مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه. 1

بيان مسئله. 2

هدف تحقيق.. 2

سوالات تحقيق.. 3

شيوه تحقيق.. 3

ساختار تحقيق.. 3

 

فصل اول: كليات

مبحث نخست- مفاهيم و منابع آلودگي دريايي.. 5

گفتار اول- مفاهيم.. 5

گفتار دوم- منابع آلاينده دريا8

بند اول- منابع آلودگي مستقر در خشكي.. 8

بند دوم- منابع آلودگي واقع در درياها9

مبحث دوم- مباني قانوني ناشي از آلودگي دريايي.. 9

بند اول- مباني قانون داخلي.. 9

بند دوم- مباني قانوني بين‌المللي.. 10

 

فصل دوم: اركان مسئوليت مدني ناشي از آلودگي دريايي

مبحث نخست- اركان مسئوليت مدني ناشي از آلودگي دريايي.. 16

گفتار نخست- وجود ضرر. 16

بند اول- مفهوم ضرر. 16

بند دوم- اقسام ضرر. 17

بند سوم- شرايط ضرري كه قابل مطالبه است... 18

گفتار دوم- فعل زيان‌بار. 19

بند اول- مفهوم تقصير. 19

بند دوم- انواع تقصير و اثر آن بر مسئوليت مقصر. 21

بند سوم- ضرورت يا عدم ضرورت تقصير در مسئوليت مدني ناشي از آلودگي دريايي.. 21

الف

گفتار سوم- رابطه سببيت بين فعل زيان‌بار و زيان‌ديده. 23

بند اول- تعدد اسباب... 23

بند دوم- معافيت‌هاي مسئوليت... 25

 

فصل سوم: مسئوليت بين‌المللي ناشي از آلودگي دريايي

مبحث نخست... 27

گفتار نخست- چارچوب حقوق بين‌المللي آلودگي درياها27

بند اول- عرف... 27

بند دوم- قراردادها27

گفتار دوم- آلودگي ناشي از كشتي‌ها28

مبحث دوم. 33

گفتار اول- آلودگي ناشي از فعاليت‌هاي بستر درياها33

گفتار دوم- آلودگي ناشي از بستر بين‌المللي درياها33

گفتار سوم- منابع آلودگي مستقر در خشكي.. 34

گفتار چهارم- آلودگي ناشي از هوا35

گفتار پنجم- خسارات وارد شده بر مشتركات جهاني.. 36

 

نتيجه‌گيري و پيشنهاد. 38

فهرست منابع و مآخذ. 39

ب

مقدمه

آلودگي درياها و اقيانوس‌ها از گذشته‌هاي دور وجود داشته است و با افزايش و رشد جمعيت و ارتقاء صنعت و تكنولوژي بر ميزان آن افزوده شده است و از آنجا كه سلامت محيط زيست، علي‌الخصوص سلامت آب دريا ارتباط مستقيم با حيات بشر دارد حفظ محيط زيست دريا و كنترل آلودگي آن از اهداف مهم بشر مي‌باشد براي اين منظور نهادهاي متولي داخلي، منطقه‌اي و بين‌المللي با تصويب كنوانسيون‌هاي متعددي به اين امر توجه نموده‌اند اما علي‌رغم وضع چنين قوانيني متأسفانه آلودگي درياها امري اجتناب‌ناپذير مي‌باشد كه توجه ويژه‌اي را به خود مي‌طلبد بنابراين براي حفظ محيط زيست دريايي و بهبود وضعيت آلودگي، ايجاد مسئوليت براي عامل آلودگي امري ضروري به شمار مي‌آيد.

 

بيان مسئله

انسان براي رفع احتياجات خود با استفاده از تكنولوژي پيشرفته مي‌خواهد طبيعت را مقهور خود سازد و در جهت نيل به اهداف خود از تأثيرات منفي اعمالش بر محيط زيست اطراف خود غافل است به دنبال كسب تكنولوژي جديد و صنعتي شدن جوامع و افزايش و رشد جمعيت مسائل مهمي جامعه بين‌المللي را تحت تأثير خود قرار داده است يكي از مسائل گريبانگير دولت‌ها مسئله فضولات و پساب‌هاي صنعتي و نشت مواد سوختي به دريا است. صاحبان صنايع براي دفع مواد زايد بدون توجه به محيط زيست دريا با انتقال مواد آلاينده به آب دريا موجبات آلودگي آن را فراهم مي‌آورند و از سوي ديگر نشت ناشي از تأسيسات نفتي سطح دريا و تصادفات كشتي‌هاي حامل مواد سوختي سبب افزايش ميزان آلودگي آب مي‌شود آلودگي دريا بوسيله منابع آلاينده مختلف موجبات خسارت به دولت ساحلي را فراهم مي‌آورد كه جبران اين خسارات بوسيله عامل آن طبق قوانين داخلي كشور ساحلي و يا كنوانسيون‌هاي بين‌المللي و منطقه‌اي لازم و ضروري است.

 

هدف تحقيق

پژوهش‌هاي علمي انجام شده حاكي از اين است كه : «اجزاي مختلف محيط زيست (درياها، رودخانه‌ها، هوا، خاك، حيوانات و گياهان) همه به يكديگر وابسته و مرتبط هستند.»[1] و از لحاظ وحدت همين عناصر، هرگونه آلودگي مي‌تواند توازن ميان اين عناصر را بر هم زند همين امر موجب شد تا به تدريج براي حفظ محيط زيست قواعد و مقرراتي در سطح جهاني شكل بگيرد كه علي‌رغم تدوين چندين كنوانسيون اعم از منطقه‌اي و بين‌المللي، آلودگي درياها هم‌چنان باقي و رو به افزايش مي‌باشد. در تحقيق حاضر سعي بر اين است با نشان دادن اهميت موضوع، مسئوليت دولت‌ها را در قبال آلودگي دريايي بيان نمايد.

 

سوالات تحقيق

در اين تحقيق برآنيم تا به سؤالاتي از قبيل: 1. چه چيز سبب آلودگي محيط زيست دريايي مي‌شود؟ 2. تحت چه شرايطي عامل ورود زيان مسئول جبران خسارات وارده است؟ 3. در آلودگي محيط زيست دريايي زيان ديده چه كسي است؟ و... به روشي ساده و روشن پاسخ دهيم.

 

شيوه تحقيق

تحقيق حاضر به روش كتابخانه‌اي و با الهام از كتب و مقالات موجود در اين راستا جمع‌آوري گرديده است و بر آن است به روشي صريح و شفاف و به طور مختصر به بررسي مسائل و اصول مهم در اين زمينه بپردازد.

 

ساختار تحقيق

تحقيق حاضر در طي سه فصل به بيان مطالب مي‌پردازد كه در فصل اول به بيان كليات و در فصل دوم به بررسي مسئوليت مدني ناشي از آلودگي دريايي و در فصل سوم به مسئوليت بين‌المللي ناشي از آلودگي درياها پرداخته است.

 

 

 

 

 

 

فصل اول

كليات

 

مبحث نخست- مفاهيم و منابع آلودگي دريايي

در اين بخش ابتدا به تعريف مفاهيم مرتبط با تحقيق مي‌پردازيم و سپس منابع آلوده كننده درياها را بيان مي‌نماييم.

 

گفتار اول- مفاهيم

آلودگي

تعاريف مختلفي از مفهوم آلودگي به عمل آمده است كه در ذيل به بيان برخي از آنها مي‌پردازيم.

1. هرگونه تغيير در ويژه‌گي‌هاي هوا، آب، خاك و مواد غذايي كه اثر نامطلوب بر سلامت محيط زيست، فعاليت‌هاي بشر و ساير جانداران داشته باشد آلودگي ناميده مي‌شود.[2]

2. هر عاملي كه باعث برهم زدن اجزاء طبيعي يك اكوسيستم شود و موجب تغييرات نامطلوب، آسيب و تخريب در سيستم بيولوژيك شود آلودگي ناميده مي‌شود.[3]

البته صرف تغيير در وضعيت فزيكي يا شيميايي آب آلودگي ناميده نمي‌شود بلكه علاوه بر تغيير خواص آب مي‌بايستي به سلامت انساني يا جانوري و گياهي آن نيز لطمه برساند.

دريا

دريا به معني كليه آب‌هاي دريايي به جز آب‌هاي داخلي كشورهاست. (م 3 بند سوم كنوانسيون جلوگيري از آلودگي دريايي ناشي از دفع مواد زايد و ديگر مواد 1972 لندن)

كشتي

يعني از هر نوع كه در محيط زيست دريايي فعاليت مي‌كنند و شامل هايدر و فويل، هاوركرافت‌ها، زيردريايي‌ها يا قايق‌هاي سيار از هر نوع مي‌گردد (م 2 (3) كنوانسيون بين‌المللي آمادگي، مقابله و همكاري در برابر آلودگي نفتي لندن- 1990)

كشتي جنگي

يعني كشتي متعلق به نيروي مسلح يك كشور كه در بيرون آن علايم مشخص كننده تابعيت كشتي وجود دارد و تحت فرماندهي يك افسر دولت آن كشور است كه نام وي در فهرست خدمت نظامي مربوطه و يا مشابه آن ديده مي‌شود و كشتي بوسيله خدمه‌اي اداره مي‌گردد كه تابع مقررات و نظام نيروهاي مسلح مي‌باشند. (م 29 كنوانسيون 1982)

نفت

به معني نفت خام، نفت سوخت، نفت ديزل و روغن روان كننده مي‌باشد (م 1 (3) كنوانسيون مربوط به مداخله در درياي آزاد)

ماده مضر

عبارتست از هر ماده‌اي كه اگر به دريا وارد شود و احتمالاً باعث خطراتي براي سلامت بشر، آسيب رساندن به منابع زنده و زيست دريايي، خسارت وارد كردن به امكانات رفاهي و يا ايجاد مزاحمت نسبت به ساير منابع مشروع دريا شود و يا هر ماده‌اي را كه توسط كنوانسيون حاضر مشمول كنترل مي‌باشد، در بر مي‌گيرد (م 3 (2) كنوانسيون بين‌المللي جلوگيري از آلودگي ناشي از كشتي‌ها 1973)

سانحه دريايي

به معني تصادف كشتي‌ها، به گل نشستن يا ديگر حوادث دريانوردي يا ديگر اتفاقات بر روي يك كشتي يا خارج از آن كه منجر به ورود خسارت‌هاي عمده يا تهديد قريب الوقوع از جهت ورود خسارت عمده به كشتي يا كالا مي‌شود، مي‌باشد. (م 2 (1) كنوانسيون مربوط به مداخله در درياي آزاد)

آلودگي دريايي

در حقوق داخلي در آيين‌نامه جلوگيري از آلودگي آب مصوب 18/2/1372 اين چنين آلودگي آب را تعريف كرده است: تغيير مواد محلول يا معلق يا تغيير درجه حرارت يا ديگر خواص فيزيكي يا شيميايي و بيولوژيكي آب در حدي كه آن را براي مصرفي كه براي آن مقرر شده است مضر يا غير مفيد سازد. كنوانسيون 1982 حقوق درياها آلودگي را اين چنين تعريف مي‌نمايد: «آلودگي محيط زيست دريايي يعني وارد نمودن مستقيم يا غيرمستقيم مواد و انرژي بوسيله بشر به محيط زيست دريايي و دماغه‌ها كه نتيجه احتمالي آن آثار زيان‌آور بر زندگي بشر و موجودات زنده و نيز تهديد بهداشت بشر و ايجاد مانع براي فعاليت‌هاي دريايي از جمله ماهيگيري و ساير استفاده‌هاي مجاز از دريا، آسيب رساندن به استفاده معقول از آب دريا و كاهش رفاه مي‌باشد.»[4]

كميسيون بين‌الدول اقيانوس‌شناسي يونسكو و نيز گروه ويژه سازمان ملل براي جنبه‌هاي علمي، آلودگي دريايي را به اين شكل تعريف كرده‌اند: «داخل كردن مواد يا انرژي به طور مستقيم يا غيرمستقيم در محيط دريايي بوسيله انسان كه اثرات زيان‌بخشي براي منابع زنده و خطرناك براي سلامت انسان باشد در صنعت ماهيگيري مانع ايجاد كند و به كيفيت آب دريا از لحاظ استفاده از آن و كاهش مطبوعيت آن صدمه بزند.»[5]

مسئوليت بين‌المللي

«مسئوليت بين‌المللي از تأسيساتي است كه اركان نظام بين‌المللي را تشكيل مي‌دهد و عدم احترام به قواعد آن موجب تضعيف حقوق بين‌المللي و ايجاد عدم امنيت و بي‌ثباتي در روابط كشورها و اتباع آنها مي‌شود مسئوليت حقوقي بين‌المللي عبارتست از تكليفي كه به موجب حقوق بين‌الملل به يك دولت تحميل مي‌گردد تا خساراتي كه در اثر نقض قواعد حقوق بين‌الملل ناشي از عمل و يا خودداري او در انجام تكليف به دولت ديگري وارد شده جبران نمايد پرفسور روسو تعريف ساده‌تري پيشنهاد مي‌كند: مسئوليت بين‌المللي از ابداعات حقوقي است كه به موجب آن دولت ناقض يك قاعده بين‌المللي موظف است خسارات حقوقي ناشي از اين نقص را در قبال اتباع دولت ديگري جبران كند.»[6]

 

گفتار دوم- منابع آلاينده دريا

آلودگي درياها در يك تقسيم‌بندي ناشي از منابع مستقر در خشكي و تأسيسات واقع در دريا مي‌باشد كه هر يك از اين دو منبع آلاينده داراي اقسامي مي‌باشند.

بند اول- منابع آلودگي مستقر در خشكي

اين منابع شامل آلودگي‌هاي هسته‌اي، حرارتي و فاضلاب‌هاي شهري و صنعتي مي‌گردد.

 

بند دوم- منابع آلودگي واقع در درياها

اين دسته از آلودگي نقش زيادي در از بين رفتن موجودات دريايي دارد زيرا منابع نفتي غني كه در ساحل و بستر دريا وجود دارد و حمل و نقل دريايي و سوانح حاصل از آن بخش بزرگي از دريا را آلوده ساخته و حيات زيست دريايي را نابود كرده است به همين دليل است كه بيشتر كنوانسيون‌هاي جلوگيري از آلودگي درياها به جلوگيري از رها كردن نفت اختصاص پيدا كرده است.

 

مبحث دوم- مباني قانوني ناشي از آلودگي دريايي

بند اول- مباني قانون داخلي

در قانون كشور ما توجه ويژه‌اي به سلامت و حفظ محيط زيست و علي‌الخصوص محيط زيست دريا شده است اصل 50 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران صراحتاً به حفظ محيط زيست تأكيد مي‌نمايد و آن را وظيفه همگاني اعلام كرده است و اين چنين اشعار مي‌دارد: «در جمهوري اسلامي، حفاظت از محيط زيست، كه نسل امروز و نسل‌هاي بعد بايد در آن حيات اجتماعي رو به رشدي داشته باشند وظيفه عمومي تلقي مي‌گردد از اين رو فعاليت‌هاي اقتصادي و غير آن‌كه با آلودگي محيط زيست يا تخريب غيرقابل جبران آن ملازمه پيدا كند ممنوع است» در اين اصل ابتدا حفظ محيط زيست را براي همگان تكليف نموده است. بنابراين چون محيط زيست دريا بخشي از محيط زيست مي‌باشد حفاظت و جلوگيري از آلودگي آن وظيفه همگاني تلقي مي‌شود و هر شخصي خواه حقيقي يا حقوقي مكلف به رعايت مقررات مربوط به محيط زيست مي‌باشد و در صورت تخطي از اين مقررات مسئول تلقي مي‌شود و مي‌بايستي ضرر و زيان وارده را جبران نمايد علاوه بر اين م 22 قانون جلوگيري از آلودگي آب مصوب 1373 مقرر مي‌دارد: «چنانچه تخلف از مقررات اين آيين‌نامه موجب ورود هرگونه خسارت به محيط زيست آبزيان و منابع طبيعي شود دادگاه حسب درخواست سازمان [سازمان حفاظت محيط زيست] مسئول را به پرداخت و جبران خسارت وارد شده محكوم خواهد كرد.»

با توجه به قوانيني كه در فوق ذكر شد و ساير مقررات مربوط در اين راستا عامل آلودگي مكلف به جبران خسارت وارده به محيط زيست مي‌باشد و حتي در صورت احراز سوء‌نيت، او داراي مسئوليت كيفري نيز مي‌باشد.

 

[1] زماني، سيدقاسم، مجله پژوهش‌هاي حقوقي، توسعه مسئوليت بين‌المللي در پرتو حقوق بين‌الملل محيط زيست، 2 (1381)، ص29

[2]. مهدي عرفان‌منش و مجيد افيوني، آلودگي محيط زيست آب، خاك و هوا، (تهران: انتشارات آرمان، چ دوم، 1382)، ص3

[3]. مهرنيا، محمدرضا، حذف آلودگي نفتي توسط ميكروارگانيسم‌ها، تهران: (انتشارات آرمان، چ اول، 1376)، ص2

[4]. پورنوري، منصور، حقوق بين‌الملل درياها، ج اول، (تهران: انتشارات مهد حقوق، 83)، ص148

[5]. رابين چرچيل و آلن لو، حقوق بين‌الملل درياها، ترجمه بهمن آقايي، (تهران: انتشارات دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي، 1376)، ص411

[6]. فيوضي، رضا، مسئوليت بين‌المللي و نظريه حمايت سياسي، ج اول، (تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1379)، ص76