فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول:كليات
1-1)هدف...... . 15
1-2)پيشينه و تحقيق.. ... 15
1-3)روش كار و تحقيق..... . 15
فصل دوم : اختصاصات عمومي نمکها در ايران ... .. 17
الف : کلياتي درمورد نمکها .... . 18
1-2 تاريخچه نمک .... 18
2-2 نمک وموارد استفاده آن .... .. 20
3-2 پراکندگي و مقدار توليد نمک درجهان .. ..... 20
ب: ژئو شيمي و کاني شناسي . ...... 27
4-2 .... 27
5-2 کاني شناسي نمکي (هاليت )... ............ 28
6-2 کاني هاي همراه هاليت ..... . 31
7-2 فرايندهاي بعد از رسوبگذاري . .. 34
پ: شرايط ومحيط تشکيل هاليت ..... ....... 37
8-2 شرايط تشکيل هاليت ..................................................................................... 37
9-2 محيط تشکيل نمک (هاليت )........................................................................... 39
10-2 ذخاير تبخيري قديمي و محيط تشکيل آن ................................................. 41
11-2 موقعيت هاي مناسب براي رسوب تبخيري ها .......................................... 44
12-2 سبخا ........................................................................................................... 46
13-2 محيط هاي دريايي....................................................................................... 47
14-2 نمک هاي غول آسا چگونه بوجود آمدهاند ؟.............................................. 48
ث:انواع ژنتيکي کارنسارها نمک ........................................................................ 53
15-2 اقيانوس ها ودرياها .................................................................................... 53
16-2 درياچه ها ................................................................................................... 54
17- 2 آبهاي زير زميني (شورابه ها )................................................................. 56
18-2 حوضه هاي درياچه اي نوع پلايا .............................................................. 57
19-2 نهشته هاي نمک لايه اي ............................................................................ 57
20-2 گنبدهاي نمکي ........................................................................................... 59
21-2 کاني هاي همراه گنبدهاي نمکي ............................................................... 61
22-2 پديده دگرگوني در گنبدهاي نمکي ............................................................. 62
23-2 چگونگي حرکت در گنبدهاي نمکي ........................................................... 63
ج)برخي از مدلهاي پيدايش ذخاير تبخيري........................................................ 69
24-2 مدل يا تئوري حوضه هاي داراي سد (Ochsenius , 1877))....................... 69
25-2 مدل درياچه اي والتر ( 1903)..................................................................... 70
26-2 مدل تبخيرهاي آب هاي عميق (Schmalz , 1969)........................................... 70
27-2 تئوري يا مدل حوضه خشک شده (Hus, 1972).......................................... 75
28-2 مدل حوضه خشک شده در درون مدل استاتيک ...................................... 75
29-2 مدل ولکانوژنيک نهشته هاي تبخيري ......................................................... 77
آثار ومعادن نمک ايران در دورانهاي مختلف زمين شناسي ............................ 82
30-2 نمك هاي پركامبرين پسين در زون زاگرس............................................... 82
31-2 گنبدهاي نمكي استان هرمزگان................................................................... 86
1-31-2 گنبد نمكي قشم........................................................................................ 86
2-31-2 گنبد نمكي سياهو..................................................................................... 88
3-31-2 گنبد نمكي گچين...................................................................................... 89
32-2 نمك هاي ژوراسيك فوقاني......................................................................... 90
33-2 آثار و گنبدهاي نمكي استان كرمان............................................................. 91
1-33-2 گنبد نمكي علي آباد.................................................................................. 91
2-33-2 گنبد نمكي اسماعيل آباد.......................................................................... 91
3-33-2 نمك آبي راين.......................................................................................... 92
4-33-2 نمك آبي كوير لوت شهداد...................................................................... 92
5-33-2 نمك آبي نوق........................................................................................... 93
34-2 نمك هاي ائوسن در زون ايران مركزي..................................................... 93
1-34-2 زمين شناسي حوضه كلوت (شمال خاوري اردكان).............................. 95
2-34-2 برخي از معادن و آثار نمكي اردكان يزد................................................ 97
3-34-2 گنبدهاي نمكي حوضه يزد...................................................................... 97
الف-معدن متروكه نمك حاجي آباد....................................................................... 98
ب-معدن متروكه نمك رستاق يزد......................................................................... 98
ج-كانال نمك عقدا.................................................................................................. 99
35-2 نمك هاي ائو-اليگوسن................................................................................ 99
36-2 نمك هاي ترسير در زون ايران مركزي................................................... 101
37-2 آثار و ذخاير نمكي ترسير استان سمنان.................................................. 103
1-37-2 خلاصه اي از زمين شناسي استان سمنان........................................... 104
2-37-2 انديس ها و معادن نمك در منطقه گرمسار-ايوانكي............................ 105
الف-معدن كوه نمك........................................................................................ 105
ب-معدن تخت رستم....................................................................................... 105
ج-معدن سردره.............................................................................................. 106
د-معدن سيالك............................................................................................... 106
ه-برونزدهاي نمكي باختر و جنوب باختري گرمسار..................................... 107
و-برونزدهاي نمكي باختر كوه كلرز (شمال باختري گرمسار)...................... 107
ز-معدن راه راهك.......................................................................................... 108
ح-معدن كرند.................................................................................................. 108
ط-معدن ناروبنه............................................................................................. 109
ي- معدن بنه كوه........................................................................................... 109
ك-معدن رودخانه شور................................................................................. 109
3-37-2 انديس ها و معادن نمك در محدوده ده نمك گرمسار......................... 110
الف-معدن گزوشك........................................................................................ 110
ب-معدن چاه غلغل......................................................................................... 111
ج-معدن شهر آباد.......................................................................................... 111
د-معدن حسين آباد ده نمك........................................................................... 112
ه-برونزدهاي نمكي لاسگرد دشت................................................................. 112
و-نمك هاي محدوده سرخه........................................................................... 113
ز-معدن لاهورد.............................................................................................. 113
ح-برونزدهاي نمكي نمكان............................................................................. 113
6-37-2 انديس ها و معادن نمك محدوده ميامي................................................ 119
38-2 آثار و ذخاير نمك ترسير استان خراسان................................................. 120
1-38-2 زمين شناسي استان خراسان............................................................... 120
2-38-2 معادن و آثار نمكي استان خراسان...................................................... 122
1-معدن نمكي آبقوي...................................................................................... 122
2-معدن نمك عمارلو...................................................................................... 123
3-معدن نمك حصار يزدان............................................................................ 124
4-معدن نمك سلطان آباد............................................................................... 124
5-معدن نمك غار........................................................................................... 124
6-معدن نمك اسلام قلعه................................................................................ 125
7-كالشور سبزوار.......................................................................................... 125
8-معدن نمك آبي گدار خماري...................................................................... 125
9-نمك زار سبزوار........................................................................................ 125
10-نمك آبي جاجرم....................................................................................... 126
39-2 ذخاير يا آثار نمكي ميوسن...................................................................... 127
1-40-2 خلاصه اي از زمين شناسي زاگرس طي نئوژن.........................................
الف-آثار نمكي استان لرستان............................................................................. 128
1-نمك چل قادي (سفيد دشت)....................................................................... 128
2-مظهر معدن نمكي چالكل............................................................................ 128
3-نمك چم چير (امير آباد)............................................................................. 130
4-مظهر معدني نمك بابا بهرام....................................................................... 130
41-2 آثار و معادن نمك زون ايران مركزي در ميوسن.................................... 131
1-41-2 خلاصه اي از زمين شناسي ايران مركزي در ميوسن......................... 131
الف-گنبدها يا معادن نمك محدوده قم................................................................ 132
زمين شناسي نواحي قم در نئوژن و كواترنر..................................................... 132
1- گنبد نمكي قم يا كوه نمك......................................................................... 134
2- گنبد نمكي يزدان...................................................................................... 135
3- گنبد نمكي آخ............................................................................................ 136
4- گنبد نمكي شيخ حاجي.............................................................................. 136
3-41-2 خلاصه اي از زمين شناسي استان تهران در ترسير و كواترنر.......... 137
42-2 آثار و معادن نمك زون البرز در ميوسن................................................ 140
1-42-2 خلاصه اي از زمين شناسي زون البرز در ميوسن.............................. 140
2-42-2 گنبد ها يا آثار نمك در استان آذربايجان............................................. 140
خلاصه اي از زمين شناسي آذربايجان............................................................... 140
1-گنبد نمك مزرعه...................................................................................... 141
2-گنبد نمكي ايوند........................................................................................ 142
3-گنبد نمكي سار......................................................................................... 142
4-گنبد نمكي ترب......................................................................................... 142
5-گنبد نمكي منور........................................................................................ 143
6-گنبد نمكي شوره دره............................................................................... 143
7-گنبد نمك قره آغاج تبريز.......................................................................... 143
8-گنبد نمك تازه كند.................................................................................... 144
9-گنبد نمك نهند........................................................................................... 144
10-گنبد نمكي داش اسپيران........................................................................ 144
11-گنبد نمكي خواجه................................................................................... 145
12-گنبد نمكي چوپانلو (دوزلاخ)................................................................... 145
13-گنبد نمكي قزلجه.................................................................................... 145
14-معدن نمك هريس.................................................................................. 146
15-معدن نمك قاپولوق................................................................................ 146
16-گنبدهاي نمكي اواوغلي.......................................................................... 146
17-گنبد نمكي خاك مردان........................................................................... 146
18-گنبد نمكي قليچ تپه.................................................................................. 146
19-گنبد نمكي زنجيره.................................................................................. 148
20-گنبد نمك امير بيك................................................................................. 148
21-گنبد نمكي شعبانلو................................................................................. 148
22-گنبد نمكي كشك سراي.......................................................................... 149
23-معدن نمك مامان................................................................................... 149
3-42-2 معادن و آثار نمك استان زنجان.......................................................... 150
1-معدن نمك خرم آباد(جبا)......................................................................... 151
2-معدن نمك زهستر آباد............................................................................ 152
3-مظهر نمك گنبد........................................................................................ 152
4-مظهر نمك گچي قشلاق............................................................................ 152
5-نمك آبي و نمك سنگي ردوبار الموت (گرما رود سفلي)......................... 153
6-مظهر نمك طالقان..................................................................................... 153
43-2 نمك هاي پليوسن................................................................................... 153
44-2 نهشته هاي نمكي كوير (هولوسن تا كنون).......................................... 154
1-44-2 پلاياهاي خور...................................................................................... 155
2-44-2 مرداب يا باتلاق گاو خوني.................................................................. 157
3-44-2 چگونگي تشكيل نمك در مرداب گاو خوني......................................... 158
45-2 نمك هاي عهد حاضر............................................................................... 160
1-45-2 درياچه هاي شور ايران..................................................................... 160
الف-درياچه اروميه...................................................................................... 160
ب- درياچه نمك........................................................................................... 162
ج-درياچه حوض سلطان.............................................................................. 163
د-درياچه بختگان......................................................................................... 164
ه- درياچه مهارلو......................................................................................... 165
9- درياچه شورابيل اردبيل ............................................................................... 166
فصل سوم : گنبدهاي نمكي گرمسار ................................................................. 167
1-3- موقعيت جغرافيايي ................................................................................... 168
2-3- مطالعه كارهاي انجام شده قبلي ............................................................... 169
- زمين شناسي .................................................................................................. 171
2-3 – زمين شناسي عمومي .............................................................................. 172
4-3- زمين شناسي شمال غرب گرمسار .......................................................... 172
4-3-1- نمك S ................................................................................................. 173
4-3-2- نمك و مارن زرشكي MP-S............................................................... 174
4-3-3- مارن زرشكي ............................................................................... 174
4-3-4- مارن الوان ........................................................................................... 175
4-3-5- ولكانيك ................................................................................................ 176
4-3-6- شيل سبز sh........................................................................................ 177
4-3-7- گچ وشيل sh–G............................................................................... 178
4-3-8- ژيپس تودهاي ................................................................................ 178
4-3-9- آهك قم O-M....................................................................................... 179
4-3-10- سازند قرمز فوقاني ........................................................................... 180
4-3-11-سازند هزار دره ................................................................................. 181
4-3-12- سازند كهريزك .................................................................................. 182
4-3-13- گچ كواترنر......................................................................................... 183
4-3-14- پادگانه هاي آبرفتي ........................................................................... 183
4-3-15- رسوبات عهد حاضر و مخروط افكنه ............................................... 184
4-3-16- كفه هاي رسي و نمكي ...................................................................... 185
4-3-17- آبراهه و كانال هاي رودخانه اي ...................................................... 185
5-3-1- زمين شناسي ساختماني ...................................................................... 186
5-3-2- گسلها ................................................................................................. 187
-معادن فعال نمک گرمسار ................................................................................ 189
3-1-معدن كوهدشت كهن ................................................................................. 190
3-2-معدن نمك قائم .......................................................................................... 192
3-3- معدن نمك غرب قائم ................................................................................ 193
3-4-معدن نمك مرواريد ................................................................................... 193
3-5- معدن نمك سالار ...................................................................................... 194
3-6- معدن نمك راهراهك ................................................................................ 195
3-7- معدن تخت رستم ..................................................................................... 195
3-8-معدن نمك سيالك ...................................................................................... 196
3-9- معدن نمك ميلاد ....................................................................................... 199
3-10- معدن نمك صادقي ................................................................................. 201
3-11- معدن نمك سرو...................................................................................... 202
فصل چهارم : شرح كوتاهي بر فرآوري سنگ نمك .......................................... 206
4-1- كارخانه نمك كوبي زهره.......................................................................... 206
4-2- كارخانه نمك تصفيه خوراكي زهره ......................................................... 208
فصل پنجم :نتيجه گيري و پيشنهادات ............................................................. 211
منابع ................................................................................................................... 213
بررسي ذخاير نمك در جهان و ايران بصورت اجمالي و به ترجيح در خصوص گنبد نمكي گرمسار
نمك ازجمله مواد معدني است كه بشر در طول تاريخ استفاده هاي فراوان از آن نموده است و حتي در گذشته كالايي جهت معاملات پاياپاي بوده است بنده با عنايت به اينكه گنبد نمكي گرمسار جزيي از زادگاهم بوده و اينجانب در معادن مختلف آن به انحاء مختلف طي چند سال گذشته فعاليت داشتهام ،مرا بر آن داشت كه طي اين مقاله تا حدودي آنرا به علاقه مندان خصوصا مهندسين معادن و زمين شناسان محترم معرفي نمايم . اميد است قدمي هر چند كوچك اما مفيد در اين راه برداشته باشم .
فصل اول
كليات
فصل اول :كليات
1-1) هدف:بررسي اجمالي و جمع آوري محتواي مقالات و كتب نگاشته شده در خصوص گنبد نمكي گرمسار و معرفي بهتر آن به متخصصين معدن و زمين شناس
1-2) پيشينه و تحقيق: گنبد نمكي گرمسار و معادن نمك آن . اولاً بدليل موقعيت جغرافيايي خاص گرمسار و نزديكي به تهران .ثانياً بدليل كيفيت و ذخيره بالاي نمك گنبد نمكي وهمچنين گسل هاي متعدد و فعال آن . ثالثاً بدليل ذخاير نفت در منطقه گرمسار تا كنون نظر متخصصين معدن و زمين شناسان داخلي و خارجي زيادي را به خود جلب كرده است و تحقيقات گوناگون فراواني نيز روي آن انجام شده و مي شود. رابعاً بدليل جنگ نادرشاه افشار با اشرف افغان در كوههاي اين گنبد نمكي حدود 280 سال پيش مورد توجه باستان شناسان نيز بوده است.
1-3) روش كار و تحقيق: بازديد عمومي از معادن و نحوه اكتشاف و استخراج سنگ نمك مطالعه مدارك و مستندات مربوط به هر معدن و ايضاً ساير مقالات و تحقيقات محققين كه در گذشته انجام شده است.
هدف : معرفي گنبد نمكي گرمسار بعنوان بزرگترين و با كيفيت ترين ذخاير نمك ايران و آشنائي مهندسي معدن و زمين شناسان با ساز و كار دياپيرها
1-1) پيشينه تحقيق : از ساليان گذشته با توجه به موقعيت ممتاز جغرافيايي گنبد نمكي گرمسار و نزديكي به تهران محققين و زمين شناسان و حتي باستان شناسان متعددي را به دليل جنگ نادرشاه با اشرف افغان حدود 280 سال پيش در اين منطقه به خود جذب كرده است .
1-2) روش كار و تحقيق : بازديد عمومي از منطقه ومعادن فعال آن و بررسي عيني نحوهي استخراج و بارگيري و همچنين افراد و منابع و مأخذيي كه از گذشته تا كنون در منطقه تحقيق و يا مقاله نوشتهاند .
فصل دوم
اختصاصات عمومي نمكها
الف - كلياتي در مورد نمكها
1-2- تاريخچه نمك
واژه انگليسي نمك (Salt) است كه از كلمه لاتين Sal مشتق شده و هاليت نيز ازهالوس كه به زبان يوناني به معناي دريا است، گرفته شده است. نمك از زمانهاي خيليدور مورد استفاده انسان بوده چنانكه از حدود 3000 سال پيش از ميلاد چينيها نمك رامورد شناسايي قرار داده بودند.
آيا ميتوان چيزي را بدون نمك خورد؟ اين جمله اولين گزارش مكتوب در موردنمك است كه در حود 2250 سال پيش از ميلاد در كتاب حرفهها (Job) آمده است. اين كهبشر دقيقاً چه زماني از نمك براي اولين بار استفاده كرده و يا پي به نياز خود به نمك برده،مشخص نيست. نياكان ما احتمالاً مجذوب درخشندگي و جلاي نمكهاي موجود درسواحل درياچهها يا كرانههاي ساحلي شده و بعد تحت تأثير طعم آن قرار گرفته و بزوديدانستند كه جويدن قطعهاي بزرگ از نمك ممكن است سبب بيماري آنها شده اما طعم غذا بامقدار كمي از آن خيلي بهتر ميشود.
نمك در عصر حجر به عنوان شيئي جهت مبادله كالا مورد استفاده قرار ميگرفتهاست و جاده نمك در دنياي قديم از هند به بحرالميت كشيده شده بود. علاوه بر آن نمك درگذشته وسيله پرداخت حقوق نيز بوده چنان كه بخشي از حقوق سربازان سزار (Caesar)به صورت نمك پرداخت ميشده است.
در زمانهاي قديم نمك در مراسم مذهبي هم نقش داشته، كشتي گيران سامو ژاپندر حال حاضر هم پيش از شروع مسابقه با ريختن مشتي نمك به درون رينگ مسابقه،درنظر خود ارواح خبيثه را دفع ميكنند.
سفيدپوستان قاره آمريكا نخستين تلاشها را در توليد نمك در سال 1614 ميلاديانجام دادهاند وي اولين توليد تجاري آن در سال 1753 ميلادي و از ليسه گاههاي نمكي(Licks) كاناوا (Kanawha) بوده است.
هنديها پيش از آمريكائيها نمك را از چشمههاي نمك ساز بدست ميآوردهاند.اولين استخراج نمك از گنبد نمكي جزيره اوري (Avery) و به سال 1862 ميلادي صورتگرفته است.
نمك در ايران شايد از شش هزار سال قبل از ميلاد مورد استفاده قرار گرفته باشد،از زمان استقرار آرياييها نمك در ايران مصرف ميشده است. در دورههاي بعد در كتبمورخين يوناني (مثلاً هرودوت) به معادن نمك ايران اشاره شده است.
2-2- نمك و موارد استفاده آن
نمك از ضرورتيترين چاشنيهاي غذا است. در طي يك سال بطور متوسط هرشخص بين 7 الي 9 كيلوگرم نمك مصرف ميكند. در صنايع شيميايي براي تهيه سودسوزآور، اسيد كلريدريك، سديم، كربنات سديم، كلر و... در متالوژي، لعاب شيشه،نشاسته، منسوجات نازك، به عنوان ضديخ جادهها و در دباغي و نيز صنايع غذايي (جهتحفظ آنها) كاربرد دارد.
در آمريكا بيش از 39 ميليون تن نمك توليد ميشود كه 23 ميليون تن آن با به عبارتديگر 58 درصد آن در صنايع شيميايي براي توليد كلر، سديم، سود سوزآور، اسيدكلريدريك و 30 ماده شيميايي ديگر بكار ميرود كه در واقع اين مواد در تهيه حدود 14000محصول شيميايي ديگر نقش اساسي دارد كه از صابون و انواع پاك كنندهها تا B,H.C ,D.D.T تتراكلروركربن و غيره تغيير ميكند.
3-2- پراكندگي و مقدار توليد نمك در جهان
در حال حاضر تقريباً در كليه كشورها نمك آفتابي (Solar salt) توليد ميشود و دراكثر مناطق ذخاير و انباشتههاي قابل توجهي از نمك وجود دارد. (به استثناء ژاپن واسكانديناوي كه جهت صنايع شيميايي خود ناگزير به واردات نمك هستند). براي نخستينبا روميها حدود 300 سال پيش از ميلاد نمك آفتابي را از شورابه (نمكابهاي) بريتانيايكبير استخراج كردند، و در استراليا از قرن هشتم و در لهستان از قرن سيزدهم نمكاستخراج ميشود.
انباشتههاي نمك در دورههاي مختلف زمينشناسي بيشتر كشورها وجود داردولي بديهي است كه عظمت، گستردگي و حجم ذخاير در زمانها و نقاط مختلف بسيارمتغير است، چنان كه طي فانروزوئيك ذخاير تبخيري ضخيم و بسيار گستردهاي يا بهعبارت ديگر نمكهاي غول آسيايي بوجود آمده كه معادل امروزي ندارند.
در دورههاي پيش از پرمين كه درجه شوري دريا كمتر بوده ذخاير تبخيري دردونين، اردويسين، كامبرين وحتي پركامبرين (ايران و استراليا) بوجود آمده كه از اهميتكمتري نسبت به ذخاير پرمين برخوردار است. قديميترين تبخيريها را ميتوان درسنگهاي رسوبي موجود در نوار Isua گرينلند يافت و نيز به صورت پسودومرف و باحدود 4/3 ميليون سن در چرتهاي استرلي پول باختر استراليا وجود دارد
(Lowe, 1983).
ذخاير مهم و عظيم نمك پرمين شامل حوضه بزرگ Zechstein آلمان، لهستان وهلند است. پرمين به دليل آب و هواي قارهاي گرم و طولاني بزرگترين ذخاير تبخيري رادارد.
نمكهاي ترياس در آلمان، استراليا و سوئيس استخراج ميگردد. ذخاير نمكژوراسيك در آلمان، آسياي مركزي، كويت، عدن، كوبا و شيلي شناخته شده است.
روي ذخاير نمك كرتاسه موجود در آمريكا (فلوريدا)، مكزيكو، برزيل، شوروي،زئير، آنگولا، ليبي، سنگال و نيجريه كار شده است.
ذخاير ائوسن در آمريكا (ويومينگ)، مراكش، ايران و نمكهاي اليگوسن هم دراسپانيا، فرانسه، تركيه، ايران، عراق ، ذخاير ميوسن در چكسلواكي، لهستان، شوروي،اسپانيا، تركيه، الجزاير، مراكش، مصر، سودان، ايران، عراق ، سوريه و بالاخره اردنپراكنده است.
در آمريكا (كاليفرنيا، نوادا)، شوروي، مكزيكو، اسرائيل نمكهاي پليستوسن وجوددارد.
به دليل شرايط اقليمي كنوني و نيز وسعت به نسبت كم مناطق قارهاي كه با دريايكم عمق پوشيده شده باشد، بطور عمده انباشتههاي تبخيري در بيابانها و يا در امتدادخطوط ساحلي با هواي خشك بوجود ميآيد، يعني نمكهاي آفتابي، پلاياها و كلاً منابعامروزي نمك در مكزيكو، استراليا، فرانسه، پرتغال، اسپانيا، ايتاليا، يونان، بلگراد، چين وشوروي پراكنده است. اكثر تبخيريهاي عهد حاضر خاص مناطق نيمه گرمسيري و درمحدوده عرضهاي 15 تا 35 درجه ميباشد (Borchert & Muir, 1964).
يك چهارم از كل نمك توليد شده در اروپا از نمكهاي موجود در طبقات رسوبياستخراج ميگردد (نمك كلوخي) و مابقي از شورابهها تأمين ميشود. عمده نمك توليدشده در آفريقا حاصل تبخير است چنانكه در سال 1969 در مصر 420000 تن و در كلآفريقا حدود 2 ميليون تن نمك توليد شده است. پرسابقهترين منطقه در توليد نمك آفتابيآسيا است و چين در حال حاضر دومين توليدكننده نمك آفتابي در جهان ميباشد وبزرگترين ذخاير تبخيري غير دريايي در چينگاياي چين بوجود ميآيد. (Schreiber & Hsu, 1980)
ايران از نظر ذخاير نمك بسيار غني است و منابع آن به صورت گوناگون دردرياچههاي بسته، گنبدهاي نمكي و يا درياهاي باز قرار گرفته است. توليد نمك در سال1352 در حدود 440 هزار تن گزارش شده و ظرفيت توليد آن در سال 1353 بالغ بر 590هزار تن و در سال 1358 در حدود 700000 تن برآورد شده است (Morgan, 1980);(Kingman, 1976)
ميزان توليد نمك برخي از كشورها طي ساليان 1973 تا 1980 در جدول شماره 2آمده است. در شكل 1 موقعيت و سن نهشتههاي تبخيري مهم دنيا را ميتوان مشاهدهنمود.
جدول 2- توليد نمك سنگ (برحسب ميليون تن) در سالهاي 1973 تا 1980
(Kuzcart 1984)
شكل 1- موقعيت و سن نهشتههاي تبخيري مهم دنيا (تاكر، 1981).
ب- ژئوشيمي و كاني شناسي
4-2- ژئوشيمي
نمك طعام يا هاليت تركيب شيميايي كلر و سديم است. كلر از هالوژنها است و با 16عنصر زير ميتواند تركيب شود: هيدروژن (توليد اسيد كلريدريك در گازهاي آتشفشاني)، نيتروژن، سديم، منيزيم، آلومينيوم، پتاسيم، كلسيم (روبيديم)، (سزيم)، آهن،(نيكل)، مس، نقره، جيوه، سرب و بيسموت، اما بيشترين و مهمترين پيوندهاي كلر با سديمو منيزيم است كه در ذخاير نمك با منشاء رسوبي توليد كلرورهاي سديم و منيزيم ميكندو با ساير نمكهاي محلول همراه ميشود. تركيب فلزات سنگين نظير مس، نقره و سرب دردرجه دوم اهميت قرار داشته و ديگر عناصر نيز با كلر كانيهاي نادري را پديد ميآورند.
طبق نظرات استوارت (Stewart) از ميان كانيهاي سديم 12 تاي آن از تبخير آبدريا بوجود ميآيد كه عبارتند از: هاليت، رينهايت، گلاسريت، تنارديت، و نتوفيليت،گلوبريت، ميرابيليت، لووئيت، بلواديت، داسنيت، آلكسيت و هيدرونيت.
تحت شرايط برونزادي پتاسيم و سديم رفتارهاي ژئوشيميايي متفاوتي دارندچنانكه مقدار كلرورسديم در حوضههاي دريايي كه از آنها نمك توليد ميشود 5/3درصد است ولي مقدار كلرور پتاسيم در آنها به زحمت 6/0 تا 7/0 درصد ميباشد. با آنكه ميانگين يا كلارك اين تركيبات در ليتوسفر تقريباً مشابه است و در نتيجه فرسايش وهوازدگي سنگهاي ليتوسفر اين عناصر به صورت محلول به حوضههاي دريايي منتقلشدهاند، لذا در آبها تقريباً همانقدر پتاسيم محلول موجود است. تجزيههاي شيمياييخاكها و نهشتههاي قارهاي بيانگر اين است كه اگرچه تمام سديم سطح زمين از طريق آبرودخانهها به حوضههاي دريايي و درياچهاي منتقل ميشود ولي مقدار قابل ملاحظهاياز پتاسيم در قسمتهاي فوقاني پوستة فرسايش يافته (سنگهاي آرژيله، خاكها) متمركزميشود و بعد گياهان آن را جذب ميكنند. به همين دليل است كه خاكستر گياهان هميشه ازپتاسيم غني است. بنابراين واضح است كه چرا تركيبات سديم در تركيبات بلوري يكحوضه نمك دار به مراتب بيشتر از تركيبات پتاسيم ميباشد.
5-2- كانيشناسي نمك (هاليت)
پيوند و اتصال كلر با سديم كه از نوع اتصال يوني است، هاليت را بوجود ميآورد،مقدار سديم در اين تركيب 4/39 درصد و مقدار كلر 6/60 درصد ميباشد. هاليت با فرم جامدكلرور سديم با سنگ نمك (نمكهاي درشت بلور و تودهاي درون سنكها را نمك سنگ(Rock Salt گويند) و نمك آفتابي (تمركز و تجمع بلورهاي فيبري نمك در كف آبهاينمك دار در نتيجه تبخير) مترادف ميباشد. هاليت غالباً محتوي ناخالصيهايي از قطركهاي شورابه، حبابهاي گاز و انكلوزيونهايي از رس و مواد آلي، ژيپس، كلرور پتاسيم،كلرور منيزيم و غيره است.
هاليت گاهي اتومورف (كريستالهاي كوبيك) و گاهي به صورت تودههاي دانهايديده ميشود. در ساختمان بلورينهاي كلر و سديم كمترين فاصله را نسبت به هم داشته وتمام فضاهاي بين اكتائدرال را پر ميكند. اين يونها در رئوس مربعهاي كوچك بطور يكدر ميان قرار دارند و چون عدد كورديناسيون هر دو يون (Cl , Na) شش (6) است لذا هريون منفي كلر با 6 يون بار مثبت سديم (وبرعكس) احاطه ميشود.
خواص فيزيكي هاليت
هاليت با سختي حدود 5/2 كاني نرم، خيلي سبك، ترد و لطيف ميباشد. كليواژهايكامل كوبيك دارد، بلورهاي آن شفاف با جلاي شيشهاي و اثر خط سفيد ميباشد. درصورت خالص بودن خيلي پايدار ولي با داشتن ناخالصهايي نظير كلروركلسيم يا منيزيمپايداري خود را از دست ميدهد. وزن مخصوص آن 1/2 تا 2/2 است. به سهولت در آب حلميشود و هادي حرارت و الكتريسيته است. طعم شور و لمسي مرطوب و نمناك دارد.رنگ هاليت به دليل وجود ناخالصي و يا اشكالات ساختماني (نظير ناقص بودن ساختمان)متغير بوده بنابراين از كانيهاي تيپك آلوكروماتيك است.
مبلغ قابل پرداخت 23,328 تومان