مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه. 1

بخش اول: فعالیت‌های هسته‌ای ايران قبل از انقلاب اسلامی.. 2

همکاری های هسته‌ای ایران و آلمان.. 5

همکاری های هسته‌ای ایران و فرانسه. 6

همکاری های هسته‌ای ایران با سایر کشورها8

کانادا8

هند.. 9

استرالیا9

انگلستان.. 9

سایر فعالیت های هسته ای قبل از انقلاب اسلامی.. 10

اولین رآکتور تحقیقاتی ایران.. 11

سازمان انرژی اتمی ایران.. 11

بخش دوم: فعالیت‌های هسته‌ای بعد از انقلاب اسلامی.. 12

دستیابی ایران به فناوری هسته‌ای.. 13

روسیه و برنامه هسته‌ای ایران.. 13

رابطه با پاکستان.. 13

اسرائیل و برنامه هسته‌ای ایران.. 14

رآکتورهای هسته ای ايران.. 15

1. رآکتورهای هسته ای تحقیقاتی.. 15

2. رآکتورهای هسته ای تولید نیرو. 16

چرخۀ سوخت هسته ای.. 17

توسعۀهسته‌ای درپزشکی،صنعت وکشاورزی.. 17

تحقیقات کاربردی کشاورزی هسته ای.. 18

ادامه ساخت نیروگاه اتمی بوشهر. 20

سير توافق نامه هاي هسته اي ايران با ابرقدرت هاي جهان.. 20

افشای وجود تاسیسات اتمی ایران.. 20

تعلیق برنامه‌های اتمی.. 20

بیانیه سعدآباد. 21

توافق‌نامه پاریس.... 21

از سرگیری غنی‌سازی.. 22

مذاكرات ايران با كشورهاي غربي.. 22

دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی.. 23

بومی سازی هسته ای و ناتوانی دشمن و غرب در مقابله با آن.. 26

علت لو رفتن دانشمندان هسته ای.. 26

انگیزه شهادت و خط تروردانشمندان.. 27

خواسته‌های قدرت‌های جهانی در مذاکرات اتمی از ایران.. 27

اورانیوم ۵ درصدی حداکثر سقف غنی‌سازی.. 27

محدود کردن ذخیره اورانیوم غنی شده. 27

کاهش تعداد سانتریفیوژها یا ظرفیت غنی سازی اورانیوم. 28

محدود شدن نطنز و فردو. 28

محدودیت در پژوهش‌های اتمی.. 29

محدودیت در بازفرآوری اورانیوم. 29

تغییر راکتور آب سنگین اراک.... 29

بازرسی‌های فراتر از معاهده ان‌پی‌تی.. 30

نتيجه گيري.. 31

 

انقلاب اسلامي و بومي سازي انرژي هسته اي

 

مقدمه

كشورهاي برخوردار از فن‌آوري اتمي كه نگران دستيابي ساير كشورهاي در حال توسعه به اين فن‌آوري استراتژيك بودند، مبادرت به ايجاد ساختاري در زير مجموعه سازمان ملل متحد نمودند تا از اين طريق به كنترل ديگران بپردازند. در اين بين پيمان‌هاي مختلفي از جمله پيمان منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي (NPT)، پيمان منع جامع آزمايش‌هاي هسته‌اي (CTBT)، معاهده منع سلاح‌هاي شيميايي (CWC) و ... طرح وبه تصويب رسيد. ماهيت تمام پيمان‌هاي فوق به صورتي است كه كشورها را به دو دسته داراها (كشورهاي داراي سلاح‌هاي هسته‌اي) و ندارها (كشورهاي فاقد سلاح‌هاي هسته‌اي) تقسيم مي‌كند. با اين حال تعداد قابل توجهي از كشورهاي جهان از جمله جمهوري اسلامي ايران علي‌رغم ناعادلانه بودن اين پيمان‌ها فقط به انگيزه صلح‌طلبي تلاش كردند تا به تكنولوژي هسته‌اي دست يابند.

از اين رو در شرايطي كه بند 4 پيمان منع گسترش جنگ‌افزارهاي هسته‌اي ـ ان‌پي‌تي ـ، حق امضا كنندگان در برخورداري از فناوري هسته‌اي براي مصارف غير نظامي را به رسميت مي‌شناسد، طرح فعاليت‌هاي هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران در مجامع بين‌المللي و تبديل آن از مسئله‌اي فني و حقوقي به بحران سياسي، به چالشي مهم مبدل شده است.

با توجه به اين مطلب كه دستيابي ايران به فناوري هسته‌اي يك پروژه و پرونده ملي و تاريخي است، ايران به دليل تأمين امنيت و حفظ تماميت ارضي، تأثيرگذاري بر محيط منطقه‌اي و جهاني، بازدارندگي و موازنه قدرت در منطقه، كسب پرستيژ بين‌المللي، كاهش هزينه‌هاي نظامي و مزيت‌هاي جانبي فن‌آوري هسته‌اي، خود را ملزم به دستيابي به چرخه كامل سوخت هسته‌اي‌ مي‌بيند.

با اين حال طي سال‌هاي گذشته فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران همواره از سوي كشورهي غربي و سازمان‌هاي بين‌ المللي مورد مخالفت قرار گرفته است و قدرت‌هاي غربي درصدد محروم نمودن ايران از فن‌آوري هسته‌اي برآمده‌اند. از اين رو در نوشتار حاضر ضمن بيان مقدمه اي از انرژي هسته اي و كاربردهاي صلح آميز آن به بررسي سابقه تاريخي فعاليت‌هاي هسته‌اي در دوره پهلوي و دوران پس از انقلاب و همچنين مراحل بومي سازي انرژي هسته اي در ايران خواهيم پرداخت.

 

بخش اول: فعالیت‌های هسته‌ای ايران قبل از انقلاب اسلامی

ایران در سال ۱۹۵۸، به عضویت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (I.A.E.A) درآمد و در سال ۱۹۶۸، پیمان عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای (N.P.T) را امضا کرد و در سال ۱۹۷۰، آن را در مجلس شورای ملی به تصویب رساند.

استفاده از انرژی هسته‌ای در دوران سلطنت محمدرضا شاه پهلوی مطرح شد و با ایجاد سازمان انرژی اتمی ایران آغاز پروژه رآکتور اتمی بوشهر و مشارکت مالی ایران در طرح‌های فناوری سوخت اتمی فرانسه شروع شد.

برنامه ایران در سال ۱۹۷۴ این بود که در عرض بیست سال، چرخه کامل سوخت را بومی کرده و بیست و سه هزار مگاوات برق را از طریق ۲۲ نیروگاه هسته‌ای تامین نماید.

اولین تلاش‌های ایران برای دستیابی به فناوری هسته‌ای به دهۀ 1950 میلادی بازمی‌گردد. نخستین کشوری که ایران را به دستیابی به فناوری هسته‌ای ترغیب و این فناوری را به ایران منتقل کرد (ایالات متحده آمریکا)، نخستین مخالف جدی امروز ایران در تحقق فعالیت‌های هسته‌ای آن می باشد. اولین قدم جدی در زمینۀ استفاده از علوم و فناوری هسته‌ای در ایران در سال 1335 (1956) برداشته شد. در 14 اسفند 1335 (5 مارس 1957) موافقت نامۀ همکاری بین دولت ایالات متحده آمریکا و دولت ایران راجع به استفاده‌های غیرنظامی از انرژی اتمی امضاء گردید. این موافقت‌نامه که از طرف دولت ایالات متحده آمریکا رئیس کمیسیون انرژی اتمی این کشور آن را امضاء نمود، مشتمل بر یک مقدمه و یازده ماده است. این موافقت‌نامه در تاریخ دوازدهم بهمن‌ماه 1337 به‌تصویب مجلس شورای ملی رسید.

طبق این موافقت‌نامه، کمیسیون انرژی اتمی آمریکا اورانیومی را که دارای مقدار زیاد ایزوتوپ یو 235 (U-235) است به هر مقدار که به ‌عنوان سوخت بدوی و علی‌البدل در به‌کار انداختن رآکتور تحقیقاتی لازم باشد، به دولت ایران واگذار خواهد نمود. کمیسیون همچنین مواد مورد لزوم ساختمان و کار‌کردن رآکتورهای تحقیقاتی در ایران را چنان‌چه در دسترس داشته باشد و تهیه آن در بازار میسر نباشد، به دولت ایران یا به اشخاص تحت اختیار قانونی آن فروخته یا به اجاره واگذار خواهد نمود.

طبق مادۀ 10 این موافقت‌نامه نیز طرفین انتظار خود را این گونه بیان داشتند که این موافقت‌نامه بدوی، به‌جلب همکاری بیشتری در راه توسعۀ ایجاد طرح و ساختن و به‌کار انداختن رآکتورهای مولد نیرو منتهی گردد. بدین مناسبت، طرفین راجع ‌به امکان انعقاد یک موافقت‌نامه دیگر به‌منظور همکاری در مورد تولید نیرو از انرژی اتم در ایران، گاه‌به‌گاه با یکدیگر مشورت خواهند نمود.

این موافقت‌نامه برای بار اول در تاریخ 18 خرداد‌ماه 1343 (8 ژوئن 1964) در واشنگتن مورد اصلاح طرفین قرار گرفت که در مورخ 29/9/1345 نیز به تصویب مجلس شورای ملی رسید. متن اصلاحیۀ دوم نیز 18 مارس 1969 در واشنگتن به امضای طرفین رسید و در 19 تیرماه 1348 نیز به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

به موازات موافقت نامۀ همکاری هسته‌ای بین ایران و آمریکا، انستیتو علوم هسته‌ای که تحت نظارت سازمان مرکزی پیمان سنتو بود از بغداد به تهران منتقل شد و دانشگاه تهران، مرکزی را تحت عنوان مرکز اتمی دانشگاه تهران برای آموزش و پژوهش هسته‌ای پایه گذاری نمود. چندی بعد در سال 1337 به پیشنهاد دانشگاه تهران، ساخت یک رآکتور اتمی در دستورکار دولت قرار گرفت و تصویب گردید. در همین راستا آیزنهاور، رئیس جمهور آمریکا، جهت تبلیغ طرح خود (اتم برای صلح) یک رآکتور اتمی به ایران داد. عملیات ساختمانی رآکتور دانشگاه تهران در 1340 آغاز و در آبان ماه 1346 آمادۀ کار گردید و عملاً مورد بهره‌برداری قرار گرفت. ظرفیت این رآکتور 5 مگاوات بود و با 584/5 کیلوگرم سوخت اورانیوم بسیار غنی شدۀ 93 درصد که تا سال 1357 از طرف آمریکا تأمین می گردید، کار می کرد. ایجاد رآکتور اتمی دانشگاه تهران نقطه آغاز مهمی در زمینه فعالیت های هسته ای ایران محسوب می شود و عملاً در طول ساخت این رآکتور که بعضاً کارشناسان ایرانی نیز در فرایند آن حضور داشتند، تحول مثبتی در زمینه ایجاد صنایع هسته ای در کشور صورت گرفت. در کنار این اقدام، دولت آمریکا تجهیزات مربوط به سلول های داغ را جهت جداسازی پلوتونیوم در اختیار ایران قرار داد.

ایران و آمریکا در سال 1974 نسبت به ایجاد یک کمیسیون مشترک با نیت تقویت همکاری در همۀ زمینه ها از جمله همکاری در زمینۀ علوم هسته‌ای به خصوص تولید انرژی هسته‌ای توافق نمودند. در همین زمان، قراردادی مقدماتی امضا شد که بر مبنای آن مقرر شد دولت آمریکا سوخت غنی شده برای رآکتورهای هسته‌ای قدرت را که قرار بود از جانب آمریکا برای ایران ساخته شود، فراهم نماید. همچنین بر اساس توافق به عمل آمده پیشنهاد شد که همکاری های هسته‌ای بین ایران و آمریکا به عنوان بخشی از برنامۀ کمیسیون مشترک ایران و آمریکا بوده و انرژی هسته‌ای تحت سرپرستی ادارۀ تحقیقات و توسعۀ انرژی آمریکا قرار گیرد. در سال 1975 هوشنگ انصاری، وزیر امور اقتصاد و دارائی ایران، و وزیر امور خارجۀ آمریکا یک قرارداد گستردۀ اقتصادی که شامل فروش 8 رآکتور به ارزش 4/6 میلیارد دلار به ایران بود را امضاء کردند. کمیسیون انرژی اتمی آمریکا موافقت کرد که یک رآکتور آب سبک به ظرفیت 1200 مگاوات همراه با سوخت آن به ایران فروخته شود و همچنین، یک قرارداد اولیه برای تأمین سوخت مربوط به رآکتورهای دیگر ایران نیز امضاء شد. هنری کیسینجر، وزیر امور خارجۀ وقت آمریکا، طی ملاقاتی با اعضای کمیسیون مشترک ایران و آمریکا اعلام کرد که ایران علاقمند است حداقل 4 رآکتور برق همراه با کارخانجات آب شیرین کن توسط آمریکا در ایران ساخته شود. در ضمن، مقامات ایران سعی می کردند که رضایت آمریکا را در مورد ساخت مؤسسات بازفرآوری در ایران به دست آورند. متعاقب آن، ایران اعلام کرد که حاضر است به میزان 75/2 میلیارد دلار در یک کارخانۀ خصوصی غنی‌سازی در آمریکا سرمایه گذاری نماید. پس از انتخاب کارتر به ریاست جمهوری آمریکا، مذاکرات وی با شاه ایران باعث گردید تا مسائل باقی مانده جهت رسیدن به یک موافقت نامۀ جدید برای همکاری های هسته‌ای حل شود.

با اقدام به‌دنبال موافقت‌نامۀ آمریکا و ایران در خصوص همکاری‌های فنی که در 4 مارس 1975 منعقد شد‌، سازمان انرژی اتمی ایران و وزارت انرژی آمریکا موافقت‌نامه ای را درخصوص آموزش پرسنل ایرانی در زمینه علوم و مهندسی هسته‌ای امضاء کردند. طرفین طبق این موافقت‌نامه تصمیم گرفتند در زمینه آموزش پرسنل مرکز فن‌آوری هسته‌ای اصفهان (ENTEC) در حوزه برخی موضوعات منتخب در مهندسی و علوم هسته‌ای همکاری نمایند. طبق مادۀ 3 این موافقت‌نامه، حوزه‌های موضوعی برنامه آموزشی شامل علوم و فن‌آوری مناسب با این نیازها مشخص شده است: طراحی و مهندسی رآکتور، ادارۀ (بهره‌برداری) رآکتور، ایمنی رآکتور، پردازش داده‌ها، فیزیک نوترون تجربی، علوم زیست‌محیطی، مواد رآکتور، الکترونیک و به‌کارگیری ابزار، ادارۀ سلول‌های داغ، زباله‌های رادیواکتیو و مصرف آن‌ها، رسوب‌زدایی هسته‌ای، فن‌آوری سدیم، ادارۀ آزمایشگاه عمومی.

در سال 1355 (1976) همچنین 5 قرارداد مرتبط با هم با شرکت آمریکایی جنرال اتمیک منعقد گردید:

- طبق قرارداد شمارۀ 1، شرکت مزبور متعهد بود تا ابزار و قطعات لازم برای تبدیل رآکتور تحقیقاتی تهران را مشتمل بر ابزار و متعلقات رآکتور و سوخت هسته‌ای تحویل دهد.

- موضوع قرارداد شمارۀ 2، خدمات طراحی جهت تبدیل رآکتور تحقیقاتی تهران و ارائۀ اطلاعات و گزارشات مربوطه و آموزش پرسنل سازمان انرژی اتمی بوده است.

- موضوع قرارداد شمارۀ 3، انجام نظارت و کنترل رآکتور تریگا در حین شروع به کار و اجرای آزمایشات لازم برای راه اندازی رآکتور بوده است.

- موضوع قرارداد شمارۀ 4، تحویل دستگاه های کنترل مربوط به رآکتور هسته‌ای بوده است.

- موضوع قرارداد شمارۀ 5، نصب و آزمایش دستگاه های سوخت رآکتور می باشد.

تلاش‌های ایران در زمینۀ فعالیت‌های هسته‌ای در این دوران انعکاس جهانی یافت. به عنوان مثال، فایننشال تایمز در مقاله ای تحت عنوان “شاه اقدام به خرید رآکتورهای هسته‌ای کرده است”، نوشت: “تصمیم ایران در جهت دنبال کردن یک برنامۀ بزرگ هسته‌ای مورد استقبال اذهان عمومی واقع شده است و این برای اولین بار است که یکی از کشورهای تولید کنندۀ نفت چنین برنامه ای را پی می گیرد و وابستگی به نفت را به عنوان منبعی از انرژی، خطرناک می داند”.

همکاری های هسته‌ای ایران و آلمان

اولین سابقۀ همکاری هسته‌ای ایران و آلمان به سال 1354 برمی گردد. ایران و آلمان در تاریخ 9 تیرماه 1354 (30 ژوئن 1975)، موافقت‌نامه همکاری در زمینه پژوهش علمی و توسعه فناوری را در تهران منعقد کردند. این موافقت‌نامه که در تاریخ 14/2/1355 به تصویب مجلس شورای ملی رسید، مشتمل بر یک مقدمه و یازده ماده می باشد و همکاری های طرفین را در حوزه های توسعۀ دانش فنی و تحقیقات هسته‌ای و استفاده از انرژی هسته‌ای تضمین می کرد. طبق این موافقت‌نامه، مقرر گردید گسترش همکاری در زمینه استفاده صلح‌جویانه از انرژی هسته‌ای تحت موافقت‌نامه خاصی که در این مورد بین سازمان انرژی اتمی ایران و وزیر فدرال پژوهش و تکنولوژی آلمان منعقد ‌می‌گردد، صورت پذیرد.

متعاقباً، سازمان انرژی اتمی ایران و وزیر فدرال پژوهش و تکنولوژی جمهوری فدرال آلمان در تاریخ 13 تیرماه 1355 در تهران موافقت‌نامه همکاری در زمینه استفاده صلح‌جویانه از انرژی هسته‌ای را منعقد کردند. این موافقت‌نامه در تاریخ 12 مردادماه 1356 نیز به تصویب مجلس سنا رسید. طبق این موافقت‌نامه، طرفین متعهد شدند که همکاری فیمابین را در زمینه استفاده صلح‌جویانه از انرژی هسته‌ای و به ‌ویژه همکاری در زمینه‌های مشروحۀ زیر بسط و گسترش دهند:

- تحقیق و توسعۀ علمی و فناوری؛

- برنامه‌ریزی و ساختمان و ادارۀ نیروگاه‌های هسته‌ای و سایر تأسیسات هسته‌ای و تحقیقاتی؛

- آموزش و کارآموزی کارکنان علمی و فنی؛

- فناوری نیروی هسته‌ای؛

- امنیت و حفاظت تأسیسات هسته‌ای و جلوگیری از تشعشعات؛

- سوخت اتمی؛

- به‌کار گیری انرژی هسته‌ای برای مقاصدی علاوه‌ بر تولید برق؛

- تولید و استعمال رادیوایزوتوپ‌ها.

در 10 تیرماه 1355 نیز دو قرارداد با شرکت آلمانی کرافت ورک یونیون (KWU) امضاء شد. یکی برای طراحی، ساخت، نصب و راه اندازی دو واحد نیروگاهی 1300 مگاواتی آب سبک در بوشهر و دیگری، برای تأمین سوخت هسته‌ای این نیروگاه‌ها. این شرکت آلمانی بر مبنای قراردادهای دوگانه متعهد شد تا علاوه بر ساخت نیروگاه‌های بوشهر،‌ تحویل سوخت اولیه و سوخت گذاری های مجدد برای 30 سال را تضمین کند. همچنین، قرارداد اولیۀ ساخت دو واحد نیروگاهی هریک به قدرت 1290 مگاوات در اصفهان و دو واحد نیروگاهی دیگر هر یک به قدرت 1290 مگاوات در ساوه نیز با این شرکت آلمانی امضاء گردید. در زمینۀ آموزش هسته‌ای نیز قرارداد همکاری آموزشی با مرکز تحقیقات اتمی کارلسروهه آلمان در فروردین 1356 منعقد گردید. در چارچوب این قرارداد تعدادی کارآموز از طرف سازمان انرژی اتمی برای گذراندن دوره های یک تا دوساله به این مرکز اعزام شدند. در سال 1355 نیز با شرکت PRAKLA آلمان قراردادی برای اکتشاف اورانیوم منعقد گردید. در 1 مارس 1978 نیز قراردادی با شرکت یوران گزلشافت آلمان برای اکتشاف اورانیوم و پرداخت 20 درصد بودجه اکتشافی آن توسط ایران منعقد گردید.

 

همکاری های هسته‌ای ایران و فرانسه

اولین همکاری هسته‌ای ایران و فرانسه به سال 1969 برمی گردد. وزیر اقتصاد ایران و مدیرکل کمیسیاریای انرژی اتمی فرانسه در تاریخ 11 مارس 1969 پروتکل تحقیقات رادیواکتیو را در تهران امضاء کردند. وزیر اقتصاد ایران،‌ آمادگی ایران را برای توسعۀ تحقیقات درخصوص مواد رادیواکتیو اعلام کرد. رابرت هیرش، مدیرکل کمیساریا نیز اعلام کرد که این کمیساریا امکان شناخت فنی و تجربیات لازم جهت انجام چنین تحقیقاتی را در اختیار دارد و درصورت موافقت با توجه به شرایط این پروتکل، به دولت ایران در بهره‌برداری از ذخائر مکشوفه کمک خواهد کرد. طبق این پروتکل، مقرر شد کمیساریای انرژی اتمی فرانسه یک زمین شناس باتجربه را یک ماه بعد از اجرای قطعی پروتکل به ایران اعزام کند تا با همکاری مقامات ایرانی، مقدمات اعزام یک اکیپ اکتشافی متخصص در امر پژوهش ذخائر مواد رادیواکتیو را به ایران فراهم کند. در فاز اولیه که تقریباً یک سال طول خواهد کشید، گروه اکتشافی مذکور تمامی تلاش‌های خود را با همکاری گروه کارشناسان ایرانی وزارت اقتصاد به کار خواهد گرفت تا در کوتاه ترین مدت مناطقی از خاک ایران را که از نقطه نظر زمین شناسی برای کاوش ذخائر موارد رادیواکتیو بسیار مناسب می باشد، مشخص کند. چنان چه در فاز اولیۀ عملیات مناطقی از لحاظ ذخائر مواد رادیواکتیو مناسب دیده شود، وزارت اقتصاد آمادگی خود را برای اجرای فاز دوم جهت تسهیل کارهای اکتشافی اکیپ اعلام می کند تا این که در مناطق مورد نظر با موافقت کارشناسان ایرانی و دفتر معادن وزارت اقتصاد، تحقیقات دقیقی از لحاظ وجود ذخائر مواد رادیواکتیو صورت گیرد. اجرای فاز دوم عملیات نیز به مدت سه سال و طبق یک برنامۀ کاری پایه مورد توافق مشترک صورت خواهد گرفت. در پایان مدت مذکور و به شرط این که تمامی کارهای تعیین شده تحقق پیدا کند، کمیساریای انرژی اتمی این اختیار را خواهد داشت تا به کارهای اکتشافی خود برای یک دورۀ سه سالۀ دیگر ادامه دهد. تمامی هزینه های فاز دوم همانند فاز اول، برعهدۀ کمیساریای انرژی اتمی خواهد بود. کمیساریای انرژی اتمی همچنین متعهد شده است که در حد امکانات، آموزش پرسنل ایرانی پوشش دهندۀ کارهای اجرایی مورد نظر در پروتکل را چه در زمینۀ محلی از طریق کارآموزی و چه سفرهای مطالعاتی به فرانسه تسهیل کند.

در تاریخ 6 تیر ماه 1353 برابر با 27 ژوئن 1974 نیز موافقت‌نامه همکاری علمی، فنی و صنعتی برای استفاده صلح‌جویانه از نیروی اتمی بین دولت ایران و دولت جمهوری فرانسه منعقد گردید. طبق این موافقت‌نامه، مقرر گردید ایران و فرانسه در زمینه آموزش افراد و ایجاد اساس و شرایط تهیه و تحویل هر نوع تجهیزات و تأسیسات، همکاری فنی به ‌عمل ‌آورند. این همکاری بین ایران و فرانسه، ناظر به هدف‌های ذیل بود: