مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

چکیده

فصل اول کلیات پژوهش

مقدمه.....4

كلّيات وتعاريف....5

1- 1- بيان مسأله......5

1 - 2 – اهميت و ضرورت تحقيق....5

1-3- اهداف تحقيق..6

1-4- سؤالات تحقيق.......6

1-5- پيشينة تحقيق.....7

1-6- روش انجام تحقيق.........7

فصل دوم: زندگينامة ناصر خسرو.........9

فصل سوم: بحثي دربارة اخلاق و آشنايي با چند نظر فلسفي.......14

فصل چهارم: قواي نفس......23

فصل پنجم: اخلاق اسلامي.....34

فصل ششم: آشنايي با فرقة اسماعيليه..............................................................................................................42

فصل هفتم: فضايل اخلاقي با تأويل اسماعيليه................................................................................................53

الف ) احسان................................................................................................................................................56

ب ) خود شناسی برای خدا شناسی................................................................................................................58

ج ) خضوع..................................................................................................................................................59

د ) دوستي با خاندان حق...............................................................................................................................60

ه ) راستگويي ..............................................................................................................................................63

و ) زيارت كعبه و مراسم و اعمال حج...........................................................................................................65

ز ) عقل.......................................................................................................................................................68

ح ) علم ـ علم ايزد ـ مدينة علم و ..... ..........................................................................................................72

ط ) علم توأم با عمل.....................................................................................................................................77

ی ) نماز و روزه و زكات..............................................................................................................................79

فصل هشتم: فضايل اخلاقي...........................................................................................................................81

الف: (حكمت).............................................................................................................................................88

ب: (عفّت)...................................................................................................................................................96

1- عفّت..............................................................................................................................................97

2- حيا...............................................................................................................................................98

3- رفق و مدارا...................................................................................................................................99

4- آراستن نفس يا حسن هدي............................................................................................................104

5- مناعت طبع....................................................................................................................................106

6- صبر..............................................................................................................................................108

7- قناعت...........................................................................................................................................112

8- وقار..............................................................................................................................................115

9- ورع..............................................................................................................................................117

10- عقل معاش...................................................................................................................................119

11- حريّت و آزادگي.........................................................................................................................121

12- سخا.............................................................................................................................................123

ج: شجاعت........................................................................................................................................127

1- كرامت.........................................................................................................................................129

2- نَجدت..........................................................................................................................................132

3- همّت بلند......................................................................................................................................136

4- سكون ..........................................................................................................................................138

5- حلم..............................................................................................................................................140

6- صبر وثبات....................................................................................................................................141

7- تواضع...........................................................................................................................................144

8- حميت، غيرت و مردانگي..............................................................................................................145

9- رقّت.............................................................................................................................................147

د: عدالت............................................................................................................................................149

1- راستي و صداقت...........................................................................................................................152

2- وفا................................................................................................................................................153

3- مكافات.........................................................................................................................................155

4- شفقت...........................................................................................................................................157

5- تودّد.............................................................................................................................................158

6- تسليم............................................................................................................................................160

7- عبادت..........................................................................................................................................161

فصل نهم: رذايل اخلاقي........................................................................................................................166

الف : رذايل ضد حكمت ......................................................................................................................167

1- اسناد اعمال بد و ناپسند به خداوند قهّار............................................................................................168

2- تقليد..............................................................................................................................................171

3- در خواب غفلت فرو رفتن...............................................................................................................172

4- غلبة جاهلان بر عالمان....................................................................................................................173

5- جستجو كردن معناي ظاهري شريعت..............................................................................................174

6- دشمني با علم و علما.......................................................................................................................175

ب: رذايل ضدّ عفّت...................................................................................................................................174

1- شكم بارگي و شهوت راني.............................................................................................................177

2- حرص ـ آز ـ طمع...........................................................................................................................180

3- دروغ ـ مكر ـ حسد و ... غيبت و غمّازي..........................................................................................182

4- لواط و زنا......................................................................................................................................187

5- نگريستن به نامحرمان......................................................................................................................187

6- افشاي راز.......................................................................................................................................188

7- نفاق...............................................................................................................................................188

8- دروغگويي و مكر و حسد...............................................................................................................189

9- فريفتة دنيا بودن..............................................................................................................................189

ج: رذايل ضد شجاعت............................................................................................................................191

1- دنائت...........................................................................................................................................193

2- عجله و شتابكاري..........................................................................................................................193

3- عيبجويي.......................................................................................................................................194

4- ريا................................................................................................................................................195

5- ترس از مرگ...............................................................................................................................195

6- مِراء..............................................................................................................................................196

7- خفّت و خواري.............................................................................................................................197

8- ژاژخايي........................................................................................................................................198

9- خودآرايي.....................................................................................................................................199

10- خودخواهي..................................................................................................................................200

11- كبر و عجب.................................................................................................................................201

12- غدر و حيله..................................................................................................................................202

13- عصيانگري و سركشي..................................................................................................................203

14- بي‌حميّتي......................................................................................................................................204

د: رذايل ضد عدالت...................................................................................................................................205

فهرست لغات.............................................................................................................................................213

فهرست آیات.............................................................................................................................................219

فهرست منابع .............................................................................................................................................221

چکیده انگلیسی..........................................................................................................................................225

 

چكيده

ناصر خسرو شاعری توانا، فیلسوفی اندیشمند و از چهره های درخشان ادبی و علمی ایران است. وی خواستار جامعه ای پاک و منزّه، به دور از مفاسد اخلاقی است.

دیوان ناصر خسرو سرشار از پند و اندرز بر پایۀ مذهب و حکمت است. از پیروی نفس، دروغ، ریا، حرص و آزمندی، خواب و خور، دنیاپرستی و تجمّل، تکبّر، نادانی و ستمکاری نهی، و به زهد و طاعت و خرسندی، مناعت طبع، فروتنی، دانش، حقیقت جویی، دادگری و نام نیک تشویق می کند و در همه جا زیربنای اخلاق وبنیاد فکری وی «دین» و «مذهب» است.

از نظر او برای رسیدن به فضایل و ملکات فاضله، ریاضت های علمی و عملی ضروری است. بنا بر این در مرحلۀ نخست، شناخت فضایل و رذایل و آگاهی از شخصیّت و جایگاه واقعی انسان ضرورت دارد سپس مبارزه و مجاهده با نفس امّاره؛ زیرا آن که بر هواهای نفسانی غالب نشود، نمی تواند به مرحلۀ فضیلت و کرامت و سلامت نفس نایل شود.

فضایل اخلاقی در شعر ناصر به بهترین و مؤثّرترین بیان و از سویدای جان با دلی آکنده از صفا وخلوص آمده است و در این پایان نامه سعی شده فضایل و رذایلی که در دیوان این شاعر حکیم انعکاس یافته تفکیک و مورد بررسی قرار گیرد.

 

 فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

 مقدمه:

شكّي نيست كه همه خواهان نيك بختي و سعادتند و براي رسيدن به اين هدف بزرگ راهي جز تزكيه و تصفيه و تهذيب نفس، يعني كسب مكارم و فضايل و دوري از رذايل اخلاق، وجود ندارد، كه انبياي عظام و اولياي كرام عليهم‌السّلام بدين طريق رفته و طالبان حقيقت را به اين راه دعوت كرده‌اند.

مهمترين مسأله‌اي كه فراوان مورد توجه آيين مقدّس اسلام قرار گرفته و در رسيدن به كمالات و فضايل انساني نقش اساسي دارد مسأله‌ي تزكيه‌ي نفس و پرورش روح است كه به عنوان يك امر حياتي و ضروري مطرح مي‌باشد. به هر حال، براي رسيدن به فضايل و ملكات فاضله رياضت‌هاي علمي و عملي لازم است. در مرحله اول، شناخت فضايل و رذايل و آگاهي از شخصيّت و جايگاه واقعي انسان ضرورت دارد سپس مبارزه و مجاهدت با نفس امّاره؛ چرا كه اگر مجاهدت و مبارزه نباشد، انسان بر هواهاي نفساني غالب نمي‌شود و كسي كه از اين ميدان پيروز و سربلند بيرون نيايد به مرحله‌ي فضيلت و كرامت و سلامت نفس نائل نمي‌شود و آن كس كه به مرحله سلامت نفس نرسد، در روز حساب و ميزان از تبهكاران است.

مطالعه‌ي تمدّن‌‌ها و جوامع بشري پيشين و علل انحطاط آن‌ها در طول تاريخ، اين حقيقت را بر ما روشن مي‌سازد كه جوامع بشري بدون برخورداري از فضايل اخلاقی و صفات حمیده و تخلّق به آنها و دوری از رذایل و صفات زشت و ناپسند نمي‌تواند قوامي داشته باشد و سعادتمند و موفّق شود.

 

 

 

كليّات وتعاريف: ‌

توجّه به اين كه يكي از مهم‌‌ترين ويژگي‌هاي انسان، تربيت پذيري است كه از آغاز پيدايش جوامع انساني شروع شده و در طول تاريخ ادامه داشته و همچنان خواهد داشت.

تعليم و تربيت به معني نشو و نماي عقل و روح انساني است كه نسل حاضر حاصل آموخته‌ها و تجربه‌هاي خود و گذشتگان را به نسل بعد منتقل مي‌سازد. ترقّي و تكامل و تمدّن انسان‌ها در ابعاد مختلف، معلول همين تعليم و تربيت عمومي و پيوسته است.

تعليم و تربيت تا ساليان دراز يك حرفه نبود و مسئولان خاصي نداشت، بلكه پدران و مادران و بزرگان قبيله اين وظيفه‌ي مهم را انجام مي‌دادند و در بيشتر مواقع توسط شاعران صاحب ذوقي چون ناصر خسرو و... در خلال شعرهايشان در مورد مسائل تربيتي و رذايل و فضايل سخن به ميان آورده‌اند.

با توجّه به اين كه در اكثر سروده‌هاي شاعران به فضايل و رذايل اشاره شده است، در اين پایان نامه سعي شده با توجّه به نكات اخلاقي و مسائل تربيتي كه در ديوان حكيم فرزانه، ناصرخسرو انعكاس يافته به تفكيك مورد بررسي قرار گيرد.

 

اهمّيّت و ضرورت مسأله:

با توجّه به اين كه انسان موجودي است دو بعدي، يعني فطرت انساني داراي بعد نفساني و روحاني مي‌باشد، انسان هم مي‌تواند سير صعودي پيدا كند و هم سير نزولي، در نهاد او هم گرايش به خيرها و نيكي‌هاوجود دارد و هم گرايش به شرها و زشتي‌ها، انسان هم داراي عقل و نفس لوّامه است كه او را به سوي خيرها و فضيلت‌ها هدايت مي‌كند و هم نفس امّاره كه او را به رذايل و زشتي‌ها سوق مي‌دهد.

نفس انساني هم داراي نيروي صلاح است و هم داراي نيروي فساد. آفرينش انسان بي هدف و لغو نيست. چنان که در قرآن آمده:« وَ ما خَلَقتُ الجِنَّ وَ الاِنسَ اِلّا لِیَعبُدونِ. و نیافریدیم پری و آدمی را مگر برای آن که بپرستند مرا.» با اين هدف آفريده شده تا با علم و عمل صالح و اخلاق نيكو روح انساني خود را پرورش و تكامل دهد و براي زندگي خوب و نوراني جهان پس از مرگ آماده سازد، بنابراين ضرورت ايجاب مي‌كند كه افق انديشه‌ي شاعران بزرگي چون ناصرخسرو مورد كنكاش و تفحّص قرار گيرد و ارزش‌هاي والاي انساني اشاره شده در آثارش كه در اخلاق و عمل انسان بار ارزشي فراوان دارد به بحث گذارده شود.

 

اهداف تحقيق:

الف ـ اهمّيّت فراوان و ارزش اخلاق اسلامي و لزوم يادگيري قواعد علم اخلاق.

ب ـ بررسي فضايل و رذايل اخلاقي در كتاب‌هاي اخلاقي و ضرورت شناخت این كه انسان داراي چه فضايل و رذايل اخلاقي است تا خود را از رذايل پاك و به فضايل آراسته گرداند.

ج ـ تطبيق و بررسي نظر شاعر مورد بحث يعني ناصر خسرو در مورد فضايل و رذايل با نظرات علما و دانشمندان علم اخلاق.

 

سؤالات تحقيق:

الف ـ بررسي مسائل اخلاقي چه مقدار در سعادت بشر نقش دارد؟

ب ـ رابطه‌ي دين و اخلاق چگونه است؟

ج ـ ميزان توجّه ناصر خسرو به فضايل و رذايل تا چه حدّ بوده است؟

د ـ تقسيم بندي فضايل و رذايل اخلاقي بين علما و دانشمندان اسلامي و ناصر خسرو تا چه حد به هم نزديك است؟

 

 

 

پيشينه‌ي تحقيق:

در خصوص فضايل و رذايل اخلاقي، پژوهش‌هاي ارجمندي توسط علماي اخلاق كه غالباً مبناي قرآني دارد صورت گرفته است. همچنين توسّط اساتيد ادبيّات آثار ناصر خسرو مورد مُداقّه و كنكاش قرار گرفته است. امّا به صورت اخصّ تحقيق جداگانه‌اي كه مبناي آن تطبيق سروده‌ها با فضايل و رذايل اخلاقي باشد، صورت نگرفته است.