مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه. 1

مفهوم ايمان و عمل صالح.. 2

فرق بین اسلام و ایمان.. 2

سیمای ایمان در قرآن کریم.. 3

سیمای ایمان در روایات... 6

1. اقسام ایمان.. 7

2. درجات ایمان.. 11

3. حلاوت ایمان.. 13

4. عوامل خروج از ایمان.. 13

5. آثار ایمان.. 14

راههای تقویت ایمان.. 18

«عمل» و حقیقت آن.. 19

سیمای «عمل» در کلام خدا20

رحجان کیفیّت «عمل» بر کمیّت آن.. 22

سیمای عمل در احادیث... 22

مصاديق عمل صالح.. 25

1.در قرآن کريم.. 26

2. درروايات تفسيري.. 27

3. دراقوال صحابه. 28

واژگان مرتبط با با عمل صالح.. 28

1. عمل خير. 29

2. عمل حسن.. 29

3.عمل سيّئ.. 31

آثار عمل صالح.. 31

1. بخشش گناهان.. 32

2. حيات طيبه. 32

3. محبوب شدن در دل ها33

4. خلافت در زمين.. 33

5. استجابت دعا34

6. امنيت از ترس هاي قيامت... 34

7. پاداش مضاعف.... 35

8. پاداش جاودان.. 35

رابطه ايمان و عمل صالح.. 35

از دیدگاه قرآن.. 36

از دیدگاه روایات... 38

آثار و فوايد پيوند ايمان و عمل صالح.. 40

1. زدودن گناه. 41

2. عامل سعادت و رستگاري.. 42

3. محبت آفريني و ايجاد دوستي.. 42

موانع ایمان و عمل صالح در قرآن.. 44

1. عناد و سرکشی انسان.. 44

2. کری و کوری قلب... 45

3. اندوه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از بی ایمانی مردم. 47

4. گوش شنوا و چشم بینا؛ وسیله نجات... 49

نتیجه گیری.. 51

منابع و مراجع. 52

 

ایمان و عمل صالح

 

مقدمه

قرآن مجید انسان را صاحب عقل و شعور، دارای اراده‌ی نافذ و اختیار معرفی می‌کند، انسانی که با اراده خویش می‌تواند به مقامات عالیه‌ای که به عنوان سعادت و کمال برای وی از جانب حضرت حق مشخص گردیده، نایل شود.

در این راستا خداوند، سعادت حقیقی انسان را در گرو ایمان و عمل معرفی نمود، ایمانی که حقیقت وی در دلها ظهور می‌کند و عینیت می‌یابد و با اعضاء و جوارح به صورت انجام اعمال متناسب و شایسته با آن نمودار میگردد و از اینرو حقیقت ایمان با اعمال متناسب با آن رقم خورده است و به همین جهت است که قرآن کریم در اغلب موارد ایمان را با عمل صالح ذکر می‌کند و آندو را کنار همدیگر قرار می­دهد.

در قرآن و روایات اهل بیت (عليه‌السلام) ایمان بدون عمل و عمل بدون ایمان هرگز پذیرفته نیست و در حقیقت در فرهنگ اهل بیت (عليه‌السلام) ایمانی که عمل ندارد، ایمان خوانده نشده و عملی که از پشتوانه ایمان به خدا برخوردار نباشد، مورد توجه حضرت حق قرار نمی‌گیرد.

تقارن بین بین ایمان و عمل صالح را شاید بتوان از به صورت هم تصویر کرد. همانطور که ایمان از یک طرف با خدا مربوط است و از طرف دیگر با مخلوق او، اعمال صالح انسان نیز از یک سو انسان را به مقام شامخ قرب الهی نزدیک می‌سازد و از طرف دیگر موجب حصول برکات و منافع برای عبد می شود.

 

مفهوم ايمان و عمل صالح

ايمان از ريشه «امن» به معناي تصديق و ضد آن تكذيب است و واژه «امن» در اصل، آرامش خاطر و از بين رفتن بيم و هراس مي باشد. «ايمان» ورود حقيقي به امانتي است كه خداوند به انسان واگذار كرده است، چون آن را با زبان و قلبش تصديق كند، امانت الهي را ادا كرده و در نتيجه چنين شخصي «مؤمن» است.

عمل صالح در اصطلاح، عملي است كه در شرع به عنوان واجب يا مستحب معرفي شده است. اما در اصطلاح اخلاقي و عرفاني عمل صالح به عملي گويند كه سالك با انجام آن مي تواند مراتب سير و سلوك عرفاني را طي كند و به مقام قرب نائل گردد.

بنابراين، عمل صالح، هر كار شايسته اي است كه وسيله تكامل نفوس و پرورش اخلاق و قرب الهي و پيشرفت جامعه انساني در تمام زمينه ها شود. از اين رو، اصطلاح «عمل صالح» در قرآن، شامل مسايل اخلاقي و امور عبادي مي شود.

در كاربرد قرآني، واژه ايمان در معاني شش گانه اي چون ايمن گردانيدن، ظاهر اسلام، راستگو بودن به دل و زبان ، شريعت، نماز خواندن به سوي بيت المقدس و توحيد به كار رفته است. اما به نظر مي رسد كه همه وجوه معاني به همان اصل واحد در ماده «امن» كه اطمينان و سكون و آرامش است؛ برمي گردد.

 

 

فرق بین اسلام و ایمان

با توجّه به معنایی که از ایمان گذشت پی می‌بریم که میان «اسلام» و «ایمان» تفاوت است. «اسلام» گفتار و اقرار به زبان است اما «ایمان» غیر از اینها یک امر و اعتقاد درونی و قلبی است. قرآن در این باره می‌فرماید: «اعراب گفتند: ما ایمان آوردیم، بگو شما ایمان نیاوردید ولی بگویید اسلام آوردیم!»

حضرت امام محمد باقر (عليه‌السلام) در ذیل همین آیه می‌فرمایند:

«اسلام ایمان را در برنمی‌گیرد ولی ایمان، اسلام را در خودش جای می‌دهد و این دو در قول و فعل قابل جمع‌اند همانطوری که کعبه مسجد خوانده می‌شود ولی هر مسجد کعبه گفته نمی شود بنابراین، ایمان «اسلام را شریک است ولی اسلام ایمان را دربرنمی‌گیرد»

از این آیت و روایت بخوبی فهمیده می‌شود که میان اسلام و ایمان عموم و خصوص مطلق برقرار است؛ هر ایمانی اسلام است ولی هر اسلامی، ایمان نیست.

علامه طباطبائی (ره) می‌نویسد:

«ایمان معنایی است قائم به قلب و از قبیل اعتقاد است و اسلام معنایی است قائم به زبان و اعضاء چون کلمه اسلام تسلیم شدن و گردن نهادن است. تسلیم شدن زبان به این است که شهادتین را اقرار کند و تسلیم شدن سایر اعضاء به این است که هرچه خدا دستور می‌دهد، ظاهراً انجام دهد. حال چه اینکه واقعاً و قلباً اعتقاد به حقانیت آنچه زبان می‌گوید داشته باشد و چه نداشته باشد... .»

 

سیمای ایمان در قرآن کریم

قرآن که کلام خدا و وحی است، بالغ بر 530 مورد درباره «ایمان» و دیگر مشتقات آن به گفتگو پرداخته است و این خود نشانه‌ی عظمت ایمان و اهمیّت والای آن در زندگی انسان در دنیا و آخرت می‌باشد. در ادامه به برخی از این آیات اشاره­ای خواهیم داشت:

1- زیبا جلوه دادن ایمان در قلوب مؤمنان

این خداوند است که ما را نسبت به خودش به شکل زیبا جلوه داده و ایمان به خود را برای قلوب ما پسندیده قرار داده است:

«وَ لَكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْايمَانَ وَ زَيَّنَهُ فىِ قُلُوبِكم‏»«ولیکن خداوند ایمان را محبوب شما کرد و در دلهایتان زینت داد...»

«محبوب کردن ایمان در دل مؤمنین به این معناست که خدای تعالی ایمان را به زیوری آراسته که دلهای شما را به سوی خود جذب می‌کند به طوری که دلهای شما به آسانی دست از آنها برنمی‌دارد و از آن رو به سوی چیزهای دیگر نمی‌کند.»

 

2- رابطه ایمان و صبر در راه خدا

«یَا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنوُا اصبِروُا وَ صَابِرُوا وَ رَابِطُوا.»«ای اهل ایمان در کار دین صبور باشید و یکدیگر را با صبر و استقامت سفارش کنید»

«صابروا» عبارت است از اینکه جمعیتی باتفاق یکدیگر اذیت­ها را تحمل کنند و هر یک صبر خود را به صبر دیگری تکیه دهد و در نتیجه برکاتی که در صبر است، دست به دست هم دهد و تأثیر صبر بیشتر گردد. و هم این معنا در فرد محسوس است و هم در اجتماع، چون باعث می‌شود که تک تک افراد نیروهای یکدیگر را به هم وصل کنند و همه نیروها یکی شود.»

این رابطه برای این است که جاده به سعادت حقیقی دنیا و آخرت خود برسد و بایستی این رابطه در تمام شئون زندگی حاکم باشد.

تفسیر نورالثقلین از تفسیر علی بن ابرهیم نقل می‌کند: «اصبروا علی المصائب، صابروا علی الفرائض و رابطوا علی الأئمة» «در برابر مشکلات و سختیها صبر کن بر فرایض هم دیگران را سفارش صبر کنید و با ائمّه خودتان رابطه برقرار کنید.»

 

3- ایمان حیات بخش جان­ها

یکی از ثمرات مهم ایمان برای مؤمنان زنده کردن جان­های آنها و دمیدن حیاتی مجّدد در قلوب آنهاست. خداوند خطاب به مؤمنان می فرماید:

«یا ایّها الدینَ آمنوُا استَجیبُوا لله و لرسوله إذا دعاکم لما یُحیِیکُم.» «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هرگاه خدا و رسولش شما را به چیزی که حیات­بخش شماست، دعوت می‌کنند، بپذیرید.»

 

4- ذکر مدام الهی وظیفه‌ی مؤمنان

یک از شاخصه‌های ایمان ذکر خدا است: انسان مؤمن خدا را باید بسیار زیاد یاد کند. همین ذکر می تواند ایمان را تقویت بخشد و بر نورانیّت آن در دل مؤمن بیافزاید. از همین روست که خداوند مؤمنان را به تداوم ذکر و زیاد به یاد خدا بودن در همه‌ی احوال امر کرده و می­فرماید:

: «يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اذْكُرُواْ اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا» «ای کسانی که ایمان آوردید، خدا را بسیار یاد کنید.»

از امام باقر (عليه‌السلام) روایت شده است:

«معنایی ذکر در همه جا و همه حال این نیست که انسان فقط سبحان الله و الحمدلله و لا اله الالله و الله اکبر بگوید، این ذکر نیز از آن ذکر الهی است، مرا از ذکر گفتن در همه جا و همه حال این است که درباره واجبات و محرّمات خدا رعایت کنی و در رابطه با آنها کوتاهی نکنی.»

 

5- ایمان و عاقبت اندیشی

انسان مؤمن عاقبت و ژرف اندیش است و همه چیزها را با توجه به آثار و پیامدهای آن مورد لحاظ قرار می دهد. ایمان انسان را آینده بین می‌کند و باعث می شود انسان نسبت به اعمال و رفتار خویش مواظبت و مراقبت بیشتری داشته باشد. خداوند مؤمنان را مورد خطاب قرار داده و می فرماید:

«يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ لْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ»«ای کسانی که ایمان آورده‌اید از خدا بترسید و هر انسانی باید منتظر اعمالی که از پیش فرستاده باشد.»

 

6- ایمان و نصرت الهی

قرآن مجید یکی از شاخصه­های ایمان را نصرت و یاری خدا معرفی می‌کند: «يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ كُونُواْ أَنصَارَ اللَّهِ» «ای کسانی که ایمان خدا آوردید، یاور خدا باشید.»

در اینجا منظور از یاری خدا، یاری کردن دین خدا و پیامبرش است چراکه در ادامه آیه خداوند به گفته‌ی پیامبر خویش حضرت عیسی(عليه‌السلام) استشهاد می کند که خطاب به حواریّون فرمود:« من انصاری الی الله» از اینرو کمک خداوند در حقیقت کمک به پیامبری است که از سوی او به منظور ابلاغ پیام الهی فرستاده شده است و هرگونه کمک پروردگار به معنای تلاش در جهت استقرار دین او و سوق دادن مردم به سمت آیین یکتاپرستی است. در این جا ذکر روایتی بی مناسبت نیست. صاحب تفسیر اطیب البیان در ذیل همین آیه، حدیثی از امام صادق (عليه‌السلام) به نقل از کتاب کافی می­آورد:

«شیعه ما، حواری ما هستند و به خدا قسم ما را یاری می‌کنند، در راه ما می‌جنگند، مورد اذیت و شکنجه قرار می‌گیرند، سوزانده می‌شوند و از شهرها تبعیدی می‌شوند.»

 

سیمای ایمان در روایات

در فرهنگ اهل بیت علیهم السلام ایمان به اشکال مختلف تبیین شده و برای آن اقسام و درجات مختلف ذکر گردیده است. اکنون به دسته­ای از این روایات اشاره­ای خواهیم داشت.

 

1- اقسام ایمان

الف) ایمانی حقیقی

ایمان حقیقی ایمانی است که از شناخت ذات اقدس اله نشأت گرفته و چنان در دل و جان نفوذ کرده که منشأ آثار و برکات و طمئنینه‌ی قلبی برای شخص مؤمن است. از اینروست که در روایتی از امیرالمؤمنین (عليه‌السلام) ایمان به خدا به درختی مستحکم تشبیه شده است:

«الايمان شجرةُ، أصلها اليقين، و فرعها التُقی، و نورُها الحياء، و ثمرها السَّخاء» «ایمان درختی است که پایه آن یقین، شاخ و برگ آن تقوی، نور آن حیاء و میوه‌ی آن سخاوت و جود است.»

در این روایت به زیربناها و آثار ایمان پرداخته شده است. ایمان بر پایه‌ی یقین استوار است و همانگونه که تمام درختان با شاخ و برگ خود دیده می شوند، ایمان نیز، با تقوای الهی شناخته می شود، نورانیّت آن به حیاء است و میوه‌ و ثمره­ی آن نیز جود و سخاء است.

همچنین رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می فرمایند: :

«الایمان معرفة بالقلب، و قولٌ بالّلسان و عمل بالأرکان» ایمان معرفت با قلب، گفتار با زبان و عمل به ارکان و جوارح است.

حقیقت ایمان آن است که علم و معرفتی را که ذهن انسان به آن رسیده، در قلب داخل شود و انسان آن را از زبان بیرون آورده، اعتراف و اقرارش کند و برای تصدیق عملی آن با اعضاء و جوارح، اعمالی را بجا آورد که متناسب با آنها باشد.