مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

مرکز دانلود تحقیق رايگان دانش آموزان و فروش آنلاين انواع مقالات، پروژه های دانشجويی،جزوات دانشگاهی، خلاصه کتاب، كارورزی و کارآموزی، طرح لایه باز کارت ویزیت، تراکت مشاغل و...(توجه: اگر شما نویسنده یا پدیدآورنده اثر هستید در صورت عدم رضایت از نمایش اثر خود به منظور حذف اثر از سایت به پشتیبانی پیام دهید)

نمونه سوالات کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور (سوالات تخصصی)

نمونه سوالات کارشناسی دانشگاه پیام نور (سوالات تخصصی)

نمونه سوالات دانشگاه پيام نور (سوالات عمومی)

کارآموزی و کارورزی

مقالات رشته حسابداری و اقتصاد

مقالات علوم اجتماعی و جامعه شناسی

مقالات روانشناسی و علوم تربیتی

مقالات فقهی و حقوق

مقالات تاریخ- جغرافی

مقالات دینی و مذهبی

مقالات علوم سیاسی

مقالات مدیریت و سازمان

مقالات پزشکی - مامایی- میکروبیولوژی

مقالات صنعت- معماری- کشاورزی-برق

مقالات ریاضی- فیزیک- شیمی

مقالات کامپیوتر و شبکه

مقالات ادبیات- هنر - گرافیک

اقدام پژوهی و گزارش تخصصی معلمان

پاورپوئینت و بروشورر آماده

طرح توجیهی کارآفرینی

آمار سایت

آمار بازدید

  • بازدید امروز : 231
  • بازدید دیروز : 2206
  • بازدید کل : 13041894

مقاله27-بررسي روند توسعه فيزيكي شهر سرابله130ص


مقاله27-بررسي روند توسعه فيزيكي شهر سرابله130ص

فهرست مطالب

 

عنوان

صفحه

فصل اول: كليات تحقيق

 

1-1- بيان مسئله ............... ...

2

1-2- اهداف و انگيزه تحقيق ...... ....

4

1-3- سؤالات و فرضيات تحقيق ...... ..

4

1-4- پيشينه تحقيق ... ........

5

1-5- روش و مراحل تحقيق ...... ..

6

1-6- روش جمع آوري اطلاعات ..

7

1-7- تنگناها و محدوديت هاي تحقيق .... ...

7

فصل دوم: مطالعات نظري

 

مقدمه

9

2-1- تعريف و مفهوم شهر در ايران .. .......

10

2-2- مفهوم فضا ............................................................................................................................

11

2-3- مفهوم توسعه ........................................................................................................................

12

2-4- نظريه رشد و شناخت بهتر ...................................................................................................

12

2-4-1- نظريه انقلاب شهري ........................................................................................................

12

2-4-2- نظريه ساخت شهر به صورت دواير متمركز ....................................................................

13

2-4-3- نظريه توسعه شعاعي (ساخت قطاعي) ............................................................................

14

2-4-4- نظريه شهرهاي نامتمركز ..................................................................................................

15

2-4-5- نظريه مكان مركزي ..........................................................................................................

16

2-5- مطالعه توسعه فيزيكي شهرهاي جهاني ................................................................................

19

2-5-1- مفهوم مادر شهرها ...........................................................................................................

19

2-5-2- توسعه فيزيكي ناموزون مادر شهرها................................................................................

19

2-5-3- علل توسعه ناموزون ماد شهرها .......................................................................................

20

2-5-4- نتايج توسعه ناموزون مادر شهرها ....................................................................................

20

2-6- عوامل مؤثر در توسعه فيزيكي شهرها ..................................................................................

21

2-6-1- عوامل محيطي و طبيعي ...................................................................................................

21

2-6-2- عوامل فرهنگي و اجتماعي ..............................................................................................

22

2-6-3- عوامل اقتصادي و سياسي ................................................................................................

23

2-7- برنامه ريزي توسعه شهري ...................................................................................................

24

2-7-1- برنامه ريزي آمايش سرزمين ............................................................................................

24

2-7-2- طرح هاي كالبدي منطقه اي ............................................................................................

26

2-7-3- طرح هاي جامع ناحيه اي ................................................................................................

27

2-7-4- طرح هاي جامع شهري ...................................................................................................

29

2-7-5- طرح هاي تفصيلي ...........................................................................................................

30

2-7-6- طرح هاي هادي شهر .......................................................................................................

30

2-8- حوزه نفوذ ............................................................................................................................

31

فصل سوم: ويژگيهاي جغرافيايي- اجتماعي و اقتصادي شهر سرابله

 

مقدمه

35

3-1- خصوصيات جغرافيايي و طبيعي شهر ..................................................................................

36

3-1-1- موقعيت جغرافيايي شهر و اطراف آن ..............................................................................

36

3-1-2- توپوگرافي و شيب در محدوده و پيرامون آن ...................................................................

36

3-1-3- مسائل كلي زمين شناسي .................................................................................................

38

3-1-3-1- وضعيت زمين شناسي .................................................................................................

38

3-1-3-2- تكتونيك و لرزه خيزي ................................................................................................

39

3-1-3- خاك و قابليت اراضي .....................................................................................................

40

3-1-4- منابع آب و نحوه تأمين آن ..............................................................................................

40

3-1-5- پوشش گياهي ..................................................................................................................

41

3-1-6- بررسي شناخت ويژگيهاي اقليمي منطقه ..........................................................................

43

3-1-6-1- جريان هاي آب هوايي مؤثر بر شهر سرابله ................................................................

43

3-1-6-2- دما ...............................................................................................................................

43

3-1-6-3- رطوبت نسبي ..............................................................................................................

43

3-1-6-4- باد ...............................................................................................................................

44

3-1-6-5- بارندگي .......................................................................................................................

45

3-2- بررسي ويژگيهاي جغرافيايي انساني، اجتماعي و اقتصادي ..................................................

46

3-2-1- بررسي جهت شهر و تحولات آن ....................................................................................

46

3-2-2- جمعيت و پراكندگي آن ...................................................................................................

46

3-2-3- ساختار سني و جنسي جمعيت ........................................................................................

47

3-2-4- حركات جمعيت ..............................................................................................................

49

3-2-5- مهاجرت ..........................................................................................................................

49

3-2-6- رشد جمعيت و پيش بيني آن ..........................................................................................

50

3-2-7- سواد ................................................................................................................................

51

3-2-8- ميزان فعاليت (اشتغال) .....................................................................................................

52

3-2-9- اشتغال در بخش هاي اقتصادي .......................................................................................

52

3-2-10- مطالعات كالبدي شهر سرابله ........................................................................................

52

3-2-10-1- احداث سرابله و وجه تسميه آن ...............................................................................

52

3-2-10-2- عوامل پيدايش ..........................................................................................................

55

فصل چهارم: روند توسعه فيزيكي شهر سرابله و طرح هاي توسعه شهري آن

 

مقدمه

57

4-1- سيماي شهر سرابله ...............................................................................................................

58

4-1-1- سيماي بيروني شهر سرابله................................................................................................

58

4-1-2- سيماي دروني شهر سرابله................................................................................................

59

4-2- بافت و سازمان شهر سرابله ..................................................................................................

59

4-3- محلات مختلف شهر و چگونگي آن در توسعه كالبدي شهر................................................

64

4-4- خصوصيات اقتصادي در بخش هاي مختلف اقتصادي.........................................................

66

4-5- تراكم كلي جمعيت در سطح شهر و تغييرات آن در مناطق اقتصادي.....................................

67

4-6- تعيين سطح، سهم و سرانه كاربريهاي مختلف ......................................................................

69

4-7- وضع كمي و كيفي كاركردهاي مختلف شهر.........................................................................

70

4-8- بررسي روند توسعه فيزيكي شهر سرابله...............................................................................

77

4-8-1- هسته اوليه شهر و نحوه گسترش و توسعه آن قبل از انقلاب ..........................................

77

4-8-2- توسعه فيزيكي شهر سرابله بعد از انقلاب .......................................................................

78

4-9- طرح هاي توسعه شهر سرابله ...............................................................................................

80

4-9-1- طرح هاي هادي شهر سرابله ...........................................................................................

80

4-9-2- طرح جامع شهر سرابله ....................................................................................................

81

4-10- حوزه نفوذ شهر سرابله .......................................................................................................

86

فصل پنجم: پاسخ سؤالات تحقيق و راه حل و پيشنهادات

 

مقدمه

93

5-1- آزمون فرضیه ها .......................................................................................................

93

5-2- نتيجه گيري ..........................................................................................................................

95

5-3- ارائه راه حل راهكارها و پيشنهادات .....................................................................................

96

5-4- منابع .....................................................................................................................................

131

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نقشه ها

 

عنوان

صفحه

3-1- نقشه تقسيمات كشوري ..................................................................................

100

3-2- نقشه طبقات ارتفاعي در محدوده محاسباتي و قانوني..................................

101

3-3- نقشه زمين شناسي شهر سرابله....................................................................

102

3-4- نقشه پهنه بندي خط نسبي زمين لرزه شعاع 200 كيلومتري..........................

103

3-5- نقشه قابليت اراضي شهر............................................................................

104

4-1- نقشه محله بندي.............................................................................................

105

4-2- نقشه تراكم جمعيتي خالص...........................................................................

106

4-3- نقشه تراكم جمعيتي ناخالص.......................................................................

107

4-4- نقشه كاربري اراضي موجود........................................................................

108

4-5- نقشه مراحل توسعه شهر سرابله......................................................................

109

4-6- نقشه محورها و كانونهاي فعاليتي در شهر...................................................

110

4-7- نقشه حوزه نفوذ اداري و سياسي شهرستان.................................................

111

4-8- نقشه روستاهاي حوزه نفوذ مستقيم شهر....................................................

112

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان

صفحه

3-1- ميانگين بارش ماهانه و سالانه و نسبت بارش ماهانه و فصلي و ميانگين روزهاي بارش در شهر سرابله.....................................................................................................................................

113

3-2- جدول روند تغييرات ميانگين هاي ماهانه دما و حداكثر و حداقل مطلق محاسبه شده در شهر سرابله......................................................................................................................................

114

3-3- جدول متولدين ثبت شده بر حسب جنس در نقاط شهري و روستائي شهرستان شيروانچرداول..................................................................................................................................

115

3-4- جدول ساختار سني و جنسي جمعيت شهر سرابله در سال 1385........................................

116

3-5- تحولات شاخصها و ميزانهاي تغييرات جمعيت شهر سرابله.................................................

117

3-6- جدول فوت شدگان ثبت شده بر حسب سن و جنس در شهرستان شيروانچرداول..............

118

3-7- جدول شاخصها و ميزانهاي اقتصادي شهر سرابله.................................................................

119

3-8- جدول رشد جمعيت و پيش بيني آن.....................................................................................

120

3-9- جدول توزيع شاغلان در شهر سرابله....................................................................................

120

3-10- جدول كارگاههاي شهر سرابله بر حسب كاركنان و نوع فعاليت.........................................

121

4-1- جدول وضعت محلات مختلف در ارتباط با كاربري هاي سطح محله اي............................

122

4-2- جدول وضعيت محلات مختلف شهر سرابله در ارتباط كاربري آموزشي سطح محله اي.....

123

4-3- جدول شعاع عملكرد در سطوح مورد نياز كاربري هاي خدماتي محله اي...........................

124

4-4- جدول وضعيت كاربري هاي مختلف در وضع موجود (1385) با پيشنهادات طرح هادي مصوب............................................................................................................................................

125

4-5- جدول كاربري اراضي شهر سرابله در وضع موجود (1385)................................................

126

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

عنوان

صفحه

3-1- نمودار روند تغييرات ماهانه رطوبت نسبي شهر سرابله...................................

127

3-2- نمودار روند تغييرات بارش ماهانه در شهر سرابله...........................................

128

3-3- نمودار توزيع فصلي بارش در شهر سرابله......................................................

129

3-4- تحولات رشد جمعيت سرابله..........................................................................

129

3-5- نمودار هرم سني جمعيت شهر سرابله در سال 1385......................................

130

 

چكيده پايان نامه

شهر سرابله مركز شهرستان شيروان چرد اول در استان ايلام با وسعت 173 هكتار و در ارتفاع 1020 متري از سطح دريا در حوزه آبريز چرداول واقع شده است . جمعيت اين شهر بر اساس آخرين سرشماري بالغ بر 810/11 نفر مي باشد . در اين پايان نامه به بررسي روند توسعه فيزيكي شهر سرابله از سال تاسيس شهرداري و تبديل شدن به شهر به سال 1345 تا كنون پرداخته ام و بدين منظور با استفاده از روش هاي توصيفي – تحليلي به بررسي اين روند پرداخته شده است . شهر سرابله از بدو تاسيس شهرداري و گذر بيش از چهار دهه از عمر آن توسعه و گسترش فيزيكي مناسب و موزون از هسته اوليه آن نداشته اين روند به كندي صورت گرفته كه در بررسي آن ناهماهنگ بودن و رشد پراكنده و نا متناجس آن مشخص ، كه خود منجر به ايجاد مشكلات عديده اي در راستاي خدمات رساني ، زيست محيطي ، نا موفق بودن برنامه خاص شهري گرديده است . شهر سرابله در صورت مديريت صحيح و اجراي برنامه هاي لازم مي تواند ضمن ارتقاء نقش عملكرد به عنوان مركز شهرستان به توسعه موزون دست يافته و به يكي از شهرهاي مهم با توجه به موقعيت آن در داخل استان تبديل گردد .

1-1- بيان مسئله

هيچ كانون جمعيتي بطور مستقل وجود ندارد و تمام تغييرات داخلي جوامع انساني از تعلق به مجموعه­هايي كه به اصطلاح، فضاي جغرافيايي، سيستم يا شبكه به آنها اطلاق مي­شود ناشي
مي­شوند. (كلود، 1372، 15)

شهر واحدي است كه به لحاظ نقش و سيماي ظاهري در فضاي جغرافيايي داراي هويت بوده و محل وقوع آنها در فضا كاملاً مشهود است. از اين رو به عنوان يك ساخت اكولوژيكي محسوب مي­شود كه حركت و هدايت آن توسط يك نظام اداره مي­گردد. در اين ميان وظيفه جغرافيدان بررسي و تحليل ساختار اكولوژيكي شهر به شكل مجموعه­اي از اجزاء و عناصري است كه در نظام شبكه در كنار يكديگر و بصورت سازمانبندي اشكال و جمعيتها با هم روابط متقابل دارند، پس مجموعه شهري در جريان تكامل و توسعه تاريخي خود با توجه به بستر مكاني، زماني، بعنوان اكوسيستمي نمود پيدا مي­كند كه در آن روابط خود را به وضوح نشان مي­دهند.
(تولايي، شماره 33، 102)

تراكم بيش از اندازه جمعيت، تمركز فعاليتهاي و فراواني ساخت و سازها، رشد و گسترش فيزيكي كانونهاي شهري و تخريب اكوسيستم­هاي طبيعي را در پي داشته است. هر چند توسعه شهري در كشورهاي صنعتي در قرون گذشته به آرامي صورت گرفته است اما در كشورهاي در حال توسعه بعد از جنگ جهاني دوم صورت گرفته است و شهرهاي جهان سوم با شتاب و سرعت بيشتري از شهرهاي ممالك صنعتي توسعه مي­يابند. (شكويي، 1373، 176)

 

 

 

با نگاهي به روند توسعه فيزيكي شهرها بويژه در نيمه ابتداي قرن حاضر معلوم مي­گردد كه اين عنصر محدود (زمين­هاي قابل سكونت) تحت تأثير عوامل چون ازدياد جمعيت (رشد طبيعي و مهاجرت از روستا به شهر) ادغام روستاها در بافت فيزيكي شهرها،‌ گستردگي و پرشمار شدن واحدهاي توليدي و خدماتي و مسكوني،‌ تغيير الگوي مصرف زمين، افزايش حرص و طمع انسانها، زمين خواري و سوء مديريت و مانند آن با آهنگي سرسام آور كاهش مي­يابد.

به دنبال رشد فيزيكي شتابان مجتمع­هاي زيستي، بخش وسيعي از مرغوبترين،
مناسب­ترين و بالطبع با ارزش­ترين اراضي بلافاصل شهرها- كه از دير باز شرايط زيست محيطي لازم و كافي براي تجمع انسانها در آنها وجود داشته در معرض نابودي قرار مي­گيرد.
(محمد زاده، 1376، 222)

براي تحليل هر چه بهتر شهر بعنوان يك واحد اكولوژيك مي­توان آن را در چهارچوب يك سيستم داده- ستانده بررسي كرده بدين صورت كه شهر براي پاسخگويي به نيازهاي متنوع شهروندان خود ناگزير به استفاده از داده­هايي در حجم زياد بوده مهمترين آن انرژي، غذا و آب مي­باشد.

نتيجه استفاده از اين داده ها، با توجه به جمعيت فزاينده شهر نشين، ايجاد و ستانده­هايي در قالب اثرات زيست محيطي از نوع تغييرات آب و هوايي، آلودگي آب- تغيير در سيستم هيدرولوژي آلودگي صوتي و آلودگي هوا مي­باشد. (فصلنامه مجموعه آبادي، 1374، ش1)

روند شهر نشيني در سطح ملي يا كشوري در دهه­هاي اخير توسعه و ظهور كلانشهرها توأم با مشكلات و تنگناهايي است كه چنين روندي در پي داشته و دارد، همين اهميت يافتن مراكز شهري براي سازمان دادن به رشد جمعيت و توسعه اقتصادي، لزوم نگرش مجدد بر ساختار كهن شهري توسعه را در اوايل قرن حاضر مي­نمايد.

در واقع توسعه شهري فرآيندي است پويا و مداوم كه طي آن محدوده­هاي فيزيكي و كالبدي شهر در جهات افقي و عمودي از حيث كمي و كيفي افزايش مي­يابند و اگر اين روند سريع و بي برنامه باشد و در آن فاكتورهاي مناسبي از نظر توسعه متناسب در نظر گرفته نشود در نتيجه
سيستم­هاي شهري را با مشكلات عديده­اي روبرو خواهد ساخت. در ايران بعلت عدم پيشرفت برنامه­هاي توسعه و فاصله ميان اهداف توسعه و بستر آن مشكلات زيست محيطي بوجود آمده است.

توسعه فيزيكي شهر سرابله با توجه به موقعيت آن كه در منطقه­اي كوهستاني واقع شده است كه در چند دهه صورت گرفته است. ناموزون بودن و نامتناسب بودن اين توسعه فيزيكي منتج از عواملي مانند مهاجرت روستائيان حوزه نفوذ و مركزيت اداري سياسي شهرستان شيروانچرداول و نبود برنامه خاص مدون شهري است.

1-2- اهداف و انگيزه تحقيق

رشد سريع جمعيت و به دنبال آن توسعه و گسترش فيزيكي شهرها مسئله تنظيم و هدايت حجم عظيم توسعه را در زمان حال و براي دهه­هاي آتي مطرح ساخته است و نياز به ايجاد شرايط اجتماعي، اقتصادي و زيست محيطي مناسب براي نسل­هاي آينده را بعنوان مسئله­اي ملي درآورده است. شهرنشيني گرايش و روند رو به رشدي است و آنچه كه در اين روند اهميت دارد هدايت صحيحي جريان و حل مسائل ناشي از آن است مشكلات ناشي از گسترش و توسعه فيزيكي شهرها بايد بررسي و راه حلهاي مناسب براي آن پيش بيني كرد.

هدف از اين مطالعه و تحقيق دست يافت به مجموعه از انديشه­ها و خواسته هاي ذيل است:

1- شناخت رشد نامتناسب و ناموزون فيزيكي شهر سرابله و ارائه راه حلهايي براي توسعه آتي شهر كه كمترين مشكلات شهري داشته باشد.

2- براي رسيدن به توسعه پايدار شهري مطالعات مقدماتي لازم انجام پذيرد.

3- ارائه راه حلها و پيشنهاداتي در راستاي رفع مشكلات شهري و رشد و توسعه موزون.

 

1-3- سئوالات و فرضيات تحقيق

فرضيه عبارت از حدس و گمان زيركانه و علمي مبتني بر نظريه­هاي بطوريكه بتوان موضوع مورد مطالعه را از لحاظ پيشامدهاي تجربي پيش­بيني كرد.(بهفروز - ف، 1376، 19) به
عبارت ديگر فرضيه عبارت است از يك ايده غير طبيعي و آزمايش يا حدس زيركانه و عملي كه براي نتيجه تحقيق مي­زنيم و پيشنهادي است كه در محك آزمايش علمي سنجيده مي­شود.
(نبوي، 1372، 77)

از اينرو با توجه به مطالب فوق سئوالات و فرضيات پژوهش به شرح زير ارائه گرديده است:

1- توسعه ناموزون شهر سرابله منتج از چه عامل يا عواملي است؟

2- عامل موثر در توسعه فيزيكي شهر سرابله چه مي باشد؟

فرضیه1- به نظر مي­رسد مهاجرت روستائيان حوزه اين شهر به علت نبود امكانات و خدمات در روستاها، و برنامه­ريزي ضعيف شهري باعث توسعه ناموزون شهر سرابله گرديده است.

فرضیه2- به نظر مي­رسد مركزيت اداري و سياسي بودن شهر سرابله بعنوان مرکز شهرستان شیروان چرداول عامل مهم در توسعه فيزيكي مي­باشد.

1-4- پيشينه تحقيق

اگر نگاهي مختصر به تاريخ موضوع مربوطه بيفكنيم، متوجه مي­شويم كه چگونه اين موضوع مدنظر محققان قرار گرفته و تا چه اندازه­اي در مطالعات شهري به آن توجه شده است. توسعه فيزيكي و گسترش بي­رويه شهرها موضوعي است كه در سالهاي اخير نظر دانش پژوهان علاقمند به مسايل شهري را به خود جلب كرده است. چرا كه در گذشته روند رشد شهرها به گونه­اي بوده است كه اين رشد و توسعه، مسائل و مشكلات خاص امروزه را براي شهرنشينان به ارمغان نمي آورد. در حالي كه بعد از تحولات جديد شهرنشيني، رشد بي­رويه شهرها مشكلاتي را بوجود آورده است از جمله نابودي اراضي حاصلخيز و كشاورزي اطراف شهرها با شكل گيري بدون ضابطه و بي­برنامه شهرها، افزايش سرسام آور قيمت زمين و رانت خواري توسط يك گروهاي خاص و آلودگي زيست محيطي و تخريب اكوسيستم­هاي طبيعي و...

به هر حال كمتر شهري است كه با اين مسأله درگير نباشد اما در مورد چاره انديشي لازم براي مسائل فوق به طور خاص و ويژه مطالعات صورت گرفته است از جمله اين مطالعات در مورد تهران و بيشتر شهرهاي ايران صورت پذيرفته است در مورد شهر تهران مطالعات زيادي انجام پذيرفته چه در سطح دانشگاهها و غيره ديگر شهرهاي ايران هم تا حدودي مطالعات و تحقيقات انجام گرفته است.

بر اساس اطلاعات موجود و بررسي­هاي صورت گرفته تاكنون مطالعات سيستماتيك و مدون در منطقه مورد مطالعه صورت نگرفته اما پژوهش­هاي در قالب موضوعات مختلف مانند هيدرولوژي خاك شناسي و توريسم كه معمولاً فراتر از محدوده مورد مطالعه را شامل مي­شود انجام شده كه
مي­توان از آن در اين پژوهش به عنوان مطالعات پايه استفاده كرد.

عمده مطالعاتي در موضوع فوق در سطح كشور و شهرهاي مختلفي صورت گرفته است كه به شرح زير مي­باشد:

1- شوهاني، محمد، بررسي روند توسعه فيزيكي شهر ايلام و تأثيرات زيست محيطي آن، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تهران، 1379.

2- قرباني كوتنائي، آرش، بررسي روند توسعه فيزيكي شهر سقز تعيين عوامل و توسعه، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه آزاد اسلامي و احد تهران مركز، تابستان 1385.

3- حسن نژاد عمراني، مهدي، بررسي روند توسعه فيزيكي شهر آمل، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركز، تابستان 1385.

4- طرح هادی شهر سرابله، 1375.

4- طرح توسعه و عمران (جامع9 شهر سرابله، 1385.

1-5- روش و مراحل تحقيق

كليه وسايل مراحل جمع آوري سيستماتيك اطلاعات و نحوه تجزيه و تحليل منطقي آنها، براي رسيدن به يك هدف معين را روش تحقيق علمي مي­گويند.

روش بررسی تحقیق توصیفی- تحلیلی است. نوع تحقیق کاربردی- توسعه­ای است و محدوده مورد مطالعه شهر سرابله می باشد. برای انجام این تحقیق چند مرحله اساسی مورد توجه قرار گرفته است؛ مرحله نخست از طریق مطالعه کتابخانه­ای نسبت به جمع­آوری اطلاعات مورد نیاز تحقیق اقدام شده، در این رابطه اطلاعات آماری مورد نیاز از آمار نامه، و سالنامه­های آماری مرکز آمار ایران و استان جمع­آوری شده است. در مرحله دوم از روش­های مناسب تحقیق جغرافیایی نظیر مطالعات میدانی و از روش مشاهده­ای و مصاحبه­ای و از نوع استقراء می­باشد. قابل ذکر است که مشاهده مستقیم به عنوان یک منبع عمده اطلاعات در تاریخ جغرافیا ریشه ای عمیق دارد و کار میدانی بر روی زمین علاوه بر مشاهدات مکرر و مصاحبه شامل تهیه نقشه از مناطق مختلف شهر بوده است. البته شناخت محقق نسبت به شهر سرابله تأثیر زیادی در روند تحقیق داشته است برای تکمیل این شناخت و برای مشخص کردن نسبت شهر سرابله از افراد مصاحبه به عمل آمده و برای نشان دادن شرایط فیزیکی شهر اقدام به بازدید و مطالعات میدانی از مناطق مختلف شهر شده است.

1-6- روش جمع آوري اطلاعات

اطلاعات و داده­هاي مورد نياز اين تحقيق بر اساس مطالعات کتابخانه­ای و عملیات میدانی جمع­آوري شده و تنظيم و طبقه بندي شده­اند.

1-7- تنگناها و محدوديت­هاي تحقيق

هر پژوهشي در مراحل كار خود معمولاً با مشكلات و محدوديت­هايي مواجه است جهت دستيابي به اطلاعات و داده­ها با موانع­هاي روبرو مي­گردد كه متأسفانه به علت عدم همراهي و همكاري برخي از دستگاه­هاي برخوردار از اطلاعات با مشكلاتي جهت پيشبرد و تحقق و بدست آوردن حقايق و ارائه راه حلهايي و راهبردهاي علمي مواجه مي­شويم كه اين تحقيق از اين مشكلات مستثني نيست نبود اطلاعات مبنايي و اسنادي كافي و در اختيار نگذاشتن اطلاعات در رابطه با موضوع تحقيق و عدم حس مسئوليت پذيري برخي از افراد مسئول منجر به مخاطرات و مشكلات عظيمي مي­گردد كه بنده در اين تحقيق با مشكلات فوق مواجه بوده­ام.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

افزايش روز افزون جمعيت شهرها كه از يك سو معلول مهاجرت روستائيان و نيروي انساني آزاد شده بخش كشاورزي در روستاها و روي آوردن آنها به شهرها و از سوي ديگر معلول رشد طبيعي جمعيت ساكن در شهرها مي­باشد. مسئله تازه­اي را به وجود مي­آورد كه‌ آن گسترش شهر در تمام اطراف (اعم از متصل يا با فاصله كم از محدوده­ي فعلي شهر) و مخصوصاً در جهاتي است كه به علت وجود آب و مرغوبيت و مسطح بودن زمين تمايل به احداث ساختمان در آن زيادتر مي­باشد.

شهر نشيني در طول تاريخ كه بر پايه سازگاري و تناسب بين محيط زيست و كنشهاي انسان در حالت تعادل قرار داشت تا به دنبال دگرگونيهاي فني و علمي به همراه تنوع كاركردهاي اقتصادي موجب بر هم خوردن اين توازن گرديد. افزايش جمعيت، رشد شهر نشيني، ‌توسعه­ي نيروي كار و فعاليت و بهبود شرايط بهداشتي و در پي آن نيازهاي جوامع شهري، ميزان اعمال نفوذ و بهره برداريهاي انسان را از محيط زيست گسترش داد.

هر گاه اين واقعيت مورد توجه مسؤالان قرار نگيرد و براي رشد و گسترش آينده شهر
طرح­ريزيهاي لازم و بلند مدت انجام نشود بديهي است كه شهر بطور ناهماهنگ و ناموزون گسترش خواهد يافت و اصلاح بعدي آن غير ممكن يا لااقل پر خرج خواهد شد.

شهر فضايي را تداعي مي­سازد كه در آن مردم تجمع يافته و زندگي خود را به شكل نسبتاً دائمي بر اساس فعاليتهاي اقتصادي منطقه تامين مي­سازند، فضاي مذكور مي­تواند مركز اقتصادي، تجاری، دولتي، آموزشي و يا تركيبي از آنها باشد و همين باعث جذب مردم از مناطق غير شهري
مي­گردد.

رشد و توسعه شهري به بهاي تخريب و نابودي مناطق طبيعي، اراضي كشاورزي، جنگلها و مراتع، آلودگي آب، خاك، هوا و ... را در حد وسيع بوجود آورده است و به جاي آنكه شهرها محيطي سالم براي زيست و در جهت ارتقاء و شكوفايي ارزشهاي انساني باشد به كانون­هاي بحران مبدل شده است. بنابراين مهم­ترين و موثرترين عامل در تغييرات كه براي تداوم زندگي در اين محيط انجام مي­دهد باعث تخريب و ايجاد آلودگي­هاي مختلف در سطح شهر مي­شود.

در كشور ما فرايند توسعه و رشد و گسترش شتابان شهرها بدون برنامه­ريزي و ملاحظات زيست محيطي كانونهاي شهري باعث نابودي اراضي حاشيه­اي، جنگلها، باغات، ايجاد كاربريهاي ناسازگار و ديگر آلودگي­ها مي­شود.

2-1- تعريف و مفهوم شهر در ايران

شهر و شهرنشيني روند اجتماعي برجسته­اي است كه بيشتر موجب دگرگوني در روابط متقابل انسان با محيط و با انسان­هاي ديگر شده است. در حقيقت تغيير در واكنش­هاي انسان­ها نسبت به هم و نسبت به محيط، به تحول و دگرگوني فضايي امكان داده كه نمود عيني آن به صورت يك پديده نو كه اصطلاحاً شهر ناميده مي­شود، نمايان گرديده است.

مفهوم شهر در دوره­هاي مختلف تاريخي و مناطق مختلف يكسان نبود و مفهوم آن در هر دوره و مناسب با هر سرزمين تفاوت­هايي را نشان مي­دهد. واژه­هايي مانند: پوليس، هگمتانه، پاسارگاد،‌ كهندژ، شارستان، شهر و شهرستان. در ايران شهر چه در دوره باستان و چه در دوره اسلامي پايگاه و جايگاه دستگاه اداري و نظام شاهنشاهي بوده است. شهر را در فارسي باستان خشت
مي­گفته­اند كه به معني قلمرو و پادشاه بوده است. در تعريف عام در واقع شهر سكونتگاهي بوده كه هم مركز اداري يكي از تقسيمات كشوري بوده و هم مسجد جامع داشته است. شهر به عنوان فضاي زنده و پويا در بستر فضا و محيط جغرافيايي تولد يافته و به كمال مي­رسد، همچنين شهر پديده­اي است تاريخي و جغرافيايي كه ساخته و پرداخته عواملي است كه گذشت زمان و حال بر آن اثر گذاشته است. ساده­ترين تعريفي كه از شهر ارائه شده است، شهر را در محلي دائمي،‌ حداقل ده هزار نفر جمعيت مي­داند. در ايران از نظر مركز آمار نقاطي كه جمعيت آن بيش از ده هزار نفر باشد شهر محسوب مي­شود. بسياري از محققان شهر را مترادف با نوعي جامعه تخصصي و غير كشاورزي
مي­دانند و فعاليت اقتصادي را مهمترين ضابطه در تميز شهر از روستا تشخيص داده­اند. از ديد جامعه شناسان شهر محلي است با روحيات، افكار و آداب و رسوم، معتقدات و احساسات خاص. برخي ديگر از جامعه شناسان ملاك هاي اداري، حقوقي را مطرح مي­كنند و از وجود تأسيساتي مانند: شهرداري، حكومت محلي و سازمان­هاي مشابه را نام مي­برند. (نظريان، 1387، 90)

ماركس دريو جغرافيدان معاصر فرانسوي، شهر را بدين گونه تعريف كرده است:

«منطقه بزرگي كه به منظور حيات انسان­ها آمايش يافته­اند و تعداد زيادي از جمعيت آن از راه فعاليت غيره كشاورزي زندگي مي­كنند». (فريد، 1382، 6)

به نظر جغرافيدانان، شهر منظره­اي مصنوعي از خيابان­ها، ساختمان­ها، دستگاه­ها و فضاهايي است كه زندگي شهري را امكان پذير مي­سازد. جغرافيدانان، شهر را به عنوان يك واحد مجزا به حساب نياورده و ارتباط متقابل آن را با منطقه و كشور مورد مطالعه قرار مي­دهند. (شيعه، 1381، 6)

2-2- مفهوم فضا

فضا حجم مكاني و زماني مجموعه­اي از تمام فعاليت­هايي است كه انسان در راه غلبه بر محيط و تداوم زيستن خويش انجام مي­دهد. به فضا محدود به ابعاد فيزيكي نشده، بلكه شامل آنچه در خود دارد اعم از فيزيكي، ايستا و پويا گرديده و داراي زمان است. اين جمعيت به صورت مختلف تخصص يافته ولي از نظر توليد انرژي و غذا معمولاً وابستگي شديدي به مجموعه­هاي مشابه با طبيعت يا مجموعه­هايي روستايي دارد. (اشكوري، 1376، 53)

فضا تبلور استقرار انسان­ها و فعاليت ها در محيط واكنش متقابل آن­هاست. فضاي سازمان يافته و تجهيز شده، نظام فضايي خاصي است كه مطلوب­ترين روش بهره گيري از استعدادها و امكانات را ميسر مي­سازد.

فضاي شهري آن بخش از فضاست كه به وسيله شهرها به اشتغال درآمده و يا لااقل به ضرورت عملكرد داخلي كانونهاي جمعيتي به كار گرفته شده است. اين فضا مشتمل بر سطوح ساخته شده شبكه راه­هاي سراسري، قرارگاه و مؤسسات صنعتي و حمل و نقل، باغستان­ها و اماكن تفريحي و محل­هاي مخصوص گذران اوقات فراغت مي­باشد. (شعباني، 1381، 46)

2-3- مفهوم توسعه

معنای توسعه تا دهه 1960 تداوم رشد اقتصادی بود که اغلب با رشد تولید ناخالص ملی و درآمد سرانه کشور سنجیده می­شد. لیکن چنین معنایی مورد انتقاد بسیاری از صاحب نظران قرار گرفت. از جمله کسانی که به نقد این نظریه پرداخت داولی سیوز است. وی معیار رشد اقتصادی را با سنجش رشد تولید ناخالص ملی ناکافی دانست و مؤلفه­هایی از قبیل درآمد، اشتغال، تفکر و اندیشه را لازمه بررسی توسعه دانست.

در واقع مفهوم توسعه ملی چند دهه گذشته از انحصار دیدگاه­های رشد اقتصادی خارج شده است و دیگر صرفاً هدف توسعه، افزایش مصرف سرانه نیست. دیدگاه­های عدالت اجتماعی، خوداتکایی و تعادل­های بوم شناسانه با مفهوم نوین توسعه پیوند یافته است. در حقیقت می­توان گفت توسعه روندی است فراگیر در جهت افزایش توانایی­های انسانی- اجتماعی برای پاسخگویی به نیازهای انسانی- اجتماعی، ضمن آنکه نیازها پیوسته در پرتو ارزشهای فرهنگی جامعه و بینش­های پایداری جهان پالایش یابند. (زیاری، 1383، 13).

2-4- نظريه­هاي رشد و شناخت بهتر

2-4-1- نظريه انقلاب شهري

انقلاب شهري بي شك يك دگرگون فرهنگي و اجتماعي بود و لزوماً ارتباط چنداني با شيوه­هاي بهره برداري از محيط نداشت بلكه زمينه اين تحول را يك رشته نهادهاي تازه با ابعاد بسيار گسترده و شبكه­اي از روابط پيچيده اجتماعي تشكيل مي­داد.

ساكنان شهر درگير كارهاي غير از توليد غذا بودند و تغذيه آن­ها متكي به مازاد محصول غذائي كشاورزان بود. واژه «انقلاب شهري» را گوردون چايلد1در رابطه با شهر و شهرنشيني به كار برده است. به اعتقاد وي پيدايش شهرها با دو انقلاب عظيم، يكي در ساخت اقتصادي و ديگري در سازمان­هاي اجتماعي همراه بوده است. چايلد اين هر دو انقلاب را تا حدودي معلول ازدياد جمعيت مي­داند. زيرا وسعت شهرهاي اوليه، تراكم واحدهاي مسكوني ازدياد جمعيت را آشكارا تأييد مي­كند. اما چايلد اعتقاد دارد كه ازدياد جمعيت در آغاز محوطه­هاي مسكوني بزرگي را ايجاد نكرد بلكه افزايش محوطه­هاي مسكوني را منجر شد. (پاپلي يزدي و سناجردي، 1382، 67)

2-4-2- نظريه ساخت شهر به صورت دواير متحدالمركز

اين نظريه در سال 1925 توسط ارنست برگس1 در ارتباط با شهرهاي آمريكاي شمالي مطرح شد. بر اساس اين نظريه توسعه به صورت شعاعي از مركز شروع و به يك سري دواير متحدالمركز منجر مي­شود (همان، ص 72 و 73). به نظر برگس ر ابتداي پيدايش شهر، همه فعاليت­هاي تجاري و صنعتي، همچنين منطقه واحدهاي مسكوني در داخل دايره اول به وجود مي­آيد. با گذشت زمان و توسعه تدريجي شهر، دايره ديگري اولي را احاطه مي­كند. زيرا مردم با افزايش فعاليت هاي بازرگاني، عمده فروشي، خرده فروشي و مراكز حمل و نقل و تفريحي .... به منطقه ديگري كه در داخل دايره دوم قرار دارد نقل مكان مي­كنند. سپس با توسعه شهر و فعاليت­هاي وابسته به آنجا براي ساكنان منطقه دوم تنگ شده و واحدهاي مسكوني خود را در منطقه سوم انتخاب مي­كنند و به ترتيب واحدهاي مسكوني منطقه اول و دوم تخليه مي­شود و در آن ها مؤسسات و سازمان هاي صنعتي، بازرگاني و انبارهاي بزرگ كالا ايجاد مي­گردد.

در نتيجه قسمت­هاي مركزي شهر زيبايي و عظمت سابق خود را از دست مي­دهد و به محله­هاي پژمرده با ظاهري اندوهبار و مخروبه مانند تبديل مي­شود. واحدهاي مسكوني اين قسمت به سرعت به اشغال طبقات فقير كم درآمد جامعه بشري در مي­آيد. در منطقه سوم واحدهاي مسكوني كارگران به وجود مي­آيد كه غالباً دو طبقه مي­باشد. پيرامون منطقه سوم منطقه چهارمي تشكيل مي­شود كه واحدهاي مسكوني طبقه پر درآمد شهري در آن قرار دارد و در نهايت در بيرون از اين منطقه، دايره محل سكونت افرادي پست كه براي كارهاي روزانه و اشتغال به شهر عظيمت مي­كنند. (شكوئي، 1380، 196)

بر اساس اين نظريه، برگس ساخت شهر شيكاگو را به پنج طبقه يا دايره متداخل به شرح زير تشخيص داد و آن را براي ديگر شهرهاي جهان تعميم داد.

1- منطقه اول (CBD) يا بخش مركزي شهر كه مركز تمركز امور اداري، بازرگاني شهر است.

2- منطقه دوم، منطقه انتقالي يا گذرگاهي است كه از واحدهاي مسكوني، صنايع سبك و منطقه آلونك نشين تشكيل شده است.

3- منطقه سوم، سكونتگاه كارگران صنايع است كه به دليل نزديكي به محل كارشان تمايل به زندگي در اين منطقه را دارند.

4- منطقه چهارم، محل سكونت طبقه ممتاز و مرفه شهري است.

5- منطقه پنجم، پيرامون شهر را مي­پوشاند كه حومه­ها و شهرك­هاي اقماري را در بر مي­گيرد.

 

 

 

 

 

شكل شماره 2-1- الگوي اكولوژي شهري از ارنست برگس

منبع: فريد، 1382، 138

2-4-3- نظريه توسعه شعاعي (ساخت قطاعي)

اين نظريه توسعه همرهويت1دنباله نظريه برگس مي­باشد. در اين نظريه رشد شهر بر اساس منطقه بندي و بر حسب بخش فعاليت­ها و سكونتگاه­ها مشخص مي­شود. به نظر هويت شهر، از مركز اداري و بازرگاني در طول محورهاي ارتباطي توسعه مي­يابد و مناطق سكونتگاهي در جوار
بزرگراه­هاي شهري، رودخانه­ها، درياچه­ها، جاده­ها گسترش مي­يابد و شهر در طول اين مسيرهاي ارتباطي به صورت قطاعي رشد مي­كند. (فريد، 1382، 414)

اين نظريه روي الگوهاي فضايي و تغيير در مكانيابي مسكوني تمركز دارد (پاپلي يزدي و سناجردي، 1382، 75). به نظر اسكارگيل1و كارتر2 اين نظريه نه تنها جهات توسعه بلكه فاصله را هم در نظر مي­گيرد و به اهميت حمل و نقل در عملكرد شهر توجه بيشتري داشته است. به عقيده نورسمن3 اين نظريه توجه كمتري به عوامل توسعه و رشد شهري داشته است. (همان 77 و 76)

اصول تشكيل دهنده نظريه ساخت قطاعي شهر به اين شرح است:

1- توسعه منطقه واحدهاي مسكوني از كانون اصلي آن در طول خطوط ترافيك آغاز مي­شود.

2- منطقه واحدهاي مسكوني گران قيمت به طرف زمين­هايي كه دورتر از خطر سيلاب هستند قرار دارند و يا در طول مسير رودخانه­ها و درياچه­ها توسعه مي­يابند.

3- منطقه صنعتي شهر در اطراف بخش مركزي شهرها تشكيل نمي­شود. بلكه در طول خطوط آهن، شبكه‌ آب ها تأسيس مي­گردند.

2-4-4- نظريه شهرهاي نامتمركز

اين نظريه توسط كوپن لينچ4 مطرح شد و ايشان در رابطه با سيما و شكل پذيري شهرها دست به تحقيقات زيادي زده است و در نظريات خود سعي در تحليل منطقي رشد و توسعه شهرها داشته است. همچنين در فرايند فرمولبندي امكانات و جهات رشد، شهرها را به توصيف كشيده و نقش و اهميت برنامه­ريزي شهرها را در شكل يابي و هدايت توسعه شهرها نمايانده است. در سيستم شهري لينچ پراكنش جمعيت در فضاي شهري كاملاً همسان نيست و حداكثر تراكم در نقاط و يا در مسير راه­ها خواهد بود. دومين بافت شهرهاي نامتمركز را فضاها و كمربندهاي آزاد تشكيل مي­دهد كه در برابر شبكه حمل و نقل شهري قرار گرفته است.

در اين سيستم مراكز رقيب در محدوده جغرافيايي شهر به طور هماهنگ به رشد خود ادامه
مي­دهد. (پاپلي يزدي و سناجردي، همان، 98-96)

 

 

 

 

 

شكل شماره 2-2- الگوي ساخت شعاعي شهر از هومر هويت

منبع: فريد، 1382، 145

بطور خلاصه نظريه لينچ بر پراكندگي موزون و هماهنگ جمعيت در محدوده جغرافيايي شهر و در ناحيه تأكيد مي­كند و با غلظت تمركز جمعيت در شهرها مخالف مي­باشد. (فريد، 1382، 425)

2-4-5- نظريه مكان مركزي

اين نظريه از ابداعات والتر كريستالر است كه براي اولين بار در كتاب او با عنوان
مكان­هاي مركزي در جنوب آلمان در 1932 طرح شده است. نقطه يا مكان مركزي به مكاني گفته مي­شود كه كالا و خدمات را در اختيار نواحي فراتر از حول و حوش خود قرار مي­دهد و از اين نظر براي مناطق متعددي مركزيت دارد و منبع مايحتاج آن­ها به حساب مي­آيند. در واقع اين نظريه در جهت پاسخگويي به علت توزيع فضايي شهرها و اندازه و سلسله مراتب بين آن­ها طرح­ريزي شده است و مركزيت يك مكان با افزايش و كاهش سرويس دهي آن مكان، افزايش و كاهش
مي­يابد. وي براي طرح فرضيه­هايش و تعميم دادن قواعد فضايي، فرض­هايي را به شرح ذيل مورد توجه قرار مي­دهد:

- جمعيت به گونه­اي همسان در سطح دشت توزيع شده است.

- يك دشت همگن با مرزهاي نامحدود وجود دارد، در حالي كه تسهيلات حمل و نقل به گونه­اي برابر در تمام جهات موجود است.

- مكان­هاي مركزي مستقر در دشت، كالاها و خدمات و كاركردهاي اداري را به نواحي تحت نفوذشان عرضه مي­نمايند.

- مصرف كنندگان همواره سعي دارند فاصله سفر خود را براي دسترسي به مكان هاي مركزي به حداقل برسانند.

- عرضه كنندگان كاركردها به منزله­ي يك انسان اقتصادي عمل مي­نمايند.

- مراكز داراي نظم بالاتر، كاركردهاي ويژه­اي را عرضه مي­نمايند كه در سطوح كوچكتر وجود ندارد، ضمن اين كه در آن ها تمام كاركردهاي عرضه شده در سطوح كوچكتر وجود دارد.

تمام مصرف كنندگان، درآمد و سليقه و تقاضاي يكساني را براي كالاها و خدمات دارند. بنابراين با توجه به همگن بودن دشت و توزيع يكسان امكانات مراكزي يافت مي­شوند كه به عرضه­ي خدمات مي­پردازند. در مراحل اوليه تعداد اين مراكز كم بوده كه در طول زمان تعداد
آن­ها زيادتر مي­شود تا اين كه شبكه­اي از نقاط شكل مي­گيرند و هر يك تمايل دارند جريان حمل و نقل، كالا و خدمات را در جهات معين (كه قلمرو و بازار آنهاست) نگه دارند. اما مسلماً در اين ميان نقاطي ظاهر مي­شوند كه وزن و اهميت بيشتري نسبت به نقاط ديگر پيدا نموده و در مقايسه با نقاط كوچكتر مناطق نفوذ وسيع­تري را به خود اختصاص مي­دهند كه در طول زمان يك مسير تطور از مكان­هاي مركزي به اندازه و حوزه­ي نفوذ متفاوت در فضا به وجود مي­آيد.
(پاپلي يزدي، 1382، 187)

در نهايت اندازه بازار و تعداد مراكز به حدي مي­رسد كه در آن حداقل مسافت براي مصرف كننده جهت دسترسي به خدمات (دامنه) و تقاضاي كافي براي كالاهاي عرضه شده (آستانه) وجود دارد. و از نظر قوانين رياضي، آشيان گرفتن مراكز و قلمرو بازاري آن­ها به حالت معقول و مطلوب (كه به شكل شش ضلعي است) در سطوحي متفاوت مبتني بر سلسله مراتب نزديك مي­شود.

در چنين نظم فضايي منظور از پارامتر K آن است كه هر مكان مركزي علاوه بر جمعيت خود قادر به تأمين كاركرد و خدمات چند مركز رده پايين هم هست. بدين ترتيب در نظام K=3 مكان مركزي علاوه بر جمعيت خود قادر به سرويس دهي به دو مركز سلسله مراتب پايين تر از خود نيز هست. تومان و كوربين رابطه زير را تعيين تعداد مراكز تحت پوشش توصيه مي­شود:

D= تعداد مراكز تحت پوشش DX= KX

K= نوع شبكه

X= سلسله مراتب سكونتگاهي

بدين ترتيب در نظام سلسله مراتب گونه­ي K=3 تعداد مراكز تحت پوشش 27 مركز خواهد بود. وقتي سلسله مراتب شهري بر مبناي K=7 تنظيم شود، طبق نظريه «مكان مركزي» تعداد مراكز تابع و وابسته آن كه در سطح چهارم سلسله مراتب شهري مي­تواند باشد برابر با 74= 2401 خواهد بود.

كريستالر مشاهده كرد كه وابستگي اين همه مراكز كوچك به «مكان مركزي» واحد اگر از لحاظ نظري هم امكان پذير باشد، در عمل با اشكال روبرو خواهد بود. بنابراين بر گروهي شدن اين مراكز در لانه­هاي شش ضلعي اعتقاد پيدا مي­كند.

نظر كريستالر:

1- به هنگامي كه آذوقه گيري مراكز وابسته از يك مكان مركزي در كوتاهترين فاصله­ي ممكن انجام گيرد تعيين سلسله مراتب بر مبناي K=3، كه بيانگر حداكثر تعداد و مراكز وابسته است، پيشنهاد
مي­شود و در اين صورت مكان مركزي رابطه­ي خود را با دو مركز نزديك از شش مركز پيرامون انتخاب و برقرار مي­كند.

2- وقتي هزينه­ي ساخت شبكه حمل و نقل براي ارتباط مراكز تابع با مكان مركزي بر عوامل ديگر برتري دارد، سلسله مراتب بر مبناي K=4 تعيين مي­شود؛ چرا كه بسياري از مراكز مهم روي محورهايي كه شهرهاي بزرگ را به هم مربوط مي­سازد قرار مي­گيرد تا ارتباط مركز با سه مركز نزديك از شش مركز تابع برقرار شود.

3- وقتي با وضوح تمام خدمات اداري از سوي مكان مركزي بر مراكز وابسته و تابع جريان دارد در اين صورت سلسله مراتب بر مبناي 7 تعيين شدني است و در اين صورت ايجاد رابطه بين مكان مركزي با همه مراكز ششگانه تابعه ي نزديك ضروري خواهد بود.

2-5- مطالعه توسعه فيزيكي شهرهاي جهاني

تاريخ شهر نشيني در ناحيه بين النهرين و در تمدن سومري به 3.000 سال قبل از ميلاد
مي­رسد رشد و توسعه شهرها بر اثر حوادث مختلف، در تمام ادوار تاريخي داراي افول و صعود بوده است. آن چه كه اساس شهرنشيني و بسط و توسعه شهرها را بنيان مي­گذارد و به قرن 18 ميلادي باز مي­گردد كه به عصر انقلاب صنعتي شهرت دارد. (شيعه، 1367، 14)

آمار رشد بي­سابقه شهرها در عصر حاضر به دنبال توسعه صنعت در قرن 19 اتفاق افتاده و همراه با رشد سريع جمعيت، ما شاهد ظهور و گسترش شهرهاي بزرگ و غول آسا و تراكم و هجوم روستائيان به سوي مراكز صنعتي و بنادر تجارتي هستيم كه تا پيش از انقلاب صنعتي سابقه نداشته است.

2-5-1- مفهوم مادر شهرها

در نظريه­هاي مكان مركزي، شهري است كه از نظر مركزيت دولتي و نهايت اقتصادي يا فرهنگي بر ديگر سكونت گاه­ها برتري دارد. اين شهر ممكن است شهر اصلي يك ناحيه، يك استان يا يك كشور و گاهي پايتخت آن باشد.

2-5-2- توسعه فيزيكي ناموزون مادر شهرها

در زمان ما توسعه فيزيكي ناموزون مادر شهرها، يكي از مسائل مهم در كاربري زمين بوجود مي­آورد اين توسعه در واقع ارائه گسترش شهر در اطراف آن است زيرا در اطراف شهرهاي بزرگ مناطقي وجود دارد كه همواره دوره ي انتقال از بهره برداري­هاي روستايي به شهري را
مي­گذرانند، در اين جا به شكل عمده در توسعه فيزيكي ناموزون مادر شهرها اشاره مي­كنيم. (شكويي، 1374، 213)

1- توسعه تدريجي و مداوم اطراف شهرهاي بزرگ با تراكم پايين كه حداقل توسعه ناموزون آن را به وجود مي­آورد.

2- توسعه نواري شهر، كه از هسته آن شروع و به صورت توسعه قطعاتي اطراف شهرها در شكل محوري ظاهر مي شود.

3- توسعه تخته شطرنجي كه در شكل قطعات منفرد بدون تداوم و جدا از هم صورت مي­گيرد اين نوع توسعه نه از لحاظ اقتصادي كارايي دارد نه از لحاظ زيبايي منطقه جلب توجه مي­كند.

2-5-3- توسعه ناموزون مادر شهرها

عوامل مختلفي در توسعه فيزيكي ناموزون مادر شهرها مؤثر است اما آشكارترين شكل اين نوع توسعه با توجه به شرايط فيزيكي اطراف شهرها مانند كوه­ها، تپه، رودها، باتلاق­ها عملي
مي­شوند. از طرفي توسعه فيزيكي ناموزون شهر بيشتر به سياست هاي اداري روستا- شهر وابسته است. اگر ضوابط ساختماني در داخل شهرها سخت تر از بخش بيروني آن باشد، بساز و
بفروش­ها و شركت­هاي ساختماني به زمين­هاي مطلوب با چشم انداز زيبا در بيرون از مادر شهرها، هجوم مي­برند. از طرفي اگر نظام منطقه بندي كاربري زمين در داخل شهرها سخت تر از بيرون شهرها عمل كند باز هم براي توسعه از عوامل اصلي براي توسعه فيزيكي ناموزون مادر شهرها محسوب مي­شود. قوانين مالياتي و مسيرهاي حمل و نقل نيز از علل توسعه فيزيكي ناموزون شهر به شمار مي­آيد.

2-5-4- نتايج توسعه ناموزون شهري

يكي از مشكلات و زيان­هاي وارد آمده بر اثر توسعه ناموزون شهري به ويژه توسعه شطرنجي و منفرد، عدم بهره برداري از زمين هاي كشاورزي اطراف شهرها و رها كردن اين
زمين­ها به مدت چند سال براي بدست آوردن سود بيشتر است. با توسعه ناموزون شهري،
هزينه­هاي تأمين خدمات عمومي در بخش­هاي كم تراكم اطراف شهرها در قطعات منفرد و ناپيوسته به شهر بسيار افزايش مي­يابد، كه هزينه سرانه بسيار زياد و گاز رساني، خطوط آب، برق، تلفن، آتش نشاني، فاضلاب، حمل و نقل، اتوبوس راني و پليس از آن جمله است. (شكوئي، 1374، 216)

2-6- عوامل مؤثر در توسعه فيزيكي شهرها

با توجه به آن كه شرح مختصري از نظريه­هاي ساخت و رشد شهر و نظريه­هاي مهاجرتي كه تأثير عمده­اي در رشد و توسعه فيزيكي شهرها داشتند اينك به بررسي عوامل مؤثر در توسعه فيزيكي شهر مي­پردازيم.

2-6-1- عوامل محيطي و طبيعي

عامل محيط يا اقليم كه شامل آب و هوا، همواري و ناهمواري، و به طور كلي عناصر محيط زيست را شامل مي شود. نقش اين عناصر در شكل گيري كانون زيستي و شهر نقش اساسي داشته است، به گونه اي كه پژوهشگران زيادي در جهان، شكل گيري تمدن­هاي نخستين را منوط به اين عناصر دانسته و بر اين باور هستند كه بدون وجود اين عناصر هيچ گونه شكل گيري كالبدي ممكن نبوده و نمي­باشد (حبيبي، 1375، 4). رابطه و وابستگي فعاليت­هاي انساني با مكاني كه اين فعاليت­ها در قلمرو آن ظاهر مي­شود و هماهنگي و ناهماهنگي­هاي طبيعي كه در نواحي مختلف سياره زمين وجود دارد بسيار مهم و قابل توجه مي­باشد. شرايط محيط طبيعي از ديدگاه منطقه اي و چه از جهت موقعيت­هاي خاص يك شهر از عوامل پيشرفت با شكل دهنده جهت توسعه آن بوده است. از آنجا كه محيط طبيعي در بستر زمان، موقعيت، توسعه و گسترش شهرها را به وجود آورده است و در شكل دهي آن نقش بسزائي بازي كرده است. لذا از عوامل مؤثر به شمار آمده و لزوماً مطالعات دقيق آن ها در مسائل شهري بسيار مهم مي­باشد، از عوامل طبيعي كه در شكل گيري و توسعه شهرها دخيل مي­باشد مي­توان به عوامل اقليمي (شامل ريزش­هاي جوي، باد، رطوبت و تابش آفتاب...) و عناصر طبيعي (ارتفاع، شيب، گسل، مسيل، خاك، منابع آب آشاميدني و..) اشاره كرد (بدر، 1379، 15). اولين مرحله از فرايند برنامه­ريزي زمين ارزيابي اهميت نسبي عوامل تشكيل دهنده محيط طبيعي است. بايد ديد كه آيا لايه­هاي زير زمين داراي ساختمان زمين شناسي خاصي است كه توسعه آتي را با مشكل مواجه سازد. (بيير و هيگيز، 1381، 53)

نقش عوامل طبيعي در مكانيابي جغرافيايي شهرهاي ايران را مبرهن هستند و عوامل مختلفي مانند موقع جغرافيايي، شكل ناهمواري، شبكه آب ها، ارتفاع از سطح دريا، آب و هوا و خاك و پوشش گياهي را در پيدايش، شكل گيري، توسعه و گسترش و تعيين شهر شهرهاي ايران
مؤثر دانسته­اند. به عنوان مثال به موازات عرض جغرافيايي و دور شدن از نواحي گرم و خشك و نزديك شدن به نواحي معتدل و عرض­هاي ميانه با كاهش درجه حرارت و افزايش
ميزان ريزش­هاي جوي بر تعداد مراكز شهري و ساكنين آن افزوده مي­شود. عامل ژئوموفولوژيكي
نيز ضمن اين كه در مكان گزيني شهرها نقش اساسي دارد و به شكل دهي آن نيز مي­پردازد. (رضواني، 1370، 143).

2-6-2- عوامل فرهنگي و اجتماعي

تأثير عوامل فرهنگي و اجتماعي در شهرسازي و برنامه ريزي شهري، آن چنان گسترده است هيچ يك از عناصر مختلف شهري را نمي توان فاقد تأثير از چنين عواملي تصور كرد. هر فرم و مجموعه شهري، همان طور كه متأثر از عوامل اقليمي و طبيعي است، نتيجه علايق و خصوصيات اجتماعي و فرهنگي مردم است. بنابراين در طرح و تدوين هر برنامه براي توسعه شهر و يا بهسازي شهري و ارتباط چنين برنامه­هاي از نظر فرم و سيماي شهر با مسائل اجتماعي و جامعه شناسي شهري بايد مدنظر قرار داشته باشد. (بدر، 1379، 15)

جهان بيني و نحوه نگرش به جهان كه شامل (دين، مذهب، مسلك، تفاوت­هاي اجتماعي و مذهبي) است و تأثير و تأثر آن ها در شكل بخشيدن به كانون هاي زيستي و شهر را نشان مي­دهد. مراد از اين عامل هر آن چيزي است كه معناي فرهنگي يا اجتماعي و روابط ناشي از آن را سبب شود. مطالعات متعددي در مقياس جهاني انجام گرفته كه تأثير قطعي عامل فرهنگي و اجتماعي را تكوين شهرها و گسترش شهرها را نشان مي­دهد. (حبيبي، 1375، 4)

از مهمترين عوامل تأثيرگذار اجتماعي و فرهنگي در برنامه ريزي­هاي شهري مي­توان به ارتباط جمعي و ارتباطات تأثير عوامل اجتماعي و فرهنگي در بوجود آوردن محلات شهري، و ارتباط بين محلات مختلف شهري و جمعيت و عوامل دمكراتيكي شهر از جمله توزيع سني، جنسي، ساخت و تركيب جمعيت، و غيره اشاره كرده است. (بدر، 1379، 12)

2-6-3- عوامل اقتصادي و سياسي

آگاهي و اطلاع از ساختار و طرز كار اقتصاد يك شهر، جهت برنامه ريزها در هر سطح اعم از شهري، منطقه­اي، كشور و تجزيه و تحليل استفاده از زمين ضرورت دارد. مطالعه در مبناي اقتصادي، فعاليت­ها و اين كه چگونه يك شهر توسعه پيدا كرده و در حال حاضر در چه شرايطي است و در آينده چگونه خواهد بود، راهنماي مؤثري مي­باشد. به عبارت ديگر اغلب شهرهاي بزرگ به سبب آن كه مراكزي براي توليد و توزيع كالا و فعاليت­هاي اقتصادي بوده­اند رشد و توسعه يافته­اند. بطور كلي، فعاليت­هاي اقتصادي به دليل ايجاد فرصت­هاي شغلي جديد، به مقدار زيادي موجب جذب جمعيت به شهرها مي­شوند. بنابراين مي­توان گفت كه اقتصاد يك شهر، عامل مؤثر براي توسعه اراضي
مي­باشد. با آگاهي از روند رشد، تعادل،‌ افزايش و يا كاهش در فعاليت­هاي اقتصادي، برنامه ريزان و طراحان شهري بهتر خواهند توانست معيارها را تهيه و با راهنمايي آن ها در تعيين مقدار و وضع زمين­هاي مورد نياز كه از عامل اساسي در تهيه طرح­هاي توسعه شهري مي باشد استفاده بنمايد.
(بدر، 1379، 16)

امروزه، نقش دولت­ها در فضاسازي جغرافيايي كه قبلاً در مطالعات جغرافيايي فراموش شده بود، از عوامل تعيين كننده محسوب مي­شود و در زمينه­هاي جغرافيايي، به ويژه جغرافياي شهري بر آن بسيار تأكيد مي­شود. (شكويي، 1380، 31، 30، 29)

علاوه بر عوامل سياسي، عناصر سياست گذاري هم در توسعه فيزيكي شهرها دخيل هستند، چون با توجه به گستردگي ابعاد گوناگون زمين و مسائل اقتصادي، اجتماعي و سياسي آن، دخالت دولت و سازمان­هاي وابسته به آن در تمامي كشورهاي با ديدگاه­ها و روش­هاي متفاوتي انجام
مي­گيرد. در برخي موارد، دخالت به صورت مستقيم و در مواردي ديگر به صورت مشاركت با مالكان و بخش خصوصي و يا از طريق تدوين قوانين و مقررات در مورد نحوه استفاده از زمين انجام
مي­شود. (Svedsater, 2003, pp 126-128)

از عناصر سياست گذاري مؤثر در توسعه فيزيكي شهرهاي كشور مي­توان به نقش «سازمان زمين شهري» اشاره كرد كه از اواخر دهه 1350 فعاليت خود را شروع كرد و در تمامي شهرهاي ايران، نقش محوري را در توسعه فيزيكي شهرها بازي كرد. همچنين مي­توان به طرح­هاي توسعه شهري كه از دهه 1340 به صورت كاركردي فعاليت خود را آغاز كردند اشاره كرد. براي تمامي شهرها، بسته به اندازه­شان، طرح­هاي گوناگوني تهيه شد كه هر شهر را از جهات گوناگون بسط دادند. بنابراين، با علم به موارد ذكر شده است كه «شهرها را همچون موج شكني مي­دانند كه بر پهنه گيتي ايستاده، امواج تعدي را در هم مي­شكسته و به حيطه امنيت بدل گرديده و ميدان آوري شده كه به پيروزي آزادي انجاميده است. (ياراحمدي، 1376، 14)

2-7- برنامه­هاي توسعه شهري

امروزه رشد و توسعه شهرها تنها ناشي از مهاجرت و ساخت و سازهاي بي­رويه شهري نمي­باشد، بلكه در تعيين و جهت دادن به توسعه فيزيكي شهرها برنامه­هاي عمراني و توسعه­اي كه براي شهرها تهيه مي­شود و غالباً با ديد شهر سازانه به شهرها نگاه دارد،‌ اين برنامه به عنوان يك عامل اساسي در جهت دادن به توسعه شهرها مي­باشد، لذا به جهت ضرورت موضوع، انواع برنامه­هاي مختلف توسعه شهري در ذيل به طور خلاصه تشريح مي­گردد.

2-7-1- برنامه­ريزي آمايش سرزمين

اصطلاح آمايش سرزمين را معادل عبارت Land use آورده اند (صرافي، 67،‌119). آمايش در اصطلاح فارسي از ريشه آمودن به معني آباد كردن و مهيا كردن مي­باشد. (معين، 1364، 91) جغرافيدانان، آمايش سرزمين را بهره­برداري، از زمين و منابع آن از ديدگاه جغرافياي كاربردي يا برنامه­ريزي تعريف نموده­اند. در واقع مطالعه آمايش سرزمين نظم نويني از سازماندهي منابع طبيعي و فعاليت­هاي انساني را بر پهنه سرزمين مهيا مي­سازد و به سازماندهي منطقي و معتدل فضاي موجود براي هر گونه تجمع انساني مي­پردازد (زياري، 1378، 38-37). آمايش سرزمين به معني برنامه­ريزي و سازمان دادن نحوه اشغال فضا و تعيين محل سكونت انسان و عمل فعاليت ها و تجهيزات و
كنش­هاي بين عوامل گوناگون و فضاي اجتماعي و اقتصادي (نمازي، 1370، 118). همچنين
برنامه­ريزي آمايش سرزمين رونديست در زمينه بهره برداري عقلاني از امكانات،‌ منابع و استعدادهاي فضاي ملي و منطقه اي جهت پيشرفت متعادل و موزون جامعه (معصومي اشكوري، 1376، 48)

زمينه­هاي بسيار مهم در بررسي آمايش سرزمين شناخت عدم تعادل­هاي ذيل مي­باشد:

- عدم تعادل­هاي بخشي (بخش كشاورزي، صنعت)

- عدم تعادل­هاي اجتماعي (عدم تعادل بين شهر و روستا)

- عدم تعادل­هاي اقتصادي (شكاف بين بخش سنتي اقتصادي يا بخش مدرن)

- عدم تعادل­هاي منطقه­اي (عدم تعادل بين فضاهاي حاشيه­اي و قطب­هاي توسعه)

اهداف برنامه­ريزي آمايش سرزمين عبارت است از شناخت منابع زمين و چگونگي بهره­برداري از اين منابع همراه با پيش بيني وضع آينده استقرار مطلوب انسان و عملكردهاي آن در طبيعت به منظور رشد معقول و مطلوب اقتصادي.

در برنامه­ريزي آمايش سرزمين جهت رسيدن به اهداف مذكور مستلزم دستيابي به:

- تعيين مراكز عمده توسعه و سطح بندي آن­ها در سطح محلي

- طراحي نظام شهري و روستائي متناسب يا سيماي اجتماعي و اقتصادي در سطح ملي

- تشخيص و طبقه­بندي فعاليت­هاي اقتصادي، اجتماعي، امكان پذير در هر منطقه در قالب مراكز توسعه در سطح ملي

- تعيين شبكه­هاي خدمات زير بنايي و مراكز ارتباطي در سطح ملي. (همان، 90-49)

سابقه آمايش سرزمين در ايران نسبتاً زياد است. در اسفند 1351، مهندسان مشاور ستيران طي يادداشتي مباحث و روش­هاي آمايش سرزمين را طرح كردند و مطالعات اوليه آن در خرداد 1354 ميان سازمان برنامه و بودجه و مهندسان مشاور ستيران مبادله گرديد. بعد از انقلاب مطالعات طرح پايه آمايش سرزمين ايران توسط دفتر برنامه ريزي منطقه­اي سازمان مديريت و برنامه­ريزي (برنامه و بودجه) منتشر شد. در اين مطالعات اصول و كليات سازماندهي فضايي كشور و جمعيت و جوامع، فعاليت­ها، اقليم و سرزمين، وضع موجود بخش­ها، فعاليت­ها، امكانات، مشكلات و تنگناها و روندها آمده است. (توفيق، 1370، 12-19)

 

1 . Gordon Chayld

1. Ernest W.Burgess

1 . Home Hoyt (1939)

1. Scar Gi

2 . Carter

3 . Northman

4. Kevin Lynch


مبلغ قابل پرداخت 23,328 تومان

توجه: پس از خرید فایل، لینک دانلود بصورت خودکار در اختیار شما قرار می گیرد و همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال می شود. درصورت وجود مشکل می توانید از بخش تماس با ما ی همین فروشگاه اطلاع رسانی نمایید.

Captcha
پشتیبانی خرید

برای مشاهده ضمانت خرید روی آن کلیک نمایید

  انتشار : ۲۳ فروردین ۱۳۹۶               تعداد بازدید : 1475

دیدگاه های کاربران (0)

دفتر فنی دانشجو

توجه: چنانچه هرگونه مشكلي در دانلود فايل هاي خريداري شده و يا هر سوال و راهنمایی نیاز داشتيد لطفا جهت ارتباط سریعتر ازطريق شماره تلفن و ايميل اعلام شده ارتباط برقرار نماييد.

فید خبر خوان    نقشه سایت    تماس با ما