مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

20 صفحه

چکیده

مقدمه

مفهوم نرم افزارهای کد منبع باز

پیشینه پژوهش

نرم افزارKoha

نرم افزارPhpmyLibrary

روش پژوهش

مقایسه دو نرم افزارPhpMyLibrary ,Koha

امکانات بخش امانت

امکانات فهرست همگانی پیوسته

امکانات بخش فراهم آوری

امکانات بخش مدیریت نشریات

امکانات مدیریت و تجزیه و تحلیل اطلاعات

امکانات امنیتی نظام

بحث و نتیجه گیری

منابع

چکیده

نرم افزارهای کد منبع باز، نرم افزارهایی هستند که اجازه اجرا، کپی، مطالعه، انتشار و بهبود نرم افزار بدون محدودیت به آنها داده می­شود. نظام­های کتابخانه­ای خودکار نیز می­توانند کارکردهای کتابخانه را مدیریت کنند. هزینه نرم افزارهای کتابخانه­ای تجاری بسیار بالاست. بنابراین، نرم افزارهای کد منبع باز می­توانند جانشین مناسبی برای نظام­های کتابخانه­ای خودکار باشند. در این مقاله سعی شده است تا ضمن ارائه مفهومی کلی از نرم افزارهای کد منبع باز به معرفی کاربردی­ترین بسته­های نرم افزاری کد منبع باز کتابخانه­ای شاملPhpMyLibrary وKoha پرداخته شود و با استفاده از متون و پژوهش­های پیشین مقایسه­ای اجمالی صورت گیرد. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که Koha امکانات بیشتری دارد که PhpMyLibrary از جامعیت آن برخوردار نیست.

 

کلید واژه­ها: نرم افزارهای کتابخانه­ای، نرم افزار کد منبع باز، نظام مدیریت کتابخانه، کوها، پی. اچ.پی. مای لایبرری.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

در یک طبقه بندی، نرم افزارها بر اساس آزادی به دو گونه آزاد و غیرآزاد قابل تقسیم هستند. از نرم‌افزارهای غیر آزاد عموماً با عنوان تجاری یا تملکی نیز یاد می­شود. در نرم افزارهای تجاری به طور معمول کد منبع در اختیار افراد دیگر قرار نمی­گیرد و از آن به عنوان اسرار صنعتی، تجاری محافظت می‌شود؛ اما در نرم افزارهای آزاد کد منبع در اختیار همه افراد است. بنابراین، به این نوع نرم افزارها کد منبع باز یا متن باز[1] گفته می­شود ( خوانساری و ربیعی،1384، ص5).

از سال1999 اندیشه کاربرد نرم افزار کد منبع باز در کتابخانه­ها مطرح شد. در سپتامبر 1999، هشتاد کتابدار کتابخانه دانشگاهی گرد هم آمده و اصولی را با عنوان « اصول اساسی» با هدف ایجاد زیر بنای توسعه­های آتی به خدمات کتابخانه­ای وضغ نمودند. یکی از این اصول می­گوید: کتابداران مسؤولیت تولید نظام­های اطلاعاتی به منظور نگهداری و اشاعه اطلاعات و دانش نوین را صرف نظر از قالب آن بر عهده دارند. ایجاد تعامل یا میان کنش پذیری میان نظام­های تولید شده و تولید نرم افزارهای کد منبع باز به منظور ایجاد دسترسی، اشاعه و مدیریت اطلاعات از دیگر مسائلی است که در آن اصول مطرح شده است. از آن تاریخ تا کنون تلاش­های فراوانی در زمینه تولید و توسعه این نرم افزارها صورت گرفته است.

اگر چه نهضت نرم افزار کد منبع باز قدمت چندانی ندارد؛ اما استفاده از نرم افزار رایگان در کتابخانه­ها از پیشینه­ای قدیمی برخوردار است (شریف، 1386). نخستین نرم افزار کتابخانه­ای توسط سازمان یونسکو و با نام CDS/ISIS به طور رایگان در اختیار مؤسسه­های آموزشی و پژوهشی قرار گرفت ( دیانی و داورپناه، 1381، ص 80) و همین نرم افزار هسته اصلی نرم افزارهای نوسا و پارس آذرخش در ایران است. کتابخانه­ها و مراکز اطلاع رسانی با هدف نیاز سنجی، گردآوری، سازمان دهی و اشاعه اطلاعات شکل گرفته­اند. مجموع این فعالیت­ها به همراه ارزشیابی با عنوان مدیریت اطلاعات شناخته می­شود. هم اکنون بخشی از فعالیت­های فرآیند مدیریت اطلاعات به کمک بسته­های نرم افزاری کتابخانه­ای انجام می­شود. گرچه در سال­های اخیر تعداد نرم افزارهای کتابخانه­ای افزایش پیدا کرده است؛ اما هزینه خرید این نرم افزارها عموماً بیش از بودجه اکثر کتابخانه­های کوچک و متوسط است. از آنجا که نرم افزار کد منبع باز یک راه حل نسبتاً مناسب برای حل این مشکل است، برخی کتابخانه­ها در سراسر جهان به استفاده از نرم افزار کد منبع باز روی آورده­اند.

در مطالعه حاضر سعی شده تا ضمن ارائه مفهومی کلی از نرم افزارهای کد منبع باز به معرفی کاربردی ترین بسته­های نرم افزاری کد منبع باز کتابخانه­ای شاملPhpMyLibrary وKoha پرداخته شود. همچنین سعی شده است تا ویژگی­ها و امکانات نرم افزارهای پیش گفته مشخص شده و مقایسه­ای اجمالی بین آنها صورت گیرد. به منظور معرفی و بررسی بسته­های نرم افزاری اشاره شده، از روش پژوهش کتابخانه­ای و مرور متون استفاده شده است.

 

مفهوم نرم افزارهای کد منبع باز

نرم افزارهای کد منبع باز، نرم افزارهایی هستند که آزادانه و بدون پرداخت هیچ هزینه­ای، مورد استفاده قرار می­گیرند. همراه با این نرم افزارها، کدهای منبع نیز در دسترس همگان قرار می­گردد و این یکی از وجوه تمایز این نوع نرم افزارها با نرم افزارهای تجاری است. کدهای منبع، دست کاربران را باز می‌گذارد تا اصلاحات و تغییرات مورد نیاز را در نرم افزار ایجاد کنند و دوباره آنها را منتشر سازند. ویژگی­های نرم افزار کد منبع باز در وبگاه تخصصی آن[2] در 10 بند تبیین شده است:

1. نرم افزار، بدون هزینه مالکیت فکری، یا هزینه فروش رایگان توزیع شود.

2. متن برنامه باید دسترس پذیر باشد، و اگر همراه با نرم افزار توزیع نشده، بایستی دسترسی به آن آسان باشد( به طور مثال، قابل بارگذاری از وبگاهی مشخص باشد) به گونه­ای که امکان پالایش برنامه برای برنامه نویس فراهم آید.

3. نرم افزارهای مشتق شده و یا پالایش شده باید دسترس پذیر باشند و تحت نام نرم افزار اولیه باز توزیع شود.

4. مجوز نرم افزار تنها در صورتی که اجازه انتشار فایل­های وصله[3] به همراه نرم افزار را بدهد، می­تواند امکان توزیع نسخ تغییر یافته را محدود کند.

5. هیچ گونه محدودیت و تبعیضی در مورد افراد یا گروه­های خاص وجود ندارد.

6. هیچ گونه محدودیت و تبعیضی در مورد هرگونه تلاشی در زمینه فعالیت­های مربوط به نرم افزار کد منبع باز وجود ندارد.

7. همراه با نسخه نرم افزار، مجوز استفاده نیز باید به هر فردی که نسخه را دریافت می­کند ارائه شود، بدون آن که اجباری مبنی بر پذیرفتن مجوز دیگری وجود داشته باشد.

8. مجوز استفاده محدود به محصول یا توزیع ویژه­ای از نرم افزار نیست.

9. مجوز استفاده نباید در مورد سایر برنامه­هایی که خود دارای مجوز هستند و همراه با نرم افزار مورد نظر توزیع می­شوند به کار گرفته شود.

10. مجوز باید مطابق با اصل بی طرفی فناوری باشد (کر[4] ،2006).

به طور کلی نرم افزارهای کد منبع باز چهار امکان را برای کاربر فراهم می­آورند:

1. آزادی جهت مطالعه و بررسی چگونگی عملکرد و تغییر آن بر مبنای نیازهای خود؛

2. آزادی جهت باز توزیع آن؛

3. آزادی جهت اجرای برنامه به هر منظوری و

4. اصلاح و بهبود برنامه.

در وبگاهwww. Oss4lib. Org فهرست کاملی از نرم افزارهای کتابخانه­ای کد منبع باز آورده شده است. از جمله این نرم افزارها می­توان به Emilda, PhpMyLibrary, Koha, PMB وOpen Biblio اشاره کرد. در پژوهش حاضر به معرفی دو نرم افزار جامع کتابخانه­ای کد منبع باز یعنیKoha وPhpMyLibrary پرداخته می­شود و مقایسه­ای تحلیلی از این دو صورت می­گیرد.

 

پیشینه پژوهش

پاکنژاد(1387) در پژوهش خود با هدف امکان سنجی بهره گیری از نرم افزار کد منبع باز برای ایجاد و توسعه کتابخانه­های دیجیتالی در ایران به بررسی نرم افزار گرین استون[5] پرداخته است. نرم افزار گرین استون توسط دانشگاه ویکاتو[6] نیوزیلند تهیه و با همکاری سازمان یونسکو به صورت کد منبع باز در اختیار عموم قرار گرفته است و امکانات کامل کتابخانه دیجیتالی را فراهم می­کند. دو گروه از متخصصان رشته رایانه و کتابداری و اطلاع رسانی و سه گروه کاربری با مدرک دکترا، کارشناسی ارشد و کارشناسی جامعه پژوهش وی را تشکیل می­دهد. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که دو گروه از متخصصان رشته رایانه و کتابداری و اطلاع رسانی قابلیت­ها و امکانات نرم افزار گرین استون را برای ایجاد و توسعه کتابخانه­های دیجیتالی در ایران مناسب ارزیابی کرده­اند و تفاوت معناداری بین نظرات دو گروه از متخصصان پیش گفته وجود ندارد. از طرف دیگر، سه گروه کاربری با مدرک دکترا، کارشناسی ارشد و کارشناسی، قابلیت­ها و امکانات رابط کاربر نرم افزار گرین استون را مناسب ارزیابی نموده­اند و تفاوت معناداری بین نظرات آنها وجود ندارد. وی در نهایت به اصلی ترین اشکالات نرم افزار با تأکید بر ذخیره و بازیابی به زبان فارسی اشاره می­کند که شامل مرتب سازی الفبایی ناقص برای حروف فارسی، رابط کاربر نسبتاً ضعیف و عدم پشتیبانی از یونی کد در برخی از بخش­های اصلی نرم‌افزار است.

شریف (1387) در مقاله­ای با عنوان « ارزیابی محیط مدیریتی بسته نرم افزاری phpMyLibrary» محیط مدیریتی این بسته نرم افزاری را طبق سیاهه وارسی تهیه شده مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است. مواد ارزیابی در سه مقوله کلی نکات فنی، مدیریت داده­ها و میان کنش پذیری[7] در سیاهه وارسی آمده است. در پایان وی به این نتیجه می­رسد که ارزیابی نظام مدیریت پایگاه اطلاعاتی به دلیل برخی اشکالات موجود در این بسته به آسانی انجام نمی­گیرد. همچنین در این نرم افزار امکان افزودن رکوردهای کتاب شناختی وجود ندارد و امکان افزودن رکوردهای مارک ضرورتی است که حتماً باید در هر نظام کتاب شناختی وجود داشته باشد و از قالب­های استاندارد پشتیبانی کند.

 

[1]. Open Source Software

[2].www.opensource. org

[3]. patch file

[4]. Coar

[5].Green Stone

[6]. University of Waikato

[7]. Interoperability