فهرست مطالب
عنوان صفحه
چكيده .... .. 1
مقدمه ..... 3
فصل اول : كليات .... .. 4
1-1 كليات زمين شناختي خليج فارس . .... 6
1-1-1 تاريخچه پيدايش خليج فارس ... .. 7
2-1-1 ريخت شناسي خليج فارس ..... 7
1-2 كليات و خصوصيات جغرافيايي .. .. 8
1-2-1 پيشينه تاريخي جزيره كيش ... .. 8
1-2-2 موقعيت جغرافيايي و توپوگرافي جزيره كيش ... ... 9
1-2-3 خصوصيات زمين شناسي جزيره كيش .... 11
1-2-4 خاك جزيره كيش ..... .. 12
1-2-5 اقليم و آب و هواي جزيره كيش .... ..... 13
1-2-6 پوشش گياهي جزيره كيش ...... ..... 20
1-2-7 هيدرولوژي جزيره كيش ... ... 21
1-2-8 حيات جانوري در جزيره كيش ... . 21
1-2-9- نگرشي بر نقشه زمين شناسي جزيره كيش .. .. 23
1-2-10- تكنونيك و لرزه خيزي جزيره كيش.... .. 24
1-2-11 كشاورزي و دامداري جزيره كيش ..... ... 25
1-2-12- امكانات زمين گردشگري در جزيره كيش ........................................... 26
1-2-13- ويژگي هاي انساني جزيره كيش........................................................... 27
1-2-14 – جايگاه ژئوپولتيك، استراتژيك و نظامي در جزيره كيش ................... 27
1-2-15 كيش در سفرنامه ها و آثارمورخان....................................................... 28
1-2-16- آبسنگهاي مرجاني جزيره كيش ......................................................... 28
فصل دوم : روش هاي مطالعاتي .......................................................................... 29
2-1 – موقعيت جغرافيايي ايستگاههاي نمونه برداري ......................................... 30
2-2- ابزار و مواد مورد نياز .............................................................................. 32
2-3 – نمونه برداري ............................................................................................ 32
2-4- آماده سازي نمونهها جهت مطالعات روزن داران...................................... 33
2-5- معرفي ايستگاهها......................................................................................... 35
فصل سوم : مطالعات بوم شناختي و فيزيكو شيميايي.......................................... 47
3-1 مشخصات فيزيك و شيميايي آبهاي سواحل جزيره كيش .......................... 48
3-2- تعيين ميزان كل مواد آلي رسوبات.............................................................. 52
3-3- نتايج حاصل ازاندازه گيري ميزان كل مواد آلي.......................................... 52
فصل چهارم : نتايج مطالعات ميكروفونيستيك وسيستماتيك................................. 55
فصل پنجم : ماكروفوناي جزيره كيش.................................................................. 66
فصل ششم : بحث و نتيجه گيري ......................................................................... 69
فصل هفتم : اطلس برگزيده روزن داران مطالعه شده ......................................... 76
فهرست جداول و نمودارها
عنوان صفحه
جداول
جدول 1- ميانگين درجه حرارت هوا بر حسب درجه سانتي گراد در جزيره كيش 14
جدول 2- ميانگين بارندگي برحسب ميلي متر در جزيره كيش .............. 16
جدول 3- ميانگين رطوبت نسبي بر حسب درصد در جزيره كيش......... 18
جدول 4- مشخصات جغرافيايي ايستگاههاي نمونه برداري .................. 30
جدول 5- ميانگين اكسيژن محلول در آب در ايستگاههاي مطالعاتي ..... 50
جدول 6- ميزان كل مواد آلي رسوب در ايستگاههاي مطالعاتي ............ 54
جدول 7- روزن داران شناسايي شده در سطح با پوسته آهكي هيالين 64
جدول 8- روزن داران شناسايي شده در سطح با پوسته پورسلانوز .. 64
جدول 9- روزن داران شناسايي شده در عمق با پوسته آهكي هيالين .. 65
جدول 10- روزن داران شناسايي شده در عمق با پوسته پورسلانوز . 65
تصاوير
تصوير 1 : نمايي از پوشش گياهي جزيره كيش .................................... 20
تصوير 2 : نمايي ازكشتي يوناني ........................................................... 27
تصوير 3 : محلهاي نمونه برداري در ايستگاه 1 (كشتي يوناني) ......... 35
تصوير4 : محلهاي نمونه برداري در ايستگاه 1 (كشتي يوناني)........... 36
تصوير 5 : محلهاي نمونه برداري در ايستگاه 2 (شانديز غروب) ....... 37
تصوير 6 : محلهاي نمونه برداري در ايستگاه 2 (شانديز غروب) ....... 38
تصوير 7 : محلهاي نمونه برداري در ايستگاه 3 (بيمارستان 200 تخت
خوابي) ......................................................................................................... 39
تصوير 8 : محلهاي نمونه برداري در ايستگاه 3 (بيمارستان 200 تخت
خوابي) ......................................................................................................... 40
تصوير 9 : محلهاي نمونه برداري در ايستگاه 4 (تاسيسات فشار گاز) 41
تصوير 10 : محلهاي نمونه برداري در ايستگاه 5 (پارك دلفين) .......... 42
تصوير 11 : محلهاي نمونه برداري در ايستگاه5 (پارك دلفين) ........... 43
تصوير 12 : محلهاي نمونه برداري در ايستگاه 6 (هتل آپارتمان كوثر) 44
تصوير 13 : محلهاي نمونه برداري در ايستگاه 6 (هتل آپارتمان كوثر) 45
نمودارها
نمودار 1- ميانگين درجه حرارت هوا بر حسب درجه سانتي گراد در جزيره كيش 15
نمودار 2- ميانگين بارندگي بر حسب ميلي متر در جزيره كيش............. 17
نمودار 3- ميانگين رطوبت نسبي بر حسب درصد در جزيره كيش ...... 19
نمودار 4- ميزان اكسيژن محلول در ايستگاههاي مطالعاتي................... 50
نمودار 5- نمودار كل مواد آلي رسوب در ايستگاههاي مطالعاتي.......... 54
نقشهها
نقشه 1 – موقعيت نسبي جزيره كيش در خليج فارس ........................... 10
نقشه 2- نقشه زمين شناسي جزيره و موقعيت ايستگاهها...................... 31
چكيده
جزيره كيش از جزاير جنوب كشور ايران محسوب ميشود از لحاظ شكل هندسي اين جزيره تقريباً بيضي شكل بوده د و بخشي اززون زاگرس چين خورده است. مهمترين بخشهاي رسوبي اين جزيره شامل رسوبات ماسهاي ساحلي، ماسهاي ساحلي متراکم شده، رسي - ماسهاي سخت شده، رسي قرمز رنگ و رسوبات رسي ماسه دار ميباشند.
از لحاظ آب و هوايي جزيره کيش داراي آب و هواي گرم و مرطوب است. سواحل شمالغربي، غرب و جنوبي جزيره صخرهاي و به خاطر وزش بادهاي دريايي مواج ميباشند.
در تحقيق حاضر مطالعات ميکروفونيستيک و رسوب شناختي سواحل جنوبي جزيره کيش در 6 ايستگاه مورد بررسي و ارزيابي قرار گرفته است.
در مطالعات و بررسيهاي مربوط به روزنداران موجود در سطح جزيره 8 جنس و 11 گونه شناسايي شدند روزنداران موجود در عمق 6 جنس و ٥ گونه شناسايي شدند. بيشترين فراواني مربوطه به روزنداران با پوسته آهك هيالين ميباشد.
اصليترين مجموعهشناسايي شده در اين نواحي مورد مطالعه:
Ammonia beccariilinne Association
است که گونههاي همراه اين مجموعه عبارتند از:
Amphistegina lobifera , Elphidium craticulatum , Quinqueloculina lamarkina , Triloculina trigonata , Peneropelis pertusus
از نظر رسوب شناختي ايستگاههايي كه حاوي روزنداران زيادي بودند غالباً از مواد آلي غني هستند.
مهمترين عامل فيزيكوشيميايي مؤثر بر توسعه روزنداران ميزان اكسيژن محلول در آب است كه فراواني و تنوع آنها را كنترل ميكند.
با بررسيهاي انجام شده ميتوان چنين گفت كه جامعه ميكروفوناي جزيره كيش،بيشتر در بسترهاي دانه ريز (سيلتي ـ گلي) و جامعه ماكروفونا در رسوبات دانهدرشت متمرکزند. از آنجايي كه مرجانهاي جزيره كيش تأثير بسزايي برروي عوامل بومشناختي، رسوبشناختي، كاني شناسي دارد پس بايد در مورد مرجانهاي جزيره كيش نيز اشارهاي داشته باشيم اما اساس مطالعات پايان نامه بر مبناي شناخت ميكروفوناي منطقه نظير روزنداران ميباشد.
مقدمه
خليج فارس درياي حاشيهاي و نيمه بسته وهلالي شكل است با عمق متوسط (حدود 35 متر) كه اين عمق به تدريج به سمت تنگه هرمز افزايش چشمگيري مييابد. بطوري كه متوسط عمق آن در مناطق شمالي و جنوبي كمتر از 15 مترو درناحيه تنگه هرمز حدود 100 متر است. از طرف مشرق با درياي عمان و اقيانوس هند مرتبط است آب و هواي آن خشك و نيمه استوايي ودماي آن در فصل زمستان داراي آب وهواي معتدل و در فصل تابستان بسيارگرم و شرجي است.
اين خليج نيلگون به دليل وجود ذخاير گسترده انرژي درخود ازاهميت جهاني برخورداراست و در عرصهي مناسبات بينالمللي چشم تمام جهانيان را به خود خيره كرده است.
ايران پهناورترين كشور حاشيه خليج فارس محسوب ميشود و شناخت جزاير ايراني آن با توجه به اهميت اين منطقه حائز اهميت است.
منطقه خليج فارس داراي حدود ١٣٠ جزيره است كه از جمله آنها ميتوان به جزاير قشم، كيش، هرمز، ابوموسي، خارك، تنب كوچك، تنب بزرگ، سيري، لاوان، فارور ، هندورابي و...نام برد. (صهبا، 1386)
جزيره كيش به منظور مطالعات زمين شناسي دراين رساله مورد توجه قرار گرفته تا روزنداران اين منطقه شناسايي و معرفي گردد بررسي و مطالعه روزن داران دراين جزيره نقش مهمي را در تعيين ميزان آلودگي، تفسير محيط رسوبي و پالئواكولوژي جزيره ايفا ميكند.
فصل اول
كليات
١ـ١ـ كليات زمين شناختي خليج فارس
١ـ١ـ١ـ تاريخچه پيدايش خليج فارس
٢ـ١ـ١ـ ريخت شناسي خليج فارس
١ـ٢ـ كليات وخصوصيات جغرافيايي
١ـ٢ـ١ـ پيشينه تاريخي جزيره كيش
١ـ٢ـ٢ـ موقعيت جغرافيايي و توپوگرافي جزيره كيش
١ـ٢ـ٣ـ خصوصيات زمين شناسي جزيره كيش
١ـ٢ـ٤ـ خاك جزيره كيش
١ـ٢ـ٥ـ اقليم و آب وهواي جزيره كيش
١ـ٢ـ٦ـ پوشش گياهي جزيره كيش
١ـ٢ـ٧ـ هيدرولوژي جزيره كيش
١ـ٢ـ٨ـ حيات جانوري در جزيره كيش
١ـ٢ـ٩ـ نگرشي بر نقشه زمين شناسي جزيره كيش
١ـ٢ـ١٠ ـ تكنونيك و لرزه خيزي جزيره كيش
١ـ٢ـ١١ـ كشاورزي و دامداري جزيره كيش
١ـ٢ـ١٢ـ امكانات زمين گردشگري در جزيره كيش
١ـ٢ـ١٣ـ ويژگيهاي انساني جزيره كيش
١ـ٢ـ١٤ـ جايگاه ژئوپولتيك ، استراتژيك و نظامي در جزيره كيش
١ـ٢ـ١٥ـ جزيره كيش در سفرنامهها و آثارمورخان
١ـ٢ـ١٦ ـ آبسنگهاي مرجاني جزيره كيش
فصل اول: كليات
١ـ١ـ كليات زمين شناختي خليج فارس
١ـ١ـ١ـ تاريخچه پيدايش خليج فارس
٢ـ١ـ١ـ ريختشناسي خليج فارس
١ـ١ـ١ـ تاريخچه پيدايش خليج فارس
در حدود ١٤٠ ميليون سال قبل در آغاز دوران دوم زمين شناسي، شكاف بين اروپا و آمريكا وسيعتر شده و شكاف هند ـ استراليا ، آفريقاي جنوبي و هندوستان را دور زده و زمينهي تشكيل اقيانوس هند را فراهم ساخته است.
در آغاز دوران سوم يعني حدود 45 ميليون سال پيش، حوضهي اقيانوس اطلس پديدار شده آمريكاي جنوبي از آفريقا جدا گشته واستراليا از قاره قطب جنوب فاصله گرفته و به سمت شرق حركت كرده، درنتيجه اقيانوس هند تشكيل شده و شكاف بين آسيا وآفريقا مقدمه پيدايش درياي عمان را فراهم ساخته است ( معيني، ١٣٧٧).
حدود ٣٥ ميليون سال قبل، شكاف عمان گسترش بيشتري يافته و شبه جزيره هند ابتدا به سمت شرق سپس به سمت شمال حركت كرده و دنبالهي شكاف عمان به شكل خليج باريكي پيدايش خليج فارس را فراهم كرده است. به تدريج كوههاي فلات ايران ارتفاع يافته و درپاي كوههاي جنوبي پيشروي شاخهاي از خليج عمان جلگههاي پست دامنه كوه را فراگرفته وخليج فارس ظاهر شده است.
١ـ١ـ٢ـ ريخت شناسي خليج فارس
خليج فارس درياي حاشيهاي و نيمه بستهاي است كه در اثر تأثير متقابل صفحه اروپا ـ آسيا در طول دورانهاي زمين شناسي ايجاد شده است بطور كامل روي فلات قاره قرار دارد و سراشيبي آن در خليج عمان است.
خليج فارس ٢٠٠ تا ٣٠٠ كيلومتر پهنا و سطحي درحدود 226000 كيلومتر مربع را زير پوشش دارد واز جنوب بين سرزمينهاي عربي از شمال بين رشته كوههاي البرز ايران قرار دارد (خسرو تهراني ، ١٣77) .
بستر اين خليج را تپههاي ماسهاي، شني و برآمدگيهاي سنگي و مرجاني پر كرده است. از نظر ريخت شناسي خليج فارس متقارن نبوده و شيب شمالي آن (ساحل ايراني) تندتر از شيب جنوبي (ساحل عربي) آن است. شيب جنوبي آن درحدود ٣٥ سانتيمتر در هركيلومتر و تغييرات شيب شمالي آن حدود 175 سانتيمتر در هر كيلومتراست.
با توجه به اين كه مواد حمل شده توسط باد در خليج فارس بصورت تودههاي گرد و غبار و ماسه است گاهي اين موادبه موازات ساحل با رسوبات دريايي مخلوط و رسوبات دو گانه دريايي ـ بادي را دراين منطقه بوجود ميآورد.
سطح جزاير خليج فارس از رسوبات تخريبي ومارن تشكيل شده كه كما بيش صدف دارند خاك آنها شور و يا گچ دار است و به همين دليل رشد گياهان محدود به انواع خاص است(آقا نباتي ، ١٣٨٣).
آب خليج فارس بسيار شورتر از درياي مازندران است كه اين به دليل تبخيرشديد آن است در سواحل جنوبي خليج فارس شوري آب بيشتراز سواحل شمالي آن است بطوري كه در مردابهاي كرانهي جنوبي آن مانند خليج سالوا ( salva) ميزان نمك محلول درآب به حدود ٧٠ گرم در ليتر ميرسد.
جزاير ايراني خليج فارس يا بصورت رشتههاي طويلي به موازات ساحل قرار دارنده يا مدورند. از گروه اول، جزاير قشم و كيش را ميتوان نام برد كه دنبالهي برجستگيهاي زاگرس هستند و از نظر زمين شناسي مشخصات زاگرس چين خورده را دارند. گروه دوم مانند جزاير ابوموسي، هرمز، تنب بزرگ، تنب كوچك كه بوجود آمدن آنها حاصل بالا آمدن نمكهاي زيرين ( اينفراكامبرين ) و تشكيل گنبد نمكي است كه سبب بيرون زدگي سنگهاي آنها شده است. سطح جزاير خليج فارس اساساً از ماسه سنگ و كنگلومرا و مارن تشكيل شده است خاك آنها غالباً شور و گچدار است و به همين علت رشد نباتات به انواع خاصي محدود است (درويش زاده، ١٣٨٠).
١ـ٢ـ١ـ پيشينه تاريخي جزيره كيش
كيش نامي باستاني و بسياركهن است اگرچه در زبان فارسي داراي معاني متعددي ميباشد (تيرو تركش وغيره) ولي هيچكدام از اين مفاهيم درمورد مفهوم واژهاي جزيره كيش صادق نيست. در كتب لغت هم معني خاصي براي آن ارائه نشده است.
كيش رامعادل فارسي قيس دانستهاند قيس يك نام عربي است و باتوجه به اين كه جزاير مجاور اين جزيره نيز در سده اخير داراي اسامي عربي مانند شيخ شعيب و ابوموسي و غيره بودهاند، چندان بعيد به نظرميرسد كه قيس هم نام شخصي بوده است (صهبا ، 1386).
نام قديم كيش، «كيان» بوده وتاريخ احداث شهر آن كه داراي باروئي مستحكم بوده را به قرن ششم هجري قمري نسبت ميدهند. دوران عظمت و شكوفايي تاريخ جزيره كيش از قرن چهارم هجري پس از وقوع زلزله در بندر تاريخي سيراف آغاز شد و سيراف پس از ويراني جاي خود را به جزيره كيش داد.
بنا به نوشتههاي مورخين ، نام كيش دردوره ايلخانيان مغول با اسامي و لايات معتبري چون بغداد، بحرين و هندوستان همراه بوده و پيوسته پيشوند دولت خانه در زمان اتابكان قبل از عنوان كيش ذكر ميشده است.
ويرانههاي به جا مانده از شهر حريره در شمال جزيره نيزاز عظمت جزيره كيش در دورانهاي گذشته حكايت ميكند (ويسه، ١٣٧٩)
همچنين درعصر غزنويان، سلجوقيان، خوارزمشاهيان و مغول جزيره كيش مركز بازرگاني خليج فارس بوده است.
١ـ٢ـ٢ـ موقعيت جغرافيايي و توپوگرافي جزيره كيش
جزيره كيش با مساحتي درحدود 90 كيلومتر مربع و شكل كلي بيضي شكل در ٢٠٠ كيلومتري بندر عباس قرار گرفته است كه بين مدار عرض شمالي و طول شرقي نسبت به نصفالنهار گرينويچ قراردارد.
طول جزيره حدود ١٥ كيلومتر در محور شرقي ـ غربي و پهناي آن ٧ كيلومتر در محور شمالي ـ جنوبي ميباشد.
نقشه (1) : موقعيت نسبي جزيره كيش در خليج فارس (اقتباس از سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح ، ١٣٨٣)
ارتفاع نسبي جزيره كيش از سطح دريا، حدود ٣٢ متر ( درمحل فرودگاه)ميباشد بلندترين نقطه جزيره حدود ٤٥ متر از سطح دريا ارتفاع دارد كه در شرق جزيره واقع شده است. بخش كيش داراي دو دهستان به نامهاي كيش و لاوان است به عبارتي ديگر اين جزيره هم مركز دهستان و هم مركز بخش كيش از شهرستان بندر لنگه، استان هرمزگان است.
سطح جزيره كيش فاقد توپوگرافي ويژه مانند كوه و تپه است. فرودگاه بينالمللي كيش در مركز جزيره و در بخش مرتفع آن احداث شده است بيشترين شيب جزيره از شمال همين فرودگاه به طرف ساحل (هتل شايان) است (سازمان منطقه آزاد كيش، 1379) .
سيستم حمل ونقل كنوني جزيره از سه زير سيستم هوايي، دريايي، زميني تشكيل شده است فاصله هواي منطقه كيش تا تهران 1052 كيلومتر است.
١ـ٢ـ٣ـ خصوصيات زمين شناسي جزيره كيش
جزيره كيش از لحاظ زمينشناسي جزء منطقه زاگرس چين خورده محسوب ميشود اين جزيره از لحاظ ساختمان زمينشناسي يك تاقديس با محور غرب ـ جنوب شرقي است كه از نظر ساختماني با ساختمان هاي عمومي زاگراس يكسان است. جنس سنگهاي تشكيل دهنده جزيره كيش از آهكهاي خارك باسن پليوسن پاياني است كه در حقيقت معادل كنگلومراي بختياري درنواحي جنوب ايران ميباشد (سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، ١٣٨٣)
ارتباط اين كنگلومرا و آهكهاي خارك بصورت بين انگشتي بوده و در قسمت پايين با يك دگرشيبي مشخص ميشود كه تحت تأثيرچين خوردگي وبالاآمدگي زاگرس در فاز نهايي آلپ است . بيشترين درصد مخازن گازي اين جزيره در ساختمان تاقديسي آن قرار دارد با توجه به اين كه تاقديسها و ناوديسهاي زاگرس هرچه از محور اصلي دو سپرعربستان و ايران فاصله گرفته و آرامتر شدهاند، لذا دامنه آنها كمتر و طول موج آنها بيشتر ميشود. چنين مكانيسمي سبب شده كه در طول دوران چهارم با تغيير سطح اساس (نوسانات سطح آب) در خليج فارس تعداد اين جزاير دستخوش تغيير شود و بعضاً به خشكي متصل شوند يا بطور كلي به زير آب بروند براي مثال در دوران سرد يخچالي با خشك شدن خليج اينگونه جزاير بخشي از پيكر زاگرس را تشكيل ميدادند و دردوران ميان يخچالي با بالا آمدن سطح آب خليج فارس تا ارتفاع 60 متر كه بالاترين تراس دريايي قابل رديابي است بسياري از اين جزاير از جمله جزيره كيش به زيرآب رفته ناپديد شدند.
بيرون زدگي و رخنمونهاي موجود درايران جزيره در حقيقت در اثر نيروهاي تكتونيكي تحت پديده گنبدهاي نمكي انجام يافته است گنبدهاي نمكي خليج فارس جزايركوچكي را بوجود آورده كه نهشتههاي دوران سوم را بدون داشتن جهت خاصي قطع كردهاند. سطوح برخورد اين گنبدها با نهشتههاي دوران سوم از نوع دياپيريك بوده، از اين رو ميتوان سن آنها را ازژوراسيك مياني قديميتر دانست.
بطور كلي بايد گفت كه آن چه در سطح جزيره رخنمون دارد شامل:
ـ رسوبات ماسهاي ساحلي متعلق به عهد حاضر
ـ رسوبات ماسهاي ساحلي متراكم شد وهمراه با صدفهاي دريايي (كواترنر)
ـ رسوبات رسي ـ ماسهاي سخت شده همراه با ماسههاي درشت دانه معادل كنگلومراي بختياري
ـ رسوبات رسي قرمز رنگ سخت شده معادل تشكيلات خارك ( ميوپليوسن)
ـ رسوبات رسي ماسهداركاملاً سخت شده گروه فارس ( ميوپليوسن)
رسوبات ماسهاي همراه با شن و خردههاي صدفي كه اصطلاحاً كوكينا ياد شده داراي سيماني است آهكي و ميزان دياژنز صورت گرفته در آن براي تشكيل دادن يك صخره كم است ولي اين لايه همراه با لايههاي زيرين آن كه از استحكام بيشتري برخوردار است از ساحل به مركز جزيره عمق بيشتري پيدا ميكند، كه مانند يك لايه محافظ لايههاي رسي زيرين را پوشش ميدهد. اين قشر در مركز جزيره ضخامتي در حدود ٢٠ متر پيدا ميكند. سطح جزيره كيش بيشتر از مارنهاي حاصل از فرسايش سطحي پوشيده شده است كه همگي متعلق به دوران چهارم بوده است و قدمت زيادي ندارند (سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح ، 1383).
مبلغ قابل پرداخت 23,328 تومان