مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست

چکیده1

مقدمه. 2

 

فصل اول (عبرت)

 

عبرت چيست؟. 5

آيا عبرت يك روش تربيتى است؟. 6

آسيب‏شناسى روشى:23

نتيجه. 24

فصل دوم (فرد، جامعه و عبرت)

 

اصالت فرد يا جامعه. 27

1- قوانين و سنن.. 29

2- روابط سياسي.. 30

3- امر به معروف و نهي از منكر. 31

4- آگاهي.. 32

5- گسترش معنويت.. 33

6- مسخ شدن ارزش ها35

7- ايجاد بسترهاي اقتصادي.. 36

فصل سوم (خطبه ها)

 

خطبه ها38

امروز پرده ها را کنار مى زنم!38

مبارزه حقّ و باطل.. 41

پیمان شکنى شما را پیش بینى مى کردم، ولى...43

1ـ دید باطن!43

چشم و گوش خود را باز کنید:46

هدایت در پرتو خاندان وحى.. 48

توجهى دیگر به مبدأ و معاد:52

نکته. 56

چگونه تاریخ تکرار مى شود؟. 56

ناپایدارى دنیا58

حضور در دادگاه الهى:65

نکته ها:70

الف ـ خیل گواهان عمل.. 70

2ـ سه جمله پرمعنا72

اوصاف دیگرى از پیامبر(صلى الله علیه وآله):74

نکته:78

به گوینده بنگریم یا به سخنش؟!78

به قربانگاه هاى قرون پیشین بنگرید!80

فصل چهارم(عبرت آموزی نوین)

 

عدم عبرت از عوامل انحطاط و سقوط امتهایپیشین.........................................................................80

فصل پنجم(عبرت آموزی)

 

عبرت آموزی:94

عبرت در عرصه اعتقادات:95

نقش عبرت در خودسازی:96

2ـ پی آمدهای کردار101

3ـ کمالهای قابل کسب.. 101

نقش عبرت در تربیت:102

شرط عبرت آموزی.. 103

منابع. 104

 چکیده

از کارآمدترين روشهاي تربيتي که در قرآن و سيره پيشوايان ديني آمده، روش عبرت است. عبرت حالتي است که در اثر برخورد با اموري ظاهري و مشهود، براي انسان پديد مي‏آيد و به معرفتي باطني و غير مشهود منتهي مي‏شود. به اين حالت، اگرچه روش نمي‏گويند ولي با توجه به عامل ايجادکننده آن، جنبه روشي پيدا مي‏کند. تشابه زندگي انسانها و اقوام و ملل مختلف با يکديگر، حسابگري و انديشه‏ورزي و نيز تأثيرپذيري انسان، مباني اين روش را تشکيل مي‏دهند؛ يعني در اثر تعامل اين ويژگيها با يکديگر، حالت عبرت پديد مي‏آيد. دست‏يابي به بينش، بهره‏مندي از تجارب ديگران، مصونيت نسبي از خطا و درنهايت استفاده بهينه از باقيمانده عمر، از پيامدهاي تربيتي و آثار عبرت است. از منابع عبرت، مي‏توان به حوادث و تحولات تاريخي، سرگذشت اقوام و ملل، شگفتيهاي خلقت، حيات و مرگ تمدنها، عظمت و انحطاط دولتها، تجربيات اوليه خود انسان و در يک کلام، دنيا و سنتهاي حاکم بر آن اشاره کرد.

کلمات کلیدی

عبرت، عبرت آموزی ، عبرت در نهج البلاغه ، عبرت آموزی در نهج البلاغه
مقدمه

از كارآمدترين روشهاى تربيتى كه در قرآن و سيره پيشوايان دينى آمده، روش عبرت است. عبرت حالتى است كه در اثر برخورد با امورى ظاهرى و مشهود، براى انسان پديد مى‏آيد و به معرفتى باطنى و غير مشهود منتهى مى‏شود. ».(راغب اصفهانی,حسین بن محمد,المفردات فی غریب القران,تهران:مکتبه المرتضویه,ماده«عبر»,ص320) به اين حالت، اگرچه روش نمى‏گويند ولى با توجه به عامل ايجادكننده آن، جنبه روشى پيدا مى‏كند. تشابه زندگى انسانها و اقوام و ملل مختلف با يكديگر، حسابگرى و انديشه‏ورزى و نيز تأثيرپذيرى انسان، مبانى اين روش را تشكيل مى‏دهند؛ يعنى در اثر تعامل اين ويژگيها با يكديگر، حالت عبرت پديد مى‏آيد. دست‏يابى به بينش، بهره‏مندى از تجارب ديگران، مصونيت نسبى از خطا و درنهايت استفاده بهينه از باقيمانده عمر، از پيامدهاى تربيتى و آثار عبرت است. از منابع عبرت، مى‏توان به حوادث و تحولات تاريخى، سرگذشت اقوام و ملل، شگفتيهاى خلقت، حيات و مرگ تمدنها، عظمت و انحطاط دولتها، تجربيات اوليه خود انسان و در يك كلام، دنيا و سنتهاى حاكم بر آن اشاره كرد.

عبرت واژه‏اى است كه در قلمرو تربيت كاربرد گسترده‏اى دارد. همه اديان الهى و مكاتب تربيتى، پيروان خود را به درس‏آموزى از سرگذشت پيشينيان و مقايسه موقعيت خود با آنان دعوت مى‏كنند. اسلام نيز به طور گسترده مسلمانان را به سير در آفاق و انفس، تؤام با تفكر و انديشه در سرگذشت ديگران فراخوانده است. شكى نيست كه اين فراخوانى به دليل تأثير چشمگيرى است كه بر عمل و رفتار انسان داشته است.قرآن كريم هفت بار كلمه «عبرت» و اعتبار را به كار برده و اهل بصيرت را بر ان ترغیب کرده است:«

فَاعْتَبِروُا يَا اُولِى الاَبْصَارِ»

پس عبرت بگيريد اى صاحبان چشم.(قران کریم,سوره حشر ,ایه 2)

قرآن در جاى ديگر هدف از بيان داستانها و وقايع تاريخى را عبرت‏پذيرى مى‏داند:

« لَقَدْ كَان فِى قِصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لاِوُلِى الالْبَاب»

درسرگذشت آنان درس عبرتى براى صاحبان انديشه بود.(سوره یوسف ,ایه 111)

حضرت على(ع) كه خود قرآن ناطق است با اشاره به برنامه عبرت‏آموزى قرآن، چنينمى‏فرمايد:

«تَدَبَّرُوا آيَاتِ الْقُرْآنِ وَ اعْتَبِرُوا بِهِ فَإِنَّهُ اَبْلَغُ الْعِبَرِ»

در آيه‏هاى قرآن بينديشيد و به (وسيله) آن پندگيريد،زيراكه آيات قرآن رساترين عبرتهاست.(خوانساری,جمال الدین محمد,شرح غررالحکم ودررالحکم,تهران:دانشکاه تهران,1373ج3,ص284,شماره4493)

درباره عبرت چندین سوال مطرح است:1-عبرت چیست ؟آيا عبرت روش تربيتى است؟ 3-در صورت روش بودن، روش خودتربيتى است يا ديگرتربيتى؟ 4- حوزه كاربرد آن كجاست؟ 5-رابطه آن با مبنا، هدف و اصل تربيتى چگونه است؟ 6-نقش آن در تربيت چيست؟ 7-منابع و شيوه‏هاى عبرت‏آموزى كدامند؟ ... همه اينها سؤالاتى است كه اين پایان نامه به‏نحوى درصدد پاسخگويى به آنهاست. نگارنده مدعى نيست كه به اين پرسشها پاسخى جامع و كافى داده است، بلكه آن را آغازى براى مباحث گسترده‏تر در اين زمينه مى‏داند. گفتنى است كه اين پایان نامه، با تكيه بر منابع اسلامى بويژه قرآن و نهج البلاغه تدوين شده است.

اميد است محققان و دانش‏پژوهان تعليم و تربيت و تشنگان معارف الهى، با الهام از قرآن و ديگر منابع غنى اسلامى، بيشتر از پيش بر كشف اين حقايق فائق آيند و جان تشنه خود را از سرچشمه زلال معرفت سيراب سازند.

 

  

فصل اول

((عبرت))

 

 

عبرت چيست؟

عبرت بر وزن فِعْلَه از ريشه «عَبَر» است كه به معانى مختلفى چون: تفسير كردن، سنجيدن، عبور كردن، تعجب كردن و غيره آمده است. وجه اين معانى، انتقال از حالى به حالى ديگر است، چنانكه راغب اصفهانى در «مفردات» مى‏گويد: «اَصْلُ العِبَرِ تَجَاوُزٌ مِنْ حَالٍ اِلَى حَالٍ» (اگذ نگوییم در تمام معانى، دست‏کم در بیشتر آنها نوعى جابجایى و انتقال قابل درک است).(راغب اصفهانی,حسین بن محمد,المفردات فی غریب القران,تهران:مکتبه المرتضویه,ماده«عبر»,ص320). در عبرت و اعتبار نيز همين معنى مشاهده مى‏شود، چرا كه اهل لغت، اين دو را به معناى پند و اندرز گرفتن(ابن منظور,لسان العرب,بیروت:داراحیاالتراث العربی,1408ق,جلد9,ص18, ماده «عبر»).ذكر كرده‏اند، و در پند و اندرز، انسان از نقل يك سخن و يا جريان تاريخى به معنايى ماوراى آن منتقل مى‏شود و در اثر آن، حالتى خاضعانه و خاشعانه در برابر حق، براى او پديد مى‏آيد.

راغب، عبرت را چنين معنا مى‏كند:

«الاِعْتِبَارُ وَالعِبْرَةُ [هِىَ] الْحَالَةُ الّتِى يَتَوَصَّلُ بِهَا مِنْ مَعْرِفَةِ الْمُشَاهَدِ اِلَى مَا لَيْسَ بِمُشَاهَد»

عبرت حالتى است كه در آن معرفت ظاهرى و محسوس، سبب درك معرفت باطنى و غيرمحسوس مى‏گردد و انسان از امور مشهود به امور نامشهود منتقل مى‏شود.( راغب اصفهانی,حسین بن محمد,المفردات فی غریب القران,تهران:مکتبه المرتضویه,ماده«عبر»,ص320)

روشن است كه هرگونه انتقال و عبور از ظاهر به باطن و از سطح به عمق را نمى‏توان عبرت ناميد، بلكه اين انتقال و عبور داراى نكات و قيود خاصى است كه در پى مى‏آيد:

نكته اول اينكه بين ظاهر و باطن، نبايد رابطه‏اى اعتبارى و قراردادى و يا التزامى وجود داشته باشد. مثلاً اگر از شنيدن صداى زنگ، شنونده به باطن آن يعنى وجود فردى در پشت در، پى برد و با ديدن يك علامت خاص، بيننده به يك پيام قراردادى منتقل شود، آن را عبرت نمى‏گويند، زيرا اوّلى دلالت التزاميه دارد و دوّمى، انتقال از طريق قرارداد قبلى صورت مى‏گيرد.

نكته دوم اينكه باطن و عمقى كه فرد به آن منتقل مى‏شود، بايد بار ارزشى و اخلاقى داشته باشد و اين امر زمانى ممكن است كه انسان زندگى خود را به نوعى با امور ظاهرىِ مشهود، مشابه و همانند ببيند و وقوع همان سرنوشت را براى آينده خويش محتمل بداند. به عبارت ديگر، انتقال از ظاهر، با يك سلسله اطلاعات خشك و يا مطالب علمى صِرف نمى‏تواند عبرت باشد، بلكه آنچه حاضر مى‏شود بايد قابليت تأثيرگذارى در رفتار اخلاقى و خودسازى فرد داشته باشد.

نكته سوم اينكه نقش تأمل و تفكر در اين انتقال بسيار مهم است و شايد بتوان گفت، بدون اين عنصر، تحقق اين حالت امكان‏پذير نيست، زيرا در اين زمينه، انسان به مشاهده و يا شنيدن امور و پديده‏ها مى‏پردازد و اگر به همين شنيدن اكتفا كند، چنين حالتى در او پديد نمى‏آيد. اما اگر در شنيده‏ها و ديده‏هاى خود بينديشد و سپس پديده‏هاى مشابه را در زمان خود شناسايى كند، و آنگاه به موازنه و مقايسه آنها با يكديگر بپردازد و در يك تجزيه و تحليل عقلى، روابط بين آنها را كشف كند، به نتيجه‏اى مطلوب و منطقى دست مى‏يابد و اين نتيجه همان حالتى است كه مى‏توان آن را عبرت ناميد. در جريان عبرت، انسان تحت تأثير امرى قرار مى‏گيرد و قلبش به آن متمايل و خاشع مى‏گردد و در نتيجه معرفت و شناخت جديدى حاصل مى‏شود و به دنبال آن، سلوك و رفتارى متناسب با آن، در فرد به‏وجود مى‏آيد.

آيا عبرت يك روش تربيتى است؟

از آنچه گذشت معلوم مى‏شود عبرت به خودى خود يك روش نيست. بلكه حالتى است كه در اثر برخورد با امورى به انسان دست مى‏دهد. خود اين حالت يك پيامد بسيار شيرين تربيتى است. لكن با توجه به عامل ايجادكننده اين حالت، مى‏توان آن را روش ناميد. حال در پاسخ به اين سؤال كه چه عاملى اين حالت را در فرد به وجود مى‏آورد، بايد گفت دو عامل:

1- گاهى خودِ فرد با خواندن جريانات تاريخى يا ديدن طبيعت و آثار به جاى مانده از گذشتگان به اين حالت مى‏رسد كه در اين صورت عبرت يك روش خودتربيتى مى‏شود كه مى‏توان آن را روش «عبرت‏گيرى» يا «عبرت‏پذيرى» ناميد. چرا كه خودِ فرد زمينه را براى تأثيرپذيرى فراهم كرده است.

2- گاهى ديگران زمينه‏ها و مقدماتِ بوجود آمدن چنان حالتى را براى فرد فراهم مى‏كنند. مثلاً مربى تربيتى با قصد عبرت‏آموزى، تربيت‏آموزان خود را به ديدن برج وباروها، كاخهاى سلطنتى، مقابر و زيارتگاهها ببرد كه در اين صورت يك روشِ ديگر تربيتى است و مى‏توان آن را روش «عبرت‏دهى» يا «عبرت‏آموزى» نام نهاد. در اين روش، كار مربى نشان دادن آيات و نشانه‏هاست و اين فراگيرنده است كه بايد از لابلاى پديده‏ها كه آيات الهى هستند، عبور كرده به اعماق آنها دست يابد، چرا كه آيات، رموزى هستند كه همواره به چيزى فراتر از ظاهر خود دلالت دارند. در اين روش كشف اين رمزها به عهده خودِ فراگيرنده است.