مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

کل مقاله 300 صفحه

چكيده :

دراين نوشته نيايش و مناجات در مثنوي­هاي مولوي و عطار و حديقه­ی سنايي مورد بررسي قرار گرفته­است؛ ضمناً گونه هاي مختلف آن را به مخاطب نموده­ایم. در عين حال اين مناجاتها و نيايش­ها با مناجاتهاي موجود در متون شيعه مقايسه گردیده­است که ابتدا به تعريف دعا و نيايش و مناجات پرداخته ایم و تفاوتهاي آنها را بررسي کرده­ایم، سپس انواع دعا از ديدگاههاي مختلف بررسي شد؛ در ادامه صفات و اسماء الحسنای الهی در مناجاتها و ادعيه بررسي شد و نسبت خواسته­ها با نامها مقايسه گردید؛ همچنين در باره نسبت بندگان با خدا در ادعيه و مناجاتها از دیدگاه فلاسفه و متکلمین و عرفا و قرآن، نكاتي ارائه گرديد. بعد از آن نظام اخلاقي در ادعيه و مناجاتها مورد بررسي قرار گرفته و در آخر موانع سلوك در ادعيه و مناجاتها ارائه شده است.ضمن این تحقیق به تفاوت­های دعا و مناجات اشاره شد؛ نیز پی بردیم که ادعیه­ی شیعه نسبت به مناجات­های شاعران جامعیت بیشتری دارد و همه­ی ابعاد وجودی انسان را در بر می­گیرد.در بحث اسماء و صفات حسنای الهی به این نتیجه رسیدیم که این اسماء و صفات می­توانند به اراده­ی الهی در انسان متجلی گردند. در ادعیه­ی شیعه، بین این اسماء با خواسته­های فرد رابطه­ی مستقیم وجود دارد در حالی­که این ارتباط در اشعار شاعران کمتر به چشم می­خورد.در بررسی نسبت بندگان با خدا در ادعیه­ی شیعه و مناجات­های شاعران تفاوتی دیده نشد. از طرفی در ادعیه­ی شیعه مراحل و مراتب نظام اخلاقی به­صورت منسجم بررسی شده است؛ در حالی­که شاعران به صورت پراکنده به این مراحل اشاره­کرده­اند. در فصل پنجم مراحل و موانع و اهداف سلوک از دیدگاه قرآن و عارفان بررسی شد و تفاوت­ها و شباهت­های آن ذکر گردید.

كلمات كليدي: دعا، مناجات، نيايش، نظام اخلاقي، سلوك

مقدمه

دعا، نيايش و مناجاتمفاهیمی آشنا در فرهنگ ديني اديان مختلف است. قديمي‌ترين متوني كه از اقوام مختلف به جا مانده است در خود نمونه‌هايي از دعا و مناجات را گنجانده است، گويي انسان با دعا و مناجات علاوه بر آنكه تنهايي خود را در خلقت با ارتباط با خداوند سامان مي‌دهد، در عين حال نيازها و خواسته‌هاي خود را با معبود در ميان مي‌گذارد. در بسیاری از نوشته‌هایي که از دوران‌های گذشته باقی مانده است، به دعا و مناجات اهمیت داده شده و به آن توجه ویژه‌ای داشته‌اند.

ادبيات فارسي يكي از جلوه‌هاي توجه به خداوند و شناخت اوست. كتاب‌هايي نظير مثنوي معنوي، آثار عطار و حديقه سنايي از آثاري است كه در آنها مي‌توان نمونه‌هايي غني از مناجات و نيايش را يافت. بي‌شك مناجات‌ها و نيايش‌ها از اعتقاد و جهان‌بيني شاعران و نويسندگان آنها سرچشمه گرفته است، شاعراني كه پرورش یافتگان تربيت اسلامي هستند. با نگاهي به نمونه‌هاي دعا و نيايش در اين آثار مي‌توان اين گونه اشعار را دسته‌بندي كرد و در باره گونه‌هاي مختلف اين موضوع به بحث نشست. ازسوي ديگر متون و معارف شيعه، از گنجينه‌هاي مهم دعا و نيايش محسوب مي‌شود و به جرئت مي‌توان گفت هيچ يك از اديان و مذاهب الهي به اندازه شيعه چه از جهت حجم و چه از نظر محتوا، به دعا و نيايش توجه نداشته است. برای مثال كتابي چون صحيفه سجاديه از امام چهارم شيعيان تماماً در باره نيايش و مناجات است. يا كتاب مهمي چون مفاتيح الجنان، اثری نيايشي است و تقريباً همراه قرآن در اغلب منازل و مساجد ديده مي‌شود. همچنین در كتاب آسماني ما قرآن نيز نمونه‌هايي از مناجات و دعا را می‌توان مشاهده كرد.

اين نوشته بر آن است ضمن بررسي دعا و نيايش در آثار شاعران قرن هفتم، با تكيه بر مثنوي مولوي، آثار عطار و حديقه سنايي به نكات مشترك و همچنين تفاوت‌هاي آن با ادعيه شيعه نيز بپردازد. در اين رساله ابتدا به تعاريف دعا، مناجات و نيايش پرداخته شده، سپس مقايسه‌اي بين آنها صورت گرفته شده است و پس از آن انواع دعا را از ديدگاه‌هاي مختلف بررسي و تحقيق می‌کند.

در فصل دوم ابتدا تعاريف و معاني اسماء و صفات حق تعالي آمده است؛ یعنی اسماء براساس تکرار فراوان در ادعيه و مناجات‌ها تنظيم شده و همچنين تناسب اسامي خداوند با خواسته‌ها مورد مطالعه قرار گرفته است.

در فصل سوم نسبت بين بندگان با خداوند از ديدگاه عرفا و فلاسفه و اهل كلام بررسي شده و پس از آن به نسبت بين خدا و بندگان در ادعيه و مناجات پرداخته شده و سپس مقايسه‌اي میان آن نسبت‌ها صورت گرفته است.

در فصل چهارم ادعيه و مناجات از نظر برخورداري از نظام اخلاقي، مطالعه شده و تحقيق صورت گرفته‌ شده است. در فصل پنجم سلوك عاشقان در ادعيه و مناجات‌هاي شاعران و همچنین موانع سلوک بررسي شده است. سؤالاتي كه در مقايسه مناجات‌هاي شاعران و ادعيه ممكن است مطرح شود، از اين قرار است:

۱.چه تفاوتي ميان ويژگي‌ها و صفات خداوند در ادعيه شيعه و مناجات‌هاي مثنوي‌هاي فارسي ديده مي‌شود؟

۲.چه تفاوتي ميان نسبت بندگان و خدا در منابع ياد شده ديده مي‌شود؟

۳. موانع سلوك در ادعيه شيعه و مناجات‌ مثنوي‌هاي ادبي چه هستند؟

۴.چه نظام اخلاقي در ادعيه شيعه و مناجات‌ شاعران ديده مي‌شود؟

فرضيه‌ها :

فرضيه‌هايي که می‌تو ان در رابطه با این سوالات بیان کرد، عبارت است از:

۱.تفاوت اساسي ميان صفات خداوند در اين منابع ديده مي‌شود؛

۲.اهتمام به غير حق، اشتغال به غير اهم،‌ درگيري‌ها، كبر،‌ غرور و عجب و عناد و گناه از موانع مطرح در ادعيه شيعه است؛

۳.اشتغال به غير حق، گناه و پليدي‌هاي باطني از قبيل حرص و منيت، از موانع سلوك در مناجات مثنوي‌هاي فارسي است؛

۴.در معارف و ادعيه شيعه به نظامي اخلاقي مبتني بر تركيب معرفت و عشق با يقين و ايمان مي‌توان دست يافت كه زمينه تبديل بدي‌ها به خوبي‌ها می‌شود؛

۵.در مناجات مثنوي‌هاي فارسي مراحلي از نظام اخلاقي ديده نمي‌شود.

ضرورت تحقیق :

كنكاش در دعاها و مناجات‌هاي ادبيات فارسي، مي‌تواند اين فرصت را براي هر خواننده فراهم آورد و دريابد. اولاً رابطه شاعران با خالق چگونه بوده است و در عين حال مجالي فراهم آورد تا اين متون به‌صورت بهتري معرفي شود. ازسوي ديگر بررسي همانندي‌ها و تفاوت‌هاي مناجات‌ها و نيايش‌هاي اين منظومه‌ها با دعاهاي شيعه، شناخت بهتري از جايگاه اين مقوله، در فرهنگ ما مطرح می‌کند. و همچنين بسنجیم تا سره از ناسره‌ها مشخص شود؛ زیرا در عين اينكه شباهت‌هاي فراوان میان آنها، اصالت منابع شيعه را درك کنیم و به اين نكته برسيم كه هميشه نيازمند منابع شيعه هستيم.

روش تحقيق :

برای تهيه اين پژوهش، از روش كتابخانه‌اي، مراجعه به منابع ادبي، سايت‌ها و مقاله‌هاي علمي استفاده شده است. ابتدا جمع‌آوري متون و منابع مربوط به موضوع در مطالعه آنها، سپس به بررسي ادعيه و مناجات‌ها و مقايسه آنها پرداخته شده است.

هدف تحقيق :

هدف این رساله در واقع شناساندن راه سالم‌تر و صحيح‌تر سلوك و بازنمايي سلوك سالم از سلوكی است كه راه به سقر مي‌برد و اینکه در جهان تشيع بتوانيم راه صحيح و مبتني بر معارف شيعه را از راه‌هايي كه شبيه و نظير هستند، باز شناسيم و همچنين آثار شاعران عارف پارسي‌گو را به صورت بهتري معرفي كنيم.

پيشينه تحقيق :

منابعي چند، درباره مناجات‌هاي شاعران يافت مي‌شود، اما بيشتر آنها به‌صورت جمع‌آوري مناجات‌ها است و مجموعه‌اي از نيايش‌هاي منظوم تدوين کرده‌اند و برای ادعيه نيز منابع فراوانی وجود دارد كه به تفسير دعاها پرداخته و يا تعريف دعا و انواع آن و چگونگي تاثير بيشتر دعا و برآورده‌شدن حوايج و نيز موانع استجابت دعا بررسي شده اند. برای نمونه به آثاری از استاد علی صفایی حایری درباره دعا وسیر و سلوک می‌توان اشاره کرد که در آنها هدف و شیوه دعاکردن و مضامین بلند دعاهایی چون ابوحمزه ثمالی، دعاهای روزانه حضرت زهرا٬ دعای مکارم الاخلاق ودعای کمیل و... به صورت مفصل بررسی شده و با مطالعه آنها نمودار و تصویری از ادعیه در ذهن خواننده ایجاد می‌شود از آثار ایشان: «بشنو از نی،اخبات، انتظار،نامه‌های بلوغ نظام اخلاقی اسلام، قیام و روش نقد و... را می‌توان نام برد، ولي تاكنون پژوهشي با اين اهداف و به ا ين شيوه صورت نگرفته است.