مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

چکیده :

تاریخ بیهقی از جمله متون کمیابی است که با استفاده از شگردهای ادبی، هم به تاریخي مستند و هم به متنی خلاق بدل شده است. یکی از این شگردها بهره گیری از گفتگو در این اثر است. ابوالفضل بیهقی به طور استادانه ای گفتگوهای میان شخصیتها را به رشته تحریر كشيده است. همچنین کلام فخیم وی در میان گفتگوها به جلوه گري مي آغازد. در حقیقت، گفتگوهای تاریخ بیهقی از طرفی شخصیت گویندگان را بیان می کنند و از طرفی نحوه و نوع حوادث را برای خواننده ترسیم می نمایند و گاهی مواقع، عدم صدق پادشاه و کارگزاران حکومتی را نشان می دهند و زمانی از گفتگو به عنوان دام و تله، استفاده می کنند و گاهی اوقات از گفتگوها برای تملق و چاپلوسی بهره می گیرند.

گفتگوها گاهی نیز از اهداف گویندگان پرده برمی دارد مثلاً زمانی که امیر مسعود در خصوص حسنک وزیر با میمندی به گفتگو می پردازد، میمندی می داند که کار حسنک به پایان رسیده است و این درک در جملاتی که وی با خواجه عبدالغفار – پسرش – رد و بدل می کند خود را باز می نمایاند.

1-فصل اول

(كليات)

1-1-طرح مسئله :

به نظر می رسد که گفتگوهای تاریخ بیهقی مانند هر کتاب دیگر کلید گشایش بسیاری از مشکلات و بیانگر مسائل بسیاری از اوضاع اجتماعی، درباری و نظامی، ... باشد .

2-1-ضرورت و اهمیت موضوع :

همانطور که می دانیم تاریخ بیهقی از شاهكارهاي ادب فارسی به شمار می رود و در نوع خود بی نظیر می باشد. همچنان که شاهنامة فردوسی و مثنوی مولانا و گلستان و بوستان سعدی و دیگر آثار بزرگ پهنه ی ادبیات فارسی از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. در کنار این آثار سترگ، تاریخ بیهقی، حوادث و واقعيات روي داده در عصر غزنوي را مانند آيينه اي روشن در برابر ديدگان خوانندگان قرار می دهد و از جایگاه والایی برخوردار است و بدین منظور برآن هستیم جزئی از تاریخ بیهقی که گفتگو باشد به انجام برسانیم.

امید است تا علاقه مندان با مطالعه این پايان نامه، اهداف و نتایج حاصله از واقعیّات متقن این تاریخ را، در زندگی دنیوی نصب العین قرار داده و بهره كافي را برده باشند و راهگشایی باشد تا از علاقه مندان به پهنه ادبيات فارسي، شاهد پژوهشهاي كامل تري در اين خصوص باشيم.

3-1-پیشینه تحقيق :

قطعاً درباره تاریخ بیهقی مرحوم فیاض و استاد خطیب رهبر ونیز ديگران در یادنامه بیهقی داد سخن داده اند. اینک درصدد هستیم تا جزئی را (که گفتگو باشد) مورد توجه قرار دهیم.

4-1-اهداف تحقیق :

اهداف این تحقیق در یک یا دو مورد خلاصه نمی شود. از آن جایی که تاریخ بیهقی از بزرگترین سرمایه های زبان فارسی محسوب می شود و باید در مراقبت و حفاظت از آن بکوشیم و در شناسایی اش تلاش نمايیم، یکی از هدفهای این تحقیق ارج نهادن به هنر بزرگ بیهقی و توجه به سرمایه ی سترگ اوست. ثانیاً دست یافتن به اهداف قهرمانان تاریخ ساز اثر کم نظیر وی است. ثالثاً گفتگوها وقتی مورد دقت نظر واقع می شوند بیانگر شخصیت گویندگان نیز مي توانند باشند.

رابعاً در مواردی گفتگوها پرده از اغراض و اهداف گویندگان برداشته و چهره واقعی آنان را در برابر چشم خواننده آشکار می سازند، که چگونه در پس این گفتگوها و شنیده ها، توطئه ها بارور می شود یا ناکام می ماند .

5-1-سؤال اصلی تحقیق:

مضمون گفتگوهای تاریخ بیهقی چیست و این گفتگوها چه اهدافی را دنبال می کنند ؟

6-1-روش تحقیق :

زمانی که درانتخاب موضوع پايان نامه، موضوعات مختلفی پیش رو داشتم و به نتیجه ای نمی رسیدم، استاد فاضل و ادیب و راهنمای بنده جناب آقای دکتر امیر پور، گاه و بی گاه بنده را تحت ارشاد و راهنمایی قرار می دادند و عاقبت موضوع پیش رو را پیشنهاد کرد ند که در نوع خود جالب و متنوع بود و این، نقطه ی عطفی برای شروع کار شد. ابتدا با مراجعه به فرهنگهای مختلف فارسی و عربی و کتب مرتبط، تعریفی از گفتگو نوشته شد. سپس با انتخاب جلد اوّل تاریخ بیهقی دکتر خطیب رهبر ظرف مدت دو ماه گفتگو ها مشخص شد و از آن جایی که در رشته ادبيات فارسي شیوه گرد آوری اطلاعات کتابخانه ای بوده با مراجعه به کتابخانه های مرکزی و مقبرة الشعراء و رشدیّه تبریز از منابع گوناگون در خصوص موضوع بهره جستم. در ادامه شیوة کار بر این منوال بود که گفتگوهای تاریخ بيهقي و سایر مطالب مرتبط را فیش برداری کرده و بعد فیشها را برای بررسی بیشتر به استاد راهنما جناب آقای دکتر امیر پور ارائه کردم و پس از کسب نكته نظرات ایشان به تدوین پرداخته و پاک نویسی نمودم. توضیح اینکه، چون شخصیت پایه و اساس شکل گیری گفتگو است، واجب دانستیم که برای بهتر شناساندن افراد گفتگوها، شخصیتهای حائز اهمیت را معرفی نماییم تا از اطناب در پايان نامه اجتناب گردد. لذا مطالب نوشته شده در فصول مختلف دسته بندی گردید. در تنظیم محتوای گفتگوها و شخصیتها حروف الفبایی مد نظر نبوده، بلکه رتبه و مقام شخصیتها و ترتیب توالی صفحات مبنا است. گفتگوها در سه بخش تنظیم گردید، ابتدا جهت روشن شدن بهتر گفتگو ها خلاصه ای از آنها ترتیب داده شد. سپس متن گفتگوها از تاریخ بیهقی روی کاغذ پیاده گرديد و در ادامه كار با توجه به کهنگی زبان تاریخ بیهقی، اين اثر همواره نیازمند شرح و توضیح است. در نتيجه برای دستیابی سریع و آسان و استفاده ی مفید از پایان نامه، لغات و اصطلاحات در بخش سوم هر گفتگو مندرج گردید. لازم است متذكر شويم رسم الخط گفتگوها بر اساس نسخه دكتر خليل خطيب رهبر مي باشد. با لطف و عنایت خداوند در موعد مقرر پايان نامه برای دفاع تکمیل گردید.

7-1-مقدمه :

بی شک تاریخ بیهقی یکی از متون پر مغز و با محتوا و شیرین تاریخی به شمار می رود که نثر این کتاب از نظر ادبی، دارای اهمیت فوق العاده ای می باشد؛ به طوری که سالهاست که در کنار متونی مانند سیاست نامه ی خواجه نظام الملک و قابوس نامه ی عنصر المعالی کیکاووس، همواره در دانشگاه ها در مقاطع مختلف، تدریس می شود. بیهقی در مقام یک مورخ، هرگز اصول اخلاقی و انسانی را فراموش نمی کند و عیوب اخلاقی شخصیتهای تاریخ خود را بدون ترس و به دور از تعصب و رودر بایستی، بیان می کند. مثلاً از دهن بینی، عیّاشی و ظلم و ستم سلطان مسعود، سخن می گوید. از اشتباهات مسلم محاسباتی وی در راه دادن ترکمانان به مرزهای ایران و اتحاد با علی تگین در برانداختن برادرش – سلطان محمد – پرده بر می دارد یا بی باکانه از افرادی نظیر حاجب علی قریب و حسنک وزیر و آلتونتاش خوارزمشاه که مورد غضب سلطان مسعود قرار گرفته بودند، دفاع می کند. این موارد، خصوصیاتی هستند که نزد مورخان ایرانی به ندرت به چشم می خورد و به همین دلیل است که به جرأت می توان گفت، بیهقی حق بزرگی بر گردن ما دارد. از آن جایی که گفتگوهای اشخاص تاریخ بیهقی به عنوان تحقیقی مستقل، مورد توجه محققان ادبیات و دانشجویان قرار نگرفته است. به همين دليل نگارنده این سطور بر آن شد که موضوع گفتگو در تاریخ بیهقی را به عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد قراردهد. قبل از هر چیز لازم است که تعریفی از واژه گفتگو ذکر شود. لذا با مراجعه به منابع فارسی و عربی و دیگر کتب مرتبط، معنی و مفهوم گفتگو به شرح ذیل روشن شد:

الف ) – گفتگو ( اسم مصدر مرکّب) : مکالمت، مباحثه، مُجادله، گفت و شنود. ( لغت نامه )

ب) – گفتگو : قیل و قال، مباحثه، بحث، سخن، گپّ .( تاجیکی، 1385: فرهنگ فارسی تاجیکی) .

ج) – گفتگو : مکالمه، مُحادثه، تحدّ ُت، حوار، محاوَرَه، تَحاوُر، جَدَل، جِدال، مُجادله، مُحاجّه. (طبیبیان، 1386، فرهنگ فارسی – عربی فرزان )

آقای میر صادقی در کتاب عناصر داستان دربارة گفتگو چنین می نویسد : « گفتگو به معنای مکالمه و صحبت کردن با هم و مبادله ی افکار و عقاید است و در شعر، داستان، نمایشنامه و ... به کار برده می شود. صحبتی را که میان دو شخص یا بیشتر رد و بدل می شود، یا آزادانه در ذهن شخصیت واحدی در اثری ادبی ( داستان، نمایشنامه، شعر ....) پیش می آید. صحبتی را که در میان شخصیتها یا به طور گسترده تر، در افکار شخصیت واحدی در هر کار ادبی صورت می گیرد گفت و گو می نامند.» (میر صادقی، 1375 : 1466 )

در کتاب مجموعه مقالاتی در باب گفتگو چنین بیان شده : « دیالوگ در زبان یونانی عبارت از مکالمة بین افراد است. در زبان فرانسه، دیالوگ به معنی گفتگوی مستقیم بین دو یا چند مخاطب است. گفتگو خاص انسان است و فقط انسان می تواند نه تنها با دیگری ارتباط برقرار کند بلکه با او به سؤال و جواب بپردازد. برای انسان، زبان فقط وسیله ای برای ارتباط نیست بلکه انسانی به واسطه ی زبان به تفکّر و اندیشه دست می یابد و به کمک آن رفتار او شکل می گیرد. » ( امید، 1381 : 57 )

با مقایسه ی انسان با حیوانات دیگری می توان گفت که نطق و اندیشه اختصاص به انسان دارد و صرفاً انسان می تواند دست به انتخاب و تفکّر بزند. بدین لحاظ زبان در حیوانات صرفاً وسیله ای برای ارتباط است و آنها زبان همدیگر را بهتر می فهمند، امّا اینکه آیا انسان می تواند زبان حیوانات را درک کند و آیا آنرا بیاموزد ؟ به عقیده ی نگارنده درک زبان حیوانات نه تنها از عهده ی انسانهای معمولی خارج است بلکه دریافت زبان حیوانات از نوع فضیلت است نه علم اکتسابی که خداوند به هر کس که خواهد عطا می کند. چنانکه در تأیید همین مطلب در قرآن کریم در داستان حضرت سلیمان به وضوح بیان شده :

« وَوَرِثَ سُلَیْمان ُ داوُودَ وَ قالَ یا ایّها النّاسُ عُلِّمنا مَنطِقَ الطَّيرِ وَ اُوتينا مِنْ کُلِّ شَیءٍ اِنَّ هذا لَهُوَ الفَضْلُ المُبینُ : و سلیمان ( ع ) از حضرت داود ( ع) میراث یافت و گفت : ای مردم ما زبان پرندگان را تعلیم یافته ایم و از هر چیزی که به ما داده شده است. این همان فضل و بخشش آشکار است.» ( نمل: 16)

دو واژه ی حوار یا گفتگو و جَدَل یا مجادله در قرآن کریم نیز بیان شده است. قرآن واژه ی حوار را در موضعي در سورة کهف بکار برده است : « وَ کان َ لَهُ ثَمَرٌ فَقالَ لِصاحِبِه وَ هُوَ یُحاوِرُهُ اَنَا اَکثَرُ مِنكَ مالاً وَ اَعَزُّ نَفَراً : و این مرد که دو باغ میوه بسیار داشت با رفیق خود در مقام گفتگو مفاخرت برآمد و گفت : من از تو به دارایی بیشتر و از حیث خدم و حشم نیز عزیز تر و توانمندترم.» (كهف : 34)

و در آِيه 37 سوره ی کهف بدین صورت آمده است : «قال َ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ یُحاوِرُهُ اَکَفَرتَ بِالذَّی خَلَقَکَ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطفَهٍ ثُمَّ سَوَّیْکَ رَجُلاً : رفیق او در مقام گفتگو به او گفت : آیا به خدایی که نخست از خاک و بعد از نطفه تو را آفرید و آنگاه مردی کامل و آراسته خلقت ساخت کافر شدی ؟ »(كهف : 37)