فهرست مطالب

فصل اول

1-1 مقدمه. 2

2-1 ضرورت‌ و اهميت‌ مسئله‌. 5

3-1 اهداف تحقيق.. 8

4- 1 فرضيات تحقيق.. 8

5-1 كاربردهاي انجام تحقيق.. 9

6-1 پيشينه تحقيق.. 9

تحقيقات انجام شده در زمينه بازاريابي و بازار رساني محصولات كشاورزي 9

فصل اول

بخش اول. 17

1-2 مقدمه‌. 17

2-2 تاريخچه‌. 18

3-2 خصوصيات‌ گياهشناسي‌ زيره‌ سبز. 18

1-3-2 ويژگيهاي‌ عمومي‌.. 18

2-3-2 ارقام‌ زيره‌ سبز. 20

3-3-2 زيستگاه‌ و پراكنش‌... 20

1-4-2 مصارف خوراكي و ارزش غذايي.. 25

2-4-2 اهميت‌ دارويي‌.. 26

5-2 ساير كاربردهاي‌ زيره‌ سبز. 26

6-2 ويژگيها وروشهاي‌ كشت‌ زيره‌ سبز. 27

1-6-2 كاشت‌... 29

3-6-2 داشت‌... 30

3-6-2 برداشت‌... 31

7-2 آفات‌ و امراض‌.... 32

8-2 خصوصيات‌ زرشگ‌... 33

9-2 تاريخچه‌ زرشك‌... 34

10-2 خصوصيات‌ گياهشناسي‌ و پراكنش‌ جنس‌ زرشك‌... 35

1-10-2 ويژگيهاي‌ عمومي‌.. 35

2-10-2 گونه‌هاي‌ زرشگ‌... 35

3-10-2 زيستگاه‌ و پراكنش‌... 38

11-2 مصارف‌ خوراكي‌، ارزش‌ غذايي‌ و اهيمت‌ دارويي‌ زرشك‌... 39

1-11-2 مصارف‌ خوراكي‌ و ارزش‌ غذايي‌:40

2-11-2 اهميت‌ دارويي‌.. 40

12-2 ساير كابردهاي‌ زرشك‌:41

13-2 ويژگيها و روشهاي‌ پرورش‌ زرشك‌ بيدانه‌. 42

1-13-2 كاشت‌ و تكثير. 44

2-13-2 داشت‌... 45

3-13-2 برداشت‌... 46

14-2 آفات‌ و امراض‌ زرشك‌... 48

بخش دوم. 51

1-2 تعريف بازار. 51

2-2 طبقه بندي بازارهاي مختلف... 51

1-2-2 طبقه بندي بازار بر اساس موضوع مبادلات:51

2-2-2 بازارها بر اساس وضعيت مكاني:52

3-2 تعريف بازاريابي.. 52

4-2 ابعاد مختلف بازاريابي.. 55

1-4-2 بازاري گرائي.. 56

2-4-2 بازار شناسي.. 56

3-4-2 بازاريابي.. 56

4-4-2 بازار رساني.. 57

5-4-2 بازار گردي.. 57

6-4-2 بازار سنجي.. 57

7-4-2 بازار داري.. 58

8-4-2 بازار گرمي.. 58

9-4-2 بازار گرداني.. 58

5-2 عناصر قابل كنترل و موثر بر بازاريابي.. 59

6-2 تاريخچه بازاريابي.. 59

7-2 مفاهيم اساسي بازاريابي.. 62

8-2 عوامل موثر در بازاريابي.. 63

1-8-2 فروشندگان اوليه. 63

2-8-2 واسطه‌هاي بازاريابي.. 64

1-2-8-2 دلالان. 64

2-2-8-2 واحدهاي توزيع فيزيكي.. 64

3-2-8-2 آژانسهاي خدمات بازاريابي.. 65

4-2-8-2 واسطه‌هاي مالي.. 65

3-8-2 مشتريان. 65

4-8-2 رقبا66

5-8-2 جوامع. 67

9-2 مفهوم جديد بازاريابي.. 67

10-2 تئوريهاي رفتار خريدار. 68

1-10-2 تئوري اقتصاد خرد (Microevonmic theory)68

2-10-2 تئوري روان شناسي (psychogical)69

1-2-10-2 مراحل تصميم گيري خريدار. 69

1-1-2-10-2 شناخت اشكال. 69

2-1-2-10-2 جستجو براي اطلاعات... 70

3-1-2-10-2 ارزيابي كردن خط مشي‌هاي مختلف (عمل تصميم گيري)71

11-2 مفهوم بازاريابي محصولات كشاورزي.. 72

12-2 اهميت بازاريابي محصولات كشاورزي.. 73

13-2 عمليات بازارياي.. 75

1-13-2 فعاليت‌هاي مبادله اي.. 75

2-13-2 فعاليت‌هاي فيزيكي.. 76

14-2 سازمان بازاريابي.. 78

15-2 فعاليتها و وظايف بازاريابي محصولات كشاورزي.. 80

1-15-2 جمع آوري اطلاعات... 80

2-15-2 حمل و نقل.. 81

3-15-2 درجه بندي و استاندارد نمودن محصولات... 82

4-15-2 بسته بندي و تبديل محصولات... 83

5-15-2 انبارداري.. 85

6-15-2 تبليغات... 85

7-15-2 اعتبار. 85

8-15-2 قيمت گذاري.. 86

16-2 شبكه‌هاي بازاريابي.. 87

1-16-2 خرده فروشان. 87

2-16-2 عمده فروشان. 87

3-16-2 سلف خران. 88

4-16-2 ميدان داران. 88

5-16-2 ساير موارد. 88

17-2 اهداف بازاريابي محصولات كشاورزي.. 89

1-17-2 آنچه به عهده دولت مي‌باشد. 89

2-17-2 آنچه بر عهده توليد كننده مي‌باشد. 90

18-2 نقش شركتهاي تعاوني در بازاريابي.. 91

19-2 مسير بازاريابي.. 91

20-2 هزينه‌هاي بازاريابي.. 92

21-2 حاشيه بازاريابي.. 93

24-3- كارايي بازاريابي.. 94

23-2 مدل‌هاي حاشيه بازاريابي.. 96

1-23-2 الگوي مارك- آپ (Mark up Model)96

2-23-2 الگوي حاشيه نسبي (Relative Model)97

3-23-2 الگوي هزينه بازاريابي (Marketing Cost. Model)97

4-23-2 الگوي انتظارات عقلايي (Ration Expectation Model)98

24-2 شفافيت بازار. 99

25-2 برخي مشكلات اساسي موجود در بازاريابي محصولات كشاورزي 99

فصل سوم

1-3 مقدمه. 103

2-3 روش تحقيق.. 103

3-3 روش جمع آوري اطلاعات... 103

4-3 منابع اطلاعات ثانويه. 104

5-3 منابع اطلاعات اوليه. 105

6-3 جامعه آماري.. 105

7-3 نمونه آماري.. 105

فصل چهارم

1-4- مقدمه. 108

2-4- اهميت اقتصادي زيره108

1-2-4- كشورهاي وارد كننده و صادر كننده زيره110

2-2-4- روند توليد و صادرات زيره110

3-4 مشخصات جامعه مورد بررسي و مشخصات تحقيق.. 114

4-4 ويژگي‌هاي نمونه مورد بررسي توليد كنندگان زيره115

1-4-4 ويژگي‌هاي سني.. 115

2-4-4 سطح تحصيلات... 116

3-4-4 وضعيت مالكيت اراضي.. 117

5-4 ويژگي‌هاي نمونه مورد بررسي عمده فروشان زيره118

1-5-4 ويژگي‌هاي سني.. 118

2-5-4 سطح تحصيلات... 119

1-6-4 ويژگيهاي سني.. 120

2-6-4 سطح تحصيلات... 120

7-4 انواع بازارهاي زيره121

1-7-4 بازار سر مزرعه. 122

2-7-4 بازار عمده فروشي.. 124

3-7-4 بازار خرده فروشي.. 126

8-4 سازمان بازاريابي زيره127

1-8-4 عمده فروشان. 128

2-8-4 خريدران محلي.. 129

3-8-4 نمايندگان عمده فروش... 129

4-8-4 ميدان داران. 130

5-8-4 دلالان. 130

6-8-4 خرده فروشان. 131

9-4 عمليات بازاريابي زيره131

1-9-4 حمل و نقل.. 131

2-9-4 درجه بندي.. 132

3-9-4 استاندارد. 133

1-3-9-4 مواد خارجي موجود در زيره133

2-3-9-4 ويژگي‌هاي زيره استاندارد شده بايد به شرح زير باشد:134

4-9-4 بسته بندي.. 134

5-9-4 اطلاعات زير بايد بر روي هر بسته يا بر چسب شود:135

5-9-4 انبارداري.. 135

10-4 اعتبار. 135

11-4 مسير بازاريابي زيره137

1-11-4 مسيرهاي اصلي بازاريابي زيره138

12-4 قيمت گذاري.. 138

13-4 حاشيه بازاريابي.. 139

14-4 هزينه بازاريابي.. 141

15- 4 سود بازاريابي.. 144

16-4 ضريب هزينه بازاريابي.. 145

17-4 ضايعات... 146

18-4 عدم كارايي بازاريابي.. 147

19-4 شفافيت بازار. 148

20-4 ويژگي‌هاي نمونه مورد بررسي توليد كنندگان زرشك... 149

1-20-4 ويژگي‌هاي سني.. 149

2-20-4 سطح تحصيلات... 150

3-20-4 وضعيت مالكيت اراضي.. 151

21-4 ويژگيهاي نمونه مورد بررسي عمده فروشان زرشك... 152

1-21-4 ويژگيهاي سني.. 152

2-21-4 سطح تحصيلات... 153

22-4 ويژگي‌هاي نمونه مورد برري خرده فروشان زرشك... 153

1-22-4 ويژگي‌هاي سني.. 153

2-22-4 سطح تحصيلات... 154

23-4 انواع بازارهاي زرشك... 155

1-23-4 بازار سر مزرعه. 156

2-23-4 بازار خرده فروشي.. 158

24-4 سازمان بازاريابي.. 160

1-24-4 عمده فروشان. 160

2-24-4 خريداران محلي.. 161

3-24-4 نمايندگان عمده فروش... 162

4-24-4 ميدان داران. 162

5-24-4 دلالان. 163

6-24-4 خرده فروشان. 163

25-4 عمليات بازاريابي زرشك... 164

1-25-4 حمل و نقل.. 164

2-25-4 درجه بندي.. 164

3-25-4 استاندارد. 166

4-25-4 بسته بندي.. 168

5-25-4 انبارداري.. 168

26-4 اعتبار. 169

27-4 مسير بازاريابي زرشك... 170

28-4 قيمت گذاري.. 171

29-4 حاشيه بازاريابي.. 172

30-4 هزينه‌هاي بازاريابي.. 173

31-4 سود بازاريابي.. 177

32-4 ضريب هزينه بازاريابي.. 179

33-4 ضايعات... 179

34-4 عدم كارايي بازاريابي.. 182

35-4 شفافيت بازار. 183

36-4 مشكلات بازاريابي و صادرات زيره و زرشك... 184

فصل پنجم

1-5- مقدمه. 188

2-5 نتايج و بحث... 188

3-5 پيشنهادات جهت بهبود بازاريابي زيره و زرشك... 198

منابع. 205

1-1 مقدمه

تحقيق‌ براي‌ افزايش‌ صادرات‌ غيرنفتي‌ كه‌ در كشور ما امري‌ الزامي‌است‌. دراين‌ مورد گرچه‌ در مقاطع‌مختلف‌ زماني‌ چه‌ قبل‌ و چه‌ بعد از انقلاب‌ تحقيقاتي‌ انجام‌ شده‌ است‌ اما اقدامات‌ مؤثري‌ آنچنانكه‌ بايد و شايدهنوز صورت‌ نگرفته‌ است‌. تجربه‌ كشورهاي‌ موفق‌ در امر توسعه‌ اقتصادي‌ نشان‌ داده‌ كه‌ تجارت‌ خارجي‌ نقش‌بسيار مهم‌ و تعيين‌ كننده‌اي‌ در فرايند توسعه‌ اين‌ كشورها ايفا كرده‌ و به‌ طور قطع‌ مي‌توان‌ گفت‌ كه‌ هيچ‌كشورتوسعه‌ يافته‌ و تازه‌ صنعتي‌ شده‌اي‌ را نمي‌توان‌ يافت‌ كه‌ بدو توسعه‌ تجارت‌ و تكيه‌ بر صادرات‌ خود به‌ اين‌امر نايل‌ شده‌ باشد. الگوي‌ توسعه‌ متكي‌ به‌ صادرات‌ امروزه‌ تقريباً در ميان‌ اكثر كشورهاي‌ در حال‌ توسعه‌ به‌صورت‌ مدل‌ غالبي‌ درآمد است‌ و از اين‌ رو مشاهده‌ مي‌كنيم‌ كه‌ طي‌ 1980 بسياري‌ از اين‌ كشورها بسوي‌خصوصي‌ سازي‌ و كاهش‌ دخالت‌هاي‌ دولت‌ در اقتصاد، مقررات‌ زدايي‌، آزادسازي‌ تجاري‌، تلاش‌ در جهت‌جلب‌ سرمايه‌هاي‌ خارجي‌ و به‌ طور كلي‌ در جهت‌ حاكميت‌ عناصر اقتصاد بازار اهتمام‌ كرده‌اند. نظريه‌ تجارت‌به‌ عنوان‌ متور رشد اقتصادي‌ داراي‌ مخالفين‌ و موافقين‌ زيادي‌ است‌. پر بيش‌ و سنيگر از جمع‌ مخالفان‌ اين‌نظريه‌ بويژه‌ در كشورهاي‌ درحال‌ توسعه‌ بوده‌اند و دليل‌ اين‌ امر را تخريب‌ رابطه‌ مبادله‌ تجاري‌ اين‌ كشورهامي‌دانند زيرا اين‌ كشورها صادر كننده‌ مواد خام‌ و وارد كننده‌ محصولات‌ نهايي‌ مي‌باشند و قيمت‌ مواد خام‌نسبت‌ به‌ محصولات‌ نهايي‌ روز به‌ روز در حال‌ كاهش‌ است‌ برخي‌ ديگر از نظريه‌پردازان‌ اقتصادي‌ همانندريكاردو، هگچر اهلين‌ و كروگمن‌ از موافقين‌ رابطه‌ مثبت‌ بين‌ رشد اقتصادي‌ و تجارت‌ خارجي‌ بوده‌ و دليل‌ اين‌امر را عمدتاً در مزيت‌هاي‌ نسبي‌ و فراواني‌ نسبي‌ عوامل‌ توليد در بين‌ كشورهاي‌ مختلف‌ مي‌دانند اما نكته‌ اين‌است‌ كه‌ به‌ مرور زمان‌ و بويژه‌ پس‌ از جنگ‌ جهاني‌ دوم‌ از تعداد مخالفين‌ كاسته‌ شده‌ و بر تعداد موافقين‌ افزوده‌شده‌ است‌ به‌ ديگر سخن‌ ديدگاه‌ صاحبنظران‌ در مورد نقش‌ مثبت‌ و مؤثر تجارت‌ خارجي‌ در رشد اقتصادي‌روز به‌ روز خوشبينانه‌تر شده‌ و آنرا به‌ يك‌ اصل‌ تبديل‌ مي‌نمايند.

در سالهاي‌ اخير جهت‌ توسعه‌ اقتصادي‌ كشور واستفاده‌ از تجارت‌ خارجي‌ به‌ عنوان‌ يكي‌ از محورهاي‌اصلي‌ رشد وتوسعه‌ اقتصادي‌، افزايش‌ ذخاير ارزي‌، ايجاد زمينه‌هاي‌ اشتغال‌ و رونق‌ كسب‌ و كار براي‌ صنايع‌مختلف‌ و رهايي‌ از اقتصاد تك‌ محصولي‌ نفت‌، روند پژوهش‌ دراين‌ مورد شتاب‌ بيشتري‌ گرفته‌ است‌ هرمحصولي‌ كه‌ صادر مي‌شود در منطقه‌ توليد آن‌ محصول‌ رشد و توسعه‌ اقتصادي‌ ايجاد مي‌شود. جهت‌ افزايش‌صادرات‌ به‌ فعاليت‌ بازاريابي‌ و تدوين‌ استراتژيهاي‌ مؤثر براي‌ ورود به‌ بازارهاي‌ جهاني‌ بايد بيشتر و بهترپرداخته‌ شود. جوان‌ بودن‌ جمعيت‌ كشور، توسعه‌ صادرات‌ را مي‌تواند به‌ عنوان‌ يكي‌ از استراتژيهاي‌ ايجاداشتغال‌ منظور داشت‌ جهت‌ وارد شدن‌ به‌ بازارهاي‌ جهاني‌ نيازمند طراحي‌ استراتژي‌ مناسب‌ بازاريابي‌ بين‌المللي‌ مي‌باشيم‌ در شروع‌ قرن‌ 21 جهان‌ با دو تحول‌ تغيير اساسي‌ مواجه‌ است‌.

1- روند جهاني‌ شدن‌ 2- پيشرفت‌ سريع‌ تكنولوژي‌

بنابراين‌ اتكا به‌ بازارهاي‌ داخلي‌ ديگر كافي‌ است‌ گرچه‌ آسان‌تر است‌ از اين‌ پس‌ بايد جهاني‌ انديشيد و ملي‌و بومي‌عمل‌ نمود پيشرتف‌ ارتباطات‌ و توسعه‌ شبكه‌هاي‌ اطلاع‌ رساني‌ جهاني‌ فعاليت‌هاي‌ بازاريابي‌ را بسيارتخصصي‌ و پيچيده‌ نموده‌ است‌ بازاريابي‌ را به‌ صورت‌ يكي‌ از محورهاي‌ اصلي‌ فعاليت‌ بازرگاني‌ و مديريتي‌درآورده‌ است‌. در بازاريابي‌ جهاني‌ بايد به‌ عوامل‌ اصلي‌ محيطي‌ كه‌ پيوست‌ در حال‌ تغيير و تحول‌ و تعامل‌ بايكديگر هستند مانند اقتصاد، تكنولوژي‌، سياست‌، قانون‌ و فرهنگ‌ توجه‌ كافي‌ مبذول‌ داشت‌ و استراتژي‌بازاريابي‌ براي‌ هر كشور را با توجه‌ به‌ اين‌ عوامل‌ طراحي‌ نمودد و به‌ ويژه‌ ارزشهاي‌ فرهنگي‌ محيط‌ را براي‌افزايش‌ فروش‌ در نظر گرفت‌. فرويپاشي‌ شوروي‌ سابق‌ و حركت‌ كشور چين‌ به‌ طرف‌ اقتصاد بازار، آزادي‌كشورهاي‌ اروپاي‌ شرقي‌، تشكيل‌ اتحاديه‌ اروپا، رشد و توسعه‌ اقتصادي‌ كشور جنوب‌ شرق‌ آسيا و... همگي‌فرصت‌هاي‌ نوين‌ بازاريابي‌ را به‌ ارمغان‌ آورده‌اند. توسعه‌ GATT (موافقن‌ كلي‌ روي‌ تعرفه‌ گمركي‌ و تجارت‌) وسازمان‌ و نهادهاي‌ اقتصادي‌ جهاني‌ و منطقه‌اي‌ همكاريهاي‌ اقتصادي‌ و بازرگاني‌، WTO (سازمان‌ تجارت‌جهاني‌) تسهيلات‌ و تمهيدات‌ فعاليت‌ بازاريابي‌ و بازرگاني‌ را بوجود آورده‌اند به‌ همان‌ نسبت‌ هم‌ با رقابت‌آزادند مواجه‌ شدن‌، تميهدات‌ و محدوديت‌هايي‌ را بجود آورده‌اند و رقابت‌ از قيمت‌ به‌ رقابت‌ بد كيفيت‌ وبسته‌بندي‌ انتقال‌ يافته‌ است‌ پايان‌ جنگ‌ سرد سياسي‌ جاي‌ خود به‌ جنگ‌ سرد اقتصادي‌ و تبليغاتي‌ و فعاليت‌مناسب‌ بازاريابي‌ داده‌ است‌ در قرن‌ 21 شركت‌ها و كشورهايي‌ برنده‌ خواهند بود كه‌ با نوآوري‌ و فعاليت‌مناسب‌ بازاريابي‌ از طريق‌ طراحي‌ استراتژيهاي‌ بازاريابي‌ بتوانند فرصت‌هاي‌ نوين‌ تجاري‌ را كشف‌ نموده‌ و اآنها بهره‌ برداري‌ نمايند و هرچه‌ بيشتر در صحه‌ تجارت‌ و رقابت‌ جهاني‌ وارد شده‌ و فعال‌ باشند و تبوانند سهم‌مناسبي‌ از اين‌ بازار را گرتفه‌ و آرنا حفظ‌ نموده‌ و درآينده‌ توسعه‌ بخشند با توجه‌ به‌ نكات‌ فوق‌ و نيز شرايط‌بوجود آمده‌ در نظام‌ تجارت‌ جهاني‌ تمامي‌كشورها و بويژه‌ كشورهاي‌ درحالت‌ وسعه‌ بر آن‌ شده‌اند كه‌ بانگرشي‌ جامعه‌ و با توجه‌ به‌ تحولات‌ اقتصاد بين‌الملل‌ برنامه‌هاي‌ توسعه‌ اقتصادي‌ خود را مورد ارزيابي‌ قراردهند بديهي‌ است‌ جمهوري‌ اسلامي‌ايران‌ نيز به‌ عنوان‌ يك‌ كشور در حال‌ توسعه‌ كه‌ تاكنون‌ اقتصاد غيرنفتي‌ آن‌نقش‌ و حضور چنداني‌ دراقتصاد بين‌ الملل‌ نداشته‌ نمي‌توانست‌ از اين‌ جريان‌ و تحولات‌ جهاني‌ مستثني‌ باشداز آنجا كه‌ حضور ايران‌ در صحنه‌ اقتصاد بين‌ الملل‌ طي‌ چند دهه‌ گذشته‌ عمدتاً به‌ فروش‌ نفت‌ خام‌ و ورود انواع‌كالاها خلاصه‌ شده‌ است‌ لذا برنامه‌هاي‌ توسعه‌ اقتصادي‌ كشور هيچگاه‌ در پيوند ارگانيك‌ و توسعه‌زا با تجارت‌خارجي‌ و توسعه‌ صادرات‌ قرار نگرفت‌ به‌ نظر مي‌رسد كه‌ دستيابي‌ به‌ هر گونه‌ راه‌ حل‌ در جهت‌ رفع‌ و ياتخفيف‌ مشكل‌ فوق‌ و نيز برقراري‌ ارتباط‌ ميان‌ هر يك‌ از بخشهاي‌ اقتصادي‌ كشور و ازجملهبخش‌ كشاورزي‌ بااقتصاد بين‌ الملل‌ مستلزم‌ ايجاد سياست‌هاي‌ مناسب‌، اعمال‌ ديدگاه‌هاي‌ مقتضي‌ و اجراي‌ برنامه‌هاي‌ زيربنايي‌و مستمري‌ خواهد بود كه‌ براساس‌ بررسيها و پژوهشهاي‌ جامع‌ ارائه‌ و تهيه‌ گرديده‌ است‌ بي‌ترديد نتايج‌مجموعه‌ پژوهشهاي‌ اين‌ پروژه‌ مي‌تواند شنخت‌ لازم‌ را براي‌ سياست‌گذاري‌ و اتخاذ راهكارهاي‌ پايه‌ براي‌توسعه‌ تجارت‌ كشاورزي‌، حضور مؤثر در بازارهاي‌ بين‌المللي‌ روند الحاق‌ به‌ سازمان‌ جهاني‌ تجارت‌، مقابله‌ بااثرات‌ منفي‌ ناشي‌ از اجراي‌ موافقتنامه‌ WTO به‌ بخش‌ كشاورزي‌ و ساير مسائل‌ مرتبط‌ در اختيار قرار مي‌دهد.

آنچه‌ پيش‌ روي‌ داريد حاصل‌ پژوهشي‌ است‌ با عنوان‌ بازاريابي‌ و بازاررساني‌ زيره‌ و زرشك‌ در استان‌خراسان‌ هدف‌ كلي‌ اين‌ مطالعه‌ بررسي‌ وضعيت‌ بازاررساني‌ و بازاريابي‌ محصولات‌ فوق‌ الذكر در سطوح‌مختلف‌ توليد كننده‌، عمده‌ فروش‌، خرده‌ فروش‌ و صادر كننده‌ و نيز تعيين‌ سير حاشيه‌، كارآيي‌ و ضريب‌ هزينه‌بازاريابي‌ اين‌ دو محصول‌، بررسي‌ عوامل‌ مؤثر برحاشيه‌ خرده‌ فروشي‌، ضايعات‌ و كارآيي‌ بازاريابي‌ زيره‌ وزرشك‌ بررسي‌ و شناخت‌ وضعيت‌ رقباي‌ بالقوه‌ و اصلي‌ صادراتي‌ در بازارهاي‌ نهايي‌، هدف‌، برآورد توابع‌عرضه‌ و تقاضاي‌ صادرات‌ محصولات‌ فوق‌، شناسايي‌ مسيرهاي‌ صادراتي‌ در بازارهاي‌ جهاني‌ و بين‌المللي‌ ودر نهايت‌ ارائه‌ راهكارهاي‌ مناسب‌ جهت‌ بهبود بازاريابي‌ و بازاررساني‌ آنها در داخل‌ و خارج‌ كشور و توسعه‌صادرات‌ زيره‌ و زرشك‌ مي‌باشد.

 

2-1 ضرورت‌ و اهميت‌ مسئله‌

بخش‌ كشاورزي‌ به‌ عنوان‌ يكي‌ از بخش‌هاي‌ قديمي‌و اصلي‌ در اقتصاد كشورهاي‌ در حال‌ توسعه‌ از جمله‌ايران‌ مي‌باشد گرچه‌ در فرآيند توسعه‌ كشور از اهميت‌ اقتصادي‌ اين‌ بخش‌ كاسته‌ شده‌ است‌ اما هنوز سهم‌عمده‌اي‌ از توليد ناخالص‌ داخلي‌، اشتغال‌ و تجارت‌ خارجي‌ بدون‌ نفت‌ را تشكيل‌ داده‌ و نيز بدلايل‌ تأمين‌نيازهاي‌ غذايي‌ كشور و ضروري‌ جامعه‌ و داشتن‌ مساعدت‌هايي‌ در رشد اقتصادي‌ كشور از جايگاه‌ خاصي‌برخوردار است‌. نظر به‌ اينكه‌ حدود يك‌ سوم‌ صادرات‌ غيرنفتي‌ ايران‌ از بخش‌ كشاورزي‌ است‌ و با توجه‌ به‌ارزبري‌ پايين‌ اين‌ بخش‌ نسبت‌ به‌ ساير بخش‌هاي‌ اقتصاد كشور و وابستگي‌ كم‌ آن‌ به‌ تكنولوژي‌ پيچيده‌ مي‌توان‌با توسعه‌ صادرات‌ محصولاتي‌ كه‌ از نظر شرايط‌ اقليمي‌، اقتصادي‌ و فرهنگي‌ داراي‌ مزيتن‌ سبي‌ مي‌باشند باتوجه‌ به‌ بحث‌ عضويت‌ ايران‌ در سازمان‌ تجارت‌ جهاني‌ (WTO) بخشي‌ از ارز مورد نياز كشور را تأمين‌ ومساعدت‌ قابل‌ توجهي‌ به‌ ساير بخشهاي‌ اقتصاد در جراين‌ توسعه‌ اقتصاديا نجام‌ گيرد به‌ منظور افزايش‌ كارآيي‌و بهبود نظام‌ بازاررساني‌ محصولات‌ كشاورزي‌ در كشرو ايران‌ و نيز توسعه‌ صادرات‌ آنها با توجه‌ به‌ رقابت‌هاي‌جهاني‌ در زمينه‌ بازار محصولات‌ كشاورزي‌ نياز به‌ تحقيقات‌ اقتصاد كشاورزي‌ در مورد محصولات‌ و مناطقي‌كه‌ داراي‌ مزيتن‌ سبي‌ از نظر توليد، بازاريابي‌، صادرات‌ هستند روز به‌ روز محسوس‌تر مي‌شود.

كشور ايران‌ باتنوع‌ وسيع‌ آب‌ و هوايي‌ در پاره‌اي‌ از مناطق‌ آن‌ در زمينه‌ توليد برخي‌ از محصولات‌ كشاورزي‌نظير پسته‌، خرما، كشمش‌، بادام‌، گردو و زعفران‌ و زيره‌ و زرشك‌ از مزيت‌ نسبي‌ قابل‌ توجهي‌ برخوردار است‌لذا جهت‌ اتخاذ سياست‌هاي‌ مطلوب‌ در زمينه‌ بهبود نظام‌ بازاريابي‌ و بازاررساني‌ و توسعه‌ صادرات‌ آنها نياز به‌مطالعات‌ اقتصادي‌ به‌ صورت‌ علمي‌حائز اهميت‌ مي‌باشد.

زيره‌ و زرشك‌ به‌ عنوان‌ يكي‌ از گرانترين‌ ادويه‌ جهان‌ با خصوصيات‌ و ويژگيها و مصارف‌ گوناگون‌ غذايي‌ وزيره‌ سبز نيز به‌ عنوان‌ ادويه‌ با مصارف‌ گوناگون‌ و استفاده‌هاي‌ صنعتي‌ و دارويي‌ مي‌توانند از جايگاه‌ ويژه‌اي‌ درصادرات‌ محصولات‌ كشاورزي‌ برخوردار باشند سهم‌ توليد كشورمان‌ با بيش‌ از 60 درصد كل‌ توليد زيره‌ وزرشك‌ در جهان‌ به‌ عنوان‌ بزرگترين‌ توليد كننده‌ و صدور بيش‌ از 80 درصد آن‌ و در مورد زيره‌ سبز به‌ عنوان‌بزرگترين‌ توليد كننده‌ با سهمي‌حدود 35 درصد تجارت‌ جهاني‌ و صدور حدود 95 درصد در صورت‌ يافتن‌جايگاه‌ و ارزش‌ واقعي‌ آنها در بازارهاي‌ جهاني‌ با توجه‌ به‌ نقش‌ تعيين‌ كننده‌ كشور ما در حال‌ حاضر و تقويت‌ آن‌در آينده‌ از جمله‌ نكات‌ ارزشمند آن‌ در بين‌ جايگاه‌ محصولات‌ صادراتي‌ كشور است‌. مزيت‌ نسبي‌ واهميتي‌ كه‌اين‌ محصولات‌ از نظر توليد، سطح‌ زير كت‌ و اشتغال‌ زايي‌ در مناطق‌ مختلف‌ كشور بويژه‌ استانهاي‌ خراسان‌دارد و نيز قابليت‌ توسعه‌ صادرات‌ اين‌ محصولات‌ در بازار جهاني‌ كه‌ مي‌تواند منجر به‌ افزايش‌ درآمدهاي‌ارزي‌ كشور شود آنها را از جايگاه‌ ويژه‌اي‌ برخوردار نموده‌ است‌ اما وجود مسائل‌ و مشكلات‌ مختلف‌ چه‌ درزمينه‌هاي‌ توليد و نحوة‌ عمل‌ آوري‌ اين‌ محصولات‌ توسط‌ كشاورزان‌ كه‌ عمدتاً بدليل‌ عدم‌ توجه‌ كافي‌ به‌ساختار نظام‌ بازاريابي‌ و بازاررساني‌ و نداشتن‌ يك‌ تشكيلات‌ منسجم‌ كه‌ كلية‌ مراحل‌ توليد، بازاريابي‌،بازاررساني‌ و صادرات‌ را تحت‌ پوشش‌ قرار دهد، است‌ و باعث‌ گرديده‌ كه‌ عليرغم‌ كيفيت‌ مرغوب‌ اين‌محصولات‌ نسبت‌ به‌ نمونه‌هاي‌ خارجي‌ آنها زيره‌ و زرشك‌ ايران‌ وضعيت‌ مناسبي‌ را در بازار جهاني‌ نداشته‌باشند ايران‌ به‌ عنوان‌ بزگترين‌ توليد كننده‌ زيره‌ و زرشك‌ دنيا هنوز در بازار جهاني‌ جايگاه‌ مشخص‌ و روشني‌ندارد ومجبور است‌ بدلايل‌ فوق‌ از جمله‌ تبليغات‌ منفي‌ رقبا محصول‌ خود را به‌ كمتر از نصف‌ قيمت‌ جهاني‌ به‌فروش‌ رساند بنباراين‌ باتوجه‌ به‌ اهميت‌ زيره‌ و زرشك‌ ايران‌ و وضعيت‌ خاص‌ آنها، ساختار اقتصادي‌ اين‌محصولات‌ در عرصه‌هاي‌ توليد، بازاريابي‌، بازاررساني‌ و صادرات‌ نياز به‌ بازنگري‌ و تحول‌ اساسي‌ دارد لذا دراين‌ مطالعه‌ وضعيت‌ بازاريابي‌ و بازاررساني‌ و صادرات‌ اين‌ محصولات‌ به‌ صورت‌ مطالعه‌ موردي‌ در مناطق‌عمده‌ كشت‌، در استان‌ خراسان‌ مورد بررسي‌ قرار گرفته‌ است‌ اضافه‌ بر آن‌ با توجه‌ به‌ محدوديت‌ منابع‌ مختلف‌لزوم‌ افزايش‌ بهره‌وري‌ استفاده‌ از منابع‌ مختلف‌ از جمله‌ زمين‌ و سرمايه‌ محسوس‌ است‌ به‌ بارو آرنارد وواساوادا (1995) توسعه‌ صادرات‌ از دو طريق‌ عمده‌ مي‌تواند موجب‌ رشد بهره‌وري‌ گردد آن‌هامعتقد هستندكه‌ توسعه‌ صادرات‌ از يكسو موجب‌ دسترسي‌ به‌ بازارهاي‌ جديد و در نتيجه‌ افزايش‌ ظرفيت‌ توليدي‌ و احدهادر كشورهاي‌ صادر كننده‌ مي‌شود اين‌ امور موجب‌ كاهش‌ هزينه‌ متوسط‌ توليد هر واحد از محصول‌ و افزايش‌بهره‌وري‌ توليد مي‌شود اضافه‌ بر آن‌ با گسترش‌ صادرات‌ و ورود واحدهاي‌ توليد به‌ بازارهاي‌ جهاني‌ درجة‌رقابت‌ بين‌ توليد كنندگان‌ افزايش‌ مي‌يابد لذا بنگاه‌هاي‌ توليدي‌ به‌ منظور تضمين‌ ادامه‌ حضور خود در بازار وهمچنين‌ افزايش‌ و يا حداقل‌ حفظ‌ سهم‌ صادراتي‌ خود مجبور به‌ افزايش‌ بهره‌وري‌ و توان‌ مديريتي‌ خودمي‌گردند اين‌ امر هب‌ نوبه‌ خود موجب‌ استفاده‌ مناسب‌تر از منابع‌ توليد و رشد بهره‌ وري‌ خواهد شد از سوي‌ديگر به‌ عقيده‌ نهدا و دهادش‌ وار (1993)، افزاي‌ بهره‌وري‌ استفاده‌ از نهاده‌ها م‌ي‌تواند موجب‌ كاهش‌هزينه‌هاي‌ توليد محصول‌ و پيشرفت‌ تكنولوژي‌ توليد اين‌ محصول‌ و در نتيجه‌ افزايش‌ صادرات‌ شود با توجه‌ به‌فقدان‌ انتشار مطالعات‌ اقتصادي‌ جامع‌ در زمينههاي‌ فوق‌ در مورد زيره‌ سبز و زرشك‌ ايران‌ ضرورت‌ و اهميت‌اين‌ تحقيق‌ ضروري‌ است‌.

3-1 اهداف تحقيق

1- بررسي وشناخت عمليات بازار رساني زيره و زرشك.

2- تعيين مسير، حاشيه، سود، كارايي وضريب هزينه بازازيابي زيره و زرشك.

3- برآورد هزينه خدمات بازاريابي و بررسي عوامل موثر بر حاشيه بازاريابي زيره و زرشك.

4-بررسي و شناخت وضعيت رقباي بالقوه صادراتي در بازارهاي نهايي وهدف.

5- تعيين شفافيت يا عدم شفافيت بازار زيره و زرشك.

6- ارائه راهكارهاي مناسب جهت بهبود وضعيت بازاريابي زيره و زرشك.

7- برآورد توابع عرضه داخلي، تقاضاي داخلي وعرضه صادراتي زيره و تعيين عوامل موثر بر آن.

 

4- 1 فرضيات تحقيق

1- بازار زيره از شفافيت كامل برخوردار است

2- ميزان ضايعات زيره و زرشك كمتراز 10 درصد است.

رابطه حاشيه با؟ به هزينه بازاريابي وقيمت خرده فروشي مثبت است.

بازار زرشك از شفافيت كامل برخوردار است.

5-1 كاربردهاي انجام تحقيق

در كشور ما توسعه صادرات و بازاريابي محصولات كشاورزي و فرآْورده‌هاي حاصل از آن در چارچوب برنامه‌هاي توسعه كشاورزي و از جهات اجتماعي واقتصادي ديگري نيز نتايج مثبتي براي جامعه رو به توسعه كشور در بر دارد به نظم ي رسد كه كشور ازمزيتهاي نسبي زيادي در زمينه تولد انحصاري وشبه انحصار اين محصولات در بازارهاي منطقه ودنيا برخوردار باشد، نتايج تحقيق حاضر مي‌تواند به عنوان راهنمايي براي برنامه ريزان و سياست گذاران براي برنامه ريزي‌هاي آتي باشد.

 

6-1 پيشينه تحقيق

تحقيقات انجام شده در زمينه بازاريابي و بازار رساني محصولات كشاورزي

بررسي وسيع منابع از طريق بانك‌هاي اطلاعات علمي‌وچكيده نامه‌هاي موجود، موضوعات تحقيقي مختلفي را در مورد زرشك به اين شرح مشخص نمود: 43 مقاله در مورد مواد موثر دارويي داراي الكالوئيدها، 32 مقاله در رابطه با مسائل گياهشناسي كه 7 مورد آن در رابطه با زنگ سياه گندم بود (برخي گونه‌هاي زرشك ميزبان واسطه اين بيماري مي‌باشند). 21 مقاله در مورد گياهشناسي، 14 مقاله در مورد ازدياد كشت سلولي جهت استخراج مواد موثر دارويي، 12 مقاله در مورد كنترل و آزاد سازي زرشك براي كنترل بيماري سياه غلات، 11 مقاله در مورد مسائل بيوشيميايي و نيز بيولوژيكي و 4 مقاله در مورد درمان كلينيكي با مواد دارويي زرشك، اما گزارشي در مورد توليد، بازاريابي و بازار رساني زرشك ارائه نگرديده است (بالندري، 1371)

تحقيقات ومطالعات بازاريابي، و بازار رساني محصولات كشاورزي شناخت نسبتا وسيعي از علوم كشاورزي واقتصاد را مي‌طلبند. اهميت مطالعات در زمينه بازاريابي و بازار رساني محصولات كشاورزي زماني روشن شد كه با ورود تكنولوژي به كشاورزي سنتي و بكار گيري روشهاي نوين به زراعي توسط كشاورزان فعاليت كشاورزي روند تجاري شدن را به خود گرفت و مسئله مازاد يك يا چند محصول كشاورزي در مناطق خاصي ايجاد شد. از سوي ديگر با افزايش جمعيت و مهاجرت روستائيان به شهرها و دورتر شدن فواصل بين قطب‌هاي توليد و مصرف، كانالهايي كه اين محصولات را از مزرعه تا به دست مصرف كننده عبور مي‌دهد را پيچيده تر كرد. بعلاوه سيستم بازاريابي و بازار رساني نه تنها محصولات توليد شده را در داخل كشور توزيع مي‌كند بلكه با گسترش دائمي‌تجارت بين المللي اين وظيفه را در سطح جهاني نيز انجام مي‌دهد. از اين او اهميت تحقيقات و مطالعات بازاررساني محصولات كشاورزي تحقيقاتي روز به روز بيشتري گرديده است (تركماني، 1378) در زمينه بازاريابي و بازار رساني محصولات مختلف كشاورزي تحقيقاتي نيز انجام شده، اما در رابطه با دو محصول زيره و زرشك تنها در زمينه مسائل فني و به زراعي آنها تحقيقات اندكي بوسيله نهادهاي تحقيقاتي انجام شده است.

نجفي (1376)، در تحقيقي وضعيت بازاريابي خرما بويژه در استان فارس با تاكيد بر صادرات آن را مورد بررسي قرار داد. به منظور انجام مطالعه با استفاده از روش نمونه گيري دو مرحله اي در هر يك از شهرستانهاي مورد مطالعه از توليد كنندگان، عمده فروشان و گروهي از صادر كنندگان كه بيشتر در شيراز مستقر بودند از طريق تكميل پرسشنامه، مصاحبه حضوري به عمل آمده، افزون بر آن اطلاعات تكميلي از سازمانهاي مرتبط مانند سازمان كشاورزي و اداره استاندارد و تحقيقات صنعتي جمع آوري شده است. به منظور بر آورد تابع صادرات خرما از اطلاعات سري زماني مربوط به سالهاي 74-1355 استفاده شده است.

مدل مورد استفاده جهت تعيين عوامل موثر بر صادرات خرما:

Y=b_o-b₁X₁-b₂X₂-b₃X₃+b₁X₁+b₅X₅-D+u_ii

كه در آن:

Y: ميزان صادرات

X: نرخ رز

X₂: تسهيلات اعطايي بانك‌ها به بخش كشاورزي

X₃ : نرخ تورم

X₄ : نرخ سود بانك

X₅: قيمت صادراتي

D: متغير مجازي پيمان ارزي

U: جمله اخلال

بر آورد تابع فوق نشان مي‌دهد، كه افزايش نرخ ارز، تسهيلات اعطايي بانك‌ها وافزايش قيمت صادراتي، بر صادرات خرما اثر مثبت و افزايش نرخ تورم و نرخ سود بانكي اثر منفي داشته از طرفي وجود پيمان ارزي كه نشانگر كاهش سود بدست آمده از صادرات است بر صادرات نيز اثر منفي داشته است.

خزاعي (1376)، در بررسي خود در مورد بازار زعفران توصيه مي‌نمايد كه جهت رفع مشكلات بازار داخلي و خارجي و افزايش سود زعفران كاران نياز به بازبيني در تشكيلات موجود در بخش توليد و بازار عرضه است. وي اعتقاد دارد كه واسطه‌هاي بيشمراي وارد بازار زعفران شده اند كه بيشتر در پي كاهش مدت زمان فروش اين محصول در بازار خارجي هستند بنابراين اگر تشكيلاتي ايجاد شود كه بتواند رقيبي قوي در بازار داخلي وخارجي براي واسطه‌ها باشد و به مروز زمان آنها را از بازار خارج نمايد اين واسطه‌ها حذف خواهند شد. او در پايان پيشنهاد مي‌نمايد كه با ايجاد مجمعي متشكل از دولت و تعاوني‌ها به منظور سياست گذاري مناسب، حمايت ونظارت بر آن، تحت عنوان صندوق زعفران مي‌توان به يك سيستم هماهنگ د رتوليد، بسته بندي، توزيع و صادرات و حل مشكلات زعفران كاران دست يافت.

تركماني (1378)، توليد و بازاريابي وعوامل موثر بر صادرات زعفران ايران را مورد بررسي قرار داد. در زمينه وضعيت بازاريابي زعفران در دو استان خراسان و فارس به اين نتيجه رسيد كه در نظامن بازار رساني فعلي- قسمت اعظم منافع نصيب تجار دلالان عمده فروشان و صادر كنندگان غير مجاز (قاچاق) مي‌گردد و توليد كنندگان از منافع بسيار اندكي برخوردار مي‌باشند. وي سهم عوامل بازاريابي در قيمت نهايي زعفران را به طور متوسط 25 درصد. هزينه خدمات بازاريابي وارزش افزوده زعفران صرف هزينه خدمات بازاريابي اين 318 و 4933 محاسبه نمود. كه مقدار 645 درصد ارزش افزوده زعفران صرف هزينه خدمات بازاريابي اين محصول شده است و پيشنهاد مي‌كند كه با تغيير مسير بازاريابي وتشكيل اتحاديه‌هاي محلي خريد زعفران در شهرستان‌هاي توليد كننده، شركت‌هاي سهامي‌بسته بندي، توزيع و صادرات مي‌توان كشاورزان را در عوايد اين شركت سهيم نمود و مدار بازاررساني كاملا شفافي ايجاد نمود.

دانشور ومظهري (1379)، در تحقيقي تحت عنوان (نگرش اقتصادي- اجتماعي بر جايگاه محصولات كشاورزي راهبردي ويژه خراسان) نقشي را كه توليد زرشك در ايجاد در آمد، اشتغال زايي و كمك به توسعه اقتصادي- اجتماعي منطقه داشته، بررسي نمودند. اين پژوهش نيز در سه مرحله مطالعه اسنادي و واحدهاي توليدي انجام گرفت. نتايج نشان داد كه توليد زرشك باعث افزايش بهره وري نيروي كار، كاهش نرخ بيكاري پنهان در بخش كشاورزي و ... مي‌گردد و در نهايت چنين اذعان نمودند كه توجه بيش از بيش به توليد كشاورزي زرشك و افزايش سطح زير كشت آن در استان و سرمايه گذاري د راستاي صنايع وابسته به آن روند توسعه اقتصادي- اجتماعي مناطق محروم جنوب استان خراسان را بهبود خواهد بخشيد. در ضمن اين مطالعه ارزش افزوده حاصل از زرشك خشك در كل منطقه بيرجند وقاين را 6/5 ميليارد ريال وارزش افزوده زرشك تبديل شده به افشره در كل منطقه بيرجند و قائن را 22 ميليارد ريال ذكر نموده است.

شريف آزاد و باستان زاده (1375) در تحقيقي تحت عنوان (كشش‌هاي قيمتي و در آمدي صادرات غير نفتي طي دوره 1338 تا 1372 بيان مي‌نمايند كه افزايش ارزش صادرات غير نفتي وتنوع تركيبات آنها ضرورت شناسايي وتعيين درجه تاثير گذاري متغيرهاي موثر بر روند عرضه و تقاضاي صادرات غير نفتي را اجتناب ناپذير ساخته است، لذا در اين تحقيق از يكسو متغيرهاي فوق شناسايي شده و از سوي ديگر جهت و شدت تاثير گذاري هر يك از آنها بر توابع عرضه و تقاضاي اقلام صادرات غير نفتي با استفاده از تكنيك‌هاي اقتصاد سنج محاسبه شده است. كشش‌هاي قيمتي و در آمدي منتج از ضرايب تخميني توابع مذكونر جهت و شدت تاثير گذاري هر يك از متغيرهاي فوق را به توابع عرضه و تقاضاي صادرات غير نفتي نشان مي‌دهد.

دهقانيان و كهنسال (1375)، در مطالعه اي با استفاده از اطلاعات سري زماني سالهاي 1360 تا 1373 تاثير تغيير قيمت‌هاي اسمي‌و واقعي زعفران بر روي سطح زير كشت آن، تاثير نرخ تورم بر قيمت اسمي‌زعفران و تاثير صادرات زعفران بر روي سطح زير كشت، قيمت وعملكرد درهكتار اين محصول مورد مطالعه قرار دادند. بر اساس نتايج بدست آمده قيمت‌هاي واقعي زعفران نسبت به سال پايه كاهش نشان نمي‌دهد و در مجموع قيمت اسمي‌زعفران بر روي سطح زير كشت آن تاثير بسزايي داشته است. علاوه بر اين بين صادرات زعفران با سطح زير كشت، قيمت و عملكرد درهكتار سال بعد آن رابطه مثبت و معني داري وجود دارد.

نوري و كوپاهي (1375)، توابع عرضه و تقاضاي صادرات پسته را به صورت سيستمي‌و از روش 3SLS برآورد نموده اند در اين مطالعه قيمت صادرات، قيمت صادارت جهاني، توليد ناخالص داخلي كشور تقاضا كننده نرخ مبادله ارز و توليد جهاني به غير از ايران به عنوان عوامل موثر بر تقاضاي صادرات و قيمت داخلي، توليد داخلي و در آمد حاصل از نفت به عنوان عوامل موثر بر تقاضاي صادرات و قيمت داخلي، توليد داخلي و در آمد حاصل از نفت به عنوان عوامل موثر بر عرضه صادرات معرفي شده اند. نتايج حاصل از اين مطالعه نشان داده است كه كشش قيمتي تقاضا و عرضه صادرات به ترتيب 998/0 و 53/1 بوده است. درآمد كشورهاي وارد كننده

مهرگان و شيخي (1375)، با توجه به دو فرآيند : الف: تجارت محرك رشد اقتصادي است و ب) تجارت مانعي در برابر رشد اقتصادي است و همچنين با استفاده از نظريه‌هاي اقتصادي از يك الگوي اقتصادي در برگيرنده 5 معادله و 4 اتحاد استفاده كردند و معادله اي بدست آوردند كه آن را براي بخش كشاورزي ايران تخمين زدند. نتايج بدست آمده از اين تخمين نشان داد كه رشد صادرات بخش كشاورزي تاثير معني داري روي رشد اقتصادي اين بخش ندارد زيرا درآمدهاي ارزي حاصل از صادرات اغلب جذب فعاليت‌هاي غير كشاورزي همچون خدمات و صنعت مي‌شود در اين صورت صادرات بخش كشاورزي در نهايت منجر به رشد اقتصادي بخش‌هايي غير از كشاورزي خواهد شد و تاثير مثبت و معني داري بر رشد اقتصادي بخش‌هاي غير كشاورزي خواهد گذاشت.

عبدشاهي و تركماني (1379). عوامل موثر بر صادرات مركبات ايران تعيين وجود يا عدم وجود در ناپايداري درآمد و همچنين تعيين تخصص يا تنوع در توليد يا صادرات انواع مركبات ايراني را مورد بررسي قرار دادند. آمار و اطلاعات لازم جهت بررسي وضعيت صادرات به صورت سري زماني از سال 76-1360 از مركز تحقيقات. گمرك، وزارت بازرگاني، وزارت كشاورزي، بانك مركزي و ساير سازمانهاي مربوطه جمع آوري شده است. جهت بررسي تاثير عوامل مختلف بر روي تابع عرضه صادرات مركبات از توابعي به فرم خطي و لگاريتم خطي استفاده شده است. همچنين جهت بررسي وجود ناپايداري در درآمد صادراتي مركبات و بررسي علت اين ناپايداري از توابع لگاريتم خطي، ارزش صادرات و متغير روند زماني و تحليل واريانس كواريانس استفاده شده است. تعيين تخصص يا تنوع در صادرات انواع مركبات با استفاده از شاخص هرفيندال نيز صورت گرفته است. نتايج بدست آمده نشان مي‌دهد كه متغيرهاي توليد داخلي و شاخص‌هاي عمده فروشي كالاها به ترتيب تاثير مثبت ومنفي بر صادرات ليمو شيرين داشته است. در تابع صادرات مركبات به طور كلي متغيرهاي توليد داخلي، قيمت صادراتي، توليد ناخالص ملي و نرخ ارز با تاثير مثبت معني داري شده است از طرفي ناپايداري در درآمد صادرات ليمو شيرين و صادرات پرتقال و كل مركبات و تقاضاي اين محصولات بوده است. شاخص هرفيندال نشان مي‌دهد كه به مرور زماني، صادرات به سمت تخصصي شدن حركت كرده است، اما توليد به سمت تنوع در حركت مي‌باشد.

 

بخش اول

1-2 مقدمه‌

استفاده‌ از گياهان‌ داروئي‌ به‌ قدمت‌ عمر انسان‌ است‌ تا چند دهه‌ گذشته‌ آنچه‌ كه‌ به‌ عنوان‌ دارو موردساتفاده‌ قرار مي‌گرفت‌ ازمنابع‌ طبيعي‌ و بوط‌ رعمده‌ از گياهان‌ بدست‌ مي‌آمد. با پيشرفت‌ سريع‌ علوم‌ و ساخت‌داروهاي‌ شيميائي‌ كه‌ بصورت‌ مصنوعي‌ سنتز مي‌شود كم‌ كم‌ داروهاي‌ شيميائي‌ جاي‌ داروهاي‌ گياهي‌ راگرفت‌. مدتي‌ پس‌ از مصرف‌ مواد داروئي‌ صناعي‌، اثرات‌ نامطلوب‌ جانبي‌ در بعضي‌ از آنها هويدا گرديد.بطوريكه‌ در مواردي‌ آثار سوءو وعوارض‌ جانبي‌ بعضي‌ از اين‌ داروها براي‌ بيمار خطرناكتر از بيماري‌ مورددرمان‌ بود مجدداً بشر دست‌ بسوي‌ طبيعت‌ دراز كرده‌ و روش‌ گياه‌ درماني‌ را بر شيمي‌درماني‌ ترجيح‌ داد. كه‌در اين‌ رابطه‌ دانشگاه‌ها، مراكز تحقيقاتي‌، كارخانه‌هاي‌ داروسازي‌ و سازمان‌ بهداشتجهاني‌ بنرامه‌هاي‌ وسيعي‌جهت‌ استفاده‌ از گياهان‌ داروئي‌ تدارك‌ ديده‌ و نقش‌ گياهان‌ داروئي‌ جهت‌ موارد مختلف‌ را در قرن‌ بيست‌ ويكم‌ سرنوشت‌ ساز تلقي‌ نموده‌اند از ميان‌ گياهان‌ داروئي‌ كه‌ امروزه‌ موارد مصرف‌ نسبتاً زيادي‌ پيدا نموده‌مي‌توان‌ زيره‌ سبز با نام‌ علمي‌"Cuminum cyminum" از خانواده‌ "Ammiaceae" را نام‌ برد كه‌ در صنايع‌داروئي‌، غذائي‌ و صابونسازي‌ كاربرد دارد.

از طرف‌ ديگر زيره‌ سبز علاوه‌ بر اينكه‌ يك‌ گياه‌ داروئي‌ مي‌باشد جنبه‌ تجارتي‌ و صادراتي‌ آن‌ نيز براي‌كشورمان‌ داراي‌ ارزش‌ و اهميت‌ زيادي‌ مي‌باشد و از آنجا كه‌ تجارت‌ و اقتصاد از مهمترين‌ اركان‌ هر جامعه‌مي‌باشد ذا ضروري‌ است‌ اين‌ گياه‌ از آنچه‌ دريچه‌ نيز تحت‌ بررسي‌هاي‌ دقيق‌ قرار گرفته‌ و راهاي‌ شكوفائي‌بررسي‌ شود (يكي‌ از آن‌ راهها گسترش‌ صاديات‌ كالاهاي‌ كشاورزي‌ بعنوان‌ ضرورتي‌ اجتناب‌ ناپذير تلقي‌گرديده‌ و مي‌بايست‌ تمامي‌امكانات‌ و توان‌ علمي‌و تحقيقي‌ در اين‌ مقوله‌ بكار گرفته‌ شود* تا شايد بتوان‌مشكلات‌ موجود را شناسايي‌ و راه‌ حلمهاي‌ مناسب‌ و بنيادي‌ را براي‌ آن‌ بيابيم‌ چرا كه‌ معتقديم‌ افزايش‌ هر چه‌بيشتر صادرات‌ غيرنفتي‌ و حضور فعال‌ در بازارهاي‌ بين‌ المللي‌ تضمين‌ كننده‌ استقلال‌ كشو و سبب‌ پيشبردمقاصد اسلاميمان‌ خواهد بود. لذا با توجه‌ به‌ موارد ياد شده‌ فوق‌ جا دارد كه‌ در زمينه‌هاي‌ به‌ زراعي‌، به‌ نژادي‌و مسائل‌ اقتصادي‌ زيره‌ سبز تحقيقات‌ بيشتري‌ صورت‌ گيرد.

 

2-2 تاريخچه‌

در تعيين‌ منشأ و مبدأ جغرافيايي‌ زيره‌ سبز بين‌ محققين‌ و منابع‌ اختلاف‌ عمده‌اي‌ وجود دارد ولي‌ به‌ احتمال‌زياد منشأ اوليه‌ آن‌، ناحيه‌ علياي‌ مصر و سواحل‌ نيل‌ بوده‌ است‌ كه‌ امروزه‌ به‌ حالت‌ نيمه‌ وحشي‌ در منطقه‌وسيعي‌ از مديترانه‌، ايران‌، عربستان‌ و نواحي‌ مختلف‌ مي‌رويد و پرورش‌ داده‌ شده‌ مي‌باشد. مناطق‌ انتشار گونه‌C.Cyminum بحال‌ نيمه‌ وحشي‌ در حال‌ حاضر شرق‌ خراسان‌ - 12 كيلومتري‌ جنوب‌ سبزوار (ارتفاع‌ 880متري‌) بين‌ سرخس‌ و صالح‌ آباد (ارتفاع‌ 900-700 متري‌) سرخه‌ غرب‌ سمنان‌ (1100 متر) - گرمسار بين‌تهران‌ و سمنان‌ و قندهار (700 متر) توسط‌ پرفسورشينگر (Rechinger) در فلورايرانيكا اعلام‌ و گزارش‌گرديده‌ است‌.

 

3-2 خصوصيات‌ گياهشناسي‌ زيره‌ سبز

1-3-2 ويژگيهاي‌ عمومي‌

زيره‌ سبز گياهي‌ است‌ علفي‌ و يكساله‌ از جنس‌ Cuminum و گونه‌ Cyminum از خانواده‌ چتريان‌(Ammiaceae) كه‌ در عربي‌ به‌ آن‌ كمون‌ و در برخي‌ از مناطق‌ استان‌ خراسان‌ "كراويه‌" ناميه‌ مي‌شود. تعدادكروموزوم‌ها در اين‌ گياه‌ 2n برابر 14 گزارش‌ گرديده‌ ارتفاع‌ ان‌ بر حسب‌ شرايط‌ محيطي‌ از 15 تا 40 سانتيمترمتغير است‌. ريهش‌ اين‌ گياه‌ راست‌ و بطور قائم‌ كه‌ تا عمق‌ 30 سانتيمتري‌ مي‌تواند نفوذ نمايد. ضخامت‌ ريشه‌اصلي‌ آن‌ بزحمت‌ به‌ حدود 5/0 سانتيمتر در محل‌ طوقه‌ مي‌رسد. درااي‌ ريشه‌هاي‌ مئوي‌ فراوان‌ بوده‌ و ساقه‌در اين‌ گياه‌ منشعب‌ به‌ تقسيمات‌ دوتائي‌ و بندرت‌ سه‌ تائي‌ در محل‌ انشعاب‌ بندهائي‌ را تشكيل‌ مي‌دهد كه‌محل‌ خروج‌ برگها نيز از محل‌ همين‌ بندهاست‌. ساقه‌ پس‌ از 3 الي‌ 8 انشعاب‌ بالاخره‌ به‌ گل‌ آذين‌ ختم‌ مي‌شود.گل‌ آذين‌ جتر مركب‌ بوده‌، گلها كوچك‌ به‌ رنگ‌ صورتي‌ مايل‌ به‌ نفش‌ و از نوع‌ پنج‌ تائي‌ مي‌باشد كاسه‌ گل‌ مركب‌از 5 كاسبرگ‌ نوك‌ تيز و جام‌ گل‌ از 5 گلبرگ‌ آزاد تشكيل‌ شده‌ است‌ نافه‌ گل‌ از 5 پرچم‌ اپي‌ تپال‌ تشكيل‌ يافته‌وتخمدان‌ در آن‌ 2 برچه‌اي‌ و تحتاني‌ است‌. گل‌ زيره‌ خودگشن‌ و دگرگشني‌ آن‌ 35/2% مي‌باشد. ميوه‌ از نوع‌دوفندقه‌ است‌ (Schizocarp) كه‌ براحتي‌ از يكديگر جدا مي‌شود بذرها پوشيده‌ از كركهاي‌ كوتاه‌ و ضخيم‌مي‌باشد و به‌ صورت‌ عمودي‌ روي‌ دمگل‌ قرار مي‌گيرند. ميوه‌ زيره‌ سبز بيضي‌ شكل‌ و در دو انتها باريك‌ است‌رنگ‌ بذر از سبز تا زرد تيره‌ تغيير ميكند. در سطح‌ دانه‌ شيارهائي‌ نسبتاً عميق‌ ملاحظه‌ مي‌شود كه‌ تعداد اين‌شيارها روي‌ بذر 7-5 عدد است‌ و ديواره‌ اين‌ شيارها به‌ صورت‌ دو رديف‌ ديوارة‌ بلند به‌ موازات‌ شيارهاازنوك‌ دانه‌ تا انتها كشيده‌ شدهاست‌. ميوه‌ زيره‌ سبز بوي‌ معطر داشته‌ و طول‌ تقريبي‌ آن‌ 6-3 ميليمتر و عرضه‌2-5/1 ميليمتر مي‌باشد. ميوه‌ اغلب‌ پوشيده‌ از تارهاي‌ خشن‌ است‌ ولي‌ در بعضي‌ از ارقام‌ اين‌ تارها ديده‌نمي‌شود، وزن‌ هزاردانه‌ بطور متوسط‌ 5/2 تا 3 گرم‌ مي‌باشد. برگهاي‌ زيره‌ سبز باريك‌ و بلند، متناوب‌، شفاف‌،بي‌ كرك‌ و رشته‌اي‌ مي‌باشد كه‌ هر دو يا سه‌ تاي‌ آنها تشكيل‌ دم‌ واحدي‌ را مي‌دهند كه‌ از محل‌ بندها روي‌سابقه‌ مي‌رويند ساقه‌ در انشعابات‌ آخري‌ و زير چتر معمولاً حاوي‌ برگهاي‌ بيشتري‌ هستند.اين‌ برگهاي‌ رشته‌اي‌كه‌ سطح‌ تبخير گياه‌ را به‌ حداقل‌ ممكن‌ كاهش‌ مي‌دهند خود عامل‌ مهم‌ ديگر مقاومت‌ اين‌ گياه‌ به‌ خشكي‌ و ديم‌بودن‌ آن‌ بشمار مي‌روند. از جنس‌ Cuminum دو گونه‌ به‌ ناماي‌ علمي‌C. cyminum و C.Selifoliumوجود دارد در كشور ما ايران‌ رقم‌ خاص‌ ثبت‌ شده‌اي‌ وجود ندارد ولي‌ در هندوستان‌، بلغارستان‌ و مصر ارقام‌وواريته‌هاي‌ زيادي‌ ذكر گرديده‌ است‌.

 

2-3-2 ارقام‌ زيره‌ سبز

در كشور ما ايران‌، رقخ‌ خاص‌ و ثبت‌ شده‌اي‌ وجود ندارد ولي‌ درهندوستان‌ تحقيقات‌ نسبتاً زيادي‌ در رابطه‌با زيره‌سبز انجام‌ گرفته‌ و تعدادي‌ رقم‌ به‌ نامهاي‌ زير معرفي‌ شده‌ است‌.

MC43، MC116، MC247، VIJ20، S404، UC19، RS1، RC1، RC19، RC43، UC198،UC209، BTC19

و ميوتانت‌ گل‌ سفيد در بلغارستان‌ دو رقم‌ Topolka، Taralezh و در مصر واريته‌ Hirtum strongsmelling ذكر شده‌ است‌.

در تحقيقي‌ كه‌ سال‌ 1971 در هندوستان‌ صورت‌ گرفته‌. 134 واريته‌ و مجموعه‌ جمع‌اوري‌ شده‌ يا توده‌(Collection) براي‌ 6 خصوصيت‌ مورد بررسي‌ قرار گرفته‌اند و اين‌ نشان‌ مي‌دهد كه‌ تعداد واريته‌ها دراين‌كشور بيش‌ از تعداد ارقام‌ ذكر شده‌ در بالا مي‌باشد.

 

3-3-2 زيستگاه‌ و پراكنش‌

زيره‌ سبز احتمالاً بومي‌آسياي‌ مركز است‌ بطوريكه‌ از جنوب‌ آسيا تا مصر پراكنش‌ دارد و از مصر تا جنوب‌اروپا خصوصاً مناطق‌ مديترانه‌اي‌، سوريه‌، تريپولي‌، مالت‌ و مراكش‌ مي‌رويد، تشخيص‌ منشأ اصلي‌ آن‌ مشكل‌بوده‌ است‌ كه‌ امورزه‌ به‌ حالت‌ نيمه‌ وحشي‌ در منطقه‌ وسيعي‌ از مديترانه‌، ايران‌، عربستان‌ و نواحي‌ مختلف‌مي‌رويد و يا پرورش‌ مي‌يابد.

پروفسور (Rechinger) در فلورانيكا، نواحي‌ رويش‌ گونه‌ Cuminum cyminum را بصورت‌ نميه‌وحشي‌ و كشت‌ شده‌ در ايران‌ و افغانستان‌ بشرح‌ زير مشخص‌ كرده‌ است‌:

الف‌- ايران‌

1- آذربايجان‌ - تبريز بصورت‌ كاشته‌ شده‌، شناسايي‌ توسط‌ GILL

2- شرق‌ خراسان‌ - 12 كيلومتري‌ جنوب‌ سبزوار در زمينهاي‌ شني‌ در ارتفاع‌ 880 متري‌ بصورت‌ نيمه‌وحشي‌ كاشته‌ شده‌، شناساييتوسط‌ (PABOT)

3- 8 كيلومتري‌ شمال‌ غربي‌ علي‌آباد به‌ سمت‌ اسفاك‌ (Asfak) در زمينه‌هاي‌ رسي‌، ارتفاع‌ 800 متر،بصورت‌ كاشته‌ شده‌ و نيمه‌ وحشي‌، (رشينگر)

4- در تپه‌هاي‌ 15 كيلومتري‌ از دو راهي‌ مشهد - سرخس‌ به‌ سمت‌ صالح‌آباد - 700 متر تا 900 متربصورت‌ نيمه‌ وحشي‌ ، (رشينگر)

5- تهران‌ - كيش‌ لك‌ بين‌ تهران‌ و سمنان‌ - 900 متري‌ كاشته‌ شده‌ و بصورت‌ نيمه‌ وحي‌ (رشينگر)

6- سمنان‌ - سرخه‌ غرب‌ سمنان‌ 100 متري‌ در مزرعه‌ GILLI

 

ب‌- افغانستان‌

1- جنوب‌ شرقي‌: قندهار، دره‌ رود هيلمند، بين‌ قلعه‌ بيست‌ و درويشان‌، 700 متر (رشينگر) محدود بيابان‌ريگستان‌ 5كيلومتري‌ جنوب‌ باگا (Bhagat)، 650 متر، (فريتاك‌، رشينگر) ميان‌ پشته‌ بين‌ درويشان‌ و سافر700 متر، (رشينگر)

پراكندگي‌ عمومي‌: احتمالاً از مصر عليا و منطقه‌ مديرتانه‌ در جنوب‌ غربي‌ آسيا و مركز.

شمال‌ غرب‌: ميمنه‌، كائوليان‌ شرق‌ بلشيرگ‌ 1200 متر، (محمدامين‌، قريتاگ‌) تخت‌ زابهن‌ بين‌ ميمنه‌ وسرحوض‌ 100 متر، (بودلش‌) بين‌ دولت‌ آباد و شيبرخان‌ 450 متر (شناسايي‌ توسط‌ WDB، HDG واكبوگ‌،ونون‌ بو)

جنوب‌ غربي‌: هرات‌، تريپول‌، ايچون‌، 40 كيلومتي‌ جنوب‌ هرات‌ به‌ سمت‌ فراه‌ رود 1600 متر (HDG،ونون‌ بو، اكبوگ‌)

بين‌ هرات‌ و شيندند 1400 متر شناسايي‌ توسط‌ KDEIE و قراه‌، 53 كيلومتري‌ شمال‌ غربي‌ دل‌ آرام‌ 1050متر (فريتاگ‌)

 

جنوب‌ شرقي‌:

قندهار، سادرگي‌ غار (1160 تا 1600 متر آندرس‌)

ايپولي‌، 25 كيلومتري‌ شمال‌ شرق‌ اسپنبولوگ‌، قلع‌ جديد 1400 متر، شناسايي‌ توسط‌ HDG) ونولبورگ‌واكبرگ‌) ديرهاج‌، (شناسايي‌ توسط‌ گريف‌ جورن‌)

 

شمال‌ غرب‌:

كاتاگان‌، دردره‌ اندرآب‌ 1050 تا 1350 متر (آندرس‌، فريتاگ‌ پودلش‌ و رشينگر)

49 كيلومتري‌ شرق‌ تشكورخان‌، (رشينگر) بين‌ پل‌ خومارين‌ و‌هايبگ‌ (سمنگان‌) 900 (HDG ونون‌ بو)30 كيلومتري‌ شمال‌، دعاب‌ به‌ سمت‌ پل‌ خوماري‌ 1400 متر (HDG و ونون‌ بو)

 

* مركز:

باميان‌: در دوره‌ كامرد (آجار) 1630 تا 1700 متر (آندرس‌، گيلي‌)

 

پراكندگي‌

ايران‌ - تركمنستان‌، پاكستان‌، افغانستان‌، آسياي‌ ميانه‌. در اين‌ مناطق‌ هم‌ بصورت‌ گياه‌ دارويي‌ كاشته‌ مي‌شودو هم‌ بصورت‌ نيمه‌ وحشي‌ وجود دارد.

رشينگر در فلورايرانيكا، مناطق‌ رويش‌ گونه‌ Cuminum setifolium را نيز به‌ شرح‌ زير مشخص‌نموده‌ است‌:

 

ايران‌

* مشرق‌، بين‌ خور و رباط‌ پشت‌ بادام‌، 1000 متر، (ديني‌ و بازرگان‌، شركت‌ نزديك‌ طبس‌، (دوتنر) محل‌تومان‌ آكا (ايچسون‌)،در زمينهاي‌ شني‌ دامغان‌ و سبزوار،(رشينگر)، 100 كيلومتري‌ غرب‌ سرخش‌ (رماديه‌ E)(E علامت‌ مؤسسه‌ اوين‌ است‌.)

بين‌ قواچان‌ و گردنه‌ علم‌ علي‌ (علم‌لي‌) 1600 متر (رشينگر)

 

* مركز

قزوين‌: در تپه‌هاي‌‌هال‌ كدار و مردآباد به‌ جنوب‌ كرج‌، 1200 متر، رشينگر (ترمه‌ E) مرد آباد 1300 متر(كائوبا، رشينگر) منطقه‌ حفاظت‌ شده‌ كوير:

كاروان‌ سراي‌ عين‌ الرشيد 1150 متر (رشينگر)

منطقه‌ حفاظت‌ شده‌ توران‌، كوه‌ ماجه‌ رود 1160 متر، (فريتاگ‌)، بين‌ باغستان‌ و سنجري‌ 1275 متر(فريتاگ‌) غرب‌ مركزي‌ بين‌ اصفهان‌ وتهران‌، (بونگه‌).

 

تركمنستان‌:

* قزل‌ آروات‌، (ليكيانوف‌) آناجو (FRANZKEVICH) عشق‌ آباد (ليتونوف‌)

 

افغانستان‌:

شمال‌: مزار شريف‌، 23 كيلومتري‌ مزار شريف‌ (پابو) تشكور خان‌، در مزارع‌ رسي‌، 500 متر، (رشينگر)در دامنه‌هاي‌ غرب‌ گردنه‌ شي‌ بلگو 34 كيلومتري‌ شرق‌ تشكور خان‌ 600 متر (رشينگر)

 

4-2 مصارف‌ خوراكي‌، ارزش‌ غذايي‌ و اهميت‌ دارويي‌ زيره‌ سبز

دامه وسيع مصرف داروهاي گياهي در طب سنتي ايران و فراواني و تفرق گونه‌هاي مختلف اين گياهان در پهنه دشت‌ها و كوهساران اين مرز و بوم كشور ما را از دير باز مركز عمده توليد فرآيند، مصرف و صدور تعداد زيادي از گياهان دارويي قرار داده است كه زير سبز از جمله آنهاست و ردپاي كشت و توليد آن نيز از قرون اوليه اسلامي‌در ايران مشهود است 0صادقي و راشد، 1370). در سطح جهاني نيز اخيرا با بر پا شدن موج سبز و توجه روز افزون به گياه درماني، اهميت زيادي براي گياهان دارويي قايل مي‌شوند به طوريكه تقاضاي جهاني براي اين دسته گياهان سالانه تا 30 ميليارد دلار افزايش يافته است. اين گياه در صنايع غذايي، داروسازي، صابون سازي كاربرد داشته و به علت داشتن تركيبات شيميايي مفيد، خواص درماني ويژه اي را براي آن بر شمرده اند (ملافيلابي، 1371)

 

1-4-2 مصارف خوراكي و ارزش غذايي

زيره‌ سبز بيشتر در غذاهاي‌ ايراني‌ و مكزيكي‌ مصرف‌ مي‌شود و در پخت‌ و پز، سبزيجات‌ نان‌، زرده‌ تخم‌مرغ‌، پلو، پنير، مايه‌ پنير بكار گرفته‌ مي‌شود و اشتهاآور است‌.

امروزه‌ از آن‌ براي‌ توليد بعضي‌ از ليكورها وادويه‌ خاص‌ براي‌ پنير استفاده‌ مي‌گرد (هاند). در هندوستان‌بعنوان‌ يكي‌ از مهمترين‌ اجزاء چاشني‌ها، بخصوص‌ پودر كاري‌ به‌ حساب‌ مي‌آيد. از زيره‌ سبز در غذاهاي‌محلي‌ امكرياي‌ مركزي‌ و جنوبي‌ نيز استفاده‌ مي‌شود و براي‌ خوش‌ طعم‌ كردن‌ بعضي‌ از انواع‌ سوسيس‌ نيزبكار مي‌رود از زيره‌ سبز بصورت‌ كامل‌ و يا خرده‌ شده‌ براي‌ طعم‌ دادن‌ به‌ انواع‌ سوپ‌ها، گوشت‌ها، برنج‌، نان‌ وترشي‌ها استفاده‌ مي‌شود. همچنين‌ در غذاهاي‌ تخم‌ مرغي‌ و سس‌هاي‌ سالاد نيز كاربرد دارد.

در خام‌ گياه‌ خواري‌ در تهيه‌ چاشني‌ها بايد پودر زيره‌ را در سالادهاي‌ مختلف‌ بويژه‌ كلم‌ كه‌ توليد نفخ‌مي‌كند بكار مي‌رود. چون‌ هم‌ مقوي‌ معده‌ بود و هم‌ ضد نفخ‌ است‌. از اسانس‌ زيره‌ سبز در صنايع‌كنسروسازي‌، نوشابه‌سازي‌ و همچنين‌ در تهيه‌ عطر، ادوكلن‌، شامپو و صابون‌ نيز استفاده‌ مي‌شود در برخي‌ ازنواحي‌ كشورمان‌ به‌ منظورجلوگيري‌ از نفخ‌، زيره‌ سبز در پخت‌ غذاهاي‌ مختلف‌ استفاده‌ مي‌گردد بويژه‌ درغذاهايي‌ كه‌ حبوبات‌ فراواني‌ دارند زيره‌ سبز مقادير زيادي‌ كلسيم‌، آهن‌ و ويتامين‌ آ را در خود دارد.

 

2-4-2 اهميت‌ دارويي‌

زيره‌ سبز در طبقه‌ بنديها جزء گياهان‌ دارويي‌ محسوب‌ مي‌شود و مهمترين‌ موارد استفاده‌ از آن‌ در تهيه‌فرآورده‌هاي‌ دارويي‌ مي‌باشد. از نظر خصوصيات‌ دارويي‌ زيره‌ سبز در معرف‌ و بادشكن‌ مي‌باد و ورم‌ و نفخ‌معده‌ را معالجه‌ مي‌كند و در درمان‌ قولنج‌هاي‌ شديد اطفال‌ نيز مصرف‌ مي‌شود. از آنه‌ در تهيه‌ شربت‌«ميگسچر» جهت‌ رفع‌ دل‌ درد كودكان‌ استفاده‌ مي‌شود همچنين‌ زيره‌ سبز در افزايش‌ شير مادران‌ تأثير بسزايي‌دارد و چنانچه‌ مادرهاي‌ شيرده‌ حدود 20 گرم‌ زيره‌ سبز را در يك‌ ليتر آب‌ دم‌ كرده‌ و روزانه‌ مقداري‌ مصرف‌نمايند باعث‌ افزايش‌ شيردهي‌ خواهد شد. زيره‌ سبز بصورت‌ گرد به‌ مقدار 2 گرم‌ در روز و يا دم‌ كرده‌ 2 يا 4گرم‌ ميوه‌ و تنطور انزه‌ مصرف‌ مي‌شود همچنين‌ از زيره‌ سبز بعنوان‌ ضد انقباض‌، ضد نفخ‌، مسكن‌ و محرك‌استفاده‌ شده‌ است‌ و گزارش‌ شده‌ كه‌ اسناسن‌ آن‌ خاصيت‌ ضدباكتريايي‌ دارد.

 

5-2 ساير كاربردهاي‌ زيره‌ سبز

يكي‌ ديگر از خواص‌ درماني‌ عنوان‌ شده‌ براي‌ زيره‌ سبز فعاليت‌ ضد باروري‌، ضد جايگزيني‌ و سقط‌كنندگي‌ و عصاره‌ آبي‌ آن‌ مي‌باشد كه‌ در دست‌ بررسي‌ است‌ در آزمايش‌ بر روي‌ موش‌ صحرايي‌ دُزهاي‌ 250 و500 ميلي‌ گرم‌ بر كيلوگرم‌ وزن‌ بدن‌ فعاليت‌ معني‌ داري‌ را نشان‌ نداد هر چند كه‌ از روز 8 تا 12 حاكملگي‌ يك‌فعاليت‌ معني‌داري‌ را روي‌ سقط‌ كنندگي‌ نشان‌ داد.

علاوه‌ بر دانه‌ و اسانس‌ زيره‌ سبز از مازاد حاصل‌ از استخراج‌ اسانس‌ از آن‌ كنجاله‌ بدست‌ مي‌آيد كه‌ هم‌اكنون‌ به‌ شكل‌ كود براي‌ محصولات‌ زراعي‌ استفاده‌ مي‌شود كنجاله‌ زيره‌ داراي‌ تركيبات‌ فيبري‌ و پروتئيني‌است‌ كه‌ نقش‌ آن‌ را در تغذيه‌ دام‌ قابل‌ توجيه‌ مي‌سازد همچنين‌ پس‌ از انجام‌ عمليات‌ بوجاري‌ دانه‌ ازكاه‌ جدامي‌گردد و كاه‌ باقي‌ مانده‌ تقريباً معادل‌ وزن‌ زيره‌ سبز توليدي‌ است‌ كه‌ در حالحاضر به‌ مصرف‌ سوخت‌ و گل‌اندود پشت‌ بام‌ روستائيان‌ مي‌رسد

 

6-2 ويژگيها وروشهاي‌ كشت‌ زيره‌ سبز

Grooks و Sievers گزارش‌ كردند كه‌ زيره‌ سبز در مناطقي‌ كه‌ داراي‌ خاكهاي‌ لومي‌شني‌ بازهكش‌ خوب‌كه‌ آماده‌ آلي‌ بالا دشاته‌ باشد و درجات‌ حرارت‌ در طي‌ دوره‌ رشد براي‌ سه‌ تا چهار ماه‌ معتدل‌ و ملايم‌ باشدعملكرد خوبي‌ خواهد داشت‌. در مناطق‌ مديترانه‌اي‌ بعد از محصولات‌ زمستانه‌ غلات‌، سيب‌ زميني‌ و يا كلم‌،بذر زيره‌ را بصورت‌ پخش‌ يكنواخت‌ كشت‌ مي‌نمايند. از نيازهاي‌ محيطي‌ زيره‌ سبز درجه‌ حرارت‌ c06-9 وpH 3/8-5/4 است‌. كنترل‌ كامل‌ علفهاي‌ هرز ضروري‌ است‌ زيرا كه‌ گياه‌ سبز بسيار كوچك‌ و ضعيف‌ است‌ به‌همين‌ دليل‌ كشت‌ بذر در رديفهاي‌ با فواصل‌ زياد به‌ منظور استفاده‌ حداكثر از كولتيواتورها صورت‌ مي‌گيرد وچنين‌ به‌ نظر مي‌رسد كه‌ در مناطق‌ كه‌ قيمت‌ كارگر بالاست‌ اين‌ روش‌، روش‌ موفقي‌ باشد. طبيعت‌ حساس‌ ولطيف‌ گياه‌ بعلاوه‌ نياز به‌ كنترل‌ علفهاي‌ هرز نشان‌ از هزينه‌هاي‌ زياد كارگري‌ دارد.

عملكرد بذر زيره‌ سبز در منابع‌ بين‌ 100 تا 1000 پوند درايكر (معادل‌ 1120 - 112 كيلوگرم‌ در هكتار)گزارش‌ شده‌ اس‌. در شرايط‌ خوب‌ و بطور متوسط‌ عملكرد زيره‌ سبز 500 پونددرايكر (معادل‌ 560 كيلوگرم‌در هكتار) خواهد بود. زيره‌ سبز نسبت‌ به‌ تغييرات‌ محيط‌ حساسيت‌ زيادي‌ دارد و عملكرد آن‌ نوسانات‌ زيادي‌را نشان‌ مي‌دهد و بطور كلي‌ هر سه‌ يا چهار سال‌ يك‌ بار كاهش‌ محصول‌ وجود دارد. شناخت‌ شرايط‌ طبيعي‌ واهميت‌ اثر متقابل‌ ژنوتيپ‌ محيط‌ در درك‌ ثبات‌ در عملكرد يك‌ سري‌ از واريته‌هاي‌ بخصوص‌، قبل‌ از توصيفه‌براي‌ كشت‌ در مناطق‌ وسيع‌ از اهميت‌ زيادي‌ برخوردار است‌.

در زراعت‌ آبي‌ زيره‌ سبز در روش‌ هيرمكاري‌ آبياري‌ اول‌ قبل‌ از كاشت‌ و درخشه‌ كاري‌ بعد از كاشت‌مي‌ب‌اشد بهرحال‌ بسته‌ به‌ نوع‌ كشت‌ و د دست‌ داشتن‌ آب‌ و با توجه‌ به‌ ميزان‌ بارندگي‌ بعضي‌ از كشاورزان‌ 2 تا3 بار آبياري‌ مي‌نمايند. در تناوب‌ زراعي‌ زيره‌ سبز را مي‌توان‌ بعد از صيفي‌ جات‌ با گياهان‌ وجيني‌ قرارداد.

زيره‌ سبز چون‌ در مراحل‌ اوليه‌ از رشد كندي‌ برخوردار است‌ و قدرت‌ رقابت‌ با علفهاي‌ هرز ندارد وعملكرد آن‌ در صورت‌ عدم‌ وجين‌ بسيار پايين‌ مي‌آيد بهتر است‌ وجين‌ اول‌ در نيمه‌ فروردين‌ ماه‌ زمانيكه‌ ارتفاع‌بوته‌ حداقسل‌ به‌ 50 سانتي‌ متر رسيده‌ باشد با توجه‌ به‌ رشد علفهاي‌ هرز انجام‌ شود و جين‌ بعدي‌ بسته‌ به‌ميزان‌ علف‌ هرز موجود در مزرعه‌ همزمان‌ با شروع‌ گلدهي‌ يا قبل‌ از آن‌ صورت‌ مي‌گيرد. با توجه‌ به‌ هزينه‌هاي‌زياد كارگري‌ بهتر است‌ كه‌ از مبارزه‌ شيميائي‌ و يا ديگر روشها استفاده‌ شود در حال‌ حاضر در ايران‌ علف‌كش‌سولانان‌ و آراديكان‌ 14 لي‌ 20 روز قبل‌ از كشت‌ و نفت‌ بعد از كاشت‌ استفاده‌ مي‌گرد. در هندوستان‌Pendimethalin به‌ ميزان‌ يك‌ كيلوگرم‌ در هكتار بصورت‌ Pre-emergense و Fluchloalin بصورت‌Pre-Plant توصيه‌ گرديده‌ (جهت‌ اطلاعات‌ بيشتر به‌ نتايج‌ طرح‌ پژوهشي‌ مبارزه‌ شيميائي‌ با علف‌هاي‌ هرززراعت‌ زيره‌ سبز - انتشارات‌ سازمان‌ پژوهشهاي‌ علمي‌و صنعتي‌ مركز خراسان‌ مراجعه‌ شود.) (ملافيلايي، 1371)

1-6-2 كاشت‌

كشت‌ زيريه‌ سبز بدو صورت‌ ديم‌ و آبي‌ انجام‌ مي‌شود كاشت‌ زيره‌ سبز تا به‌ حال‌ در خراسان‌ بيشتربصورت‌ ديم‌ بوده‌ است‌. در كشت‌ ديم‌ زمين‌ در پائيز شخم‌ خورده‌ و در زمان‌ مناسب‌ بذرپاشي‌ مي‌شود و سپس‌بوسيله‌ ديسك‌ و مالده‌ بذر را زير خاك‌ مي‌كنند.

كشتت‌ آبي‌ زيره‌ سبز به‌ سه‌ صورت‌ انجام‌ مي‌شود:

1- خشك‌ كاري‌ 2- هيزم‌ كاري‌ 3- رديف‌ كاري‌

1- خشك‌ كاري‌

در اين‌ روش‌ بذر و كود در زميني‌ كه‌ پائيز شخم‌ خورده‌، پاشيده‌ مي‌شود و سپس‌ بذر و كود را با ديسك‌ زيرخاك‌ مي‌كنند و بعد از آن‌ اقدام‌ به‌ آبياري‌ مي‌نمايند.

 

2- هيزم‌ كاري‌

زمين‌ را قبل‌ از كاشت‌ آب‌ياري‌ نموده‌ و هنگام‌ گاورو شدن‌ اقدام‌ به‌ پاشيدن‌ بذر و كود نموده‌ و سپس‌ بوسيله‌ديسك‌ يا كولتيواتور آنها را زير خاك‌ مي‌كنند و بدنبال‌ آن‌ ماله‌ مي‌زنند.

 

3- رديف‌ كاري‌

در اين‌ روش‌ كاشت‌ از دستگاه‌ فاروئر (Farroeir) استفاده‌ مي‌شود. قبل‌ از كود و بذر پاشي‌ كلوخهاي‌زميني‌ را بوسيله‌ ديسك‌ كاملاً نرم‌ كرده‌ و بعد بوسيله‌ لِولَرپستي‌ وب‌ لنديهاي‌ زمين‌ را همواره‌ مي‌ن‌مايند تاتراكتور بهتر بتواند رديفها را در بياورد و سپس‌ اقدام‌ به‌ پخش‌ كود و بذر مي‌ك‌نند كه‌ معمولاً بوسيله‌ كودپاش‌سانتريفوژ عمل‌ پاششي‌ كود و بذر انجام‌ مي‌گيرد و با زدن‌ يك‌ ديسك‌ ديگر بذر و كود را زير خاك‌ برده‌ و بادستگاه‌ فاروئر اقدام‌ به‌ فاروزدن‌ به‌ عرض‌ 50-40 سانتي‌ متر مي‌ك‌نند از اين‌ روش‌ كشت‌ در زمينهايي‌ كه‌وسعت‌ آنها اجازه‌ فاروزدن‌ را مي‌دهد استفاده‌ مي‌شود.

3-6-2 داشت‌

پس‌ از كاشت‌ بذر در طول‌ دوره‌ جوانه‌ زدن‌ نيبايد زمين‌ خشك‌ شود و در اين‌ صيورت‌ بذر بطورغيريكنواخت‌ سبز مي‌گردند بسته‌ به‌ نوع‌ كاشت‌ و در دست‌ داشتن‌ آب‌ و با توجه‌ به‌ ميزان‌ بارندگي‌ زيره‌ سبز رااز يك‌ تا شش‌ بار آبياري‌ مي‌نمايند.

آبياري‌ اول‌ در رو هيزم‌ كاري‌ قبل‌ از كاشت‌ بوده‌ و در خشك‌ كاري‌ بعد ازك‌ اش‌ مي‌باشد. در كشتف‌ رديفي‌بعد از كاشت‌ بذر، بوسيله‌ سيفونهاي‌ مخصوص‌ آب‌ را از نهر اصلي‌ وارد رديفها نموده‌ تا آب‌ به‌ مرور در زمين‌نفوذ كرده‌ و به‌ آخر رديفها برسد و پس‌ از خيس‌ شدن‌ كامل‌ خاك‌ آب‌ را قطه‌ مي‌نمايند بايد توجه‌ داشت‌ كه‌ به‌هنگام‌ رسيدن‌ و كامل‌ شدن‌ ميوه‌، مزرعه‌ زيره‌ را نبايد آبياري‌ كرد چون‌ از كميت‌ محصول‌ مي‌كاهد. زيره‌ سبزقدرت‌ رقابت‌ زيادي‌ با علفهاي‌ هرز نداشته‌ و عملكرد آن‌ در صورت‌ عدم‌ وجين‌ بسيار پايين‌ مي‌ايد و جين‌ اول‌معمولاً در نيمه‌ فرويدن‌ ماه‌ با توجه‌ به‌ رشد علفهاي‌ هرز انجام‌ مي‌شود و جين‌ بعدي‌ بسته‌ به‌ ميزان‌ علف‌ هرزموجود در مزرعه‌ هم‌ زمان‌ با شروع‌ گل‌ دهي‌ يا قبل‌ از آن‌ صورت‌ مي‌گيرد. باتوجه‌ به‌ هزينه‌هاي‌ زياد كارگري‌بهتر است‌ كهه‌ از مبارزه‌ شيميايي‌ و يا ديگر روشها استفاده‌ مي‌شود.

در زراعت‌ زيره‌ سبز مي‌توان‌ از كود حيواني‌ به‌ ميزان‌ 20-15 تن‌ در هكتار و كود فسفاته‌ به‌ هنگام‌ بذرپاشي‌و هم‌ چنين‌ از كود اوره‌ 50-40 روز پس‌ از كاشت‌ به‌ ميزان‌ kg/ha30-25 استفاده‌ كرد. در پژوهش‌ ديگري‌ بااستفاده‌ از رقم‌ UC19 كاربرد kg/ha30 ازت‌، 42/11% عملكرد بذر را افزايش‌ داده‌ است‌. روش‌ كودپاشي‌سرك‌ (30 روز پس‌ از كشت‌) و روش‌ دو مرحله‌اي‌ (نسبت‌ در زمان‌) كشت‌ و نصف‌ 30 روز پس‌ از كشت‌) و درمقايسه‌ با روش‌ كودپاشي‌ يك‌ مرحله‌اي‌ در زمان‌ كشت‌، 95/18% و 11/12% عملكرد بذر را افزايش‌ دادند.

كاربرد فسفر نيز به‌ ميزان‌ kg/ha75/8 ، عملكرد بذر را 88/8% افزايش‌ داده‌ است‌.