مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکيده .. . 1

فصل اول : کليات پژوهش

1- طرح مسئله... .. 2

2- سئوال اصلي ... .. 5

3 – سئوالات فرعي . .. 5

4 – فرضيه اصلي .... . 5

5 – قلمرو تحقيق . ... 5

6 – روش تحقيق..... . 5

7 – متغيرها... .. 6

8 – انگيزه انتخاب موضوع..... .. 6

9 – اهداف انتخاب موضوع ... ... 6

10 – بررسي ادبيات موجود ... .. 7

11 – تعريف مفهومي متغيرها .... 7

12- تعريف مفاهيم کليدي ..... .. 9

13- ساختار تحقيق.. ... 10

 

 

فصل دوم : آخرين موج از تئوريهاي روابط بين المللي ؛ نظريه رژيم هاي بين المللي

مقدمه... . 11

گفتار اول : اهميت و جايگاه رژيم هاي بين المللي.. .. 14

الف – ساختار گرايان .. . 17

ب – پيروان گروسيوس... ... 26

ج – ساختار گرايان تعديلي... .. 32

گفتار دوم : بنيان هاي مفهومي و تئوريک رژيم هاي بين المللي.. .. 34

الف – بنيان هاي مفهومي رژيم هاي بين المللي... ... 39

ب – اجزاء تشکيل دهنده رژيم هاي بين المللي......................................................... 39

ج – ويژگي هاي رژيم هاي بين المللي .................................................................... 42

د – انواع رژيم هاي بين المللي................................................................................. 42

ه – گروه بندي رژيم هاي بين المللي.......................................................................... 45

و – رژيم هاي رسمي سياستگذار و عملياتي............................................................... 46

ي – عوامل موثر در تشکيل رژيم هاي بين المللي و رويکردهاي نظري........................ 46

گفتار سوم : دلايل به وجود آمدن مشکلات تغييرات ،

و نيز نقش و کارکرد رژيم هاي بين المللي ..........................................................................64

الف – مشکلات ماهوي و بنيادين رژيم هاي بين المللي...............................................64

ب – مشکلات ساختي و شکلي ................................................................................65

ج – مشکلات تصميم گيري و تصميم سازي ..............................................................67

د – نقش و کارکرد رژيم هاي بين المللي .................................................................69

ه – جايگاه حقوقي رژيم هاي بين المللي ..................................................................70

و – پارادايم هاي تحليلي رژيم هاي بين المللي ........................................................ 73

ي – علل و عوامل موثر در تغيير رژيم هاي بين المللي..............................................85

نتيجه گيري.............................................................................................................90

 

فصل سوم : رژيم هاي امنيتي بين امللي و مقايسه ديدگاه هاي ديدگاه امريکا و روسيه

مقدمه .................................................................................................................................92

گفتار اول مفهوم امنيت ، بازدارندگي ، کنترل تسليحات و خلع سلاح .......................................93

الف – مفهوم امنيت ................................................................................................93

ب – باز دارندگي و مراحل مختلف مسابقه تسحيلاتي امريکا و روسيه (شوروي سابق) 95

ج – کنترل تسليحات و خلع سلاح..........................................................................105

1 – کنترل تسليحات و خلع سلاح در پس از جنگ سرد .........................................107

2 – کنترل تسحيلات و خلع سلاح پس 11 سپتامبر 2001 .......................................111

گفتار دوم : ديدگاه هاي امريکا و روسيه نسبت به قرار دادهاي ABM و طرح سپر دفاع ملي

موشکي NMD ...............................................................................................................114

الف – گفتگوهاي محدوديت سلاح هاي استراتژيک.................................................119

1 – قرارداد سالت يک ..........................................................................................119

2 – قرار دادسالت دو ...........................................................................................120

3 – قرار دادهاي استارت يک ، دو ، سه ،...............................................................120

4 – قرار داد سورت ..............................................................................................120

ب – سيستم دفاع ملي موشکي NMD و ديدگاههاي موافقين و مخالفين آن ............ 121

1 - سيستم دفاع ملي موشکي NMD و واکنش روسيه به آن. .....................................125

2 – پيامدهاي استقرار سيستم دفاع ملي موشکيNMD ..................................................129

3 – اثرات سپر دفاع ملي موشکي بر کنترل تسليحات...................................................... 129

ج – طرح سپر دفاع ملي موشکي NMD و حادثه 11 سپتامبر........................................131

گفتار سوم : رژيم بين المللي کنترل و مهار موشکي MTCR و نظامنامه موشکي ICOC ..........135

الف – رژيم مهار و کنترل فناوري مشکي MTCR .......................................................137

ب - دلايل کارايي و عدم کارايي رژيم کنترل و مهار فن آوري موشکيMTCR ........142

ج – ايجاد نظام نامه يا کردار نامه موشکي ICOC ..........................................................148

د – رژيم کنترل صادرات تسليحات و ديدگاه هاي روسيه و امريکا ................................151

گفتار چهارم : کنوانسيون هاي منع سلاح هاي بيولوژيک و منع سلاح هاي شيميايي

CW – BWC...............................................................................................................................161

الف – کنوانسيون منع گسترش ، توليد و ذخيره سازي سلاح هاي بيولوژيک ( BWC)161

ب – کنوانسيون ممنوعيت کاربرد سلاح هاي شيميايي (CWC).....................................171

گفتار پنجم : دو رژيم امنيتي خلع سلاح هسته اي جهان (CTBT, NPT )................................176

الف – نگاهي به مباني نظري انرژي هسته اي ..................................................................178

ب – آژانس بين المللي انرژي اتمي (IAEA ) ..............................................................182

ج – معاهده منع گسترش سلاح هاي هسته اي ( NPT).................................................185

د – رژيم امنيتي منع جامع آزمايشات هسته اي(CTBT )................................................191

گفتار ششم : رﮊيم امنيتي ناتو ، رﮊيم کنترل تسليحات متعارف (CFE ) و بحث سامانه دفاعي موشکي در لهستان و چک ............................................................................................................198

الف - رﮊيم امنيتي بين المللي ناتو ، ارزيابي جايگاه آن در محيط امنيت بين المللي.......198

ب – سپر دفاع موشکي در لهستان و چک و شکاف در رﮊيم امنيتي...............................213

ج - رﮊيم کنترل تسليحات متعارف يا نيروهاي متعارف در اروپا (CFE )......................219

نتيجه گيري.......................................................................................................................226

 

فصل چهارم : نگرش امريکا و روسيه به پرونده هسته اي ايران

مقدمه ..............................................................................................................................................228

گفتار اول : تاريخچه روابط هسته اي ايران و امريکا پس از انقلاب................................................229

الف – سير تعاملات ايران و آمريکا در خصوص مسائل هسته اي ...................................231

ب – استراتژي سياست خارجي امريکا در دوره بوش پسر در قبال ايران ........................234

گفتار دوم : ديپلماسي هسته اي امريکا در قبال ايران ......................................................................236

الف – برنامه هسته اي ايران از ديد امريکا ........................................................................238

ب – سياست هاي امريکا براي مقابله با برنامه هاي ايران ................................................241

گفتار سوم : اتهامات ايالات متحده عليه فعاليتهاي هسته اي ايران .................................................245

الف – اتهامات فني ..........................................................................................................245

ب – تحليل اقتصادي........................................................................................................246

گفتار چهارم : سياست خارجي ايران و روسيه در قبال يکديگر ...................................................248

الف – زمينه هاي همکاري ايران و روسيه.......................................................................253

ب – زمينه هاي همکاري اقتصادي در سطح جهاني ......................................................254

گفتار پنجم : تغيير نگرش روسيه در خصوص پرونده هسته اي ايران از حالت بازي با ايران تا رأي مثبت به قطعنامه بر عليه ايران .........................................................................................................256

نتيجه گيري......................................................................................................................................262

 

فصل پنجم : بحث و نتيجه گيري ...................................................................................................264

پيوست ها و ضمائم :

پيوست (الف ) گاه شمار هستهاي در سال 1385..............................................................272

پيوست (ب ) سير برنامه اتمي ايران در سال 1386...........................................................277

کتابنامه

الف ) کتب فارسي ............................................................................................................281

ب ) مقالات فارسي ..........................................................................................................287

ج ) نشريات فارسي .........................................................................................................292

د ) جزوات درسي ............................................................................................................293

و ) پايان نامه ها و رساله ها ..............................................................................................294

ه ) منابع اينترنتي و خبر گزاري ها ....................................................................................296

ي ) منابع انگليسي ............................................................................................................297

چکيده انگليسي ..............................................................................................................................300

 

فهرست جداول

جدول 2- 1 جدول مفاهيم کليدي رژيمهاي بين المللي....................................................................88

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکيده :

در فضاي پس از جنگ سرد تا زمان 11 سپتامبر 2001 و از حوادث تروريستي 11 سپتامبر تا زمان حال ، رﮊيم هاي بين المللي بخصوص رﮊيم هاي امنيتي بين المللي دستخوش تغييرات و تحولات عمده اي گرديده اند . اگر چه رﮊيم هاي امنيتي بين المللي از دير باز مطرح بوده نظير : کنسرت اروپايي ، پس از جنگ هاي ناپلئوني ، اما عمدتا رﮊيم هاي امنيتي پديده اي قرن بيستمي هستند که به دولتها اين اجازه را ميدهند که از مشکلات و تنگناهاي امنيتي بگريزند . رﮊيم هاي تمام عيار امنيتي تنها در قرن بيستم و به ويژه با شروع جنگ سرد رو به گسترش گذاشتند . اما کار آمد بودن اينگونه رژيم ها اغلب مورد ترديد قرار گرفته است . بعضي از رژيم هاي امنيتي بزرگ مانند : سالت يک ( 1972 ) و سالت دو ( 1979 ) که به منظور کنترل رقابت تسليحاتي بين ايالات متحده امريکا و اتحاد جماهير شوروي سابق طراحي شده بودند ، در حقيقت رژيم هاي بي اعتباري بودند . مطابق تعريف رژيم هاي امنيتي ، وجود عناصر ضمني و سريع و باور هاي مشترک در ميان بازيگران ، به رغم اختلافات مبنايي ، موجب تعيين محدوديت هاي خاص در رفتار بازيگران مي شود . اين در حالي است که تعابير متفاوت منافع ژئواستراتژيک امريکا و روسيه ، در نظام بين المللي موجب شکاف در برداشت رژيم هاي امنيتي ، اولا توسط صاحبان قدرت انجام مي شوند ، ثانيأ مکانيزم هاي همکاري را شکل مي دهند که در ميان دولتها و ساير بازيگران ديگر ايجاد اعتماد و امنيت کرده و به ثبات نظام بين المللي کمک مي کنند ، ثالثأ رژيم ها توسط عوامل متعددي که عمده ترين آن قدرت مي باشد دستخوش تغيير مي شوند . در واقع صاحبان اصلي قدرت ، همانا ايالات متحده امريکا ابر قدرت چهار بعدي ( فرهنگي ، سياسي اقتصادي و نظامي ) و فدراسيون روسيه ابر قدرت تک بعدي ( نظامي ) هستند که رژيم هاي امنيتي را شکل مي دهند و همين قدرتها هستند که زمينه ساز تغيير و نابودي رژيم هاي امنيتي مي گرند . بر اين اساس سعي شده است در اين رساله به مقايسه ديدگاه هاي امريکا و روسيه نسبت به رژيم هاي امنيتي بين المللي پرداخته شود که اين رژيم ها شامل NPT , PTBT , سالت 1و 2 MTCR استارت 1 و 2 و 3 CWC , BWC , CFE , NATO , IAEA , SORT , ICOC , NMD , ABM , CTBT .... مي باشند . همچنين به بررسي نظريه رژيم هاي بين المللي و نگرش امريکا و روسيه نسبت به پرونده هسته اي ايران نيز پرداخته مي شود .

 

فصل اول

کليات پژوهش

 

1 – طرح مسئله

پس از فرو پاشي اتحاد جماهير شوروي و پايان جنگ سرد جهان شاهد آن بود که از دل ابر قدرت شرق پانزده جمهوري تحت عنوان کشورهاي مستقل مشترک المنافع موسوم به CIS ها پديد آمد و مهمترين آنها که ميراث دار واقعي شوروي سابق بود جمهوري فدراتيو روسيه مي باشد ، روسيه در بدو امر پس از پديد آمدن دچار مشکلات فزاينده داخلي بوده به همين دليل از بسياري از مواضع سابق عقب نشيني نمود ، علت ديگر آن قدرت باز دارندگي نظامي امريکا و تاثير آن بر ناتو شوروي امنيت مي باشد . در اين دوران امريکا به عنوان پيروز اصلي جنگ سرد در صدد ايجاد ساختار هژمونيک و طراحي نظام بين الملل و فضايي دو راستاي نظم نوين جهاني که جرج بوش پدر آنرا مطرح کرده ، بوده است . در اين ساختار امريکا در رأس هرم قدرت جهاني به عنوان يک هژمون قرار

مي گرفت و در صدد تک قطبي کردن جهان و نگرش به بين الملل گرايي بوده ، در واقع نظم نوين جهاني داراي دو موج بوده ، موج اول در پي حمله عراق به کويت در 2 اوت 1990 و حمله نيروهاي اختلاف بين المللي به رهبري امريکا صورت گرفت و موج دوم آن حوادث 11 سپتامبر 2001 بوده است . در موج اول هدف بيرون راندن عراق از کويت و تضمين جريان نفت و دوم مقابله با تروريسم بين الملل بوده است . در فاصله پايان جنگ سرد تا حوادث 11 سپتامبر به دليل اشاعه سلاح هاي هسته اي و سلاح هاي کشتار جمعي (WMD) و بروز تهديدات امنيتي ، پيمان هاي امنيتي بسياري ميان امريکا و روسيه به امضاء رسيد که در واقع ادامه همان قرار دادهايي بود که در زمان جنگ سرد در چهار چوب رژيم هاي بين المللي کنترل تسليحات خلع سلاح و باز دارندگي صورت گرفت که مي توان به پيمان NPT در سال 1968 SALT 1 در سال 1972 SALT 2, در سال 1979 و رژيم بين المللي کنترل و مهار فناوري موشکي MTCR اشاره کرد . اولين پيمان امنيتي بين روسيه و امريکا در بحبوحه فروپاشي شور ي START(1) بود که در سال 1991 به توافق طرفين رسيد ، در سال 1993 START(2) مطرح گرديد اما دوماي روسيه به دليل هزينه بالاي آن و گسترش ناتو به شرق با ن مخالف نمود اما به هر حال در 97 به تصويب دوما رسيد در همين سال START (3) مطرح گرديد . در اين دوران پيمان هاي ديگري در چهارچوب رژيم هاي امنيتي بين المللي به امضاء رسيد . نظير کنفرانسيون منع سلاح هاي شيميايي (CWC) و کنوانسيون منع سلاح هاي بيولوژيک (BWC) و پيمان NPT که در سال 1995 به طور نامحدود امضا گرديد و در سال 1996 پيمان منع جامع آزمايشات هسته اي CTBT مورد توافق قرار گرفت . در دستور کار همکاري هاي امنيتي روسيه و امريکا پس از دوران کمونيسم موارد زير مطرح بوده .

1 – حفظ ثبات هژموفيک

2 – بر چيدن جنگ سرد

3 – جلو گيري از تکثير سلاح هاي کشتار جمعي

4 – مورد توجه قرار دادن بي ثباتي هاي منطقه اي . با وجود اين مسکو بايد مداخله جويي نظامي امريکا ، برنامه دفاعي موشکي نا محدود آن استقرار نيروهاي امريکايي در جمهوري هاي سابق شوروي و مهم تر از همه اينها واقعيت برتري نظامي گسترده امريکا را در نظر بگيرد . پس از نابودي بلوک شرق ، پيمان ناتو که در چهار چوب رژيم هاي امنيتي بوده دچار بحران هويت گرديد اما با استراتژي امريکا مبني بر گسترش به سمت شرق جان دوباره يافته و از بعد آتلانتيکي به فرا آتلانتيکي تغيير نگرش داده که با مخالفت شديد روسيه مواجه شد . چرا که ناتو در حياط خلوت روسها ، آسياي مرکزي و قفقاز جنوبي نفوذ کرده بود و براي سد آن روسها با همکاري چين پيمان شانگهاي 5 را به وجود وردند که با پيوستن ازبکستان به آن در سال 2001 به سازمان همکاري شانگهاي(SCO)تغيير نام داد . اما حوادث 11 سپتامبر 2001 که تحولي شگفت در اوايل هزاره سوم محسوب مي شود باعث امنيتي و نظامي شدن محيط بين الملل گرديده و تمامي الگوهاي نوين قدرت را که از پي فرو پاشي کمونيسم شکل گرفته بود را منسجم تر نمود در اين چهار چوب امريکا در جهت تنظيم نظام تک قطبي و يک جانبه گرايي گام برداشته و استراتژي تفوق را مناسب ترين الگو براي رهبري در جهان مد نظر قرار داد و جرج واکر بوش خواهان افزايش هزينه هاي نظامي ،حضور گسترده تر و تهاجمي تر در جهان و تقويت نهادهاي امنيتي گرديد ،روسيه در اين دوران چاره اي جز پشتيباني و حمايت از امريکا در در مقابله با تروريسم و پيروي از طرح جنگ پيشدستانه و پيشگرايانه نو محافظه کاران نداشت اما حوادث 11 سپتامبر تاثير عميقي بر رژيم هاي امنيتي بين المللي داشته است ، براي نمونه خروج امريکا از پيمان دو جانبه با روسيه تحت عنوان ABM يا پيمان ضد موشکهاي بالستيک را مي توان نام برد که اين پيمان در واقع سنگ بناي روابط هسته اي امريکا و شوروي سابق و روسيه فعلي است و اجراي طرح پر هزينه NMD سپر دفاع موشکي ملي که از 50 ايالت امريکا از زمين ، دريا و هوا محافظت مي کند و ايجاد چالش در MTCR مي باشد . امريکا از طريق رژيم هاي امنيتي نظير CTBT, NPT در صد تحميل اراده خود به سايرين است در اين حين روسيه با وجود رئيس جمهور پراگماتيست و عملگراي خود پوتين در صدد گرفتن امتياز از امريکا بوده و پيمان SORTاز سوي محققان نوعي امتياز از سوي امريکا به روسيه تلقي مي گردد . در سالهاي اخير روسيه بدنبال احياء مجدد قدرت خود بوده و به مقابله امريکا در راستاي سياست يکجانبه گرايي ن پرداخته و خواهان چند جانبه گرايي در تمامي عرصه هاست نمونه بارز مخالفتهاي روسيه سخنراني اخير پوتين در کنفرانس امنيتي مونيخ ، مخالفت با استقرار سامانه دفاع موشکي در لهستان و جمهوري چک ، مخالفت با استقلال کوزوو در شبه جزيره بالکان ، استفاده از حربه انرژي براي به زانو در آوردن کشورهاي غرب گراي حاشيه اي خود ، خروج از پيمان کنترل تسحيلات متعارف (CFE) تقابل با امريکا در منطقه قطب شمال بر سر ذخاير نفت و گاز افزايش هزينه هاي نظامي و انجام مانور نظامي با اعضاي شانگهاي است . در کل روسيه و امريکا در صدد تعريف جديدي از رژيم هاي امنيتي بين المللي و ساختار نظام بين الملل در راستاي منافع ملي خويش مي باشند . در اينجا منظور از ساختار نظام بين الملل مجموعه عوامل تاثير گذار در سمت گيري سياست خارجي هر کشور است که مجموعه فرصتها ، امکانات و محدوديت ها را در اختيار سياستگذاران قرار مي دهد و منظور از رژيم هاي بين المللي مجموعه : اصول . هنجارها . قواعد و فرايند هاي تصميم گيري که به طور مستقيم و غير مستقيم با اهداف مشترک اعضا مطابقت داشته و در محدوده مشخصي از جغرافياي روابط بين الملل متمرکز بوده است در جهان امروز امريکا و روسيه ديگر دشمن يکديگر نيستند ولي متحد يکديگر هم نيستند و حتي تبديل به شرکاي کاملي نيز نشده اند ، بلکه بيشتر در صدد امتياز گيري از يکديگر و توسعه نفوذ خود در عرصه جهاني مي باشند .

 

2 – سؤال اصلي

دو کشور فدراتيو روسيه و ايالات متحده امريکا چه ديدگاهي نسبت به رژيم هاي امنيتي بين المللي دارند ؟

 

 

3 – سؤالات فرعي

1 – تقابل روسيه و امريکا چه تاثيري بر رژيم هاي امنيتي نظير :پيمان منع تکثير سلاح هاي هسته اي، پيمان منع جامع آزمايشات هسته اي ، پيمان ضد موشکهاي بالستيک ، سپر دفاع موشکي ، ناتو و رژيم مهار فناوري موشکي داشته است ؟

2 – آيا در عصر حاضر کنترل تسليحات و خلع سلاح امکان پذير است ؟

 

4 – فرضيه اصلي

هم روسيه و هم امريکا در راستاي منافع ملي خود به دنبال تعريف جديدي از ساختار نظام بين الملل و رژيم هاي امنيتي بين المللي نظير MTCR , NATO , NMD , ABM, CTBT , NPT : ، که زير مجموعه ن را تشکيل مي دهد مي باشند و هر گونه تقابل ميان آنها باعث ايجاد چالش در رژيم هاي امنيتي مي گردد .

 

5 – قلمرو تحقيق

قلمرو تحقيق شامل پژوهشي است در مورد باز دارندگي ، خلع سلاح ، کنترل تسليحات و رژيم هاي امنيتي بين المللي نظير : CTBT , NPT , MTCR , NMD , ABM و مقايسه ديدگاه هاي روسيه و امريکا نسبت به آن مي باشد . ضمن آن که نقطه تمرکز پژوهش از نظر زماني پس از جنگ سرد تا زمان حال است .

 

6 – روش تحقيق

روش تحقيق در پايان نامه اينجانب ، تحليلي – توصيفي و از نوع بنيادي کتابخانه اي و اسناد منتشره مي باشد ضمن آن که نوع متن پژوهشي است .

 

7 – متغير هاي مستقل و وابسته

متغير مستقل : رژيم هاي امنيتي بين المللي

متغير وابسته : ديدگاه هاي امريکا و روسيه

 

8 – انگيزه انتخاب موضوع :

با توجه به علاقه شخصي اينجانب به موضوعاتي نظير باز دارندگي ، خلع سلاح ، کنترل تسليحات و امنيت بين الملل ، و نوآوري موجود در موضوع مطروحه به خصوص بحث رژيم هاي بين المللي و تاثير حادثه پايان جنگ سرد و همچنين حادثه 11 سپتامبر در اين خصوص ، و اثر گذاري اين حوادث بر رژيم هاي امنيتي بين المللي ، اينجانب تصميم به پژوهش و تحقيق در اين زمينه نمودم . هر چند که از ابتداي امر اين آگاهي را داشتم که در ميانه راه با مشکلاتي هم چون کم بود منابع در برخي زمينه ها مواجه خواهم شد ، اما علاقه وافر اين جانب به پژوهش در زمينه هاي امنيتي مفاهيمي نظير رژيم هاي بين المللي ، موجب نا اميدي در انتخاب موضوع و ادامه راه نگرديد .

 

 

9 – اهداف انتخاب موضوع :

از آنجا که هدف هر پژوهش علمي به طور کلي پيش برد دانش انسان درباره واقعيات جهان است و نه تکرار دانسته هاي موجود ، لذا اين جانب با آگاهي نسبت به تاثير عميق حوادث پايان جنگ سرد و حوادث تروريستي 11 سپتامبر 2001 بر نظام بين الملل و بالاخص رژيم هاي امنيتي بين المللي سعي در گردآوري اطلاعات ، بررسي و تجزيه و تحليل چگونگي بروز فروپاشي بلوک شرق و پايان جنگ سرد و حوادث 11 سپتامبر تا زمان حال ، و بهره برداري امريکا و روسيه از آن براي تثبيت قدرت خود ، داشتم ، به هر حال نگارنده در پي آن بوده که تاثير عميق اين حوادث را هر چه بهتر نشان دهد هر چند که اثرات اين حوادث ، چالش ها و فرصتهاي به وجود ده را نمي توان به صورت قطعي بيان کرد .

 

10-بررسي ادبيات موجود :

در بسياري از نوشته ها و مقالاتي که پس از پايان جنگ سرد به نگارش درآمد مي توان پاسخ مناسبي را در زمينه علت و چگونگي و تاثير اين حوادث يافت ، زيرا آثار فراواني در اين حوزه از منظرهاي گوناگون نگاشته شده است ؛ اما آنچه که از ابتداي شروع پژوهش تا انتهاي آن باعث آزار اينجانب گرديد ، کمبود منابع بالاخص در بحث بديع و تازه رژيم هاي بين المللي بود .

اما در بحث رژيم هاي امنيتي ، نويسنده اغلب با آثار ژورناليستي و بالاخص غير علمي مواجه بود که طي طريق را مشکل مي نمود و به دليل آنکه نگارنده ناچار به دادن رفرنس بود ، براي تنوع مطالب مجبور به استفاده از بسياري از آنها شدم . به هر حال نگارنده در اين زمينه کتاب ارزشمند رژيم هاي بين المللي ، نوشته دکتر فرهاد قاسمي ، نشر ميزان ، کتاب ارزشمند رژيم هاي بين المللي ، نوشته دکتر عسگر خواني ، کتاب جهاني شدن سياست : روابط بين الملل در عصر نوين ، نوشته جان بيليس واستيو اسميت ، همچنين کتاب استراتژي در جهان معاصر ، نوشته جان بيليس و ديگران و نيز کتاب امريکا و تهديد موشک هاي بالستيک ، نوشته : ژوزف سرينسون از انتشارات موسسه ابرار معاصر را پيشنهاد مي نمايم ، ضمن آن که خود نويسنده بهره کافي را از اين منابع در نوشته هاي خود برده است لازم به ياد آوري است که در زمينه رژيم هاي امنيتي نظير : رژيم هاي بين المللي مهار و کنترل انتقال تکنولوژي موشکي (MTCR) منابع فارسي خيلي کم موجود بوده و نگارنده از منابع انگليسي بر گرفته از اينترنت و پايان نامه دانشجويان سعي در گردآوري اطلاعات و سپس آناليز آنها نمود .

 

11 – تعريف مفهومي متغيرها :

- رژيم هاي امنيتي بين المللي : وقتي شکل مي گيرند که گروهي از کشورها براي حل اختلاف ها و جلوگيري از جنگ با يکديگر همکاري مي کنند تا تنگناي امنيتي ناشي از اقدامات آنها و فرضيات آنها درباره رفتارهاي ديگران بر طرف شود. اين در حالي است که رژيم هاي امنيتي داراي مؤلفه هايي مانند فقدان تعريف اصول و قواعد در روابط بين طرفين ، گذرا بودن و محدوديت و ... هستند زيرا طرف ها از گذشته با يکديگر دشمن بوده ولي در حال حاضر به جنگ به عنوان يک اقدام امکان پذير يا عملي فکر نمي کنند يا تحت بعضي شرايط مانند قرار گرفتن در آستانه جنگ گرم ، آن را حتي به مثابه ابزار ممکن تصور نمي کنند . اعضاي يک رژيم امنيتي از متحد هم بودن ، خيلي دور هستند . آنچه در رژيم امنيتي اتفاق مي افتد ، بخشي از آن چيزي است که در يک رابطه بزرگتر اتفاق مي افتد . مشارکت در رژيم ، بيان کننده شفاف سازي رفتار در خارج از محيط امنيتي نيست . در نهايت ، طرف ها در رژيم امنيتي معمولا در يک رابطه انتقالي هستند ؛ هر چند از يک رابطه خصمانه فاصله مي گيرند . اگر چه در اين رژيم ها تلاش مي شود که زمينه لازم براي ضابطه مندي همکاري گرايي و هنجار سازي فراهم شود اما رژيم امنيتي به صورت خطي به جامعه امنيتي توسعه نمي يابد .

- ديدگاه هاي امريکا و روسيه :

- امريکا پس از پايان جنگ سرد به عنوان فاتح اصلي اين نبرد ما بين جهان سرمايه داري و کمونيسم، در صدد بر آمد تا از طريق رژيم هاي امنيتي بين المللي ، اراده خود را بر سايرين تحميل نمايد . بر اين اساس در اين دوران به دنبال تغييرات و تحولات اساسي در اين گونه رژيم ها در راستاي منافع ملي خود بوده است تا ساير بازيگران از جمله جمهوري فدراتيو روسيه را به تمکين خود وا دارد ، که حوادث 11 سپتامبر اين فرصت را براي امريکا فراهم آورد ، وقايع 11 سپتامبر ، الگوهاي نوين قدرت را که به دنبال سقوط کمونيسم شکل گرفته بودند منسجم ساخت و از سويي ديگر مباحثات تئوريک را که در خصوص استراتژي امريکا در خصوص نظام تک قطبي برخواسته بود شکل نهايي داد . 11 پتامبر نگرش امنيتي را که پس از جنگ سرد تا حدود بسياري تحت الشعاع همکاري هاي امنيتي بين المللي قرار گرفته بود ، حياتي دوباره بخشيد و آن را تفکر غالب در بطن استراتژي تفوق نمود ، که براي امريکا موقعيت انحصاري را پديد آورد .

- روسيه دوران يتسين بسيار بيمار و ضعيف بود و مجبور به کرنش در مقابل امريکا بوده است اما روسيه جديد يا روسيه دوران پوتين با استراتژي اقتصادي – سياسي بدنبال احياي قدرت سنتي خود در نظام ين الملل و رژيم هاي امنيتي و تبديل شدن به يک قدرت بزرگ است . از اين رو با اولويت بندي در فضاهاي حياتي و استراتژيک سنتي خود ( اوراسيا ، شرق اروپا ، آسياي مرکزي و قفقاز و خزر ) خواهان نفوذ و سيطره بر رژيم هاي امنيتي و اين فضاها در چهار چوب منافع ملي خود است . به عبارت ديگر با انتخاب پوتين ، ثبات نسبي در سياستهاي داخلي و خارجي اين کشور و مشخص تر شدن اهداف و عملکرد امريکا در منطقه ، سياست خارجي روسيه ، وارد مرحله نويني از ثبات همراه با اقتدار در تامين منافع ملي و بر خورد با رقباي خود شد زيرا روسيه به عنوان وارث شوروي نمي خواهد به عنوان يک شهروند عادي و به دور از بازي هاي ژئو پلتيک در نظام بين الملل و رژيم هاي امنيتي داراي رفتار انفعالي باشد .

 

12 – تعريف مفاهيم کليدي

- رژيم هاي بين المللي : رژيم ها از نظر کراسنر چنين تعريف شده است : مجموعه قواعد ، اصول ، هنجارها ، قوانين و فرايند هاي تصميم گيري ضمني و صريحي هستند که بر مبني آن توقعات بازيگران در حوزه معيني از روابط بين الملل به يکديگر نزديک مي شود و همگرايي پيدا مي کند .

چهار مؤلفه اصلي يک رژيم : 1 – اصول مجموعه بيانات و اظهارات منسجم و تئوريک درباره چگونگي عملکرد در جهان است . 2 – هنجارها معيارهاي کلي رفتار را مشخص مي سازند و حقوق و تعهدات دولت ها را شناسايي مي کنند . 3 – قواعد در مقايسه با اصول و هنجارها در سطح پايين تري از کليت قرار دارند و اغلب به اين علت طرح مي شوند تا تعارضاتي را که بين اصول و هنجارها وجود دارد را بر طرف کنند . 4 – فرايند هاي تصميم گيري به معني دستور العمل هاي براي رفتار – به عنوان مثال راي گيري است . وقتي يک رژيم به تدريج استوار مي شود و توسعه ميابد اين فرايند نيز به طور منظم تغيير ميابد .

- امنيت بين الملل : حالتي است که در آن قدرت ها در حالت تعادل و بدون دستيازي به قلمرو يکديگر به سر مي برند تا وضع موجود به خطر نيافتد . هرگاه يکي از قدرتها از محدوده خود پا را فرا تر بگذارد از لحاظ قدرت امنيت بين الملل به خطر افتاده است .

- باز دارندگي : به پيشگيري از انجام عملي به سبب ترس ، وحشت ، تهديد و ترور گويند ، با مفهوم مذکور ، باز دارندگي يک اثر رواني بر دشمن دارد و او را از انديشه حمله يا شروع به جنگ باز مي دارد اين نوع تهديد بايد پيامي صريح داشته باشد و آن پيام بايد تهديد به رنج و آسيب را انتقال دهد.

- کنترل تسليحات و خلع سلاح : کنترل تسليحات به محدود کردن کمي و کيفي انواع مشخصي از سلاح ها اشاره دارد در حالي که هدف از خلع سلاح از بين بردن تام و تمام سلاح هاست .

 

13 – ساختار تحقيق :

پايان نامه پيش رو مشتمل بر 5 فصل مي باشد :

در فصل اول ، به بيان کليات تحقيق ، نظير : طرح مسئله ، سؤالات اصلي و فرعي ، فرضيه ، متغيرها ، قلمرو تحقيق ، انگيزه و اهداف موضوع ساختار تحقيق و غيره پرداخته شده است .

در فصل دوم ، که در اصل چهار چوبه تئوريک پژوهش است ،به بحث رژيم هاي بين المللي پرداخته شده که در آن اهميت رژيم ها ، عوامل موثر در تشکيل رژيم هاي بين المللي و رويکردهاي نظري ، دلايل شکل گيري مشکلات و تغييرات در رژيم هاي بين المللي و... تجزيه و تحليل شده است .

در فصل سوم ، به مقايسه ديدگاه هاي آمريکا و روسيه نسبت به رژيم هاي امنيتي بين المللي پرداخته مي شود که يک از فصول اصلي اين رساله مي باشد که به مباحثي نظير : باز دارندگي ، خلع سلاح و کنترل تسليحات پيمان ABM طرح سپر دفاع موشکي NMD ، رژيم بين المللي کنترل و مهار موشکي MTCR ، نظام نامه موشکي ICOC ، کنوانسيون هاي منع سلاح هاي بيولوژيک و شيميايي NPT, ،CTBT ، ناتو و رژيم کنترل تسليحات متعارف و طرح سپر موشکي در لهستان و جمهوري چک پرداخته مي شود .

در فصل چهارم ، به نگرش امريکا و روسيه نسبت به پرونده هسته اي ايران پرداخته مي شود که مباحثي نظير : تاريخچه روايط هسته اي ايران و امريکا پس از انقلاب ، استراتژي سياست خارجي امريکا در دوره بوش پسر در قبال ايران ، ديپلماسي هسته اي امريکا در قبال ايران ، سياست خارجي روسيه و ايران در قبال هم و تغيير نگرش روسيه در خصوص پرونده هسته اي ايران از حالت بازي با ايران تا راي مثبت به قطع نامه بر عليه ايران است .

در فصل پنجم و نهايي به بحث و نتيجه گيري پرداخته مي شود . لازم به ذکر است هر فصل به صورت جداگانه داراي يک مقدمه و نتيجه گيري است به همين دليل از مقدمه کلي در ابتداي پژوهش خود داري شده است .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل دوم

آخرين موج از تئوريهاي روابط بين الملل ؛ نظريه رژيم هاي بين المللي

مقدمه :

يکي از ابعاد مهم جهاني شدن [1] ايجاد رژيم هاي بين المللي [2] بوده است که براي توسعه فعاليت هاي قانونمند در نظام بين الملل به وجود آمده اند . اگر چه فعاليت هاي قانونمند بين المللي به قبل از ظهور دولت مدرن بر مي گردد ، ولي فقط در قرن بيستم است که رژيم ها را ميتوان به عنوان پديده اي جهاني در نظر گرفت . در اين دوره دولت ها در مجموعه ي پيچيده اي از قوانين و نهادها در گير شده اند که روابط بين الملل را در کل جهان تنظيم مي کنند امروز هيچ حوزه اي از مراودات بين المللي وجود دارند که فارغ از رژيم ها باشد و دولتها تا اندازه اي يا بسيار زياد به واسطه وجود مجموعه پذيرفته شده اي از قوانين محدود نشده باشند . در واقع برخي از رژيم ها آنچنان در نهادينه شده اند که مسلم فرض مي شوند . ( پيليس اسميت 1383 و 674 ) بعنوان مثال اغلب افراد تعجب نمي کنند که ما بتوانيم نامه اي را در صندوق پست قرار دهيم و مطمئن باشيم به هر جاي جهان از کشورهايي واقع در حاشيه اقيانوس اطلس تا زيمباوه تحويل داده خواهد شد يا ما بتوانيم سوار هواپيمايي شويم و بدون نگراني به مقصدمان در هر نقطه اي از جهان پرواز کنيم . تنها وقتي که خطاي بسيار فاحشي رخ مي دهد ، بعنوان مثال در سال 1983 نيروهاي دفاع شوروي هواپيمايي غير نظامي کره جنوبي ، KAL007 را هدف قرار دادند و تمامي 269 سر نشين آن کشته شدند ، توجه ما به اين واقعيت معطوف مي گردد که روابط بين الملل را در عمل رژيم هاي پيچيده اي تنظيم مي کنند

که خود با مذاکره دولتها و سياستگذاري آنها بوجود آمده اند .

ثبات نظام بين المللي و نغيير آن نظام هسته اي اصلي نظريه رژيم هاي بين المللي را تشکيل مي دهد. رژيم هاي بين المللي اولا توسط صاحبدلان قدرت ايجاد مي شوند اما به مرور زمان براي خود ايجاد رويه کرده و خود نيز در کنار دولتها بعنوان بازيگر مطرح مي شوند . ثانيا بعنوان مکانيزم هاي همکاري بين دولتها ايجاد اعتماد و امنيت [3] کرده و به ثبات نظام بين الملل کمک مي کنند . ثالثا رژيم هاي بين المللي به وسيله عوامل مختلف که مهمترين آنها قدرت [4] است تغيير مي کنند . رژيم هاي بين المللي به مثابه تسهيلات بين المللي هستند که فرايند جهاني شدن را در زمينه هاي اقتصادي ، امنيتي ، سياسي ، فرهنگي ، اجتماعي ، حقوقي و اطلاع رساني ارتباطات تسريع مي بخشند . جهاني شدن بدون رژيم هاي بين المللي امکان پذير نيست . ( عسگر خاني ، 1383 ، 63 )

در نگاه اول شايد بسيار عادي به نظر برسد که دولتها رژيم هايي را ايجاد کرده اند تا تحويل نامه به هر نقطه از دنيا را تضمين نمايند و اينکه هواپيمايي بتواند به طور امن از يک کشور به کشور ديگر پرواز کند . مزاياي چنين رژيم هايي به اندازه اي آشکار و بديهي است که اگر چنين رژيم هايي وجود نداشتند غير عادي به نظر مي رسيد . به هر حال ، وجود چنين رژيم هايي وقتي جالبتر است که متوجه بشويم چه مباحثات و اختلاف نظرهايي زمان شکل گيري رژيم ها مي توانند با شکست روبرو شود . علت اين است که استفاده از رژيم ها براي پيشبرد هر چيز از کنترل تسليحات تا تقويت رفاه اقتصادي جهاني چنان سودمند است که دشواري ايجاد و حفظ رژيم ها نياز به توضيح پيدا مي کند . متاسفانه پاسخي که مورد توافق همگان باشد ، وجود ندارد . اگر چه کمتر کسي ترديد دارد که رژيم ها يکي از ويژگي هاي مهم نظام بين الملل معاصر نيست اما همانطور که در اين فصل خواهيم ديد ، نظريه پردازان حوزه روابط بين المللي در باره چگونگي و علت شکل گيري و تقويت رژيم ها نظرات بسيار متفاوتي دارند .

رژيم هاي بين المللي نقطه تمرکز تحقيقات عرصه روابط بين الملل براي چندين دهه بشمار مي رفت (Hasenclever, 1997 , 1 ) که در اين ميان دهه هاي مياني 1970 ،کانون آن محسوب مي شد . که حاصل آن رژيم هاي بين المللي در موضوعات متنوعي همچون دفاع ، تجارت ،سياستهاي پولي ، حقوق و سياست غذايي بود . گفته مي شود رژيم ها حاصل تلاش جامعه بين المللي براي گسترش وبط ترتيبات همکاري از طريق رسمي و يا غير رسمي است . که نتيجتا رژيم هاي بين المللي بعنوان (( اصول ، هنجارها ، قواعد ،آئين هاي تصميم گيري که انتظارات بازيگران در يک زمينه مشخص ، حول آن گرد هم مي آيند )) تعريف مي شوند .

بنا به گفته استفن کرانسر [5] (( رژيم هاي مرکب از متغيرهاي واسطه اي هستند [6] که ميان علت هاي اساسي از يکسو و نتايج و رفتارها از سوي ديگر ايستاده اند . )) . بنابر عقيده کرانسر ، هنجارها معيارهاي رفتاري و قواعد ، تجويزات و يا تحريمات عملي هستند .

هاپکينز و پو چالا ، نيز معتقدند که هر جا يک نظم و نسق و قاعده اي در رفتار وجود داشته باشد ، رژيم هم شکل مي گيرد . بر اساس اين تعريف نظريه رژيم ها مساوي با خود روابط بين المللي مي شود ، در ديدگاه مضيق نيز رژيم مساوي با قرار داد و توافقات چند جانبه مي شود و اين خود بدان معناست که رژيم اولا رسمي است و ثانيا مبتني بر اصول و توافقات رسمي است که کنش کشورها را در يک موضوع خاص تنظيم مي کند . بدين ترتيب رژيم ها مشخص مي کنند که رفتارهاي کشورها تا چه اندازه مجاز است .

بنا به تعريف کرانسر ، رژيم عبارت است از اصول ،هنجارها ، قواعد و ترتيبات تصميم گيري صريح يا ضمني که انتظارات بازيگران در يک حوزه عمومي حول آن همگرا مي شود . بنابراين هر رژيمي چهار عنصر دارد : 1 – اصول 2 – هنجارها 3 – قواعد 4 – رويه هاي تصميم گيري .

بدين ترتيب ، نظريه رژيم ها مطرح شد تا رفتارهاي همکاري جويانه را که در چهار چوب نهادهاي فراملي صورت مي گيرد ، توضيح دهد و نبود آنها در رفتار کشورها اثر گذار باشد [7] حال رژيم ها تحت چه شرايطي به وجود مي آيند ،پايدار مي مانند و فسخ مي شوند را در اين بخش بيشتر توضيح خواهيم داد .

 

گفتار اول : اهميت و جايگاه رژيم هاي بين المللي

اولين سؤال که در اين ارتباط که براي هر خواننده اي مطرح مي شود اين است که چرا نظريه پردازان روابط بين الملل شکل گيري رژيم ها را در دهه 1970 مورد توجه قرار دادند ؟ يک عامل ، آگاهي فراينده نسبت به اين مسئله بود که ايالات متحده حداقل در غرب ، نقش هژمون [8] را طي و بعد از جنگ جهاني دوم بازي کرده بود . ريشه اين کلمه يوناني و به معني رهبر است و استدلال اين بود که ايالات متحده قادر بود به علت برتري قدرت خود در نظام بين المللي اي نقش را ايفا کند . ايالات متحده در اين دوره به دليل جايگاه هژمونيک خود قادر بوده مجموعه پيچيده اي از رژيم هاي اقتصادي را در غرب ايجاد و تقويت کند .

رژيم ها نقش حياتي در رونق روز افزون اقتصاد [9] بعد از جنگ جهاني دوم بازي کرده بودند اگر چه در دهه 1970 ميلادي تا حدودي به خاطر موقعيت اقتصادي ژاپن و اروپا و تا اندازه اي به دليل سياستهاي ناموفق در ويتنام ، توانايي ايالات متحده در حفظ جايگاه هژمونيک خود مورد ترديد قرار گرفت بنابراين ، تعجبي ندارد که علاقه مندي به رژيم ها با اين تحولات همزمان شد . ( پيليس واسميت ، همان677- 678 )

سؤال ديگر اين است که آيا اصولا وجود رژيم هاي بين المللي تاثيري بر بهبود روابط ميان کشورها دارد يا خير ؟ضمن آنکه نحوه پاسخگويي به اين سؤال از آن جهت مهم است که در صورت مثبت يا منفي بودن پاسخ ، نحوه تجزيه و تحليل [10] مسائل بين المللي هم هم متفاوت خواهد شد .

نظريه رژيم هاي بين المللي در طيف آرمان گرايي [11] و لبراليسم قرار مي گيرد و شباهتهايي با آرمان گرايي کلاسيک دارد ،مطابق با نظريه اين نظريه قوانين و موازين حقوقي و نهادهاي بين المللي مي توانند رفتار کشورها را تحت تاثير قرار دهند . رژيم هاي بين المللي مي توانند از ميزان و شدت بي نظمي در روابط بين الملل بکاهند .

رژيم ها مکانيسمي براي القاي يک رفتار نهادمندند ( قانونمند ) در روابط بين الملل محسوب مي شوند . اولين متني که در مورد رژيم هاي بين المللي ارائه مي شد ويژه نامه (( سازمان بين المللي )) بود .

استفان کرانسر نيز کتابي به نام (( ريم هاي بين الملل )) منتشر کرد و اين نظريه به طور رسمي از اوايل دهه 80 در روابط بين المللي ظاهر شد و اما در واقع نظريه رژيم ها از نظرياتي است که از اواسط دهه 70 آغاز شد و در اوايل دهه 80 به عنوان يک نظريه جديد در روابط بين الملل مطرح شد . يکي از دلايل اين امر تولد نظريه نئورئاليسم [12] بود که خيلي به نقش سازمان ها و نهادهاي بين المللي اعتقادي نداشت و معتقد بود که نهاد هاي بين المللي نسبت به منافع ملي نقش چنداني ندارد و مربوط به توزيع قدرت مي باشند . از طرف ديگر ، نظريه آرمانگرا يا نظرات مختص نهادها يا سازمان هاي بين المللي هم نتوانستند ظهور نقش و يا تکامل سازمانهاي بين المللي را به خوبي توضيح دهند. همچنين اين نظريات بيشتر بر سازمان هاي رسمي تاکيد داشته و کمتر به رفتارهاي الگو مند فراتر از سازمان هاي رسمي بين المللي توجه مي نمود .www.Iran – emroze.be،2003 )(

نظريه رژيم ها تا اندازه اي به رفتارهاي الگومند در سطح بين الملل کمک نمود ولي بازهم در نهايت رفتارها را در حوزه خاص توضيح مي داد که خالي از اشکال نبود . بنابر اين مفهوم رژيم و بدنبال آن نظريه رژيم ها واکنشي به عدم رضايت از توضيح و تبيين نظم بين المللي بود . ( دهقان فيروز آبادي ، 84 ، 1383 ،35 )

بدين ترتيب تمام تمام مباحث مربوط به رژيم ها و شاخه هاي مطالعاتي آن توسط افرادي که پيرامون اين موضوع بحث کرده اند مورد بررسي قرار گرفتند و يکايک آنها بر اساس نسبت و نحوه نگرش خود به مسائل بين المللي و از زاويه ديد خود به اين سؤال پاسخ داده اند . به طور کلي مي توان اين گونه انديشه ها را پيرامون اهميت و فايده رژيم ها به سه گروه کلي تقسيم کرد که عبارتند از : ساختار گرايان [13] ، پيروان گروسيوس [14] ، ساختار گرايان تعديلي[15] .

ساختار گرايان رژيم ها را به عنوان متغير وابسته [16] بقدرت تلقي کرده ، پيروان گروسيوس از آن به عنوان متغير مستقل [17] و ميان اين دو واحد افراطي ساختار گرايان تعديلي آن را متغير ميانه ، دانسته که از طرفي وجود تاثير قدرت و منافع را بر رژيم قبول کرده و از طرفي ديگر معتقدند همان رژيم ها بر دستاوردها و نتايج و رفتارهابي بين المللي به نوبه خود تاثير مي گذارند ولذا در اين جا به نظر مي رسد لازم است به طور خلاصه ،ديدگاه هر يک از آنها در جهت تبين بيشتر موضوع مورد مطالعه قرار گيرد .

 

[1]Globali zation

[2]Inter national regimes

[3]Security

[4]power

[5]Sephen D . kranser

[6]Intervening variables

[7]رژيم اخص از همکاري بوده و از مصاديق همکاري محسوب مي شود .

[8]Hegemon

[9]Economic

[10]Analyse

[11]Idealism

[12] INTERNATIONAL

[13]Staructaralist

[14]Grotion Tradition

[15]Modiefiel structuralist

[16]Depedent variable

[17]Independent variable