نحوة استقرار آنها به ترتيبي است كه محور طولي اين سلولها، به موازات طول مجرا قرار مي‌گيرد. مجاري بين لوبولي انتهايي از اپي تليوم مكعبي ساده‌اي كه بر لايه بازال قرار گرفته و لايه منقطعي از سلولهاي ميواپي تليال تشكيل مي‌شود. (8)

در بافت همبند داخل لوبولي دربرگيرنده آلوئولها، تعدادي لنفوسيت و پلاسموسيت نيز به چشم مي‌خورد. نزديك به پايان حاملگي، اين پلاسموسیتها به طور چشمگيري افزايش يافته و مسئول ترشّح ايمونوگلوبولينهايي IgA) ترشّحي) است كه ايمني غير فعّال را به نوزاد مي‌بخشند. طي چرخه قاعدگي تغييرات اندكي در ساختمان بافت شناسي اين غدد مشاهده مي‌شود. به اين معني كه تزايد سلولها و مجاري در حدود زمان تخمك گذاري مشهود است. اين تغيير همزمان با دوره‌اي رخ مي‌دهد كه طي آن استروژن گردش خون در اوج خود است. آبگيري (هيدراتاسيون) بيشتر بافت همبند در مرحله پيش از قاعدگي سبب بزرگي پستان مي‌شود. (8)

نوك پستان ظاهري استوانه‌اي مخروطي دارد. رنگ پاپيلاي پستان مي‌تواند صورتي، قهوه‌اي روشن يا قهوه‌اي تيره باشد. اين قسمت از طرف خارج توسط اپي تليوم سنگفرشي مطبّق شاخي پوشيده مي‌شود و در تداوم اپي تليوم پوست مجاور خود قرار مي‌گيرد. اپي تليوم پاپيلاي پستان بر روي لايه‌اي از بافت همبند سرشار از رشته‌هاي ماهيچه‌اي صاف گسترده شده است. اين رشته‌ها همچون دوايري، پيرامون مجاري شيري عمقي را فرا گرفته و هنگامي كه اين مجاري به نوك پستان مي‌رسند، رشته‌هاي ماهيچه‌اي به موازات آنها واقع مي‌شوند. پوست اطراف پاپيلا، آرئول را تشكيل مي‌دهد. رنگ آرئول طي حاملگي به علت تجمع موضعي ملانين، از صورتي به قهوه‌اي تيره تبديل مي‌شود. پس از زايمان، ممكن است آرئول روشنتر شود ولي هيچگاه به رنگ اوليه خود باز نمي‌گردد. نوك پستان داراي پايانه‌هاي عصبي حسي فراوان است.(8)

پستانها طي بارداري:

غدد پستان طي بارداري به علت تكثير آلوئولهاي داخل لوبولها رشد وسيعي مي‌نمايند. آلوئولها، مجموعه‌هايي كروي از سلولهاي اپي تليالند كه به صورت ساختمانهاي فعّالي براي ترشّح شير درآمده اند. سلولهاي آلوئولي داراي هسته‌اي در قاعده سلول هستند كه توسط قناتهاي متعددي از رتيكولوم آندوپلاسمي خشن احاطه مي‌شود. ريبوزومهاي متّصل به رتيكولوم آندوپلاسمي خشن، مسئول بازوفيلي اين بخش از سلول آلوئولي مي‌باشند. يك دستگاه گلژي بالاتر از هسته قرار دارد و ميتوكندريها و ليزوزوم‌ها در سراسر سيتوپلاسم پخش شده اند. در اين هنگام قطرات چربي اندكي كه هيچگونه غشايي پيرامون آنها نيست را مي‌توان در سيتوپلاسم رأس سلول آلوئولي مشاهده كرد. تعداد كمي واكوئولهاي ترشّحي محدود در غشاء، حاوي يك يا چند توده متراكم از جنس پروتئينهاي شير، نيز در سيتوپلاسم موجود است. تعداد واكوئولهاي ترشّحي و قطرات چربي به ميزان قابل ملاحظه‌اي طي دوران شيردهي افزايش مي‌يابد. (8)

چهار تا شش سلول ميواپي تليال ستاره اي، آلوئول را در بر مي‌گيرند. اين سلولها بين سلولهاي اپي تليال و لايه بازال واقع شده اند. سلولهاي ميواپي تليال داراي تعداد زيادي ميكرو فيلامانهاي حاوي آكتين و تورينه پيچيده‌اي از فيلامانهاي بينابيني (به قطر 7 تا 11 نانومتر) از جنس سيتوكراتين هستند. (8)

مقدار بافت همبند داربست و بافت چربي به ميزان قابل ملاحظه‌اي نسبت به پارانشيم افزايش مي‌يابد. بر خلاف اين رشد قابل ملاحظه تا اواخر حاملگي تنها نشانه اندكي از ترشّح به چشم مي‌خورد. (8)

رشد غدد پستاني طي حاملگي، در نتيجه عمل چندين هورمون است كه عمدتاً عبارتند از استروژن، پروژسترون، پرولاكتين و لاكتوژن جفتي انسان. اين هورمونها، رشد آلوئولهاي غدد پستان را تحريك مي‌كنند. در جريان حاملگي از آنجا كه هورمون استروژن توسط جفت نيز توليد مي‌شود، لذا مقدار آن افزايش مي‌يابد. بر مقدار پروژسترون نيز افزوده مي‌گردد. زيرا اين استروئيد در ابتدا توسط جسم زرد و بعد توسط جفت توليد مي‌گردد. (8)

هـ پستانها در دوران شيردهي:

شير توسط سلولهاي اپي تليال قسمتهاي ترشّحي غدد توليد شده و در مجراي غدد و درون مجاري شيري تجمع مي‌يابد. اين سلولهاي ترشّحي، كوچك و مكعبي يا سنگفرشي مي‌شوند. سيتوپلاسم اين سلولها، حاوي واكوئولهاي كروي با اندازه‌هاي گوناگون و عمدتاً محتوي تري گليسريدهاي خنثي است. اين قطرات چربي همراه با بخشي از غشاي رأسي سلول به داخل مجرا مي‌ريزند. غدّه پستان يكي از نمونه‌هاي ترشّح آپوكرين است. (8)

چربي‌ها حدود 4 درصد از شير انسان را تشكيل مي‌دهند. علاوه بر واكوئولهاي چربي كه در قطب رأسي سلولهاي ترشّحي قرار دارند، تعداد زيادي واكوئول محدود در غشا، حاوي گرانولهاي متشكل از كازئين و همچنين ساير پروتئينهاي شير را نيز مي‌توان در اين سلولها مشاهده كرد. (8)

سنتز پروتئينهاي شير، در سطح رتيكولوم آندوپلاسمي خشن كه در بخش قاعده‌اي اين سلولها فراوان است، روي مي‌دهد و سپس از طريق دستگاه گلژي عبور كرده و در رأس سلول، درون وزيكولهائي تجمع مي‌يابد. پروتئینهاي شير، متشكل از كازئين‌ها، آلفالاكتالبومين و ايمونوگلوبولين A است. اين پروتئينها از طريق اگزوسيتوز آزاد مي‌شوند و تقريباً 5/1 درصد از شير انسان را تشكيل مي‌دهند. لاكتوز يا قند شير، از گلوكز و گالاكتوز سنتز مي‌شود. آلفا لاكتالبومين يك زير واحد تنظيم كننده سنتز لاكتوز است. لاكتوز تقريباً 7 درصد از شير انسان را تشکیل می دهد. (8)

اوّلين ترشّحي كه پس از تولد ظاهر مي‌شود، آغوز[12] نام دارد. اين شير حاوي چربي كمتر و پروتئينهاي بيشتري نسبت به شير معمولي بوده و سرشار از آنتي باديها، بخصوص IgA ترشّحي است كه تا اندازه‌اي ايمني غير فعّال (بویژه در فضاي داخلي روده) را براي نوزاد فراهم مي‌سازد. (8)

هنگام شير دهی، عمل مكيدن كودك، موجب تحريك گيرنده‌هاي حسي كه پيرامون نوك پستان فراوانند، شده و منجر به آزاد سازي هورمون هيپوفيز خلفي يعني اكسي توسين مي‌گردد. اين هورمون به نوبة خود باعث انقباض سلولهاي ميواپي تليال داخل آلوئولها و مجاري شده و به خروج شير مي‌انجامد. (رفلكس خروج شير) تحريكات رواني منفي نظير يأس و نااميدي، اضطراب يا عصبانيت مي‌تواند ترشّح اكسي توسين رامهار نموده و به اين ترتيب از رفلكس خروج شير جلوگيري مي‌كنند. (8)

 

شكل 1-3- نمونه سلول آلوئولي غدد پستاني با سلولهاي ميواپي تليال قابل انقباض مرتب شده در سطحي در امتداد با مجاري عروقي و بين لوبولي. اپي تليوم آلوئولار ترشّحي، سطح داخلي سيستم آلوئولار را مانند آستري مي‌پوشاند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Typical mammary alveolus with contractile myoepithelial cells arrayed on the surface along with vasculature and intralobular ducst. The secretory alveolar epithelium lines the interior of the alveolar apparatus.

3-1 فيزيولوژي پستان

الف- تكامل پستانها:

پستانها در آ‎غاز بلوغ شروع به تكامل مي‌كنند. تكامل آنها بر اثر تحريك همان استروژنهاي چرخه جنسي ماهانه صورت مي‌گيرد. آنها رشد غدد پستاني[13] را تحريك مي‌كنند و سبب نشست چربي براي حجيم كردن پستانها مي‌شوند. بعلاوه، در طي حاملگي رشد بسيار بيشتري صورت مي‌گيرد و تنها در آن زمان است كه بافت غدّه‌اي كاملاً براي توليد شير تكامل مي‌يابد. (6)

ب- رشد دستگاه مجرايي؛ نقش استروژن:

استروژن كه در تمام طول حاملگي از جفت ترشّح مي‌شود، باعث رشد و منشعب شدن دستگاه مجرايي پستانها مي‌گردد. همزمان، مقدار استروماي پستانها افزايش مي‌يابد و مقادير زيادي چربي در استروما مي‌نشيند. حداقل 4 هورمون ديگر نيز در رشد دستگاه مجرايي، مهم هستند. هورمون رشد، پرولاكتين، گلوكوكورتيكوئيدهاي فوق كليوي و انسولين. معلوم شده كه هر يك از اين هورمونها، حداقل تا حدّي در متابوليسم پروتئين نقش دارد و اين توجيه‌گر عمل آنها در تكامل پستانهاست. (6)

ج- تكامل دستگاه لوبولي – آلوئولي؛ نقش پروژسترون:

تكامل نهائي پستانها به صورت اعضاي مترشّحه شير به پروژسترون نیز نياز دارد. پس از تكامل دستگاه مجرايي، پروژسترون كه با کلیه هورمونهاي مذكور، بويژه استروژن، اثر هم‌افزايي دارد، باعث رشد بيشتر لوبولها، جوانه زدن آلوئولها و ايجاد خصوصيات ترشّحي در سلولهاي آلوئولي مي‌شود. اين تغييرات مشابه اثرات ترشّحي پروژسترون بر اندومتر رحم در طي نيمه دوم چرخه قاعدگي زن است. (6)

د- شروع شيردهي؛ عمل پرولاكتين:

اگرچه استروژن و پروژسترون براي تكامل فيزيكي پستان در طول حاملگي لازم هستند ولي اثر خاصّ هر دو هورمون مذكور، به صورت مهار ترشّحي واقعي شير است. از سوي ديگر هورمون پرولاكتين، اثري كاملاً معكوس دارد. يعني پيشبرد ترشّح شير. اين هورمون از غده هيپوفيز مادر ترشّح مي‌شود و غلظت آن در خون مادر از هفته پنجم حاملگي تا تولد كودك با رشدي ثابت افزايش مي‌يابد. تا آن هنگام غلظت پرولاكتين، به 10 تا 20 برابر سطح طبيعي در غير زمان حاملگي مي‌رسد. بعلاوه، جفت، مقادير زيادي سوماتوماموتروپين جفتي انسان ترشّح مي‌كند كه احتمالاً آن نيز خواص خفيف لاكتوژن دارد و به اين وسيله اثر پرولاكتين ترشّح شده از هيپوفيز مادر را تقويت مي‌كند. با وجود اين، به علّت اثرات سركوبگر استروژن و پروژسترون بر پستانها تا پس از تولد كودك، هرگز بيش از چند ميلي‌متر شير در روز ترشّح نمي‌گردد. (6)

 

[1]- Full term

[2]- «انجمن حمايت از شير مادر»: تهران – خ ولي عصر – بالاتر از م ولي عصر – كوچه دانش کيان – پلاك 24

[3]- «انجمن تنظيم خانواده» : تهران – ميدان محسني

[4]- «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي»: تهران – خيابان جمهوري – تقاطع حافظ

[5]- Functional

[6]- Nipple

[7]- Areola

[8]- Secretory alveoli

[9]- Lactiferous ducts

[10]- Lactogenic hormone

[11]- oxytocin

[12]- Colostrum

[13]- mammary glands