مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

چكيده :

پژوهش مزبورباهدف تحليل جايگاه زن درترانه هاي محلي انجام پذيرفته وبر شناخت موقعيت وجايگاه فرهنگي ، اجتماعي ، خانوادگي و اقتصادي زنان درترانه هاي محلي ازمنظر جامعه شناسي نظر دارد.

اين پژوهش به دنبال اين سوالات بوده است تصوير زنان درموضوعات فرهنگي ، اجتماعي،‌خانوادگي و اقتصادي )‌به چه صورت نمايان شده است ؟

آيا كليشه هاي تبعيض جنسيتي در مقوله هاي (فرهنگي ،‌اجتماعي ،‌خانوادگي واقتصادي ) وجود دارد ؟

آيازبان اين ترانه ها در حوزه معنايي زبان جنسيت گرا است ؟

جمعيت آماري در اين پژوهش كليه ترانه هاي محلي (مرتبط با زنان )‌لري وتركي در استان فارس بوده است ، كه نمونه آماري بااستفاده از روش نمونه گيري در دسترس از بين نه دسته ترانه‌هاي محلي (كودكانه ها ، ترانه هاي حماسي ،‌ترانه هاي سوگ ، شايسته ها و ناشايستها ،‌ ترانه هاي طلب ،‌عاشقانه ها ، ترانه هاي طنز،‌ترانه هاي كار وترانه هاي شاد )‌پنج دسته از ترانه هاي محلي (لالايي ها ، ترانه هاي طنز ، ترانه هاي كار ، عاشقانه ها وترانه هاي شادي )‌انتخاب گرديد كه درمجموع 684 مصرع به عنوان واحد ضبط در نظر گرفته شد.

ابزار اندازه گيري در اين پژوهش تكنيك تحليل محتوا (كمي وكيفي )‌مي باشد .

نتيجه ايي كه از اين پژوهش گرفته شد ، بدين قرار است كه در ترانه هاي محلي دو قوم لر و ترك استان فارس تبعيض جنسيتي مشاهده گرديد و زبان اين ترانه ها (در حوزه معنايي )‌زباني جنسيت‌گرا است .

اصطلاحات كليدي:جايگاه زنان ، ترانه هاي محلي

مقدمه

ادبيات توده يکي از عناصر تشکيل دهنده فرهنگ است، که در حوزه فولكلور [1]جاي مي گيرد و بازگو کننده افکار و احساسات اقشار مختلف جامعه است . ادبيات، سينه به سينه تصويرهاي عيني و انديشه هاي برخاسته از زندگي، جهان بيني و زيبايي شناسي شاعران عوام است . ادبيات مردم داراي اشکال و صورتهاي گوناگون است و ترانه ها، ضرب المثل ها، قصه ها، ملتها و افسانه ها را در بر مي گيرد . هر اجتماعي براي بيان افکار و انديشه ها و عواطف از زبان خاص خود بهره مي گيرد، سرايندگان ادبيات گفتاري معمولاً از مردمان گمنام و بي سوادي هستند، که شالوده آثار معنوي روستا نشينان را بنيان مي نهند، به گونه اي که با ارزش هاي مسلط جامعه هماهنگ است . مفاهيم عام در ترانه هاي محلي شور زندگي، آرمانها و آرزوها، دلدادگي و عشق، اندوه و جدايي، پايداري در عهد و پيمان، تلاش و سختي کار روزانه است، که در نسلهاي پي در پي اين فکر تداوم يافته است . با مطالعه و بررسي ترانه هاي محلي، مي توان منش و روحيات اجتماعي را در گذر زمان مورد تتبع وشناسايي قرار داد، بدين سان با تعمق و کاوش در مضامين ترانه هاي عاميانه
مي توان به رويدادهاي اجتماع و فرهنگي دوران گذشته پي برد و با افکارو احوال مردمان آشنا شد . در ترانه، آفاق مضمون بسي گسترده است و همه آن پديده ها و آثاري را که خالق ترانه در پيرامون هستي خود با آنها روياروست، شامل مي‌شود . هنگامي که از فرهنگ مردم اجتماعي سخن به ميان مي آيد، در واقع سخن از افسانه ها، عقايد و آداب، ترانه ها، مذهب، بازيها، رسومات و هزاران پديده آشکار و نهان ديگر اجتماعي است ؛ که بازگو کننده حقيقي انديشه و احساسات يک قوم است .

با بررسي ادبيات شفاهي ( ترانه ها ) مي توان به شناخت افراد جامعه اي يا اهل ايل و طايفه اي پرداخت که فکر طبيعي خود را، درباره واقعيات، اتفاقات، حوادث و مراسم محلي به کار برده اند و شرح هر يک را با بيان ساده و عاميانه به صورت فولکلور، از خود باقي گذارده اند ؛ که بيانگر اثر واقعه برمردم، احساسات، نظرات، عواطف آنها نسبت به رويدادها و اعتقادات آنهاست . موضوع رساله حاضر، جستجوي جايگاه زنان به عنوان نيمه اجتماع است، که با تعمق و تتبع در قلمرو ترانه ها مي توان جايگاه فرهنگي، اجتماعي، خانوادگي، اقتصادي زنان را در جامعه مورد تحقيق جستجو کرد .

اين پژوهش، شامل پنج فصل است، نخستين فصل به کليات پژوهش اختصاص دارد، فصل دوم، به ادبيات نظري و پيشينه پژوهش پرداخته است، در فصل سوم به روش شناختي پژوهش پرداخته است، فصل چهارم مربوط به تجزيه و تحليل داده ها مي باشد . و فصل پاياني پژوهش را فصل پنج تشکيل مي دهد که به نتيجه گيري و پيشنهادات پرداخته است، با اين اميد که پرتوي بر تحليل جايگاه زن در ترانه هاي محلي افکنده باشد .

1-1 بيان مساله

ترانه هاي محلي قبل از آنکه بيانگر عقايد، علايق و شخصيت فردي باشد، بيانگر شخصيت اجتماعي و روح فرهنگ جمعي حاکم بر جامعه است . در ترانه هاي محلي حوادث وشرايط تاريخي جامعه انعکاس
مي يابد و در پرتو گذشته است که مي توان اشتراکات وتمايزات فرهنگي جامعه را در طي زمان شناخت . اشعار فولکلوريک، مسير تحولات و فراز و فرودهاي تغييرات اجتماعي را مي‌نماياند، و بدين طريق افق فرهنگي ما نسبت به گذشته و آينده فرهنگي جامعه وسيعتروروشنتر مي‌گردد . روح الاميني (1377) معتقد است که ادبيات آينه تمام نماي رويدادها، آئين ها، رفتارها، تلاش ها، انديشه هاي جامعه است که زبان حال و شناسنامه يک ملت مي باشد و مي توان يک جامعه را با بررسي محتوا و موضوع ادبيات آن شناخت، رويدادها و رفتارهاي اجتماعي را دانست و سير تحولي پديده هاي اجتماعي را رديابي کرد، هر بخش از ترانه ها در واقع تبين زواياي مختلف زندگي اجتماعي با توجه به زمينه فرهنگي حاکم بر جامعه است ؛ به طور مثال، در ترانه هاي عاشقانه، چگونگي و کيفيت روابط دختر وپسر با توجه به ارزش ها و هنجارهاي حاکم برجامعه، نحوه ابراز تمايل و عشق به طرف مقابل، انتظارات و توقعات عاشق و معشوق و هدف از اين روابط مطرح مي شود و يا در منظومه هاي سوگ، غمنامه هاي درد و رنج ناشي از فراق، جدايي، سوز و گداز قلبي داغديدگان ابرازشده است و لالايي ها : تجلي ناز و نوازش کودک، خواسته هاي دروني مادر، شيوه هاي ابراز محبت و حکايت تحقيرهاي مادران است، در ابعاد اجتماعي، حاکميت رسوم و سنن مختلف حاکم بر روابط اجتماعي (از قبيل رسم چند زني يا رسم درون همسري ) مطرح مي شود و غيره

در متن ترانه ها، سنت ها، آداب و رسوم، ارزشها و باورهاي اجتماعي تاييد يا رد مي شوند ؛ بنابراين کشف رگه هاي حيات اجتماعي و فرهنگي جامعه از طريق بررسي و تحليل ترانه هاي محلي، ميسرمي شود .

در اين پژوهش سعي شده با تبين نگرش هاي فرهنگي، در جوامع مورد بحث به اين سوال پاسخ داده شود که جايگاه زن ( با تکيه بر ترانه هاي عاميانه ) در ميان اقوام غير فارسي به چه صورت است ؟

مساله زن وتعريفي که از زن بودن در جامعه ما وجود دارد، در غالب موارد حالتي سنتي دارد ؛ که خود را با تغييرات جامعه همگام و هماهنگ نکرده است . با وجوديکه زن در عرصه هاي متفاوتي از زندگي اجتماعي وارد شده است وبسياري از مسئووليت هاي جامعه را بر عهده گرفته است و نيز در گذشته هاي دور زن کسي است که بر خوانش همه موجودات روزي مي خورند، به مردگان حيات مي بخشد، و نماد زايندگي است و ارزشمند و پرستيدني، اما نگرش جامعه به آنها و باور داشت هاي جامعه به زن و خصوصيات وتوانايي هاي او به گونه اي ديگر است،که در دهه هاي گذشته با آن مواجه بوده ايم، بخشي از اين باورداشتها، خود را در ادبيات شفاهي جامعه نشان مي‌دهد و اضافه مي‌کنم در جامعه ما ريشه بسياري از افکار و رفتارهاي انساني را باور داشتهايي تشکيل مي دهند که بدون مداقه قرار گرفتن و به صرف انتقال يافتن، پايه و اساس کنش هاي انساني قرار مي گيرند . قابل ذکر است که مباحث و حوزه هاي مربوط به زنان، يا همواره ناديده گرفته مي شده و بي اهميت تلقي مي شده است يا هرگاه که زنان در تحقيق گنجانده مي شدند تصويري تحريف شده و حاکي از پيش داوري جنسيتي از ايشان ارائه مي شده است، از اين گذشته، از سلطه و بهره کشي مردان از زنان نيز غافل مي‌مانده اند يا زن اين سلطه و بهره کشي را طبيعي مي انگاشته اند . قابل ذکر است که پژوهش در قلمرو ترانه هاي محلي در ايران بارويکردي که ما اتخاذ کرده ايم، انجام نشده و به ناچار را ه تحليل داده هايمان را با الگويي نو در پيش گرفته ايم، به اين ترتيب که با مقوله بندي موضوعاتي که در ترانه هاي محلي راجع به زنان مطرح شده است به تحليل اطلاعات ثبت شده پرداخته ايم، تا بتوانيم تصويري را که به صورت ضمني از جايگاه زن توسط ادبيات ( ترانه‌هاي محلي) به افراد جامعه منتقل مي شود، بازنمايي و بررسي کنيم.

به همين منظور اين ترانه ها برگزيده شده اند تا از درونشان دريابيم که ايرانيان به زنانشان چگونه
مي نگرند و از آنها در اين بخش از فولکور چگونه ياد مي کنند يا با زنان ايراني در ترانه ها از چه سخن مي گويند . و در عنايت به اين مهم است يابيم که زنان در ترانه هاي محلي از چه جايگاهي فرادست يا فرودست برخوردارند .

عمده ترين محورهاي بحث در اين پژوهش مبتني بر طرز تلقي جامعه وتصورات قالبي نسبت به زنان است و تصوير مسلطي که از جايگاه زن وجود دارد، که به نحوي تعيين کننده الگوهاي رفتاري، اعتقادات، ارزشها، هنجارها، عادات، روابط، مناسبات، تعاملات و اخلاقيات جامعه مي باشد، بر اين اساس ارکان مختلف جامعه ( امور فرهنگي، امور اجتماعي، امور خانوادگي ، امور اقتصادي ) مورد بررسي قرار مي گيرد، تا جايگاه زنان در ترانه هاي محلي به وضوح تصريح گردد، براين اساس پرسش هاي آغازين پژوهش مزبور را با هدف تحليل جايگاه زن در ترانه هاي محلي مي توان به شرح زيرخلاصه نمود :

1-2 پرسش هاي پژوهش

تصوير زنان در مقوله فرهنگي در ترانه هاي محلي به چه صورت نمايان شده است ؟

چه صفاتي يا تداعي هايي بر برخي رفتارهاي از زنان نسبت داده شده است ؟

آيا در ترانه هاي محلي به نفرين ، تقدير گرايي، باورداشتهاي ديني زنان پرداخته شده است؟

آيا تصورات قالبي مربوط به زنان در ترانه وجود دارد ؟

زنان در واگويه هاي خود چه مسائلي را مطرح مي کنند ؟

آيا در ترانه هاي محلي کليشه هاي تبعيض جنسيتي در مقوله فرهنگي وجود دارد ؟

تصوير زنان در مقوله اجتماعي در ترانه هاي محلي به چه صورت نمايان شده است ؟

چه ارزشهايي در مورد زن در ترانه ها مطرح شده است ؟ ( قدرت، شجاعت، خلاقيت، زيبايي، و ... )

چه توقعات و انتظاراتي در ترانه ها از زنان خواسته شده است ؟

آيا مشارکت زنان در زندگي جمعي در ترانه ها بيان شده است ؟

آيا نظارت اجتماعي بر روي زنان در ترانه ها مطرح شده است ؟

آيا کليشه هاي تبعيض جنسيتي درباره وظايف و نوع روابط و نظارت اجتماعي در مقوله اجتماعي وجود دارد ؟

به کدام يک از مقوله خانوادگي مربوط به زنان در ترانه هاي محلي پرداخته شده است ؟ ( چند زني، ازدواج اجباري و ... )

آيا کليشه هاي تبعيض جنسيتي در مقوله خانوادگي وجود دارد ؟

تصوير زنان در مقوله اقتصادي در ترانه هاي محلي به چه صورت نمايان شده است ؟

نقش زن در روابط توليدي و ساختاراقتصادي جامعه به چه صورت به تصوير کشيده شده است ؟

بابررسي ترانه هاي محلي اين مساله را هم مد نظر قرار مي دهيم که آيا زبان اين ترانه ها ( در حوزه معنايي ) زبان جنسيت گراهست ؟

از بررسي مجموع اين سوالات به جايگاه زنان ( فرادست يا فرودست ) و تصوير مسلطي که از زن در ترانه هاي محلي وجود دارد پي خواهيم برد

1-3 اهميت و ضرورت پژوهش در اين قلمرو

در ادبيات ما زن با جايگاه واقعي حضوري غايب دارد و اگر سختي از زن در ميان است، مترادف است با عشق نفساني که براي دستيابي به معرفت، بايد وسوسه عشق او را از بين برد، ادبيات شفاهي براساس نيازهاي واقعي، و گاه پندارهاي آرماني عوام شکل مي‌گيرد و نگرش ها و چشمداشت هاي جامعه از رفتار زنان را در خود مستتر دارد و مملو از اشاراتي است که به انگاره مادري، فرزندزايي و کار توليدي زنان توجه دارد . قلمرو ادبيات شفاهي گسترده است و در برگيرنده باورها، پندارها و انديشه‌هاست، لذا با کاوش در همين قلمرو مي توان به خصلتهاي اين گروه عظيم اجتماعي پي برد و از طرفي فرهنگ که از طريق مقام پيچيده اي از دانش، اخلاق، هنر، قوانين، طرز معيشت، مهارتها وشيوه ها، آرمانها و آرزوهاي جمعي ، رفتار را شکل
مي دهد؛ پيوندي مستحکم با موجوديت سياسي، اقتصادي و اجتماعي هر جامعه اي دارد، بنابراين لزوم مطالعه و بررسي هاي فرهنگي و اجتماعي در سطح گروه ها، اقوام، طوايف و حوزه هاي متنوع فرهنگي از اين حيث اهميت مي يابند که تنها روزنه و يگانه مفر شناخت الگوها و ارزشهاي اجتماعي، تعيين نيازها و سمت و سوهاي فرهنگي از سويي و برنامه ريزي متناسب باآن براي رسيدن به توسعه از سوي ديگر است، برنامه هاي ناموفق بسياري از کشورها همواره ناشي از عدم شناخت هويت، تمايلات فرهنگي و فرايندهاي تاريخي اين جوامع بوده است، زنان که نيمي از پيکره جوامع بشري را شامل مي شوند، به رغم نقش آفريني هاي بسيار در عرصه متنوع زندگي اجتماعي همواره از امکانات و فرصتهاي بسياري که بالقوه در سطح جامعه موجود بوده است، به خاطر، روند فکري جامعه و برپايه مجموعه اي تلقيات ويژه فرهنگي، دور بوده اند، لذا فهم دروني تلقيات که به مثابه شناسه هايي قابل استناد هستند و بررسي بازنمايي زنان در آثار گوناگون
مي توانند ما را با جايگاه زنان آشنا کنند و از طرفي در شرايط موجود يعني تسلط فرهنگ و زبان مردانه، زنان ابتدا بايد به نقد ساختارهاي زباني و فرهنگي بپردازند و در نهايت، فرهنگ، هويت و جايگاه زنانه را بايد خود زنان تعريف کنند، نه گفتمان مردانه . ما نيز به اين باور رسيده ايم که ، توسعه و تکامل جامعه بدون توسعه عناصر فرهنگي آن جامعه ميسر نيست و اين مهم بدون پالايش ابعاد منفي و غلط فرهنگ جامعه امکان پذير نيست . مساله زنان در حل مشکلات عقب ماندگي تاريخي و اعاده حقوق اجتماعي آنان همان قدر که مهم ، جدي و تعيين کننده است، امري بس ظريف و دقيق است و کمترين بي توجهي، ساده انگاري يا شعار زدگي و سياست بازي مي تواند آنرا به شکلي بحران زا، انحرافي و ويران کننده مبدل سازد .

[1] - folk lere