مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

برنامه ریزی جهانگردی پایدار

تعریف توسعه پایدار از دید كلان

حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی برای تعادل بخشیدن به حیات انسانها و دست یابی به توسعه پایدار و ارگانیك كه روند تكامل تمدن بشری را در پی خواهد داشت. از چنان اهمیتی برخوردار است كه یك بسیج عمومی، جهانی، دولتی و مردمی را می طلبد. مردم باید محیط های طبیعی و فرهنگی را به عنوان نهاد همبستگی معنوی در اجتماعات محلی خود تلقی كنند و بپذیرند كه همانگونه كه با انهدام و تخریب منابع طبیعی زندگی بشر به مخاطره می افكند، امروزه اهمیت حفاظت از محیط زیست كه میراث های طبیعی و فرهنگی در آن جای گرفته اند در تمامی كشورها بر همگان روشن است. (رضوانی، ۱۳۷۸، ص ۶۷)

۳ اصل اساسی پایداری عبارتند از:

پایداری زیست محیطی، بدین معنی كه توسعه با حفظ فرایندهای زیست محیطی، بیولوژیك و منابع ذیربط سازگار است.

پایداری عوامل فرهنگی و اجتماعی، بدین معنی كه توسعه موجب كنترل انسان بر زندگی خود می شود و توسعه با عوامل فرهنگی و ارزشی كه در این راه تحت تاثیر قرار می گیرند منافات ندارد و موجب تقویت هویت جامعه می گردد.

پایداری اقتصادی بدان معنی است كه توسعه از نظر اقتصادی با راندمانی بالا انجام شده، به گونه ای است كه نظارت و كنترل لازم بر منابع اعمال می شود و می توان آن را برای نسلهای آینده حفظ كرد. (پارسائیان و اعرابی، ۱۳۷۷، ص ۳۵۲)

در كنفرانس سازمان ملل در زمینه محیط زیست و توسعه، معروف به «اجلاس زمین» در ریودوژانیرو سال ۱۹۹۲، توسعه پایدار در بند ۲۱ دستور كاربه تصویب رسیده تشریح و تبیین شد. در حال حاضر توسعه پایدار به عنوان روشی تازه مطرح است كه جوامع می توانند به این وسیله درباره سطح زندگی، عدالت اجتماعی و حفظ منابع بیندیشند.

بعد از كنفرانس ریو در سال ۱۹۹۲، كمیته محیط زیست سازمان جهانی گردشگری فعالیت هایی را انجام داد و توسعه گردشگری پایدار به این شكل تعریف كرد:

توسعه گردشگری پایدار نیازهای گردشگران فعلی و مناطق میزبان را برآورده و شانس آیندگان را حفظ و تقویت می كند. توسعه گردشگری پایدار منجر به مدیریت منابع تمام مناطق به شیوه ای می شود كه نیازهای اقتصادی و اجتماعی و زیبایی شناسی را برآورده و تعامل فرهنگی، فرایندهای اكولوژیكی، تنوع حیات و سیستم های حمایت از حیات حفظ می شود.

در این تعریف توسعه پایدار به عنوان فعالیتی شناخته شده است كه نه تنها منابع طبیعی و فرهنگی را حفظ كند، بلكه ظرفیت آن را برای ایجاد درآمد و اشتغال افزایش دهد. برای دستیابی به موفقیت در یك جامعه، گردشگری به بهبود زندگی ساكنین و حفاظت از محیط زیست محلی، طبیعی و فرهنگی برنامه ریزی و مدیریت شود.

اهداف گردشگری پایدار به عنوان الگویی برای توسعه پایدار عبارتند از:

الف) اصلاح كیفیت زندگی جامعه میزبان

ب) تامین تجارب كیفی برای بازدیدگر

ج) حفاظت محیط زیست جامعه میزبان

تاكید بر كیفیت زندگی مبین آن است كه گردشگری پایدار از هدفهای محدود كمی رشد و كسب درآمدهای اقتصادی فراتر می رود. و مواردی مانند امنیت، حفظ ارزشهای فرهنگی، دسترسی به خدمات، مالكیت واحد مسكونی، داشتن اوقات فراغت، رفاه اقتصادی و مشاركت و اشتغال مطمئن را شامل می شود.

با این نگرش حفاظت از فرهنگ و ارزشهای فرهنگی و انسانی علاوه بر آنكه جنبه مهمی از توسعه پایدار محسوب می شود، برای حفاظت از محیط زیست نیز اهمیت اساسی دارد.

توسعه پایدار گردشگری دارای دو بعد اصلی حفاظت از محیط زیست و منابع گردشگری و میراث فرهنگی و یك مفهوم اساسی و كلیدی «ظرفیت پذیری» است. این ابعاد اصولاً در چارچوب ظرفیت پذیری و سنجش مرزهای آن در قالب تعیین خط مشی و برنامه ریزی های منسجم و یكپارچه محلی به اجرا در می آید.

ظرفیت پذیری (Carring capacity) دارای دو بعد اساسی است. كه یك بعد آن اجتماعی (Sociological carring capacity) و بعد دیگر آن اكولوژیكی (Ecological carring capacity) است.

و به طور كلی منظور از ظرفیت پذیری شامل موارد زیر است:

۱ چه تعدادی مسافر می تواند از یك مكان بازدید كند بدون اینكه آب و هوا محیط آلوده شوند بدون اینكه حیات وحش آسیب ببیند.

۲ ساكنان افراد محلی تحمل پذیرایی از چه تعداد گردشگر را دارند.

۳ چه تعدادی می توانند در یك مكان اقامت گزینند بدون اینكه شلوغی و هیاهو را احساس كنند.

۴ منابع آب، تاسیسات زیربنایی و روبنایی چه میزان جمعیت را پاسخگو هستند.

• خصوصیات گردشگری پایدار

۱ حفظ منابع به صورت پایدار

۲ بازاریابی و تبلیغات مناسب

۳ كاهش بیش از حد مصرف و اتلاف منابع

۴ حفظ تنوع

۵ استراتژیك بودن در برنامه ریزی

۶ حفاظت از نظام اقتصاد محلی برای حفظ محیط زیست

۷ مشاركت محلی مردم در برنامه ریزی

۸ مذاكره با افراد با نفوذ محلی

۹ انجام تحقیقات در جهت بهبود كیفیت خدمات

۱۰ آموزش نیروی انسانی ماهر

۱۱ كنترل و نظارت بر فعالیت های خدماتی و استفاده از تجارب دیگران

• توسعه پایدار و برنامه ریزی جهانگردی

توسعه در هر بعدی نیازمند برنامه ریزی می باشد و در واقع برنامه ریزی نقش مهم و كلیدی در توسعه اعم از اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایفا می كند. گرچه توجه به نقش برنامه ریزی در توسعه در كشورهای توسعه یافته دارای سابقه ای نسبتاً طولانی می باشد و این گونه كشورها به منظور دستیابی به یك توسعه پایدار همواره از برنامه ریزی علمی و دقیق بهره برده اند اما در كشورهای حال توسعه عموماً كمتر به این امر توجه كافی داشته اند.

به هر حال امروزه تمام كشورها اعم از توسعه یافته و در حال توسعه و حتی كشورهای عقب مانده نیز پذیرفته اند كه هر توسعه ای تنها با برنامه ریزی امكان پذیر است. این موضوع به خصوص در ارتباط با توسعه پایدار بیشتر اهمیت می یابد. توسعه گردشگری پایدار، به دلیل اهمیت آن و اثرات بالقوه مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی كه می تواند داشته باشد بدون برنامه ریزی امكان پذیر و دست یافتنی نخواهد بود.

به طور كلی برنامه ریزی قادر است تا نقش مهم و كلیدی در حل تضادهایی كه این توسعه می تواند ایجاد نماید، ایفا كند. توسعه گردشگری از یك سو می تواند اثرات و منافع مثبت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و زیست محیطی در جامعه گردشگرپذیر داشته باشد و از یك سوی دیگر دارای اثرات منفی در تمامی ابعاد و به خصوص در بعد زیست محیطی ایجاد نماید. ایجاد تعادل در این زمینه به گونه ای كه اثرات مثبت بیش از اثرات منفی باشند نیازمند اتخاذ سیاست گذاری اصولی از طریق فرایند برنامه ریزی می باشد. (خاكساری، ۱۳۸۲، ص ۵۲)

فرایند برنامه ریزی می تواند به منظور توسعه پایدار گردشگری در ابعاد زیر موثر واقع شود.

۱ همسو كردن توسعه گردشگری با سایر بخش های اقتصادی كشور

۲ برنامه ریزی، سازمان دهی و كنترل الگوهای كالبدی توسعه گردشگری

۳ حفاظت از منابع مهم و كمیاب طبیعی و زیست محیطی

۴ فراهم آوردن چارچوب مناسب جهت پیشرفت اقتصادی و مقاصد بازاریابی

با توجه به این مباحث می توان نتیجه گرفت كه در صورت فقدان یك فرایند برنامه ریزی، توسعه گردشگری می تواند ناكارآمد و ناهماهنگ با سایر بخش های اقتصادی و سازمان نیافته باشد كه منجر به ایجاد و یا تشدید اثرات منفی اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی فرهنگی گردد. (خاكساری، ۱۳۸۲، ص ۵۲)

• توسعه پایدار و گردشگری پایدار

فلسفه گردشگری پایدار نشات گرفته از توسعه پایدار می باشد و لذا با توجه به اینكه توسعه پایدار از اصول و مبانی پیشرفت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در جهان محسوب می شود و به دلیل نقشی كه گردشگری می تواند در این زمینه به خصوص در كشورهایی مانند ایران ایفا نماید، لزوم و ضرورت توجه به گردشگری پایدار حائز اهمیت فراوان می باشد.

در عین حال گردشگری پایدار نتیجه ضرورت و نیاز به پاسخگویی و مقابله با اثرات منفی این صنعت در كشورها و یا به طور مقاصد گردشگرپذیر می باشد.