ریواس

ریواس گیاهی است از تیره هفت‌بندان (Polygonaceae) بومی آسیا (به احتمال سیبری یا هیمالیا) که از سده شانزدهم در اروپا کشت می‌شد. نوشته‌ها حاکی از آن است که قبل از میلاد مسیح در چین به عنوان دارو مصرف می‌شد.

ریواس همچنین در دامنه بینالود و ارتفاعات البرز در شمال تهران روییده و بومیان با چیدن سنگ دور ساقه‌اش آنرا پرورانده و سبب بلندتر شدن ساقه‌اش می‌گردند. ریواس یكی از ره‌آورد‌های نیشابور است.

مصرف غذایی

غذاهای ایرانی

این گیاه در غذاهای ایرانی به صورت خام و پخته در سالاد و خورشت مورد مصرف دارد، اما به دو صورت کلی همراه با کوفته ریزه و رب و پیاز و صورت دیگر همراه با گوشت قرمه و سبزی نعناع و جفری طبخ می‌شود این خورشت‌ها مخصوص نواحی جنوبی البرز از جمله تهران و سمنان است که این گیاه در دامنه‌های البرز به طور وحشی رشد می‌کند. (رجوع شود به کتاب آشپزی رزا). با ریواس خوشاب و شربت نیز درست می‌كنند.

ارزش غذایی

ریواس دارای برخی عناصر نظیر پتاسیم - کلسیم است و از نظر ویتامینها نیز تا حدودی غنی است. دمبرگ ریواس که قسمت قابل استفاده آن است دارای مقداری اسیدهای آلی مانند اسید مالیک است که برای رفع عطش و ایجاد سهولت در هضم غذا مفید است. همچنین در طب سنتی ریواس برای دفع بعضی از باکتریهای مضر استفاده می‌شود. مصرف بیش از حد ریواس باعث کمبود کلسیم در بدن می‌شود.

مشخصات ظاهری

• ریشه: ریواس دارای یک ریشه معمولی است که یک تا دو متر در خاک رشد می‌کند. ریشه ریواس در مقابل سرما و یخبندان مقاوم است.

• ساقه: ریواس دارای دو نوع ساقه است. یکی ساقه زیرزمینی که به آن ریزوم می‌گویند. ریزوم پس از رشد گوشتی و چوبی می‌شود که از جوانه‌های آن، ساقه‌های هوایی و برگهای پهن بوجود می‌آید. نوع دوم ساقه در ریواس ساقه‌های هوایی است که تا حدود یک متر نیز رشد می‌کند.

• برگ: ریواس دارای برگهایی است که از جوانه جانبی ریزومها بوجود می‌آیند. برگها دارای پهنک نسبتاً پهن هستند. دمبرگ ریواس که قسمت خوراکی آن را تشکیل می‌دهد، گوشتی بوده و طول آن به بیش از نیم متر می‌رسد.

• گل: به تعداد زیاد و به صورت خوشه در انتهای ساقه اصلی ایجاد می‌گردد و گلها به رنگ سبز است و در اثر تلقیح بذر را تشکیل می‌دهند.

آب و هوای مناسب

ریواس از سبزی‌های فصل خنک است و دماهای پائین را تحمل می‌کند. برگها در دمای پائین صورتی یا قرمز و در دماهای بیش از سی درجه سانتیگراد سبز تیره است. ریواس در مناطق پر باران عملکرد بیشتری را دارد. در خاک‌های نرم و حاصلخیز و غنی از پتاسیم بهتر رشد می‌کند.

مهم‌ترین نواحی رویش ریواس در ایران، دامنه‌های کوه بینالود در شهرستان نیشابور، دامنه کوه‌های شهرستان شهربابک در کرمان و دامنه‌ کوه‌های البرز در شهرستان طالقان است.

تکثیر ریواس

این گیاه توسط دو روش غیر جنسی و بذر تکثیر می‌‌شود ولی چون گیاهان حاصل از بذرکاملاً متفاوت از گیاهان والدینی می‌‌باشند در واقع استفاده از گیاهانی که از جوانه‌های روی ریزوم حاصل می‌‌شوند، روش اصلی تکثیر آن می‌‌باشد که این گیاهان در اطراف گیاه اصلی قرار دارند. در اوایل بهار گیاهان جدا شده از گیاه مادری به صورت شیاری کشت می‌‌شود. فاصله مشت بین یک تا یک‌و‌نیم متر در نظر گرفته می‌‌شود و فاصله دو بوته ۶۰ تا ۹۰ سانتیمتر است.

کشت و داشت

وجین: اگر علف‌های هرز توسط ادوات مکانیکی حذف می‌گردند باید عمق کاشت ریزوم را در نظر گرفت و از ایجاد صدمه به آن اجتناب نمود.

کوددهی: کود دهی در طی فصل رشد صورت می‌گیرد.

حذف گلها: حذف غنچه و گل به محض ظهور ساقه گل دهنده صورت می‌گیرد و اینکار باعث می‌شود که در سالهای بعد رشد رویشی و دمبرگها با شدت بیشتری ادامه یابد چون گلدهی و تولید بذر، گیاه را ضعیف می‌سازد.

برداشت

برداشت ریواس از سال دوم کشت شروع می‌شود. علامت رسیدن محصول با بزرگ شدن پهنک برگ همراه است. ریواس برای مصرف تازه، هر هفته برداشت می‌شود.

آفات و بیماری‌ها

• زنگ ریواس
• کرم ریشه ریواس
• بیماریهای ویروسی که توسط ریزوم منتقل می‌شوند.

ریواس در علم

• تاکسونومی: گیاه ریواس بر حسب خویشاوندی با سایر گیاهان رده بندی می‌شود و جایگاه این گیاه از نظر رده بندی در سطح گونه مشخص می‌شود.
• کالبدشناسی: ساختمان داخلی گیاه ریواس مطالعه می‌شود.
• ریخت‌شناسی: تنوع ریختی گیاه ریواس مطالعه می‌شود. به عبارتی مطالعه تنوع ریختی گیاه ریواس باعث می‌شود تا بدانیم که با شرایط متفاوت در زیستگاههای مختلف سازگاری این گیاه چگونه صورت می‌گیرد.
• مورفوژنز: از ابتدای تشکیل سلول تخم ریواس تا بوجود آمدن سکل ریواس بررسی می‌شود.
• فیزیولوژی: نحوه کار و فعالیت گیاه ریواس از سطح اندامکهای درون سلول تا بافت‌ها، اندام‌ها و خود گیاه ریواس مطالعه می‌شود.
• سیتولوژی: به مطالعه درباره رشد، تولید مثل و رفتار سلول گیاه ریواس می‌پردازد.
• بوم‌شناسی: به مطالعه چگونگی سازش گیاه ریواس با محیط و ارتباط آنها با یکدیگر می‌پردازد.
• ژنتیک: چگونگی انتقال صفات وراثتی و عوامل انتقال دهنده و ساختار شیمیایی این عوامل را در گیاه ریواس بررسی می‌کند.