مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه 

فصل اول:كليات

1-1 بيان مسئله

1-2 اهداف تحقيق

1-3 سوالات تحقي

1-4 فرضيات تحقيق

1-5 روش تحقيق .

1-6 محدوديتهاي تحقيق

فصل دوم:تاريخ سياسي ساسانيان

فصل سوم:ظروف

3-1 مشخصات كلي ظروف دوره ساساني 

3-1-1 شكل ظروف

3-1-2 تكنيك ساخت ظروف

3-1-3 تكنيك تزيينات ظروف

3-1-4 تزيينات ظروف و گاهنگاري آنها

3-2 ظروف مفرغي.

3-2-1 بشقابها

3-2-2 سيني ها

3-2-3 كاسه ه

3-2-4 ابريق ها

3-2-5 گلدانها..

3-3 نتيجه گيري فصل

فصل چهارم:پيكره ها

4-1 مشخصات كلي پيكره سازي دوره ساساني.......................................................

4-2 پيكره هاي مفرغي...............................................................................................

4-3 نتيجه گيري فصل...............................................................................................

فصل پنجم:مسكوكات............................................................................................

5-1 مشخصات كلي سكه هاي دوره ساساني...........................................................

5-2 سكه هاي مفرغي................................................................................................

5-3 نتيجه گيري فصل...............................................................................................

فصل ششم:نتيجه گيري كلي و پيشنهادات......................................................

6-1 نتيجه گيري كلي..................................................................................................

6-2 پيشنهادات.........................................................................................................

پيوست....................................................................................................................

منابع و مآخذ ........................................................................................................

چكيده انگليسي.....................................................................................................

 

فهرست جدول ها

عنوان صفحه

3-1-1 جدول جنبه نمادين برخي از نقوش ظروف فلزي دوره ساساني ................

3-1-2 جدول طبقه بندي و گاهنگاري ظروف فلزي دوره ساساني .......................

3-2-1 جدول مشخصات ظروف مفرغي مورد مطالعه ...........................................

4-2-1 جدول مشخصات پيكره هاي مفرغي مورد مطالعه......................................

5-2-1 جدول مشخصات سكه هاي مفرغي مورد مطالعه ......................................

5-2-2 جدول تاجهاي پادشاهان ساساني بر روي سكه ها ...................................

 فهرست شكلها

عنوان صفحه

3-2-2-1-1 شكل سيني مفرغي كاخ.........................................................................

3-2-2-1-2 شكل كاخ بازسازي شده از روي تصوير سيني مفرغي.......................

3-2-2-2-1 شكل سيني مفرغي با نقوش انساني......................................................

4-2-2-3-1 شكل سيني مفرغي با نقوش گياهي......................................................

3-2-4-1-1 شكل ابريق مفرغي...............................................................................

4-1-1 شكل نيم ستون با نيم تنه گچي ...................................................................

4-2-1-1 شكل تاج پادشاهان ساساني ...................................................................

4-2-1-3-1 شكل تاج پيروز اول و خسرو دوم .....................................................

4-2-1-4-1 شكل تاج يزدگرد دوم و بلاش بر روي سكه ها ..................................

4-2-3-1-1 شكل پايه تخت مفرغي.........................................................................

5-2-1-1 شكل تاجها و آتشدانهاي سكه هاي اردشير اول ....................................

5-2-2-1 شكل تاجها و آتشدانهاي سكه هاي شاپور اول ....................................

5-2-3-1 شكل تاجها و آتشدانهاي سكه هاي بهرام اول ......................................

5-2-5-1 شكل تاجها و آتشدانهاي سكه هاي نرسي .............................................

5-2-6-1 شكل تاجها و آتشدانهاي سكه هاي هرمز دوم........................................

5-2-7-1 شكل تاجها و آتشدانهاي سكه هاي شاپور دوم .....................................

5-2-8-1 شكل تاجها و آتشدانهاي سكه هاي شاپور سوم ....................................

5-2-9-1 شكل تاجها و آتشدانهاي سكه هاي بهرام چهارم ..................................

5-2-10-1 شكل تاجها و آتشدانهاي سكه هاي يزدگرد اول...................................

5-2-11-1 شكل تاجها و آتشدانهاي سكه هاي پيروز ...........................................

5-2-12-1 شكل تاجها و آتشدانهاي سكه هاي قباد اول.........................................

5-2-13-1 شكل تاجها و آتشدانهاي سكه هاي خسرو اول ...................................

5-2-14-1 شكل تاجها و آتشدانهاي سكه هاي خسرو دوم ..................................

5-2-15-1 شكل تاجها و آتشدانهاي سكه هاي يزدگرد سوم ................................

 

 

مقدمه :

 

يکي از درخشانترين دوره هاي تاريخ فرهنگ و تمدن ايران از نظر ترويج هنرهاي گوناگون، دوره ساساني است. دوره طولاني جهانداري ساسانيان (652-224م) که خود را وارث شيوه و منشي جهانداري هخامنشيان مي دانستند، از پادشاهي اردشير اول آغاز گرديده و با ظهور اسلام و شکست يزدگرد سوم پايان گرفته است.

هنر اين دوره داراي ويژگيهاي درباري، رسمي و مذهبي مي باشد. تاثيرات مذهب در فرهنگ و هنر از آغاز تا پايان دوره کاملاً نمايان است.

دوره ساساني نه تنها تضمين کننده ي تداوم خلاقيتهاي گذشته بوده بلکه با نوآوريهاي هنري خود سهم مهمي در عرصه جهاني ايفا کرده است. جامعه و تمدن ساساني ضمن نگاه به گذشته و بي تفاوت نبودن بر جريانهاي فرهنگي روز به دليل وسعت شاهنشاهي ساساني که از سرحدات گرجستان و ارمنستان تا سواحل خليج فارس و درياي عمان و از سواحل سند تا روز فرات گسترده بود، ضمن پذيرش جريانهاي متفاوت فرهنگي، عناصر فرهنگي آنها را منطبق با نيازها و سنتهاي ملي خود تغيير شکل و محتوا مي دهد و تبديل به محصول فرهنگي نويني مي کند.

با انقراض اين شاهنشاهي، سنت هنري آن دوره پايان نمي پذيرد، بلکه خلافت بني اميه وبني عباس را تحت تاثير شديد افکار و عقايد هنري خود قرار مي دهد و تا نواحي دوردست اقيانوس اطلس و اقيانوس آرام و امپراتوري عظيم روم شرق نيز نفوذ مي کند.

در دوره ساساني بدليل وسعت شاهنشاهي که برگستره وسيعي از جهان قديم فرمانروايي مي کرد، شاهد تنوع فرهنگي و اقليمي و هنرهاي رايج هستيم، هنرهاي همچون معماري، فلزکاري، مهرسازي، گچ بري، پارچه بافي، سکه زني و غيره، هر يک از اين هنرها به اوج شکوفايي خود رسيده بوده اند که امروزه بر آثار باقي مانده قابل مشاهده است.

يکي از اين هنرها که به اوج شکوفايي خود رسيده بود هنر و صنعت فلزکاري است. اشياء فراواني از فلزهاي گوناگون همچون طلا، نقره، مفرغ و غيره ساخته شده است. اين اشياء از ظروف گرفته تازيورآلات، مسکوکات، ادوات جنگي و پيکره ها و ...

در حال حاضر بسياري از اين آثار ارزشمند در موزه هاي معروف جهان همچون موزه لوور، بريتانيا، ارميتاژ، متروپولتين و همچنين مجموعه هاي خصوصي نگهداري مي شوند.

امروزه به اشياء ساخته شده از طلا و نقره بخصوص ظروف، مسکوکات توجه فراواني شده است و مطالعات جامع و کاملي از جنبه هاي مختلف بر روي اين آثار توسط پژوهشگران ايراني و خارجي صورت گرفته که بصورت مقالات و کتابهاي متعدد منتشر گرديده است.

ولي متاسفانه به اشياء مفرغي اين دوره اهميت چنداني داده نشده است.

در دوره ساساني اشياء فراواني از مفرغ ساخته شده است که از اين ميان مي توان به ادوات جنگي، زيورآلات ظروف، پيکره ها، قلاب کمرها و مسکوکات اشاره نمود که هر کدام از آنها داراي اهميت و زيبايي خاص به خود مي باشند.

بدليل اينکه مطالعه و بررسي همگي آثار مفرغي اين دوره، بخاطر گستردگي در اين رساله ميسر نمي باشد. بنابراين در اين رساله سعي بر آن شده است که مجموعه از اين آثار را که شامل ظروف، پيکره ها و مسکوکات مي باشد را مورد بررسي و مطالعه قرار داده و با تفکيک و معرفي آثار به تحليل و مقايسه تطبيقي با ساير آثار اين دوره پرداخته شود.

اميد است مطالب اين تحقيق گاهي کوچک باشد در جهت شناخت و معرفي هنر مفرغ کاري اين دوره بخصوص اواخر دوره ساساني و اوايل اسلام .

 

فصل اول : کليات

 

1-1 بيان مسئله

1-2 اهداف تحقيق

1-3 سوالات تحقيق

1-4 فرضيات تحقيق

1-5 محدوديت تحقيق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1 بيان مسئله :

از آنجا که کشور ایران در صنعت فلز کاری از پیشینه ای بسیار غنی برخوردار است از کهن ترین زمان تا زمان حاضر جایگاه خاص خود را در زندگی بشر حفظ کرده است لازم است این هنر و صنعت از زوایای مختلف مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد ، به خصوص دوره ساسانی که حلقه اتصال دوران باستان با دوره اسلامی می باشد و معمولا این دوره تاثیر فراوانی بر هنر دوره اسلامی به خصوص فلز کاری گذاشته است

در اين رساله به بررسي مجموعه اي از اشياء مفرغي که شامل ظروف، پيکره ها و مسکوکات مي باشد مي پردازد.

از اين مجموعه تعداد 24 عدد مربوط به ظروف و 17 عدد مربوط به پيکره هاو 44 عدد مربوط به مسکوکات مي باشد.تا کنون بررسی و مطالعه چندانی بر روی این اشیاء صورت نگرفته است و حتی برخی از این اشیا که در موزه های ایران نگه داری می شود برای نخستین بار توسط نگارنده این رساله مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد.

بررسي تکنيک ساخت، تزئيات و گاهنگاري اين اشياء، قدمي کوچک در راه شناخت هنر و صنعت فلزکاري بخصوص مفرغ کاري اواخر دوره ساساني و اوايل اسلامي است.

امید است این تحقیق سرآغازی باشد برای تحقیقات بعدی و کمکی باشد به مطالعات صورت گرفته.

 

1-2 اهداف تحقيق :

اين تحقيق داراي چندين هدف مي باشد. اين اهداف عبارتند از :

1) معرفي و مورد توجه قرار دادن اين آثار است، چون تاکنون بطور همه جانبه و يکجا اين آثار مورد معرفي و مطالعه قرار نگرفته اند و با توجه به تعداد و اهميت اين اشياء نيازمند بررسي و مطالعه مي باشد.

2) بررسی از دیدگاه تاریخ هنر، سبک شناسی و گاه نگاری اشیاء مورد مطالعه.

3) روشن نمودن ويژگيها و مشخصات هنر مفرغ کاري دوره ساساني است.

4) طبقه بندي آثار از لحاظ شکل و خصوصيات ظاهري (فرم شناسي) و انجام مطالعات تطبيقي آثار مورد مطالعه

5) در صدد پاسخگويي به سوالاتي که در اين رساله براي ما مطرح شده است.

 

1-3 سوالات تحقيق :

1) آثار مورد مطالعه بر چه تاريخي از دوره ساساني(اوایل ، اواسط ، اواخر) تعلق دارند؟

2) تکنيک ساخت آثار مورد مطالعه بر چه صورت است؟

3) تکنيک تزئينات آثار مورد مطالعه بر چه صورت است؟

 

1-4 فرضيات تحقيق :

1- برخي از آثار مورد مطالعه به اوايل دوره ساساني و بخش اعظمي از آنها به اواخر دوره ساساني و اوايل اسلام تعلق دارند.

2- تکنيک ساخت ظروف بصورت چکش کاري و قالب گيري مي باشد مجسمه ها بصورت ريخته گري و مسکوکات بصورت چکش زني مي باشد.

1- تکنيک تزئينات آثار بصورت کنده کاري، حکاکي و برجسته کاري مي باشد.

 

1-5 روش تحقيق :

براي انجام اين تحقيق بر ترتيب زير عمل گرديد:

1- مطالعات کتابخانه ايي: استفاده از کتب و نشريات فارسي و لاتين و جمع آوري اطلاعات در اين زمينه.

2- مستند نگاري: با مراجعه به موزه هايي که اشياء مورد مطالعه در آنجا موجود بود، آثار شناسايي و از آنها عکس تهيه گرديد و اطلاعات مربوط به آنها جمع آوري گرديد.

3- بررسي و مطالعه اشياء: اشياء مورد مطالعه به چند دسته طبقه بندي گرديد و از لحاظ گونه شناسي، فرم شناسي بر تکنيک ساختار و تزئينات و گاهنکاري مورد بررسي و مطالعه قرار گرفته و همه آثار در هر فصل بصورت جداگانه آورده شده است.

 

1-6 محدوديت تحقيق :

اين پژوهش مانند ساير تحقيق ها با محدوديت هايي مواجه بود. بدليل اينکه طيف وسيعي از آثار در موزه هاي خارجي از کشور و مجموعه هاي خصوصي قرار داشتند و دسترسي بر آنها امکانپذير نبود، باعث گرديد که بر اطلاعاتي که از اينگونه آثار در کتب و نشريات چاپ گرديده بود اکتفا شود که متاسفانه برخي از اطلاعات در کتب ذکر نگرديده بود.

 

 

 

 

فصل دوم:

 

تاريخ سياسي ساسانيان
2-1 تاريخ سياسي ساسانيان:

 

سلسله ساساني با پيروزي اردشير اول پسر بابک، براردوان پنجم، شاه اشکاني در قرن سوم ميلادي بنيان گذاشته شد. اردشير در سال 244 ميلادي در جنگي که در هرمزگان درگرفت، اردوان پنجم را شکست داد و او را به قتل رسانيد و اين مقدمه آغاز دوره حکمراني بلند مدت بر غرب و آسياي مرکزي توسط شاهنشاهي ساسانيان بود. جنگلهاي ايران و روم که از دوره اردشير آغاز شده بود در دوران شاپور اور (272-241م) ادامه مي يابد. در سال 242 م روميان لشکرکشي عظيمي به سوريه کردند که امپراتور گرديان سوم فرماندهي لشکر را بر عهده داشت. ساسانيان در سال 244م بر آنها پيروز شدند. بعد از آن شاپور در طي چندين لشکرکشي توانست روميان را که تحت فرماندهي شخصي والدين بود، در حال 260 م شکست دهد و او را به اسارت بگيرد. واقعه به اسارت گرفتن يک امپراتوري رومي که براي تاريخ آن زمان بي نظير بود، روي نقش برجسته هاي ساساني بر ثبت رسيده است و شاپور خود را بعنوان پادشاه ايرانيان و غير ايرانيان معرفي نموده است. نکته مهم ديگر در زندگي شاپور اول، برخورد او با ماني بنيانگذار مانويت است.

در دوران بهرام دوم (293-276م) پسر بهرام اول (276-273م)، درگيريهاي با روم دوباره آغاز مي گردد. روميان در دوره حکومت امپراتور کاروس توانستند تيسفون را بگيرند و صلحي بين ايران و روم منعقد گرديد. در سال 293 م بعد از مرگ بهرام دوم، پسرش بهرام سوم فقط چهارده ماه حکومت کرد و سپس بوسيله نرسي از سلطنت برکنار شد. نرسي در جنگي که بين ايران و روم در سال 297م رخ داد شکست نابود کننده اي خورد. شاهنشاه ساساني مجبور به صلح شد و پنج ايالت ارمنستان را تسليم روميان کردند.

بعد از مرگ نرسي در سال 302 م پسرش هرمز دوم(309-302م) و سپس، پسر او که در واقع يک بچه بود ولي بعدها به بزرگترين فرمانرواي ساساني تبديل شد، به حکومت رسيد. او شاهزاده شاپور بود که با عنوان شاپور دوم 70 سال (379-309م) حکومت کرد. دوران او يکي از دوران موفق و باثبات بود در دوره حکومت وي، ساسانيان دوباره بقدرتي بزرگ در شرق کهن تبديل شدند.

بهرام پنجم (بهرام گور) موفق شد با حمايت شاه حيره به حکومت برسد. (438-421م) ماجراجويي ها، حيله ها و هوشياري هاي وي در جنگهاي عليه اقوام بيابانگرد در شرق عليه بيزانس و ماجراهاي عاشقانه و شکارش، بازتاب فناپذير وي در ادبيات فارسي- عربي و در نقاشي و مينياتور و نيز روي تصاوير ظروف معروف ساساني با نقش شکار حفظ کرده اند.

دوران حکومت پيروز (484-459م) زياد موفقيت آميز نبود. پيروز بر عليه هپتالي ها (465م) وار جنگ شد. در جريان اين جنگ (469م) همراه با پسرش قباد در بيکاري در گرگان اسير آنان شد پيروز از جمله مي بايست متعهد پرداخت خراج هنگفت شود و پسرش قباد بايد تا انجام اين کار در اسارت هپتالي بماند پيروز در سال 484 م در جنگ باهتپالي ها کشته شد.

قباد اول توانست در سال 488 م با کمک هپتالي ها و با دخالت مرز مهر بر تخت سلطنت جلوس کنند. قباد اول دوره حکومت کرد دوره اول بعد از 9 سال سلطنت (497-488م) بخاطر گرديدن بردين مزدک از کاربر کنار شد و دومين دوره حکومت خود را (531-499) به کمک پادشاه هتپالي بدست آورد.

او قباد بهمراه پسر کوچکش خسرو اول توانست مزدک را به قتل برساند و بسياري از مزدکيان را قتل و عام نمايد. به حکومت رسيدن خسرو اول (579-531 م) که در تاريخ لقب انوشيروان داده شده است، نقطه اوج مجددي را در تاريخ ساساني ايجاد مي کند.

اين فرمانروا ساختار حکومتي جديدي بوجود آورد و بيش از همه، قواي نظامي، اشراف و امور مالياتي را دوباره سازماندهي کرد. خسرو کوشيد مجدداً آرامش و نظم را برقرار نمايد.

خسرو اول در پايان دوره سلطنتش موفق مي شود، قدرت ايران را براي نخستين بار در جنوب عربستان ثبت کند. در دوران خسرو دوم يا خسرو پرويز (628-590م) قلمرو ايران بزرگترين وسعت را پيدا مي کند شاهنشاهي ساساني در زمان خسرو دوم تانيل و درياي مديترانه بسط يافته بود، وسعتي که قبلاً در دوره هخامنشيان در زمان حکومت داريوش کبير بدست آورده بود.

يزدگرد سوم (651-632م) که 16-15 سال داشت ، بعد از مدتي موق شد بعنوان آخرين پادشاه ساساني به سلطنت برسد.[1]

در سال 636 م اعراب به ايران حمله مي کند و در جنگي که بنام قادسيه نام مي گيرد رستم فرخزاد فرمانده جنگ ايران کشته شد و درفش معروف ساساني بدست اعراب افتاد و در سال 637 م تيسفون پايتخت ساسانيان بدون مقاومت زياد تسخير شد. در سال 642 آخرين جنگاور نهاوند رخ داد که پس از سه روز با پيروزي اعراب خاتمه يافت و در سال بعد همدان تصرف شد. از آنجا نخست آذربايجان، کرمان و در طول سالهاي بعد تمام ايران تسخير گرديد.

تنها در گرگان و مازندران دو استان در کنار درياي مازندران ، سلسله ابومي حاکم توانست بيشتر از صدسال مقاومت کند.

در سال 51/650 م اعراب سرانجام به خراسان نفوذ کردند، يزدگرد به مرو فرار کرد و سپس او حدود 52/651 م در نزديکي رود مرغاب کشته شد. اين ديگر واقعاً پايان شاهنشاهي ساساني بود .

 

فصل سوم

3-1 مشخصات کلي ظروف فلزي دوره ساساني

3-1-1 شکل ظروف

3-1-2 تکنيک ساخت ظروف

3-1-3 تکنيک تزئينات ظروف

3-1-4 تزئينات ظروف و گاهنگاري آنها

3-2 ظروف مفرغي

3-2-1 بشقابها

3-2-2 سيني ها

3-2-3 کاسه ها

3-2-4 ابريق ها

3-2-5 گلدانها

3-3 نتيجه گيري

 

3-1 مشخصات کلي ظروف فلزي دوره ساساني :

 

3-1-1 شکل ظروف: تقسيمات مختلفي بر روي شکل ظروف ساساني و تزئيات روي آنها صورت گرفته است .

1- بشقابها: از جمله معمول ترين گونه هاي ظروف ساساني، بشقابهاي مدور با پايه گرد کوتاه هستند که بطور ميانگين، حدود 25 سانتي متر قطر دارند.

موضوع تزئينات آنها بيشتر صحنه شکار توسط شاه مي باشد.

2- کاسه ها: استادان فلزکار دوره ساساني، کاسه هايي متعدد با شکل هاي گوناگون خلق کرده اند. کاسه هاي نيم کروي عميق با قطر 22-20 سانتي متر که داخل آنها، با استفاده از نيم تنه هاي انساني در قاب مدور، تزئين گشته اند و مربوط به دوران اوليه ساساني مي باشند.[2]

«نوع ديگر کاسه هاي نيم کروي، معمولاً داراي قطري 14-12 سانتي متر مي باشند تزئينات سطح بيروني آنها بصورت نقش برجسته است، گاهي نمايشگر صحنه هاي روايتي مي باشند. اين نوع کاسه ها بر اواخر دوره ساساني نسبت داده شده اند.»[3]

نوع ديگر کاسه هاي اين دوره، کاسه هايي با پايه بلند (به ارتفاع 10-7) با سطح خارجي شياردار مي باشد، شکلي که از روم و بيرانس ملهم شده است.

اينوع کاسه ها شبيه بشقابها هستند، اما عميق تر بوده و برپايه مخروطي شکل بلندي قرار گرفته اند.[4]

«قطر استاندارد کاسه هاي پايه دار معمولاً 18-15 سانتي متر و عمق آنها معمولاً بين 9-7- سانتي متر مي باشد با توجه بر خصوصياتي که اين نوع کاسه ها دارند، احتمالاً مخصوص نگهداري مواد غذايي سفت هستد. (البته مي تواند به عنوان نگهداري ميوه استفاده نمود.)

اين نوع کاسه ها در اواخر دوره ساساني، از آلياژهاي قلع و روي توليد مي شده است.»[5]

کاسه هاي بيضي شکل (قايقي، کشکولي) دسته عظيم و رايج، از ظروف فلزي ساساني را تشکيل مي دهند. ظروفي که از لحاز وزني سبک و در شکل تزئينات در مقايسه با ديگر ظروف ساساني، ساده هستند.

«پيرآميه(Pierre Amiet) با بررسي هاي که بر روي ظرف بيضي شکل که از حفاريهاي شوش به سرپرستي دمرگان (De Morgan) بدست آمده، انجام داده است، عقيده داشت که اين ظروف به احتمال زياد توسط افرادي از طبقه پايين تر اشراف و يا مقامات اداري دولت ساساني سفارش داده شده اند و به عنوان کارهاي هنري کوچک، هرگز محلي که در آنجا ساخته شده اند را ترک نکرده اند.»[6]

ظروف بيضي شکل، بصورت متقارن و موزون مي باشد که طول کاسه ها تقريباً دوبرابر عرض آن بوده، اندازه متوسط طول آنها 22 سانتي متر و عرض آنها 11 سانتي متر و محدوده وزني آنها از 200 گرم تا 500 گرم مي باشد.

عمق کاسه ها در قسمت مياني آنها، معمولاً به يک پنجم طول آن مي رسد. لبه ي ظروف معمولاً گرد و عمودي مي باشد. هيچ يک از کاسه هاي بيضي شکل، داراي دسته يا پايه نمي باشد.

نوع ديگري از کاسه هاي بيضي شکل وجود دارد که بصورت دالبري هستند و داراي پايه بيضي شکل و طرحهاي تزئيني در سطح بيروني و يا داخلي مي باشد.»[7]

کاسه هاي بيضي شکل، پيشينه اي در مجموعه آثار ظروف فلزي خاورميانه ندارد.

ظروف مفرغي قايقي شکل مکشوفه از قصر ابونصر، ظروف نقره اي مکشوفه از استخر و تل مليان در جنوب ايران که از حفاريهاي علمي کشف گرديده اند و همچنين ظروف نقره اي قايقي شکل که از غارقوري قلعه در کرمانشاه کشف گرديده با اشکال گربه سانان و حواصيل تزئين شده اند و با بررسيهاي علمي و تکنيکي (متالوگرافي و آناليز عنصري، رديابي نسبت ايزوتوپهاي سرب و روشهاي تزئيني) که بر روي آنها صورت گرفته است، تاريخ اواخر دوره ساساني را القاء مي کند. [8]

همچنين کتيبه ها و بن مايه هاي تزئيني بر روي اين نوع کاسه ها، شواهدي است براي تاريخگذاري بعد از اواسط دوره ساساني.

نمونه هاي اواخر دوره ساساني و اوايل اسلامي اين کاسه ها، از آلياژ مفرغ با قطع بالا (سفيد روي) و به تقليد از نمونه هاي نقره اي ساخته شده و نادر هستند. [9]

3- گلدانها:گلدانهای ساسانی دارای بدنه ای به شکل گلابی با کف مدور و گاهی دارای یک پایه کوتاه هستند در بعضی از گلدانها يک نوار برجسته يا يک رديف برجستگي مرواريد مانند، گردن را از بدنه ظرف جدا مي سازد. ارتفاع گلدانها معمولاً 18-17 سانتي متر و وزن آنها بين 750-450 گرم مي باشد.»[10] گلدانها داراي تاريخ اواخر ساساني مي باشد.[11]

4- ابريق ها: ظروفي هستند با بدنه گلابي شکل و گردن باريک و پايه، دسته بلند و با آبريزي به شکل مقار و همچنين داراي يک نوار برجسته در پايين گردن و در بالاي پايه مي باشد.

«ابريق ها احتمالاً از دنياي رومي به فهرست ظروف ساساني وارد شده اند. ادامه ساخت اين گونه ظروف را (البته با اندکي تغييرات در شکل شان) مي توان در ابتداي دوره اسلامي مشاهده نمود.»[12]

4-رتيونها(تکوک): «در فرهنگ يونان رتيون به ظروفي اطلاق مي شود که قسمت بالاي آن به شکل قدح و بخشي پاييني آن به سر يا نيم تنه حيواني و به ندرت بر نيم تنه انسان متصل مي گردد.»[13]

رتيونهاي دوره ساساني تداوم توليد ريتون کهن ايراني است که به شکل حيوان کامل مي باشد که احتمالاً بصورت شاخ تغيير شکل يافته و ساخت آنها تا دوره اسلامي اثبات شده است.[14]

 

3-1-2 تکنيک ساخت ظروف :

 

اربلي (J.A.Orobeli) و ترور (K.V.Trever) با بررسيهايي که انجام داده اند معتقدند که ساخت ظروف نقره اي ساساني بر اساس سه روش زير مي باشد:

1- چکش کاري (Hammering): ظروف بوسيله وارد کردن ضربه هاي مکرر چکش به ورقه ريخته گري فلزي بريده شده، با استفاده از قالب هاي محدب، شکل داده مي شد و سپس بوسيله روشهاي مختلف تزئين مي شده است.

2- ريخته گري (Casting): ابتدا، مدل يا قالب ظرف را از موم مي ساختند و سپس قالب را در محفظه اي مملو از خاک رس بسيار نرم يا ماسه قرار مي دادند و فلز مذاب را در آن مي ريختند، حرارت فلز مذاب، موم را ذوب مي کرد و شي بعد از انجماد پرداخت مي شد.

3- تکنيک دو پوسته (Double Shell): اين تکنيک شامل ظروفي هستند که سطح خارجي بدون تزئين چکش کاري شده و سطح داخلي چکش کاري و سپس تزئين شده است. اين دو سطح به وسيله لحيم کردن يا به وسيله خم کردن لبه‌هاي سطح خارجي به طرف داخل و چکش کاري آنها روي سطح داخلي با يکديگر محکم مي شوند.»[15]

 

[1] - شيب مان، تاريخ شاهنشاهي ساساني، 1383، صص79-26 به تناوب

[2] - گانتر؛ فلزکاري ايران در دوران هخامنشي، اشکاني، ساساني، 1383، ص36-35

[3]- Harper," Le Vaisselle en Metal" , 1993,P.105

[4] - گانتر؛فلزکاري ايران در دوران هخامنشي، اشکاني، ساساني،1383،ص36

[5]- Harper ,"Le Vaisselle en Metal", 1993, P.104-105

[6]- Amiet,"Orfevreie Sassanide au Musee du Louver", 1970, p.51-53

[7]- Harper , "Boat Sheped Bowls of the Sasanian Period", 1988, P.331-338

[8] - رحيمي، بررسي تکنيکي و تعيين اصالت مجموعه اشياء نقره اي غارقوري قلعه، 1380، ص68-34

 

[9] - Harper ," Boat Sheped Bowls of the Sasanian Period", 1988, P.340

[10]-Harper," Le Vaisselle en Metal" 1993, P.101-102

[11] -گانتر؛ فلزکاري ايران در دوران هخامنشي، اشکاني، ساساني، 1383، ص39

[12] -گانتر، فلزکاري ايران در دوره هخامنشي، اشکاني، ساساني، 1383، ص38

[13] - فيروزمندي، ماد- هخامنشي- اشکاني- ساساني، 1381، ص79

[14] - گانتر؛ فلزکاري ايران در دوران هخامنشي ، اشکاني، ساساني، 1383،ص39

[15]- Orbeli & Trerer , Sasanidski Metal , 1935 , P.120-121