فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده. 1
مقدمه. 2
نظام سرمایهداری و آزادی اقتصادی سرمایهمحور. 3
چرا آزادی اقتصادی به عنوان یک اصل پذیرفته شد؟. 3
عدم تحقق آزادی اقتصادی واقعی در نظام سرمایهداری.. 4
آزادی اقتصادی سرمایهمحور از منظر اسلام. 5
آزادی اقتصادی انسانمحور. 6
مبانی اعتقادی الگوی آزادی اقتصادی انسانمحور. 6
جایگاه انسان در فرآیند اقتصادی.. 7
اهداف الگوی آزادی اقتصادی انسانمحور. 8
شرایط تحقق الگوی آزادی اقتصادی انسانمحور. 9
اقتصاد تعاونی دو منظوره، راهبرد الگوی آزادی اقتصادی انسانمحور. 9
اصول اجرایی الگوی آزادی اقتصادی انسانمحور. 12
1. اصل عضویت آزاد مسئولانه. 12
2. اصل مدیریت همگانی.. 13
مدیریت همگانی از منظر آموزههای اسلامی.. 14
3. اصل سود محدود برای سرمایه(سود متناسب برای سرمایه). 16
سود محدود از منظر آموزههای اسلامی.. 17
4. اصل مازاد برگشتی.. 18
5. اصل آموزش و اطلاع رسانی دائمی به اعضاء. 19
جمعبندی و نتیجه گیری.. 21
منابع. 23
آزادی اقتصادی انسان محور بر اساس آموزه های اسلامی
چکیده
نظام سرمایهداری براساس مبانی بینشی و ارزشی خود، الگوی آزادی اقتصادی سرمایهمحور را ارایه داد. براساس آن، تنها صاحبان سرمایه از آزادی اقتصادی بهرهمند شدند و فعالان اقتصادی واقعی- نیروی کار ماهر، نیمه ماهر و ساده- از آن بهرهای نداشتند. این الگو افزون بر آنکه باعث شد تا کرامت نیروهای فعال اقتصادی مورد خدشه قرار گیرد، روز به روز شکاف درآمدی گستردهتر شد و فقر فزونی یافت و رفاه عمومی تامین نشد. اما بر اساس مبانی بینشی و ارزشی اسلام، میتوان آزادی اقتصادی انسانمحور را طراحی نمود که همة نیروهای فعال اقتصادی اعم از صاحب سرمایه و نیروی کار از آزادی اقتصادی واقعی در عرصة اقتصادی برخوردار باشند و هر سه گروه صاحب سرمایه، نیروی کار و مصرفکننده به اهداف خود از فعالیت اقتصادی نایل آیند. در این الگو، آزادی اقتصادی برای همة فعالان اقتصادی به عنوان حق محسوب میشود. اما آنان نیز در برابر بهرهمندی از این حق، مواجه با برخی تکالیف و مسئولیتها هستند. این الگو از سویی مبتنی بر مبانی بینشی خاصی است و از سوی دیگر در پی اهداف معینی میباشد و برای رسیدن به آن اهداف، دارای اصول و راهبرد اقتصادی ویژهای است. در این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی، با مطالعه مختصر آزادی اقتصادی سرمایهمحور نظام سرمایهداری، الگوی آزادی اقتصادی انسانمحور، مبانی، اهداف، اصول و راهبرد آن براساس آموزههای اسلامی تبیین و تحلیل میشود.
کلمات کلیدی: الگوی آزادی اقتصادی، انسانمحور، سرمایهمحور، نظام اقتصادی سرمایهداری، نظام اقتصادی اسلامی، آموزههای اسلامی.
مقدمه
تقریباً همه مکاتب و صاحبان اندیشهها خود را طرفدار آزادی معرفی کردهاند. اما مقصود همه آنها از آزادی، دقیقاَ مشخص نیست. البته، ارائه مفهومی روشن از واژه آزادی بهگونهای که جامع و مانع باشد و در بستر تحولات اجتماعی دستخوش دگرگونی نشود، امری دشوار به نظر میرسد. چون واژة آزادی، یک مفهوم اجتماعی ارزشمحور است که هر صاحب مکتبی با توجه به مبانی ارزشی و اهداف مورد نظر خود آن را تعریف میکند. به همین جهت برخی صاحبنظران مدعی هستند که «معنای آزادی همانند معنای خوشبختی، خوبی، طبیعت و واقعیت به قدری کشدار است که راه را برای هرگونه تعبیری باز میگذارد» (ساندل، 1374، ص 25). برخیها مدعی شدهاند که نویسندگان تاریخ اندیشهها برای این واژه بیش از دویست معنای گوناگون ذکر کردهاند.
نظام سرمایهداری نیز بر پایه مبانی بینشی و ارزشی خود، تفسیر خاصی از آزادی اقتصادی ارایه داد و اصل آزادی را در فعالیتهای اقتصادی برای همة فعالان اقتصادی به عنوان یکی از اصول مسلم اعلام کرد. آنگاه بر اساس آن اصل و سایر اصول متخذ از مبانی بینشی و ارزشی خود، نظام اقتصادی خود را طراحی و اجرا کرد. اما پرسش جدی دربارة اصل آزادی این است: آیا در نظام سرمایهداری زمینه بهرهمندی از آزادی اقتصادی برای همه فعالان اقتصادی وجود دارد یا تنها صاحبان سرمایه میتوانند از آزادی اقتصادی بهرهمند شوند و فعالان حقیقی اقتصادی- نیروی کار ماهر، نیمه ماهر و ساده - از این حق بیبهرهاند؟ در واقع، الگوی آزادی اقتصادی در نظام سرمایهداری، سرمایهمحور است یا انسانمحور؟ اگر الگوی آزادی اقتصادی، سرمایهمحور باشد، آیا میتوان براساس آموزههای اسلامی الگوی آزادی اقتصادی انسانمحوری ارایه داد که همه فعالان اقتصادی- صاحب سرمایه، نیروی کار ماهر و نیمه ماهر و ساده - از آزادی در عرصة اقتصادی بهرهمند شوند؟
به نظر میرسد بر اساس آموزههای اسلامی میتوان الگوی آزادی اقتصادی را به گونهای طراحی و اجرا نمود تا همه فعالان اقتصادی از آزادی در عرصه اقتصادی بهرهمند شوند. بنابراین، در ادامه، به روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات کتابخانهای با بهرهگیری از روشهای عقلایی، آزادی اقتصادی براساس آموزههای نظام سرمایهداری، اشاره میشود؛ سپس آزادی اقتصادی بر پایه آموزههای اسلامی تبیین و تحلیل شده و الگوی آزادی اقتصادی انسانمحور و راهبرد آن معرفی میگردد.
قبل از ادامه بحث لازم به ذکر است که مقصود این تحقیق از آزادی اقتصادی آن است که همه نیروهای فعال اقتصادی- صاحب سرمایه، نیروی کار ماهر، نیمه ماهر و ساده - حق تصمیمگیری و اظهارنظر در تمام امور اقتصادی را داشته باشند و در عین حال امکان بهرهمندی از این حق برای آنان وجود داشته باشد؛ به گونهای که اگر خواسته باشند از این حق خود استفاده کنند، هیچ مانعی برای آنان وجود نداشته باشد و در صورتی که نخواسته باشند از حق خود استفاده کنند، از ناحیة هیچ فرد حقیقی یا حقوقی مواجه با اجبار نباشند.
نظام سرمایهداری و آزادی اقتصادی سرمایهمحور
آزادی اقتصادی، واژهای است که از زمان شکلگیری اقتصاد لیبرالیسم به عنوان یک اصل غیر قابل انکار وارد ادبیات اقتصادی شد.
چرا آزادی اقتصادی به عنوان یک اصل پذیرفته شد؟
اساسیترین مبنای اعتقادی نظام سرمایهداری، «دئیسم» است. بر اساس این مبنا خداوند بعد از آفرینش جهان طبیعت، نظام طبیعی را که کارآمدترین نظام در عالم تکوین است، در آن قرار داده است. نظام اقتصادی نیز جزئی از نظام طبیعی است. مطابق با این نظام هر کس درپی حداکثرسازی منافع مادی شخصی خود است و «دست نامرئی» آدام اسمیت باعث میشود تا منافع عموم نیز حداکثر شود. یگانه وظیفة عالمان اقتصادی، درک و شناسایی آن نظام، آنگاه همسویی و هماهنگی با آن است (کاپلستون، 1375، ج 5، ص 179؛ شارل ژید و شارل ژیست، 1370، ص 9 ـ 18، 124، 125؛ تفضلی؛ 1375، 69، 70، 72، 86، 87؛ نمازی، 1382، ص 22 ـ 24). بنابراین، خدای متعال و ارادة او را از عرصة فعالیتهای اقتصادی حذف و انسان و ارادة او را به عنوان خواستگاه اصلی خود معرفی نمود. اراده و خواست انسان، ارزش اصلی، بلکه منبع ارزشگذاری محسوب شد و تمام ارزشهای دینی ناسازگار با خواستههای انسان، ضد ارزش تلقی گردید (آربلاستر، 1377، ص 140؛ لالاند، 1375،) ذیل واژة HUMANISME. بدین وسیله مدعی انسان محوری در عرصة اقتصادی شدند.
نظام سرمایهداری اصالت لذت مادی را در معرفی سعادت و شقاوت، معیار قرار داد و ارزشها و ضد ارزشها نیز با همین معیار مورد ارزیابی قرار گرفت (راسل، 1357، ص1060؛ کاپلستون؛ ج 8، ص 24). به دنبال آن، هدف نهایی انسان را در فعالیت اقتصادی، منفعت شخصی مادی معرفی کردند (ولنکستر، 1358، ج 3، ص 124). نظام سرمایهداری، بر پایة مبانی پیشین، اصالت فرد را به عنوان یکی از اصول اقتصادی مسلم پذیرفت و جامعه را یک عنوان انتزاعی معرفی کرد. در نتیجه، همه چیز باید از آن فرد باشد. براین اساس، مالکیت مطلق فردی خصوصی، اصل دیگری در روابط اقتصادی، جایگاه رفیع پیدا کرد. در نتیجه انسان در عرصة اقتصادی برای حداکثر سود مادی شخصی و توسعة مالکیت فردی خصوصی آزادی مطلق دارد. به عبارت دیگر اصل آزادی مطلق اقتصادی نیز یکی از نتایج مبانی نظام سرمایهداری شناخته شد (آربلاستر، 1377، ص 55 ـ 80(
بنابراین، نظام سرمایهداری با اصول زیر معرفی شد:
1. اصل لذتطلبی مادی؛
2. اصالت فردی در روابط اقتصادی؛
3. اصل مالکیت مطلق فردی خصوصی؛
4. اصل آزادی مطلق اقتصادی؛
بر پایه اصول پیشگفته اصل رفتاری رقابت آزاد برای حداکثر نمودن منافع مادی شخصی را نتیجه گرفت. رقابت در طول تاریخ نظام سرمایهداری، تفاسیر گوناگونی به خود گرفته است (رنانی، 1376، ص 83 ـ 100)؛ اما در همة این تفاسیر، مفهوم داروینیستی آن که عبارت است از: کوشش و مبارزه با رقیبان برای پیروزی در دستیابی به امکانات اقتصادی بیشتر، در آن نهفته است. آیا مبانی و اصول پیشگفته برای همة فعالان اقتصادی، آزادی اقتصادی را به ارمغان آورده است یا تنها عدهای توانستند از آزادی اقتصادی بهرهمند شوند؟
مبلغ قابل پرداخت 10,854 تومان
برچسب های مهم