مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

توسعه و ترويج فناوري اطلاعات در بخش کشاورزي

مقدمه

امروزه تکنولوژي اطلاعات در سطح بين المللي از جايگاه ويژه اي برخوردار است چرا که استفاده از اين نوع تکنولوژي جهان امروزي را بهم متصل كرده و نتيجه آن را مي توان دهکده جهاني دانست. شرايط و استاندارد زندگي افراد و گروههائي از اين جوامع که از تکنولوژي اطلاعات بهره مند هستند به سرعت در حال تغيير به سمت تکامل است. به جرات مي توان اذعان داشت که در دنياي کنوني هيچ بخشي از زندگي فردي و اجتماعي از تاثيرات IT بي بهره نمانده است، از مسائل بسيار کوچک زندگي خصوصي يک فرد، بخش کوچکي از يک مرحله توليد، تصميمات مربوط به مصرف کننده و نهايتاً مسائل بسيار پيچيده حاکم بر تجارت و اقتصاد بين المللي.

بخش کشاورزي نيز همچون ساير بخش هاي اقتصادي از حيطه نفوذ IT بي بهره نبوده و امروزه کشاورزان در کشور هاي پيشرفته و حتي کشاورزان در برخي از کشورهاي در حال توسعه در جنبه هاي مختلف شخصي، اجتماعي و به ويژه در امور توليدات کشاورزي از تکنولوژي اطلاعات استفاده مي کنند. با توجه به شرايط حاکم بر بخش کشاورزي، سهم IT در اين بخش به طور نسبي از ساير بخش هاي اقتصادي همچون تجارت، صنعت و خدمات كمتر است (حدود 3/1 درصد). جهت گيري دولتها در کشورهاي مختلف به سمتي است که بخش کشاورزي را به سمت يک کشاورزي علمي و بهره مند از دانش فني روز سوق دهند که باعث افزايش سهم IT در سالهاي آتي خواهد شد.

 

تکنولوژي اطلاعات و بخش کشاورزي

اهميت IT را معمولاً مي توان به دو زير گروه تقسيم كرد:

·وسيله اي مستقيم براي افزايش بهره وري بخش کشاورزي

·مساعدت غير مستقيم به فرايند توليد و بهره وري از طريق تقويت کشاورزان در راستاي اتخاذ تصميمات منطقي و علمي.

کشاورزي علمي در کشورهاي پيشرفته، تکنولوژي اطلاعات را به طور گسترده اي جهت افزايش توليد و بهره وري به خدمت گرفته است. روشهاي کنترل از راه دور با بکار گيري تکنولوژي ماهواره اي و سيستم اطلاعات جغرافيايي در سطح وسيع استفاده مي شوند. همچنين به کاربرد IT در مديريت محصولات کشاورزي، اطلاعات آب و هوائي جغرافيايي سوق دهي بازار محصولات به سمت کارائي، مديريت منابع آب زيرزميني، کنترل آفات و بيماريها، اطلاعات مربوط به عرضه، تقاضا و قيمت محصولات در سطوح بين المللي، اطلاعات فيزيکي مربوط به خاک، منابع آب، بارندگي و ... مي توان اشاره كرد.

برخي چالشهاي فراروي جامعه جهاني

مشکلات اساسي که امروزه در سطح ملي و يا بين المللي مطرح هستند عبارتند از:

1. جمعيت کره زمين به سرعت در حال افزايش است و شواهد زيادي مبني بر بحران غذايي عمدتاً در کشورهاي توسعه نيافته و يا در حال توسعه وجود دارد.

2. حتي قدرتهاي بزرگ اقتصادي در برقراري موازنه بين توليدات کشاورزي و نيازهاي فزاينده جامعه جهاني با مشکل مواجهند.

3. اقتصاد و سياست در کشورهاي مختلف، به ميزان زيادي به مسئله تعادل، عرضه و تقاضاي محصولات کشاورزي به ويژه مواد غذايي بستگي دارد.

4. علي رغم جمع آوري گسترده آمار و اطلاعات در زمينه هاي مختلف، نگهداري، تجزيه و تحليل دقيق و به کار گيري علمي آن در بسياري از کشورها از کارائي لازم برخوردار نيست.

5. پيش بيني دقيق و سريع آب و هوائي، بارش و همچنين پيش بيني متغير هاي مربوط به بازار محصولات کشاورزي همچون عرضه، تقاضا، قيمت، توليد و بهره وري محصولات مختلف امکان پذير نمي باشد.

به دليل فراهم نبودن تمام زير بناهاي لازم در مناطق روستائي، توسعه IT نمي تواند از رشدي معادل رشد آن در مناطق پيشرفته و شهري برخوردار باشد

 

موفقيت هاي کشور هندوستان در زمينه IT

تکنولوژي اطلاعات و صنايع خدماتي وابسته به آن يکي از بخش هاي با رشد سريع در اقتصاد هند طي سالهاي اخير بوده است. نرخ رشد صادرات در اين بخش، بالاي 50 درصد و نرخ رشد در کل صنعت IT بالاي 40 درصد است. تکنولوژي اطلاعات با رشد چشمگير خود در سالهاي اخير به عنوان موتور محرکه اقتصادي کشور هندوستان نقش ويژه اي را در توسعه اقتصادي اين کشور به خود اختصاص داده است. عمده اين تحولات و رشد ايجاد شده در زمينه فنآوري اطلاعات در ده سال گذشته اتفاق افتاده است که در همين دهه کشور هند به عضويت در سازمان تجارت جهاني در آمده است. بخش خدمات مربوط به فنآوري اطلاعات در سالهاي آينده با سرعت و رشد بالاتري توسعه خواهد يافت چرا که فرصت هاي جديدي مانند خدمات مديريتي و مشاوره اي، ارتباطات و مراقبت هاي پزشکي نيازمند به فنآوري اطلاعات، توسعه خواهند يافت. مهمترين استفاده کنندگان از تکنولوژي اطلاعات در هندوستان مراکز و موسسات دولتي، دانشگاهها و مراکز تحقيقاتي، بانک ها و موسسات مالي و اعتباري، صنعت و از همه مهمتر بخش توزيع و بازاريابي هستند.

توسعه IT در هر کشوري نيازمند برنامه ريزي جامع براي آموزش نيروي انساني متخصص و کارآمد است. اين نياز طي سالهاي گذشته به خوبي در کشور هندوستان شناسائي و به آن پاسخ منطقي داده شده است. توجه به ظرفيت سازي براي توسعه نيروي انساني لازم در کنار هزينه پائين نيروي کار در اين کشور به عنوان دو مزيت اصلي هندوستان در سطح بين المللي به حساب مي آيد. در کنار اين نيروي انساني مجرب و ارزان نبايد اهميت مهارت خوب متخصصين هندي در زبان انگليسي را ناديده گرفت.

هندوستان پس از کشور ايالات متحده آمريکا از نظر تعداد نيروي کار متخصص و مجرب در زمينه IT در رتبه اول قرار دارد. در سال 2001 ميلادي 340000 نفر در حال کار کردن در بخش نرم افزار و صنايع خدماتي مربوطه بوده اند و بنا به پيش بيني وزارت فنآوري اطلاعات هند، اين کشور در سال 2008 نياز به 2200000 نفر متخصص با کيفيت بالا پيدا خواهد کرد كه خود اثباتي است بر اين واقعيت که اين بخش با چه سرعتي در حال رشد بوده و توسعه نيروي انساني تا چه حد مي تواند زمينه ساز توسعه آن باشد.

 

تکنولوژي اطلاعات و بخش کشاورزي در هندوستان

کشور هندوستان از سال 1994 به عضويت در سازمان تجارت جهانی درآمد، لذا اين کشور در راستاي تحقق اهداف و دستورالعمل هاي اين سازمان محدوديت زدائي وآزاد سازي اقتصادي را شروع کرد. شواهد و مطالعات زيادي که توسط اساتيد، محققين و مراکز تحقيقاتي اين کشور انجام شده است به خوبي نشان مي دهد که اقتصاد هند به ويژه اقتصاد کشاورزي آن به طرز شگرفي دچار تحول و تکامل شده و در اغلب زمينه ها با رشد بيشتري نسبت به دوره قبل از عضويت در WTO توسعه پيدا کرده است. پس از عضويت در WTO تحولات چشمگيري در توسعه فنآوري اطلاعات اتفاق افتاده است که اين خود برگرفته از نياز آزادسازي و جهاني سازي به فنآوري اطلاعات به حساب مي آيد.

توسعه IT در هر کشوري نيازمند برنامه ريزي جامع براي آموزش نيروي انساني متخصص و کارآمد است

بخش کشاورزي نيز متاثر از فرايند جهاني سازي اقتصاد هند، به سرعت در حال تحول و توسعه است و نياز به توسعه IT در اين بخش نيز در سالهاي اخير به شدت احساس گرديده است. مهمترين نيازهاي اطلاعاتي جامعه کشاورزي هندوستان به شرح زير است :

1. اطلاعاتي که درک مناسب فضاي جديد ايجاد شده پس از پيوستن به WTO را براي کشاورزان، مديران و حتي محققين و دانشمندان فراهم سازند.

2. اطلاعاتي که کشاورزان و حتي محققين را در تحليل نقاط قوت و ضعف و اتخاذ بهترين تصميمات ممکن ياري كند .

3. سيستم اطلاعاتي که زمينه فعاليتهاي گروهي (تعاوني) و کسب منافع مشترک را فراهم سازد.

4. اطلاعات مربوط به معرفي و ايجاد فرصت هاي جديد فرآوري جامعه کشاورزي.

5. سيستم هاي اطلاعاتي کنترل و بازبيني عملکرد گذشته و فراهم سازي در زمينه انجام اصلاحات و تکميل آن.

کشاورزان هندوستان در سالهاي آينده نيز، به مراتب بيش از گذشته نيازمند مقررات زدائي متاثر از اصول حاکم بر سازمان تجارت جهاني خواهد بود، لذا توسعه بيشتر و گسترده تر فنآوري اطلاعات در کشاورزي هند راه موفقيت اين کشور در بازارهاي جهاني محصولات کشاورزي و حفظ و توسعه قدرت رقابتي اين کشور خواهد بود (قابل ذکر است که بخش کشاورزي در هندوستان به عنوان مهمترين منبع ايجاد درآمد ملي و همچنين ايجاد اشتغال است).

پيشرفت هاي کشور هندوستان در بحث آموزش نيروي انساني متخصص مورد نياز بخش کشاورزي، اهميت و توجه ويژه دولت به تحقيقات کشاورزي، زمينه هاي جذب متخصصين کشاورزي در امور مربوط به IT و بالعکس، توسعه بخش خصوص و رقابت بالاي شرکتهاي خدماتي IT و بسياري موارد ديگر مي تواند نويد بخش كشاورزي پويا در آينده اي نزديک باشد.

 

 

 

محدوديتهاي توسعه IT در بخش کشاورزي هندوستان

به دليل فراهم نبودن تمام زير بناهاي لازم در مناطق روستائي، توسعه IT نمي تواند از رشدي معادل رشد آن در مناطق پيشرفته و شهري برخوردار باشد. برخي از موانع ساختاري براي توسعه IT در روستاهاي کشور هند به شرح زير است:

هندوستان پس از کشور آمريکا از نظر تعداد نيروي کار متخصص و مجرب در زمينه IT در رتبه اول قرار دارد

1. کم سوادي و بي سوادي جامعه روستائي، به ويژه فقر سواد روستائيان در زمينه IT (حدود3-2 درصد کشاورزان از دانش لازم جهت به کار گيري IT بهره مند هستند).

2. وجود زبانهاي مختلف در ايالت ها و مناطق مختلف به طوري که برنامه ريزي ملي و حتي منطقه اي را با مشکل مواجه مي كند.

3. فقر خدمات زير بنايي در مناطق روستائي همانند: آب، برق و راه هاي روستائي.

4. پراکندگي زياد روستاها و فاصله زياد از مناطق شهري نسبتاً توسعه يافته.

5. مشکلات موجود جهت اتصال برخي از روستاها به شبکه جهاني اينترنت.

6. فراهم نبودن گزينه هاي ديگري جهت توليد و پراکنش اطلاعات.

7. عدم حمايت موثر موسسات مالي اعتباري کشاورزای در زمينه توسعه IT.

ترديدي نيست که ايران همانند هند بايستي خود را آماده حذف مقررات زائد نماید

علي رغم وجود موانع و مشکلات اشاره شده در فوق، نتايج تحقيقات صورت گرفته نشان دهنده اين است که هم دولت و هم بخش خصوصي هند در تلاش براي يافتن راه حلهاي منطقي براي تسريع فرايند توسعه IT در بخش کشاورزي هستند. توسعه تکنولوژي هاي با صفحات قابل لمس، آماده سازي و ارائه اطلاعات به زبان هاي بومي و محلي، فعال سازي و تقويت کيوسک هاي اطلاع رساني با ارائه مدل هايي جهت اقتصادي کردن آنها، آموزش کشاورزان و مروجين کشاورزي با تاکيد به جوانان روستائي از جمله گزينه هايي مي باشند كه مورد تاكيد هستند.

 

 

 

برخي نوآوريهايIT دربخش کشاورزي هند

کشور هندوستان به عنوان يکي از قطبهاي مهم فنآوري اطلاعات در دنيا مطرح است. کاربرد فنآوري اطلاعات نه تنها در بخش هاي خدمات، صنعت بلکه در بخش کشاورزي نيز آغاز شده است. بررسي تحقيقات و مطالعات انجام شده در مطالعات اقتصادي مربوط به يک دهه گذشته، نشان مي دهد که طرح ها و پروژه هاي زيادي براي نهادينه کردن IT در ايالت هاي مختلف اجرا شده است كه دو نمونه از آنها مورد بررسي قرار مي گيرد.

الف) جمع آوري الکترونيکي محصولات لبني

در سالهاي اخير کميته ملي توسعه محصولات لبني يک حرکت، به شکل تعاوني آغاز کرده که عمدتاً متمرکز بر جمع آوري الکترونيکي شير، از کشاورزان بوده است كه باعث افزايش قابل توجهي در توليد اين محصول شده است. براي اين منظور حدود 2500 نقطه روستائي انتخاب گرديده که در هر روستا اين طرح به صورت تعاوني منطقه اي در حال اجر است. تعداد کشاورزاني که محصول شير توليدي خود را به تعاوني منطقه اي خود مي فروشند بين 100 تا 1000 نفر نوسان دارد و ميزان شير جمع آوري شده در هر روز حدود 1000 تا 10000 ليتر برآورد شده است.

ب) جي ياندوت: کيوسک هاي اطلاع رساني روستائي

هدف از اين پروژه دسترسي روستائيان فقير به دانش و اطلاعات مورد نياز با حداقل سرمايه گذاري است، در سال 2000 ميلادي در ناحيه دهار در ايالت مادهيا پرادش در مرکز هند به اجرا درآمده است. جمعيت اين ناحيه 107 ميليون نفر بوده که 60 درصد آنها زير خط فقر زندگي مي کردند. اين پروژه ابتدا با راه اندازي کيوسک هاي اطلاع رساني اينترنتي در 5 بلوک به اجرا درآمد و بعداً نيز 11 نقطه روستائي جديد به آن اضافه شد.

 

درسهايي که ميتوان از تجربه IT هندوستان آموخت

نقاط مشترک زيادي بين ساختار بخش کشاورزي در ايران و هندوستان وجود دارد . در ايران نيز کشاورزان از سطح سواد پاييني برخوردارند، همچنين امکانات و منابع سرمايه اي لازم در اختيار کشاورزان قرار نمي گيرد. سيستم آمار و اطلاعات کشاورزي ايران مربوط به سالهاي بسيار قبل است وپاسخگوي نياز روز جامعه کشاورزي نيست. البته بايد اذعان داشت که خوشبختانه يکي از مزيت هاي ايران، فراهم بودن برخي از زير ساخت ها براي توسعه IT در مناطق روستائي است همانند: اتصال اغلب روستاها به شبکه برق سراسري و راههاي ارتباطي.

اگرچه کشور هندوستان يک دهه تجربه عضويت در WT0 را به همراه دارد ولي ايران در آستانه عضويت دائم است لذا مي توان به خوبي از تجربه يک دهه عضويت اين کشور درس گرفت و نيازهاي بخش کشاورزي را تحت سناريوي جديد جهاني شدن مورد تجزيه و تحليل و ارزيابي قرار داد. ترديدي نيست که ايران همانند هند بايستي خود را آماده مقررات زدائي كند. در سناريوي جهاني شدن کشاورزي، تعرفه هاي موجود در بازار محصولات کشاورزي رفته رفته کاهش پيدا کرده و موانع غير تعرفه اي هم به تدريج حذف مي شوند. سوبسيد نهاده هاي کشاورزي و نيز سوبسيدهاي صادراتي به حداقل ممکن رسيده و در بلند مدت حذف خواهند شد همچنين بخش کشاورزي ايران بايستي با بخش کشاورزي کشورهاي عضو WT0 که تعداد آنها نزديک به 150 کشور است رقابت كند.

در شرايط فرآروي ما، در صورتي کشاورزان توان رقابت با کشاورزان ساير کشورها را خواهند داشت که بتوانند هزينه توليد خود را کاهش و بهره وري توليد را افزايش دهند و توليد کاملاً اقتصادي داشته باشند، و اين ميسر نخواهد بود مگر اينکه جامعه کشاورزي ما اعم از کشاورزان، محققين، مروجين و همه دست اندرکاران بخش کشاورزي به دانش فني جديد و اطلاعات به روز علمي مجهز گردند و اين جز با توسعه فنآوري اطلاعات (IT) تقريباً غير ممکن است.

توسعه IT در بخش کشاورزي به زمان نسبتاً طولاني در مقايسه با ساير بخش هاي اقتصادي نياز دارد. لذا در توسعه آن بايستي مرحله به مرحله و طي يک برنامه ريزي بلند مدت کار را دنبال کرد. فراهم سازي زير ساختهاي لازم سخت افزاري و نرم افزاري، توسعه نيروي انساني کارآمد متناسب با نياز روز بخش کشاورزي و تلاش براي معرفي اهميت IT به کشاورزان از جمله اهداف اساسي در اين زمينه مي توانند باشند.

 

برخي موانع ساختاري توسعه کشاورزي ايران و نقش IT در کاهش آنها

1ـ ترويج يافته هاي علمي بخش کشاورزي

آنچه به عنوان يک مانع اساسي توسعه کشاورزي ايران احساس مي شود اين است که نتايج به دست آمده از طرح ها و پروژه هاي تحقيقاتي، به جامعه هدف که همان کشاورزان باشند به خوبي منتقل نشده است. لذا در اين زمينه تسهيل ارتباطات محققين و اساتيد دانشگاهها با مروجين کشاورزي بسيار حائز اهميت است. همچنين افزايش سطح علمي مروجين کشاورزي و انتخاب مروجين علاقمند به مسائل آموزشي و ترويجي ضروري است.

 

2ـ بازار محصولات و نهاده هاي کشاورزي

يک بازار در صورتي از کارائي لازم برخوردار خواهد بود كه محصول توليدي کشاورزي را به قيمت رقابتي و عادلانه خريداري و به قيمت عادلانه به مصرف کننده برساند. همچنين در يک بازار کارا نقش واسطه ها كم شده و توليد کننده قسمت اعظم قيمت پرداخت شده توسط مصرف کننده را دريافت مي كند و بقيه افزايش قيمت نيز ارزش افزوده ايجاد شده در فرآيند بازار ناشي از ارائه خدمات جديد بر روي محصول است. نگاهي به بازار فروش محصولات کشاورزي مويد اين است که اغلب بازار محصولات از کارائي لازم برخوردار نمي باشند. همچنين در بازار نهاده ها، کارائي به مفهوم اين است که کشاورز بتواند تمام نهاده هاي مورد نياز خود را در زمان مورد نياز و با هزينه واقعي دريافت کند. متاسفانه اغلب کشاورزان نهاده هاي لازم مانند کود، سم، ماشين آلات، وام ها و اعتبارات و ... را به موقع و با هزينه واقعي دريافت نمي كند. اگرچه عوامل متعددي مي توانند عدم کارائي بازار را ايجاد کنند ولي به نظر مي رسد که مهمترين آنها عدم وجود اطلاعات کافي همانند بازارهاي هدف، قيمت محصول در بازارهاي مختلف، عرضه و تقاضاي محصول در زمانها و مکانهاي مختلف، قيمت نهاده هاي کشاورزي و ... است.

 

3ـ توزيع اعتبارات کشاورزي

اعتبارات کشاورزي همواره به عنوان پشتوانه توليد، نقش موثري در افزايش توليد و بهره وري ايفا مي كند. بيشتر کشاورزاني که نيازمند اعتبارات ارزان و به موقع هستند، از وضعيت مالي خوبي برخوردار نيستند که اصطلاحاً به آنها خرده مالک گفته مي شود. مهمترين مسئله در خصوص وام هاي کشاورزي شايد زمان دريافت وام باشد که معمولاً زمانهاي کاشت و داشت محصولات کشاورزي است چرا که کشاورزان اکثر هزينه ها را در اين فاصله زماني متحمل مي شوند. نگاهي به وضعيت اعتبارات کشاورزي در ايران مويد اين است که بسياري از زارعين با مشکل اساسي مواجهند و لذا نظام اعتبارات کشاورزي بايستي تلاش نمايد تا به نيازهاي منطقي کشاورزان پاسخ دهد. بوروکراسي پيچيده موجود براي دريافت وام به شدت هزينه هاي پنهان دريافت وام را بالا مي برد و لذا اغلب اوقات، کشاورز را مجبور به گرفتن وام هاي با بهره هاي ظاهري بيشتر از سود جويان و ربا خواران مي كند. به نظر مي رسد که عدم وجود اطلاعات کافي مورد نياز، کشاورزان را از دريافت ارزان( با بهره مناسب) بي بهره مي سازد. اطلاعاتي از قبيل بانکهائي که اعتبارات را به بخش کشاورزي مي دهند، نوع وام، وثيقه مورد نياز، بهره وام، مدت وام، زمان درخواست وام، نحوه درخواست، زمان پاسخگوئي و ... در اغلب نقاط روستائي به کشاورزان منتقل نمي شود.

 

4ـ مهاجرت نخبگان و جوانان روستائي

متاسفانه بايد گفت که کشاورزان عمدتا افراد با سنين بالا هستند و جوانان و به ويژه تحصيل کردگان روستائي ترجيح مي دهند تا براي يافتن شغل مناسب و سودآور به مناطق شهري عزيمت نمايند. مشکل کم سوادي و يا بي سوادي کشاورزان از يک طرف و مهاجرت افراد جوان و تحصيل کرده به شهرها از طرف ديگر، يکي از موانع ساختاري بر سر راه ترويج يافته هاي علمي است.

 

5ـ پائين بودن بهره وري

مقايسه نسبي بين بهره وري توليدات کشاورزي بين کشور ايران و کشورهاي پيشرفته نشان دهنده بهره وري كمتر در ايران است. به نظر مي رسد که پائين بودن بهره وري ناشي از موانع اشاره شده فوق و حتي موانع ديگري که در اينجا به آن نپرداختيم باشد. نگاهي به رشد بهره وري ملي سال هاي گذشته نيز مويد آن است که بهره وری يا با نرخ رشد کم و يا حتي در مواردي با نرخ رشد منفي مواجه بوده است، لذا در میابیم که موانع موجود موانعی هستند که ما به طور ساختاري با آنها مواجه ایم و موفقيت هاي چنداني در رفع آنها نداشته ایم.

موارد پنج گانه اي که تحت عنوان موانع ساختاري بخش کشاورزي به آنها پرداخته شد نشان مي دهد عليرغم شناسايي اين موانع به وسيله محققين عزم جدي براي رفع اين موانع تا کنون شکل نگرفته است و موانع به صورت ساختاري و ريشه اي سبب عدم توسعه بخش کشاورزي نيز شده اند . توسعه بخش کشاورزي مستلزم رفع و يا حداقل کاهش اين موانع است و به نظر مي رسد ريشه بيشتر اين معضلات و موانع ساختاري در فقر اطلاعاتي و يا پراکنش نامناسب اطلاعات موجود باشند و لذا آماده سازي و توزيع مناسب اطلاعات مي تواند به رفع موانع کمک اساسي کند.

بنابراين تکنولوژي اطلاعات در صورتي که طي يک برنامه ريزي بلند مدت و هدفمند در کشور مطرح شود مي تواند با کاهش موانع ساختاري فرآوري بخش کشاورزي ايران، زمينه را براي توسعه اين بخش فراهم سازد.

 

منبع

http://www.iran-india-scienceedu.com