مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

مقدمه

ماهواره‌ها امروز جايگاه ويژه اي نزد دولتها و نيز زندگي انسان ها دارند همه ساله، صدها ماهواره به فضا فرستاده شده و نقشهاي فراواني را ايفا مي كنند و نقش ماهواره در جنگ و صلح با اهميت شمرده مي‌شود. عصر فضا و ماهواره‌ها از چهارم اكتبر سال 1957 ميلادي با پرتاب نخستين ماهواره ساخت دست بشر (اسپوتنيك – 1) آغاز شد. امروزه بيش از 1000 ماهواره در مدارهاي مختلف در اطراف كره زمين در حال چرخش هستند و تاكنون بيش از 4000 ماهواره به فضا پرتاب شده است. يعني به طور متوسط هر سه روز يك ماهواره.

اين همه در حالي است كه جمهوري اسلامي ايران صاحب هيچ ماهواره‌اي در مدار زمين نيست و در واقع فن‌آوري ساخت و پرتاب ماهواره را در اختيار ندارد. چند سالي است كه مسوولان محترم كشوري به توصيه دانشمندان و صاحبنظران توجه كرده و دستور آغاز بررسيهايي براي انتقال فن‌آوري ساخت و پرتاب ماهواره را صادر نموده اند. مقاله كنوني حاوي اطلاعات گوناگوني در اين زمينه بوده و اين موضوع را از زاويه هاي مختلف مورد بررسي قرار داده است. در پايان، توصيه هاي كاربردي نيز ارائه شده است.

ماهواره (satellite) يك وسيله پرواز كننده در فضاست كه در يك مسير بسته به نام مدار (orbit) به مدت طولاني به دور زمين در حال گردش مي‌باشد. مركز زمين در صفحه مدار قرار دارد. نيروي جاذب (گريز از مركز) روي ماهواره كه از دو عامل مهم فاصله ماهواره از مركز زمين (R) و سرعت حركت ماهواره (V) ناشي مي‌شود معمولاً در تعادل با نيروي جاذبه زمين است و بنابراين ارتفاع ماهواره از زمين، ثابت حفظ مي‌شود به طور كلي مدار ماهواره‌ها بيضي است كه مركز زمين در يكي از كانونهاي آن قرار دارد. شكل، اندازه، سمت و زاويه صفحه مدار بستگي به سرعت ماهواره و شرايط پرتاب دارد.

ماهواره بايد از زمين به مدار مورد نظر حمل شده و در آنجا رها گردد. شيوه نصب ماهواره در سه مرحله انجام مي‌شود: 1- ماهواره به وسيله يك راكت نيرومند بالابرنده، در يك مدار دايره اي رها مي‌شود (به طور معمول راكت پس از رها كردن ماهواره در مدار مربوط، به سمت زمين باز مي گردد و اغلب در برخورد با جو مي سوزد). 2- با كمك موتورهاي كوچك ماهواره، مدار آن به بيضي تبديل مي‌شود تا ارتفاع افزايش يابد. 3- با روشن شدن موتور اوجگيري، ماهواره در يك مدار دايره اي با شرايط از پيش تعيين شده قرار مي گيرد. شكلهاي 1 و 2 مراحل گوناگون پرتاب يك ماهواره ‌اينتلست به مدار ثابت زمين را نشان مي‌دهند.

هنگامي كه يك ماهواره در مدار قرار گرفت، به دليل نبود نسبي هوا، تقريباً هيچ مانعي براي جلوگيري از حركت ماهواره وجود ندارد بنابراين سرعت، تقريباً ثابت مي ماند. چون سرعت ثابت است پس ارتفاع ماهواره از زمين نيز ثابت باقي مي ماند. به طور معمول ماهواره سه بخش اصلي دارد: 1- صفحه خورشيدي به منظور توليد انرژي الكتريكي براي مصرف سيستمهاي داخلي ماهواره 2- سيستمهاي داخلي (الكترونيكي، مخابراتي، اپتيكي و...) به منظور انجام ماموريت، 3- سيستم هدايت و كنترل ماهواره، شامل موتورهاي راكتي، مخازن سوخت و مكانيزم كنترل مسير

ماهواره : از كجا تا كجا

تاريخ ماهواره‌ها را به مقالة آرتور. سي. كلارك ـ علمي‌نويس مشهور ـ نسبت مي‌دهند كه در مقاله‌اي در اكتبر 1945 اظهار داشت كه با سه ماهواره واقع در فاصلة 000,36 كيلومتري زمين مي‌توان تمام سطح زمين را تحت پوشش امواج آن قرار داد. البته، پيش از او دانشمندان آلمان هيتلري پژوهش‌هاي فراواني را در اين خصوص انجام داده بودند و مهاجرت اين افراد به امريكا و شوروي سابق به انتقال سريع تجارب و اسناد تحقيقاتي و رشد صنايع ماهواره‌اي اين دو كشور رقيب شد. اين دو كشور، با هدف بهره‌برداري نظامي به رقابت با يكديگر پرداختند و به تدريج، ماهواره‌هاي هواشناسي، مطالعة جو و سطح زمين و درياها، ناوبري هوايي و دريايي و نظاير آن‌ها را در مدار زمين قرار دادند. نخستين ايده مربوط به استفاده از ماهواره‌هاي مخابراتي در اواسط دهة 1950 ميلادي ابراز شد و از اوايل دهة 1960، به تدريج ماهواره‌هاي مخابراتي نيز در مدار زمين قرار گرفتند. در طول دهه‌هاي 60 و 70 ميلادي، عمده‌ترين كاربرد ماهواره‌هاي مخابراتي عبارت بودند از انتقال مكالمات تلفني و تصاوير تلويزيوني از يك ايستگاه زميني به ايستگاه زميني ديگر (اين ماهواره‌هاي نقطه به نقطه را FSS مي‌ناميدند). نكتة مهم در اين دهه‌ها آن بود كه تقريباً تمام فعاليت‌هاي مخابراتي و تلويزيوني ماهواره‌اي در وزارتخانه‌ها يا سازمان‌هاي دولتي صورت مي‌پذيرفتند و در نتيجه، اعمال حاكميت و كنترل ملي بر محتوا يا كنترل ايستگاه‌هاي ماهواره‌اي و رسانه‌اي محقق مي‌شد.

در طول اين دوران، توليد و ارسال ماهواره‌ها به مدار زمين صنعت پرهزينه اما سودآوري بود و در نتيجه، رقابت شديد بين كشورها و صنايع بزرگ جهاني و نيز رقابت با فن‌آوري‌هاي توزيعي ديگر (به ويژه كابل نوري) باعث رشد سريع فن‌آوري ‌ماهواره‌اي شد. اين فن‌آوري‌ها، در دهه‌هاي 80 و 90 ميلادي، كوشيدند تا ظرفيت انتقال محتوا و قدرت پخش خود را افزايش دهند و از محدودة فركانس وسيع‌تري كه قبلاً بدون استفاده بود، بهره گيرند. همچنين، تلاش براي افزايش كارايي ماهواره‌ها باعث توجه جدي سرمايه‌گذاران به قابليت‌هاي حاصل از قراردادن ماهواره‌ها در مدارهاي پايين‌تر شد و در نتيجه، چندين برنامة وسيع جهاني براي استفاده از ماهواره‌هاي پايين مدار (Low Earth Orbit = LEO) و ميانه‌مدار (Medium Earth Orbit = MEO) در سال‌هاي اخير راه‌اندازي گرديده‌اند يا در سال‌هاي آتي به بهره‌برداري خواهند رسيد. نخسـتين مـاهواره مخابراتي كـه در مدار همزمان زمين (GES) قرارگرفت ماهوارة آنيك 1- آ (Anik A-1) كانادا در سال 1972 بود كه توسط اتحادية راديو ـ تلويزيون اين كشور (CBC) در مدار زمين قرار گرفت و از آن براي اتصال ايستگاه‌هاي FSS و نه پخش مستقيم براي گيرندگان استفاده مي‌شد. اولين ماهوارة پخش مستقيم براي گيرندگان در سال 1976 به نام هرمس (Hermes) در همين كشور به كار گرفته شد. نخستين ماهواره پخش مستقيم تلويزيوني (DBS) آسيا در سال 1984 در كشور ژاپن با نام يوري 2ـ آ(Yuri-2A) به فضا پرتاب شد كه سرريز امواج آن به جزاير كشورهاي همسايه مسأله‌ساز شد. اما تبديل شدن پخش مستقيم ماهواره‌اي به يك مسألة مهم جهاني با پرتاب ماهوارة ASTRA در دسامبر 1988 و آغاز فعاليت آن در فوريه 1989 مصادف شد. در قارة آسيا، اين پديده با پرتاب ماهواره آسياست (Asia Sat 1) در آوريل 1990 و شروع پخش مستقيم تلويزيوني توسط شركت هنگ‌كنگي استارتي وي (STAR TV) ، از طريق آن ماهواره در اكتبر 1991، به طور جدي طرح شد. دريافت كانال‌هاي تلويزيوني اين ماهواره در مناطق حاشيه‌اي (مثلاً در ايران) تنها با بشقاب‌هايي به قطر سه متر عملي بود. اما، با تقويت امواج، در سال 1993، بشقاب‌هاي به قطر 8/1 متر تصوير واضحي را دريافت مي‌كردند. افزايش قدرت پخش ماهواره‌ها به كاهش فزايندة اندازه و قطر بشقاب‌ها منجر شد و همزمان نيز قيمت دستگاه‌هاي رسيور (به دليل توليد انبوه) كاهش يافت. نتيجه اين تغييرات بالا رفتن مطلوبيت ماهواره براي مصرف‌كنندگان در كل دنيا و از جمله ايران بود.

در هر حال، امروزه فشار ناشي از تقاضا براي خدمات متنوع و بهتر ماهواره‌اي (نظير ارائه اينترنت با كيفيت باند وسيع، ارتباطات صوتي و تصويري بين فردي و پخش راديو ـ تلويزيوني) و گسترش روزافزون بازار و در نتيجه، سودآوري قابل توجه، صنايع ماهواره‌اي را به سرمايه‌گذاري و توجه جدي در امر تحقيق و توسعه رهنمون شده است. در نتيجه، علي‌رغم شكست برخي از برنامه‌هاي ماهواره‌اي در واپسين سال‌هاي قرن بيستم، بسياري از متخصصان و دانشمندان بر اين باورند كه ماهواره‌هاي ارتباطي و مخابراتي در آينده شاهد نوآوري‌هاي جديد خواهد بود و از اين رو نقش و حضور گسترده‌تري در عرصة ارتباطات فردي و جمعي جهاني خواهند داشت. سرعت رشد فن‌آوري ماهواره‌اي به حدي است كه سياست‌گذاري ملي و بين‌المللي، بر پاية نظر برخي از متخصصان، مانع اصلي به كار گيري قابليت‌هاي فني فعلي است. به عبارت ديگر، حتي در حال حاضر، امكانات فني ماهواره‌ها بسيار بيش‌تر از ميزان عملي‌شدن كنوني آن است و علت اصلي توقف نسبي برنامه‌هاي نوين را بايد در ممنوعيت‌ها و محدوديت‌هاي ناشي از سياست‌هاي ملي و بين‌المللي جستجو كرد تا در امكانات فني و سرماية در دسترس.

در هر حال، پخش مستقيم برنامه‌هاي تلويزيوني از طريق ماهواره‌ها در طول ده سال گذشته به عنوان يك مسالة جهاني مورد توجه كشورهاي مختلف قرار گرفته است و در اين ميان، كشورهاي داراي حساسيت‌ها و ملاحظات فرهنگي (به ويژه از منظر ارزش‌هاي سنتي، ملي و يا مذهبي) و سياسي توجه بيش‌تري را به آن مبذول داشته‌اند. پيامدهاي فرهنگي، سياسي و حتي اقتصادي مورد انتظار طيف وسيعي از سياست‌ها را در كشورهاي آسيايي (به ويژه كشورهاي اسلامي) به وجود آورد. اين سياست‌ها از پذيرش مطلق تا طرد كامل را شامل مي‌شدند. يك تحقيق در سال 1373، كشورهاي آسيايي را براساس سياست‌هاي ماهواره‌اي آن‌ها به شش گروه تقسيم كرد:

1. كشورهايي كه ماهواره را مجاز دانستند و حتي تسهيلاتي را براي مردم فراهم كردند؛ مانند سنگاپور، هنگ‌كنگ، اسرائيل و كويت.

2. كشورهايي كه مانع حقوقي به وجود نياوردند اما، همزمان با وضع ماليات و عوارض براي نصب بشقاب‌هاي ماهواره‌اي، به اقدام‌هاي رقابتي نيز دست زدند؛ مانند پاكستان.

3. كشورهايي كه ماهواره را مجاز دانستند اما به جستجو و اعمال برنامه‌هاي رقابتي دست زدند؛ مانند هند، اندونزي، كره جنوبي و سريلانكا.

4. كشورهايي كه ممنوعيت‌هاي قانوني ايجاد كردند اما به راه‌حل‌هاي رقابتي نيز دست زدند؛ مانند عربستان، بحرين، قطر، امارات متحده عربي و مالزي.

5. كشورهايي كه با پشتوانة امكانات غني نرم‌افزاري و سخت‌افزاري خود ممنوعيت‌هاي قانوني ايجاد كردند؛ مانند ژاپن.

6. كشورهايي كه تا زمان تحقيق هنوز تصميم رسمي و قانوني مشخصي را اعلام نكرده بودند و در نتيجه، اقدام اساسي براي رقابت نيز نداشتند.

تحقيقات نشان مي‌دهند كه سياست ماهواره‌اي كشورهاي آسيايي غالباً در يك مدت بسيار كوتاه بين 1993 تا 1995 (1372 تا 1375) دستخوش تغييرات بسياري شد. اين تغييرات معمولاً حاكي از حركت سياستي از دو سوي افراطي طيف پذيرش مطلق/طرد كامل به سوي نقاط بينابيني بود. در طول اين سال‌ها، بسياري از كشورهايي كه ماهواره‌ها را ممنوع دانسته بودند به جستجوي راه‌هاي مناسب براي ارائة برنامه‌هاي جذاب تلويزيوني (داخلي يا خارجي) به شهروندان خود از طريق راه‌اندازي شبكه‌هاي تلويزيوني زميني يا ماهواره‌اي پرداختند. كشورهايي نيز كه ماهواره را (به طور مطلق يا با وضع ماليات و عوارض) آزاد دانسته بودند به تدريج وارد رقابت شدند و با هدف اقتصادي يا فرهنگي و سياسي به جذب وقت شهروندان خويش و در نتيجه، دور كردن آن‌ها از كانال‌ها و شركت‌هاي رقيب دست زدند. به عبارت ديگر، سياست ماهواره‌اي مبتني بر «آزادي قانوني» يا «ممنوعيت قانوني» در اغلب كشورهاي پيشرفته و در حال توسعه (و در سطح آسيا و حتي كشورهاي اسلامي) به چشم يك سياست كامل و مطلق نگريسته نشده و تلاش براي جذب وقت و توجه مردم كشور به شيوه‌هاي مختلف انجام گرفته است.

در حال حاضر، كشورهايي نظير تركيه، اندونزي، مالزي، پاكستان، هند، سريلانكا، ژاپن، چين و اغلب كشورهاي عرب زبان به بهره‌گيري از سيستم‌هاي مختلف (برحسب منبع تأمين محتوا، ميزان اعمال تغيير در محتوا، مالكيت و مديريت سازمان‌هاي مربوطه، پخش زميني يا ماهواره‌اي و ...) از كانال‌هاي ماهواره‌اي موجود براي تأمين خواسته‌ها و نيازهاي مخاطبان داخلي خود بهره مي‌گيرند. برخي از كشورها نيز هدف فوق را با اجراي برنامه‌هاي مشترك پيگيري مي‌كنند. مثلاً در كشورهاي عرب زبان چند شركت بين‌الدولي يا خصوصي (نظير عرب‌‌ست، شبكة الجزيره، MBC، ANN و ...) وظيفة تهية برنامه‌ها از منابع داخلي يا جهاني براي پخش ماهواره‌اي به كشورهاي تحت پوشش خود را به عهده گرفته‌اند. با اين توضيح كلي، بهتر است به بررسي وضعيت بهره‌وري از فن‌آوري ماهواره‌اي در چند كشور آسيايي بپردازيم و سپس، درس‌هاي احتمالي حاصل از تجارب اين كشورها براي ايران را به بحث بگذاريم.

 

وضعيت فعلي ماهواره در كشورهاي آسيايي

همان‌گونه كه پيش‌تر ذكر شد، اغلب كشورها از اواسط دهة 1370 برنامه‌هايي را براي بهره‌وري ملي از ماهواره به اجرا گذاشته‌اند ـ خواه اين كشورها دريافت ساير كانال‌ها را ممنوع كرده يا به انتخاب شهروندان واگذار كرده باشند. اما بهتر است در ابتدا انواع بهره‌وري از ماهواره را مشخص كنيم. در دهة اول مي‌توان سه نوع بهره‌وري ملي از ماهواره را نشان داد. الف) استفاده از ماهواره براي پخش مستقيم برنامه‌‌هاي كانال‌هاي تلويزيوني ملي به درون كشور. اين اقدام براي فايق آمدن بر موانع طبيعي گسترش پوشش شبكه‌هاي تلويزيوني ملي به نقاط دوردست و كم‌جمعيت يا بالا بردن كيفيت دريافت برنامه‌ها توسط بسياري از كشورها (نظير هند و استراليا صورت گرفته است؛ ب) استفاده از ماهواره براي پخش مستقيم برنامه‌هاي كانال‌هاي تلويزيوني ملي يا كانال‌هاي جديدالتأسيس و پخش براي ساير كشورها. معمولاً پخش ماهواره‌اي تلويزيوني براي ساير كشورها به منظور حضور جهاني فرهنگ كشور مبدأ، اطلاع‌رساني جهاني و تأثير بر افكار عمومي كشورهاي مقصد يا به ويژه با هدف ارائه برنامه‌هاي تلويزيوني به جمعيت‌هاي مهاجر به كشورهاي ديگر انجام مي‌گيرد. پخش ماهواره‌اي شبكة خبر، شبكه‌هاي جام‌جم و شبكه‌هاي سحر ايران به منطقة خاورميانه، اروپا و امريكا را مي‌توان در اين طبقه جاي داد. امروزه، تعداد بسيار زيادي از كانال‌هاي در دسترس را همين نوع كانال‌هاي تلويزيوني تشكيل مي‌دهند.

بديهي است كه دو نوع بهره‌وري فوق نمي‌توانند تأثير چنداني بر ميزان گرايش مردم به كانال‌هاي ماهواره‌اي خارجي و رواج غيرقانوني و كنترل‌نشدة دستگاه‌هاي گيرنده داشته باشند. آن‌چه در اين نوشتار به عنوان بهره‌وري ملي مطرح مي‌شود نوع سوم است كه مشتمل است بر: ج) استفاده از برنامه‌هاي كانال‌هاي ماهواره‌اي خارجي (ملي يا خصوصي؛ متعلق به كشور خاص يا جهاني) براي بالا بردن حجم، تنوع و كيفيت كانال‌هاي در دسترس مردم كشور.

هدف از اين نوع بهره‌وري از ماهواره را مي‌توان جبران نقصان‌هاي كمي و كيفي توليدات و محتواي كانال‌هاي تلويزيوني مرسوم و جلب توجه مخاطبان به كانال‌هاي كنترل شده دانست كه خود براي جلوگيري از گرايش مردم به خريد و نصب تجهيزات دريافت ماهواره‌اي و در نتيجه، قرار گرفتن در معرض پيام‌هاي مخرب فرهنگي و سياسي كانال‌هاي نامطلوب صورت مي‌گيرد. تنها با نيل به اين هدف مي‌توان به اجرايي شدن سياست ممنوعيت تجهيزات و كانال‌هاي كنترل‌نشده اميدوار بود يا حتي، در صورت آزادي مردم در بهره‌وري از تجهيزات دريافت ماهواره‌اي، تا اندازه زيادي اطمينان داشت كه دست‌كم اكثريت مردم به كانال‌هاي تلويزيوني و فرهنگ ملي خويش وفادار مي‌مانند و جذب پخش‌كننده‌هاي خارجي نخواهند شد.

در ادامه، وضعيت بهره‌وري از ماهواره در چند كشور آسيايي و مدل‌هاي خاص هر يك تشريح مي‌شود. گفتني است كه محدوديت اطلاعات و منابع، امكان تشريح و تحليل دقيق‌تر اين مدل‌هاي را فراهم نمي‌كند. [در اين بخش، از منابع بسيار متعددي استفاده شده و از اين رو براي هر مورد منبع خاصي ارائه نشده است. اطلاعات مربوط به مالزي، اندونزي، تايلند و سنگاپور با استفاده از گزارش‌هاي سفر هيأت فرهنگي كشور به كشورهاي فوق (21/2/1381 الي 3/3/1381) ارائه شده است]

در پاكستان، كانال NTM با عقد قراردادي با تلويزيون اين كشور (در سال 1994) به مدت ده سال يك كانال 24 ساعته را راه‌اندازي كرده است و برنامه‌هاي كانال‌هاي CNN و BBC را پس از حذف صحنه‌هاي نامناسب پخش مي‌كند. شبكة خصوصي ETV نيز روزانه 6 ساعت برنامه پخش مي‌كند و اين شبكه صددرصد خصوصي و متعلق به اتباع پاكستاني است كه با سرمايه‌اي حدود 5/6 ميليون دلار راه‌اندازي شده است و برنامه‌هايش را از سنگاپور به طور همزمان در ماهواره‌هاي آسياست و استارپلاس ارائه مي‌كند. هرچند در پاكستان محدوديتي براي خريد و نصب دستگاه‌هاي ماهواره‌اي وجود ندارد و برنامه‌هاي اين شبكه‌ها تحت سانسور و كنترل قرار دارد، راه‌اندازي شبكه‌‌هاي فوق و به ويژه NTM گرايش به خريد گيرنده‌هاي ماهواره‌اي را به شدت كاهش داده است.

در تركيه، با وجود صدها شبكة تلويزيوني سراسري و منطقه‌اي (دولتي و خصوصي)، حدود ده كانال تلويزيوني خارجي نظير (RTL CNN، BBC Prime، Euronews) از طريق ايستگاه‌هاي رلة زميني براي ساكنان مناطق مختلف (به ويژه شهرهاي بزرگ استانبول و آنكارا) يا مشتركان شبكه‌هاي كابلي پخش مي‌شود. در اين كشور، محدوديتي براي استفاده از تجهيزات دريافت ماهواره‌اي وجود ندارد.

در سريلانكا يك شركت خصوصي برنامه‌هاي شبكه‌هاي وابسته به BBC (به ويژه برنامه‌هاي خبري و ورزشي) را به صورت 24 ساعته رله و پخش مي‌كند و در حال حاضر، حدود 80 درصد كل كشور را تحت پوشش قرار داده است. همچنين، سريلانكا تحت پوشش دو شبكة ETV-1 و ETV-2 قرار دارد كه اولي به اخبار و گزارش‌هاي خبري و دومي به برنامه‌هاي ورزشي و نيز فيلم‌ها و سريال‌هاي امريكايي اختصاص دارد. در اين شبكه‌ها، هيچ‌گونه سانسوري اعمال نمي‌شود. اما خود شبكه‌ها فرهنگ مخاطبان را مورد توجه قرار مي‌دهند.

چين از جمله كشورهايي است كه تجهيزات دريافت برنامه‌هاي ماهواره‌اي را غير مجاز اعلام كرده، اما با توجه به گستردگي جغرافيايي و كثرت جمعيت اقدام به راه‌اندازي سيستم‌هاي ماهواره‌اي براي پخش مستقيم كانال‌هاي خود نموده است. در اين كشور، از بشقاب‌ها و رسيورهاي خاص براي دريافت كانال‌هاي ملي استفاده مي‌شود و ساير انواع دستگاه‌ها ممنوع‌اند.

در تايلند، حدود ده كانال تلويزيوني داخلي وجود دارد كه حجم زيادي از برنامه‌هاي خود را به برنامه‌هاي خارجي اختصاص مي‌دهند و آن را به صورت دوبله (و همراه با زبان اصلي با موج FM راديويي يا دو زبانة تلويزيوني) پخش مي‌كنند. افزون بر اين، شركت UBC به صورت يك شركت سهامي متولي تلويزيون كابلي و ماهواره‌اي است كه ده‌ها كانال بين‌المللي فيلم، ورزشي، سرگرمي و خبري را با استفاده از سيستم توزيع كابلي و ماهواره‌اي پخش مي‌كند. سيستم كابلي در بانكوك و برخي از شهرها و سيستم ماهواره‌اي در سراسر كشور در دسترس قرار دارد. 86 شركت مجاز نيز به صورت محدود محلي خدمات تلويزيوني كابلي را ارائه مي‌كنند كه متوسط مشتركان هر يك از اين شركت‌ها 1500 مشترك تخمين زده مي‌شود. در تمام كانال‌هاي تلويزيوني شركت UBC، آگهي‌هاي تجاري و مطالب غيراخلاقي يا مغاير با موازين امنيت ملي و نظم اجتماعي سانسور مي‌شوند.

در كشور اندونزي چند شركت خصوصي تلويزيوني برنامه‌هاي خود را به صورت ملي يا محلي به مشتركين و دريافت‌كنندگان خود ارائه مي‌كنند. برخي از اين شبكه‌ها از سيستم پخش كابلي استفاده مي‌كنند و خدمات اينترنتي را نيز در دسترس مشتركان خود قرار مي‌دهند. در اين كشور، استفاده از تجهيزات ماهواره‌اي كاملاً آزاد است و هيچ‌گونه محدوديت قانـوني وجود ندارد، به طوري كه حتي برخي از شبكه‌هاي ماهواره‌اي خارجي، مانند شبكة استار ـ كه در هنگ‌كنگ مستقر است ـ براي اين كشور برنامة ويژه پخش مي‌كند. در حال حاضر وضعيت كلي رسانه‌هاي جمعي در اندونزي مورد رضايت دولت و احزاب نيست و اقدامات قانوني براي اجراي برنامه‌هاي اصلاحات در جريان است.

كشور سنگاپور، با وجود قرار داشتن در چهار راه تجاري و ارتباطاتي جنوب‌شرقي آسيا، قوانين ويژه‌اي براي محدوديت اطلاعات و فعاليت رسانه‌ها دارد. در اين كشور، نصب تجهيزات ماهواره‌اي توسط افراد و حتي ادارات (غير از شركت‌ها، سفارتخانه‌هاي خارجي، سازمان‌هاي رسانه‌ها وزارتخانه‌هاي دولتي) ممنوع است. اما تلويزيون كابلي رواج بسياري دارد و دست‌كم، 18 شركت به توزيع كابلي ده‌ها كانال تلويزيوني به مشتركان خود مي‌پردازند. محتواي اين كانال‌ها با توجه به ارزش‌هاي فرهنگي جامعه سنگاپور كنترل مي‌شود و محدوديت‌هاي خاصي در مورد اهانت به مذاهب و ملت‌ها و پخش سكس، خشونت، و مواد مخدر اعمال مي‌گردد.

قطر در سال 1993 به سازمان ارتباطات راه دور خود اجازه داد تا يك شركت تلويزيوني كابلي بي‌سيم (QVC) را راه‌اندازي كند. اين شكرت كه امتياز انحصاري خدمات تلويزيون كابلي تا سال 2013 را در اختيار دارد، در حال حاضر، ده كانال تلويزيوني ملي و خارجي (عربي، امريكايي، اروپايي و آسيايي) را در اختيار مشتركان خود قرار مي‌دهند. برخي از اين كانال‌هاي عبارت‌اند از: بي‌بي‌سي ورد (BBC World) ديسكاوري(Discovery) دي‌تي‌وي (DTV) پي‌تي‌وي 2 (PTV2) سي‌ان‌ان (CNN) اي‌اس‌سي (ESC) ام‌بيٍ‌سي (MBC). قطر اخيراً اقدام به رفع ممنوعيت خريد و نصب تجهيزات دريافت ماهواره‌اي بر شهروندان خود كرده و اين اقدام از تعداد مشتركان و درآمد شركت تلويزيوني كابلي بي‌سيم كاسته است.

مالزي با راه‌اندازي شركت ماهواره‌اي آسترو (ASTRO) ، در سال 1995، يكي از پيشرفته‌ترين سيستم‌هاي ماهواره‌اي ملي در قاره آسيا را به وجود آورده است. اين شركت با بودجه‌اي حدود 700 ميليون دلار توسط دولت تأسيس شده است و اداره مي‌شود. در حال حاضر، شبكة ماهواره‌اي آسترو 38 كانال تلويزيوني و 16 كانال راديويي را از طريق ماهواره‌هاي خود براي كل كشور و كشورهاي منطقه (مانند اندونزي، سنگاپور و تايلند) پخش مي‌كند. استفاده از سيستم ديجيتالي و استفاده از ماهواره‌هايي با قدرت پخش زياد موجب شده است تا دريافت اين كانال‌ها با استفاده از يك بشقاب كوچك 60 سانتي‌متري علمي شود. همچنين، براي حفظ منافع مالي رسيورهاي خاصي طراحي شده‌اند. اين شركت، در حال حاضر، 000,800 مشترك داخلي (و نيز 000,10 مشترك در كشور برونئي) دارد و برنامه‌ها را از تعداد بسيار زيادي از شبكه‌هاي جهاني تهيه و پس از نظارت و كنترل دقيق و مستمر پخش مي‌كند. در اين كانال‌ها، آگهي‌هاي تبليغاتي خارجي، صحنه‌هاي خشونت بار و مستهجن، تبليغ مسيحيت و موارد مشابه ديگر ممنوع‌اند. براي كنترل محتوايي برنامه‌ها، از سه روش سانسور متفاوت استفاده مي‌شود: در مواردي برنامه از ماه‌ها قبل مورد بازبيني قرار مي‌گيرد و به شركت اصلي اجازه پخش داده مي‌شود. برخي از كانال‌هاي خبري، ورزشي و سرگرمي (به ويژه كانال كارتون براي كودكان) به صورت تأخيري و با سانسور همزمان و برخي از كانال‌ها نيز با تأخير نيم‌ساعته تا يك ساعته پخش مي‌شوند. اين تأخير، در مواردي، مي‌تواند تا چند ساعت انجام گيرد (مانند روش پخش شبكة الجزيره). در هر حال، هر برنامه كه نيازمند سانسور بيش از 5 دقيقه باشد به طور كامل حذف و برنامة ديگري جايگزين آن مي‌شود. در كشور مالزي، تجهيزات ماهواره‌اي غير از شركت آسترو ممنوع‌اند و طبق قانون، متخلفان به جريمة نقدي تا 000,25 دلار محكوم مي‌شوند.

بررسي وضعيت ماهواره پخش مستقيم در اين كشورها نشان مي‌دهد كه بهره‌وري از برنامه‌هاي مطلوب و مورد قبول ماهواره‌اي جزء بسيار مهمي از سياست ماهواره‌اي تمام كشورها است و در واقع، ممنوعيت مطلق يا آزادسازي بدون محدوديت و بدون تمهيد روش‌هاي مناسب براي استفاده شهروندان را نمي‌توان يك سياست كامل و موفق دانست. يك عنصر و مؤلفة بسيار مهم در سياست ماهواره‌اي گرايش و خواست مردم براي دسترسي به برنامه‌هاي (غالباً مطلوب و مثبت) ماهواره‌اي است و عدم توجه به اين خواست عمومي سياست ممنوعيت مطلق را غيرقابل اجرا خواهد كرد. از سوي ديگر، سياست آزادسازي مطلق و بدون محدوديت نيز شهروندان مشتاق برنامه‌هاي مطلوب و مثبت را در دنياي رسانه‌اي انباشته از پيام‌ها و محتواهاي نامطلوب و زيانبار رها خواهد ساخت. پاسخگويي به خواسته‌هاي رسانه‌اي مردم اصلي‌ترين محور سياست‌گذاري رسانه‌اي است و اين ضرورت ملي، با راه‌اندازي يك سيستم تحت كنترل و تابع سياست‌ها و ملاحظات فرهنگي و سياسي ملي، تحقق مي‌يابد.

اين نوع بهره‌وري مي‌تواند شامل طيف وسيعي از برنامه‌هاي عملياتي مربوط به ويژگي‌هاي محتوا و سازمان باشد. از نظر نوع محتوا، مي‌توان تمام گونه‌هاي برنامه‌اي موردنظر را در چنين روشي در دسترس مردم قرار داد: برنامه‌هاي خبري و گزارشي، فيلم و سريال، برنامه‌هاي مستند، علمي و آموزشي، مسابقه و غيره. محتواي دريافت‌شده از منابع خارجي مي‌تواند، به زبان اصلي يا با زيرنويس يا به صورت دوبله‌شده يا حتي (با استفاده از چند باند صوتي) به صورتي چند زبانة همزمان پخش شود. در اين روش، امكان اعمال كنترل محتوايي (سانسور) به صورت قبل از پخش يا همزمان (با تأخير زماني چند ثانيه‌اي تا چند ساعتي) بر تمام انواع محتواها، براساس اصول و سياست‌هاي كشور مقصد، به طور كامل وجود دارد. سازمان متولي راه‌اندازي و بهره‌وري از چنين سيستمي را نيز مي‌توان به اشكال مختلف سازماندهي كرد. از نظر نوع مالكيت، سازمان مورد نظر مي‌تواند به صورت دولتي، عمومي يا خصوصي (شركت سهامي عام يا خاص) ايجاد شود. بديهي است كه هر چند امكان كنترل سازمان و عملكرد آن در هر الگو متفاوت خواهد بود اما با تعيين معيارهاي مشخص و لازم‌الاجرا نظارت بر خصوصي‌ترين شكل مالكيت سازماني نيز ميسر خواهد گرديد. از نظر تعداد نيز مي‌توان يك يا چندين ساختار را به وجود آورد تا امكان برخورداري مردم از مزاياي رقابت كنترل‌شده (كيفيت بالاتر خدمات با هزينة كم‌تر) فراهم شود. محل استقرار ساختارها و بخش اداري و فني زميني را نيز مي‌توان در هر نقطه از كشور يا حتي در يك كشور خارجي انتخاب كرد. بديهي است كه اين تصميم تابع ملاحظات اقتصادي، نيروي انساني و سياسي عديده‌اي خواهد بود اما، در هر حال، محدوديت خاصي از نظر محل استقرار وجود ندارد. پخش مجدد را نيز مي‌توان از طريق ايستگاه‌هاي زميني، كابل يا ماهواره عملي كرد.

چنان كه مشاهده مي‌شود، تمام اجزاي يك ساختار رسانه‌اي (خواه مربوط به محتوا يا سازمان) قابل مطالعه و سياستگذاري است و با توجه به ملاحظات فرهنگي، سياسي، اقتصادي و حتي امنيتي مي‌توان اشكال بسيار متنوع را تصور و پيگيري كرد. كشورهاي ديگر نيز، با توجه به ملاحظات خاص خود، يك يا چند الگو را انتخاب و اجرا كرده‌اند.

هر يك از كشورهاي مورد بررسي، براساس ساختار جمعيتي، ويژگي‌هاي فرهنگي و ژئوپليتيك ساختار سياسي و ملاحظات مذهبي و ملي خويش، اشكال متنوعي از سيستم‌هاي بهره‌وري از برنامه‌هاي مطلوب ماهواره‌اي را ايجاد كرده‌اند. اين كشورها، با انتخاب نوع محتوا، منبع تأمين محتوا، زبان پخش، سانسور محتوايي و همچنين نوع مالكيت و تكثر سازمان‌هاي مربوط، برنامه‌ها را تهيه، پاكسازي و سپس با روش‌هايي مناسب و در دسترس (زميني، كابلي يا ماهواره‌اي) در اختيار شهروندان خود قرار مي‌دهند. به نظر مي‌رسد كه تنها در چنين شرايطي مي‌توان به پايبندي شهروندان به قوانين جاري اميدوار بود و يا از آشفتگي اطلاعاتي، هنجاري و رفتاري مردم در محيطي فاقد قوانين محدوديت‌‌زا نهراسيد.

با توجه به مباحث مطرح شده گزاره هاي زير را مي‌توان به عنوان درسهاي حاصل از بررسي كشورهاي آسيايي ارائه كرد:

1- تمايل شهروندان به بهره‌وري مناسب از برنامه هاي مطلوب ماهواره عامل بسيار مهمي در سياست گذاري ماهواره‌اي است.

2- برآورده نمودن خواسته هاي شهروندان، از طريق يك سيستم ملي براي ضبط و پخش ماهواره‌اي، عملي است.

3- اغلب كشورهاي آسيايي از اواسط دهه 1990 ميلادي اقدام به راه اندازي سيستم هاي ملي بهره‌وري ماهواره‌اي كرده‌اند.

4- هر كشور مي‌تواند، بر اساس ملاحظات فرهنگي، سياسي و امنيتي خود، به طراحي يك سيستم مناسب بپردازد.

5- در طراحي سيستم ملي بهره‌وري ماهواره‌اي مي‌توان و بايد معيارهاي مربوط به نوع محتوا، زمان پخش، روش و ميزان اعمال سانسور، نوع مالكيت و روش كنترل سازماني و غيره را مشخص كرد.

6- در كنار سيستم ملي براي بهره‌وري از برنامه هاي مطلوب ماهواره‌اي بايد ممنوعيت يا آزادي دسترسي به محتوا و تجهيزات خارج از خدمات سيستم مذكور را روشن كرد.

7- برخي از كشورها دسترسي به محتوا و تجهيزات خارج از خدمات سيستم ملي خود را ممنوع كرده اند، در حالي كه برخي ديگر از كشورها داراي سياست آزادي هستند.

www.iranwsts.org

از هر منظور و با هر رويكرد سياسي و فرهنگي كه به وضعيت ماهواره و تجهيزات دريافت كانالهاي تلويزيوني و راديويي خارجي در ايران نگريسته شود، مي‌توان آن را نامطلوب و بحران‌زا دانست، با وجود گذشت بيش از 8 سال از زمان تصويب قانون ممنوعيت به كار گيري تجهيزات دريافت از ماهواره در تاريخ 26/1/1373 (و ابلاغ آيين نامه اجرايي آن در تاريخ 21/1/1374 توسط هيات دولت)، بر اساس برخي تخمين هاي غير رسمي، بيش از سه ميليون دستگاه رسيور و بشقاب ماهواره‌اي در كشور وجود دارند، در حالي كه در طول مدت اجراي قانون مزبور تنها كمتر از 000.70 دستگاه كشف و ضبط شده‌اند. در حال حاضر، حدود 15 ميليون ايراني در خلوت خانه خود دسترسي كنترل نشده اي به برنامه هاي صدها كانال تلويزيوني پخش شده از دهها كشور و شركت خصوصي دارند. خطر بد‌آموزي هاي اخلاقي و رفتاري، به ويژه نسل جوان و خانواده ها را تهديد مي‌كند و به دليل ممنوعيت والدين و تمام مردم از انتقال تجارب به يكديگر و آموزش بهره‌وري مطلوب و كاستن از ميزان خطرات و بد‌آموزي ها محرومند.

شايد بسياري از سياست‌گذاران و فعالان سياسي و فرهنگي علت شرايط جاري را به قانون ممنوعيت نسبت دهند و از اين منظر، تغيير قانون و رفع ممنوعيت را راه حل وضعيت موجود بدانند. در واقع، قانون فوق از زمان طرح اوليه آن تا امروز، موضوع بحث و مناقشه بسياري بوده است. موافقان اين قانون بر آن بودند كه برنامه هاي ماهواره‌اي عمدتاً مخرب و مبتذل بوده و عامل اصلي زدودن ارزش ها و معيارهاي اصيل اسلامي و ملي به شمار مي آيند. در برابر، مخالفان نيز دلايلي نظير اجرايي نبودن قانون به دليل پيشرفت هاي فني و حتي امكان افزايش بهره‌وري به دليل مجري را يادآور مي شدند. اما بررسي مشروع مذاكرات نشان مي‌دهد كه هر دو گروه موافقان و مخالفان آن را اقدامي موقتي و تاخيري قلمداد مي كردند تا فرصت مناسب براي تقويت و آماده سازي دستگاههاي فرهنگي كشور فراهم شود. مشروح مذاكرات نشان مي‌دهد راههكارهاي عديده اي براي برخورد با پديده پخش مستقيم ماهواره‌اي انديشيده شده بود كه بايد مورد پيگيري قرار مي گرفت. ماده 5 قانون ممنوعيت، سازمان صدا و سيما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي (موسسه رسانه هاي تصويري) را مجاز به ضبط و پخش برنامه هاي غير مغاير با ارزشها و مباني فرهنگي اسلامي و ملي دانست و ماده 4 تمام دستگاههاي فرهنگي كشور را موظف به مطالعه و تبيين آثار مخرب استفاده از برنامه هاي منحرف كننده در جامعه ساخت. همچنين ماده 10 قانون ممنوعيت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي را موظف كرد تا با همكاري وزارت پست و تلگراف و تلفن و سازمانهاي ذيربط از اهرم هاي حقوقي و بين‌المللي در جهت حراست از مرزهاي فرهنگي كشور و حفظ كيان خانواده عليه برنامه هاي مخرب و مبتذل ماهواره اقدام كند.

با بررسي مشروح مذاكرات و متن مصوب قانون ممنوعيت سال 1373 مي‌توان چنين نتيجه گرفت كه شرايط نابسامان ماهواره در كشور تنها ريشه در قانون فوق ندارد و حتي نمي توان آن را علت اصلي شرايط جاري دانست، بلكه علت اصلي عدم اجراي كامل قانون و به ويژه مواد 4 و 5 و 10 (بالاخص ماده 5) قانون فوق است. در واقع، برخي از سياست هاي مورد تصويب در قانون فوق به فراموشي سپرده شد و راهبرد ==== كوتاه مدت و جانبي ممنوعيت بزرگ نمايي و تبديل به سياستي ظاهراً تمام عيار شد. البته، مي‌توان بخشي از علت خطاي جايگزيني راهبرد به جاي سياست جامع را به متن قانون فوق منتسب كرد. اين قانون، به هيچ وجه، راهكارهاي نظارتي مناسبي براي اجراي مواد 4 و 5 و 10 را پيش‌بيني نكرده بود. در هر حال، از زمان تصويب قانون ممنوعيت تاكنون تقريباً همه مسئولان عالي رتبه نظام، شخصيت هاي سياسي و فرهنگي و احزاب و جناح هاي سياسي بر لزوم بهره‌وري مناسب از ماهواره و برنامه هاي مثبت آن تاكيد نموده و يا عدم امكان عملي و فني اجراي قانون ممنوعيت و جمع آوري دستگاههاي دريافت را گوشزد كرده اند. اصول كلي فوق مورد تاييد و تاكيد مردم نيز قرار دارد. شايان ذكر مجدد است كه مردم مجري اصلي و نهايي قانون و سياست ماهواره‌اي هستند و توجه جدي به خواست و نگرش آنها اهميتي افزون دارد. زيرا، در صورت عدم همكاري آنها، مجريان اصلي قانون به مجرمان اصلي آن تبديل خواهند شد.

يك نظرسنجي انجام شده در سال 1373، در شهر تهران، نشان داد كه، از نظر پاسخگويان، مهمترين علت گرايش به استفاده از ماهواره، ضعف امكانات تفريحي و سرگرمي در جامعه و بخصوص ناتواني برنامه هاي صدا و سيما در برآوردن نيازهاي اقشار مختلف (از نظر برنامه هاي تفريحي و خبري) بوده است. پاسخگويان مهمترين راه مقابله با خطرات ناشي از ماهواره را استفاده از ابزار فرهنگي دانستند. تقويت كمي و كيفي برنامه هاي صدا و سيما، بالا بردن سطح آگاهي مردم، و گسترش زير ساخت و امكانات فرهنگي در جامعه (صدا و سيما 1373 در نظرسنجي از مردم تهران درباره ماهواره) نظرسنجي ديگري در همين سال نشان داد كه 35 درصد پاسخگويان عدم رضايت از برنامه هاي تلويزيون را عامل گرايش مردم به ماهواره دانسته بودند. (واحد سنجش افكار مركز تحقيقات صدا و سيما دي 1373، نظرسنجي درباره ماهواره) يك نظرسنجي ديگر در سال 1376 نشان داد كه نگرش مردم (به ويژه مردان) نسبت به استفاده از ماهواره در حد متوسط بوده است. در حالي كه بيشتر مردم نسبت به برخي خطرات ماهواره آگاهي دارند و استفاده از ماهواره در سطح جامعه و به ويژه توسط نوجوانان و جوانان را === بد‌آموزي و مخاطرات فرهنگي ديگر مي‌دانند. (صدا و سيما 1376 در بررسي نگرش مردم نسبت به استفاده از ماهواره نظرسنجي هاي انجام شده در شهر تهران، در سال 1380 نيز نتايج مشابه و ثابتي را به دست دادند. (وزارت اطلاعات 1380 ماهواره از نگاه مردم). همچنين در اين خصوص ====== موسسه ملي پژوهش افكار عمومي (1380) بهره‌مندي و نگرش مردم نسبت به ماهواره خلاصه اي از اين گزارش در روزنامه نوروز 20/12/1380 منتشر شده است.)

نظر سنجي هاي انجام شده در فاصله سالهاي 1373 تا 1380 نشان مي‌دهد كه بيشتر مردم به استفاده از برنامه هاي ماهواره‌اي گرايش دارند. استفاده از آنها را به طور كامل يا مشروط حق خود مي دانند. همچنين، پاسخ گويان بر اين باور بوده‌اند كه مهمترين علل گرايش به ماهواره ضعف امكانات تفريحي در جامعه و نقصان كمي و كيفي برنامه هاي تلويزيوني هستند. اين نگرش ها به ايجاد يك تقاضاي چند ميليوني براي خريد و استفاده از تجهيزات ماهواره‌اي منجر گرديده است كه توسط قاچاقچيان برآورده مي‌شود. به طور خلاصه، مي‌توان گفت كه نظريه هاي ابراز شده توسط مسئولان عالي رتبه نظام، نمايندگان مجلس، دستگاههاي اجرايي، متخصصان و مردم در طول سالهاي گذشته دو اصل بنيادين و به هم پيوسته را در خود دارد. ضرورت بهره‌وري مناسب از برنامه هاي مطلوب ماهواره‌اي و مبارزه با رواج و دريافت كنترل نشده كانالهاي بعضاً مخرب ماهواره‌اي، بررسي وضعيت ماهواره در ساير كشورهاي آسيايي نشان داد كه دو ضرورت فوق الزاماً مانعه الجمع نيستند و مي‌توان با تمهيد روش و ساختارهاي سنجيده به هر دو هدف فوق نايل شد، در حالي كه ممنوعيت مطلق ضرورت نخست و آزادي بدون محدوديت ضرورت دوم را === مي‌كند و از اين رو قابل اجرا يا قابل پذيرش نيست. با راه اندازي يك سيستم ملي مي‌توان برنامه ها و كانال هاي مورد قبول را در اختيار مردم قرار داد و همزمان با استفاده از روش هاي فرهنگي و تبليغاتي و همچنين روش هاي بازدارنده قانوني از تمايل به بهره‌وري از برنامه هاي كنترل نشده توسط برخي از شهروندان كاست. بديهي است كه روش ها و ساختارهاي مطلوب براي كشور ما بايد با ملاحظات مذهبي و فرهنگي و حتي اقتصادي هماهنگي داشته باشد و با مطالعه و بررسي دقيق پيش بيني و اجرا شود.

 

تاريخچه ارتباطات ماهواره ای در ايران

در سال 1962 كنگره ايلات متحده امريكا قانون استفاده از ماهواره‌های جهان را تصويب و همزمان با تصويب اين قانون استفاده ماهواره‌های مخابراتی عملاً به اثبات رسيد ليكن هنوز بسياری از سئوالات بی جواب مانده بود و اين سئوالات شامل طرح سيستم ضروری- موافقت بين‌المللی كيفيت اطمينان و توجه به اقتصادی بودن ارتباط با ماهواره و سئوالات مذكور به زودی جواب داده شده و مسايل تكنيكی حل گرديد. با پرتاب اولين ماهواره‌های مصنوعی مخابراتی كه از نظر حركت به دور زمين با حركت وضعی كره زمين همزمان باشد در سال 1964 اين امكان به وجود آمد كه با قرار دادن سه ماهواره در مدار نقاط مناسب در اطراف كره زمين ارتباط بين‌المللی و بين قاره ای مطمئن كه تا آن روز وجود نداشت برقرار گردد و از طريق همين ماهواره‌ها برنامه های تلويزيونی را از قاره ای به قاره ای ديگر پخش نمايد و همچنين ارتباط تلفنی و تلگرافی را از طريق ماهواره انجام دهد لذا دولت ايالات متحده امريكای شمالی و تحت نظر سازمان ملل متحد در سال 1964 مجمعی از نوزده كشور در واشنگتن تشكيل و موافقتنامه ای برای کنسرسيوم منظور طرح سازمان پرتاب استقرار و نگهداری ماهواره‌های مصنوعی مخابراتی با سرمايه گذاری اين دولت‌ها امضاء گرديد و در حال حاضر 95 كشور از كشورهای جهان به اين موافقتنامه پيوسته و در سازمانی به نام انتيلستات برای استفاده از كانالهای ماهواره مخابراتی سرمايه گذاری كردند. اولين ماهواره مخابراتی در سال 1965 در مدار زمين پرتاب گرديد كه (ارلی برد) نام داشت و شامل 240 مدار تلفنی و يا يك مدار تلويزيونی و از اين تاريخ انتيلستات تشكيل و نام ماهواره‌های مخابراتی را انتيلستات معرفی نمود و بهترين روش برای ارتباط جهانی اين بود كه ماهواره مخابراتی را بالای سه اقيانوس ( اطلس- هند- آرام ) به ارتفاع بين 36 هزار تا 40 هزار كيلومتر از سطح زمين پرتاب نمايند و ارتباط بين‌المللی بين ايستگاه های زمينی از طريق ماهواره‌های مذكور داير گرديد.

كشور ايران اولين كشور خاور ميانه و جزء 25 كشور دنيا بود كه با شرايط فنی مناسب توانست نسبت به نصب ايستگاه زمينی ماهواره مخابراتی در اسد آباد همدان اقدام نمايد. اين دستگاه در سيزدهم مهر ماه 1344 بطور رسمی همزمان با افتتاح دومين نمايشگاه بازرگانی آسيايي شروع به كار كرد و مراسم افتتاح نمايشگاه را به صورت تلويزيونی از طريق ماهواره به خارج از كشور مخابره نمود.

ظرفيت خطوط مايکروويو ايستگاه تهران- اسد آباد 1200 مدار تلفنی و دو مدار رفت و برگشت مخصوص تلويزيونی است كه در آن واحد مي توان يك برنامه ارسال و يك برنامه دريافت نمود چون حجم مخابرات ايران با كشورهای آسيايی در سالهای اخير به دليل برقراری مناسبات و روابط دوستانه- سياسی و بازرگانی بالا رفته است شركت مخابرات ايران از مدتها پيش به فكر ايجاد ارتباط ماهواره ای با اين كشورها افتاد برای برقراری ارتباط با ماهواره اقيانوس هند آنتن دومی در ايستگاه مذكور ==================== هند قرار دارد با استفاده از همين آنتن ارتباط مخابراتی با كشورهای خاور و جنوب شرقی و جنوب آسيا به طرز رضايت بخش برقرار می گردد. در سال 1349 آنتن دوم ايستگاه زمينی با استفاده از ماهواره‌های مخابراتی در اسد آباد همدان با تجهيزات كامل و مدارهای تلفنی و تلگرافی رابطه خود با كشورهای شرق و شرق دور را توسعه داد. سازمان صدا و سيمای جمهوری اسلامی ايران قادر گرديده است از طريق اين دو آنتن و مايکروويو تهران- اسد آباد در يك زمان دو برنامه تلويزيونی را به تمام نقاط جهان به طور مستقيم و غير مستقيم ارسال دارد و دو برنامه تلويزيونی را نيز از ديگر كشورهای جهان دريافت كند و از ايستگاه مذكور از طريق مايکروويو تهران- اسد آباد و شبكه سراسری به تمام نقاط كشور رله نمايند. در اين توسعه ابتدا با ژاپن و بحرين و دومی ارتباط مستقيم تلگرافی و تلفنی از طريق ماهواره‌های مخابراتی اقيانوس هند برقرار گرديد و در حال حاضر توسط اين دو آنتن با كشورهای ژاپن- كره جنوبی- وين- دانمارك - رم- عراق و خاور دور كه جمعاً 147 كانال تلفنی و 22 كانال تلكس بهره برداری می شود كه در هر كانال تلكس شامل 24 كانال تلگرافی است و در آينده نزديك تعداد و اين مدارها به حد قابل ملاحظه ای افزايش می يابد ايران از طريق ژاپن با تايلند و سنگاپور و مانيل و نيز از طريق بحرين و دوبی يا بيشتر امارات خليج فارس ارتباط فوری- تلگرافی و تلفنی دارد. سازمان هواپيمايی كشوری نيز بوسيله تلكس ماهواره ای كه در مركز مخابرات نصب شده است با كليه كشورهای جهان ارتباط ماهواره دارد. ضمناً ارتباط اين مركز با بحرين نيز ماهواره ای است و ارتباط ماهواره ای با ساير كشورها نيز در دست اقدام می‌باشد.

 

انواع ماهواره‌ها

ماهواره‌ها رامي توان با توجه به نوع كاربرد و مداري كه در آن مستقرهستند يا نوع سيستم طبقه بندي كرد. ماهواره‌ها از ديدگاه كاربردي به دو گروه نظامي و غيرنظامي تقسيم مي شوند. در هر يك از اين دو گروه كاربردهاي متعددي وجود دارد كه در شكل صفحه بعد به تعدادي از آنها اشاره شده است. همانطور كه ملاحظه مي شود، ماهواره‌ها بيشتر براي مقاصد نظامي به كار گرفته مي شوند. ماهواره‌هاي نظامي از تنوع بيشتري نيز برخوردار هستند. ضمن اينكه با سرمايه گذاري هاي بسيار كلان كشورهاي صنعتي، ماهواره‌هاي نظامي از تكنولوژي پيشرفته تري نيز استفاده مي‌كنند.

 

سير تحولات ماهواره‌هاي مخابراتي

تا اوايل سال 1960ميلادي غير از چند ارتباط محدود كه توسط دستگاه بي سيم برقرار شده بود، مساله انتخاب وجود نداشت. به علت ظرفيت كم و تقاضا براي ارتباطات، انباشته بودن طيفهاي فركانس و ضعف سيستم انتقال صوتي ، تنها وسيله ارتباطي بين قاره اي، كابل تلفن زير دريايي بود.

در سال 1960 ميلادي يعني تقريبا سه سال بعد از پرتاب اولين سفينه شوروي ، امريكايي ها نخستين قمر مصنوعي مخابراتي را در مدار زمين قراردادند. قطر اين قمر بزرگ 30 متر بود و در ارتفاع 1500 كيلومتري زمين گردش مي‌كرد. اين قمر، مجهز به نوعي آيينه بود كه امواج را از ايستگاههاي فرستنده مي گرفت و به ايستگاههاي گيرنده كه به علت كروي بودن زمين نمي توانستند آنها را به طور مستقيم دريافت كنند، منعكس مي كرد. به اين ترتيب اولين ارتباط آزمايشي به وسيله ماهواره بين دو نقطه دور دست امريكا يعني ازكاليفرنيا تا نيوجرسي برقرارشد. قسمت اعظم انرژي اشعه اي كه از ايستگاه فرستنده ارسال مي شد، در فضا پخش و تنها قسمت كوچكي از آن توسط ماهواره منعكس مي‌شد. براي اينكه اشعه منعكس شده قابل استفاده شود، لازم بود به وسيله ايستگاه عظيم و پرقدرتي تقويت كه نتيجه كار مطلوب نبود، به خاطر همين، امريكاييها شروع به ساختن قمر مصنوعي مخابراتي جديدي كردند كه امواج را به وسيله آنتنهايي از زمين دريافت و پس از تقويت به سوي ايستگاههاي گيرنده زميني ارسال كنند. انديشه استفاده از ماهواره‌ها به صورت رله براي ارتباطات راه دور ابتدا از سوي آرتو.سي .کلارک (Arthur.c.Clarke) نويسنده معروف داستانهاي تخيلي- عمومي و يكي از بنيانگذاران انجمن انگليسي بين ستاره ها مطرح شد و در مقاله اي در شماره اکتبرسال 1945ميلادي مجله (جهان بي سيم) چاپ شد. اين مقاله سرآغازي براي شروع فعاليتهاي جدي ارتباطات ماهواره‌اي شد. آقاي کلارک با درنظرگرفتن سه ماهواره در ارتفاع 36000 كيلومتري از سطح زمين و روي محيط مدار دايره اي شكل دور كره زمين به فواصل مساوي از هم، پوشش ارتباط ماهواره‌اي تمام سطح زمين را ميسر مي دانست. بعد از چاپ مقاله کلارک ، طي ده سال، سه اختراع مهم انجام شد كه مورد استفاده آنها در ساخت ماهواره‌ها است. اولي ، سلولهاي خورشيدي است كه تبديل كننده نور خورشيد به الكتريسيته هستند. دوم، ترانزيستور در انواع مختلف و سوم لامپ تقويت موج راديويي است. اين نوع تقويت كنده ها با طيف وسيع فركانس و بازدهي حدود 20 الي 40 درصد، از معمولي ‌ترين نوع تقويت كننده در مخابرات ماهواره‌اي است.