مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

 

عنوان صفحه

چکیده...

فصل اول – کلیات

مقدمه.. .... 2

بیان مسئله.... . 2

ضرورت پژوهش. .. 3

اهداف پژوهش... . 6

اهداف فرعی. . 6

سوالات تحقیق.... .. 6

تعاریف عملیاتی و واژه های کلیدی.. . 7

تعریف و مفهوم جامعه و اجتماع.. .. 7

تعریف و مفهوم ارتباط....... . 8

انواع ارتباطات اجتماعی. .... 9

انواع ارتباطات انسان.... . 10

فصل دوم- مطالعات نظری

مقدمه.. .. 12

جامعه گرایی از دیدگاه عقلی....... 13

اهمیت ارتباطات اجتماعی .. 15

مفهوم ارتباط... ... 16

مفهوم ارتباط اجتماعی...... . 16

ارتباط اجتماعی از نگاه قرآن . 17

مفهوم جامعه در قرآن .... 18

رابطه انسان با اجتماع. .... 21

فصل سوم- چهارچوب نظری

مقدمه...... .. 23

3-1روش تحقیق................................................................................. 23

3-2 جامعه آماری مورد پژوهش.......................................................... 23

3-3 حجم نمونه.................................................................................. 24

3-4 ابزار جمع آوری اطلاعات............................................................ 24

3-5 روش تجزیه و تحلیل داده ها....................................................... 25

فصل چهارم-تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش

مقدمه.................................................................................................. 27

الف-توصیف یافته های پژوهش.......................................................... 28

ب-بررسی سوالات تحقق.................................................................... 29

ب-1 بررسی سوال اول تحقیق............................................................. 30

تبیین اصول ده گانه ............................................................................. 31

اصل اول-عدالت ................................................................................ 31

اصل دوم-احسان و محبت................................................................... 35

اصل سوم-ادب.................................................................................... 37

اصل چهارم-صبر و استقامت................................................................ 41

اصل پنجم-صداقت............................................................................. 43

اصل ششم-تواضع............................................................................... 45

اصل هفتم –رعایت قانون و منطق........................................................ 49

اصل هشتم-حفظ عزت........................................................................ 51

اصل نهم-آگاهی و عقلانیت................................................................. 52

اصل دهم-رعایت حدود شرعی........................................................... 54

ب-2 بررسی سوال دوم تحقیق............................................................. 57

تبیین ده الگوی بهنجار ارتباطی از منظر قرآن کریم................................. 59

تشکیل خانواده..................................................................................... 59

ارتباط با خویشاوندان........................................................................... 62

تعاون در امور پسندیده......................................................................... 64

ایجاد پیوند دوستی و همدلی(وحدت مطلوب)..................................... 65

ارتباط در نتیجه هم آیین بودن............................................................... 69

ارتباط با هم نوع................................................................................... 74

ارتباط در نتیجه اطاعت و پیروی سودمند.............................................. 76

ارتباط در فرایند یاد دهی و یاد گیری(تعلیم و تعلم)............................... 79

ارتباط در اثر مشورت کردن.................................................................. 81

ارتباط در فرآیند تبلیغ........................................................................... 83

شرح و تفضیل ده الگوی نابهنجار ارتباطی از منظر قرآن......................... 84

رابطه سلطه جویانه ............................................................................. 84

رابطه منافقانه........................................................................................ 87

رابطه متعصبانه .................................................................................... 99

رابطه متکبرانه ..................................................................................... 108

نمامی کردن(سخن چینی،نجوا)............................................................. 111

غیبت کردن.......................................................................................... 115

بخل و حسد نسبت به دیگران.............................................................. 119

سوء ظن به دیگران.............................................................................. 124

شایعه پراکنی و فتنه انگیزی در جامعه .................................................. 128

رابطه خصمانه...................................................................................... 134

ب-3 بررسی سوال سوم تحقیق............................................................ 135

جدول شماره 1-داستان های تاریخی................................................... 136

ادامه جدول شماره 1-چهره های تاریخی............................................. 137

ب-4 بررسی سوال چهارم تحقیق......................................................... 138

جدول شماره 2- سظح جهت گیری و مضمون ارتباطی........................ 139

فصل پنجم-نتیجه گیری

مقدمه.................................................................................................. 150

5-1 چند مصداق ارتباطی در قرآن کریم............................................... 150

5-2 ابعاد ارتباطی در قرآن کریم........................................................... 151

5-3 ابعاد اجتماعی قرآن کریم.............................................................. 153

فهرست منابع....................................................................................... 157

الف- منابع قرآنی ................................................................................ 157

ب- سایر منابع..................................................................................... 158

بِسـمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحـيمِ

 

 

مقدمه

 

قرآن ، پيام روشن الهي است كه همه ي انسان ها را به راستي و رستگاري دعوت مي كند.

انسان در قرآن موجودي اجتماعي و مسئول است ؛ موجودي اجتماعي كه بر او فرض شده در همه ابعاد زندگي ، مسائل انساني را كه جايگاه خليفه اللهي او را تثبيت مي كند رعايت كند . شخصيت وي در جامعه شكل مي گيرد و هويت واقعي اش در اجتماع ظهور و بروز مي يابد ، بنابراين قرآن كريم نه تنها به جامعه و اجتماع انساني اهتمام دارد ، بلكه بهترين شكل جامعه و متمدن ترين صورت آن را بيان و معرفي مي كند و به شئون اجتماعي انسان توجهي جدی دارد .

بي ترديد ، انسان نيازمند زندگي گروهي و حيات اجتماعي است ، چون اجتماعي بودن لازم حيات او ست . ممكن است كسي در دير يا صومعه اي زندگي انفرادي داشته باشد ؛ اما چنين زيستي براي وي زندگي انساني يعني حيات مسئولانه نخواهد بود ، زيرا زندگي واقعي انساني آن است كه بكوشد اولاً خود هدايت شود و ثانياً در مقام هدايت ديگران برآيد . اگر از علوم و فنون بهره اي ندارد ، از ديگر همنوان خويش ياد گيرد و چنانچه عالم است ، دانش خويش را به ديگران تعليم دهد و اگر همگان عالم اند ، با تضارب آرا به مقام برتر علمي شان افزوده شود و به فن آوري و ابتكار موفق شوند . چنانكه در حال ضلالت وگمراهی هستند از راهنمايان ، هدايت جويد و در مقام هدايت ، هادي گمراهان گردد . در اين گونه از جوامع انساني ، فرد گوشه گير يافت نمي شود ، چون چنين اموري لازم حيات انساني است ؛ ولي زندگي فرد منزوي ، حيات به معناي مصطلح و واقعي نيست .

قوانین و مقررات قرآن به گونه ای تشریع شده است که می تواند جامعه انسانی را به کمال و سعادت رهنمون سازد و همه افراد جامعه را به فضیلت انسانی ارتقا دهد . روش اجتماعی قرآن همانند شیوه جوامع امروزی بر اساس بهره وری مادی و اجتماعی بر مبنای تقوای الهی است ؛ یعنی در جامعه دینی ، عدالت اجتماعی و شئون عبادی با هم پیوند خورده اند تا روح توحید و وحدانیت را در جامعه احیا کنند . لازمه حیات انسانی ، توجه به فضای جمعی و اجتماعی است ، زیرا ادامه حیات فردی برای او مقدور نبوده و ضرورت یا طبیعت ، وی را به سمت جامعه می کشاند ،از این رو لازمه خلقت آدمی ، ادامه حیات در نظام اجتماعی است .

بر این اساس ، دور از حقیقت و صواب است که گفته شود انسان ذاتاً تمایلی به جمع ندارد و ذات و طبیعت او انفرادی است و برای فرار از این نابسامانی ذاتی ، انسان ها دور هم گرد آمده و جوامعی را با اداره یک قدرت قانونی مرکزی تشکیل می دهند .

 

بیان مسأله

انسان از بدو خلقت براي آنكه به زندگي و حيات خويش معنا ببخشد ، نيازمند شناخت بوده است و اين شناخت بدون ايجاد ارتباط باخود و پيرامون خود امكان پذير نبوده است به عبارت بهتر ارتباط انسان با خود ، اجتماع ، طبيعت و بالاخره منشاء و مبدأ خلقت ،خداوند متعال عينيت مي يابد ، در پرتو اين شناخت و ارتباط است كه مي تواند بينديشد و به واقعيت هاي هستي دست يابد و بر اين اساس ، نقشي تعيين كننده در رسيدن به كمال و سعادت دارد .

قرآن يگانه معجزه جاويدان پيام آور رحمت و راهنماي انسان از سوي خداوند است . راهنمایی که راه ورسم چگونه زیستن و چگونه تعامل داشتن با دیگران را می آموزدبا توجه به شرایط دنیای امروز و ضرورت ارتباط اجتماعی بین انسانها، بهره گیری از قرآن کریم به عنوان منشور هدایت و آگاهی بخشی به توده ها بشریت بسیار اهمیت دارد.

بهتر است براي توصيف نقش هدایت گری قرآن از خودش مدد بگيريم . خداوند متعال در سوره اسراء آیه9 هدف و کارکرد قرآن را اینگونه بیان مي فرمايد :

انّ هذا القرآن يهدي للتي هي اقوم . «قطعاً اين قرآن شما را به استوارترين راه هدايت مي كند .» اسراء /9

از این رو بررسی شرایط ارتباطی مطلوب بین انسانها از منظر آیات قرآن کریم با تاکید بر مضامین ارتباطی بسیار حایز اهمیت است. و بطور مشخص باید به دنبال پاسخ اين پرسش باشیم كه؛ نگاه قرآن كريم درباره ارتباطات انساني در عرصه اجتماع چيست ؟ براي پاسخ به اين سوال با توجه به آنچه در تقسيم انواع ارتباط انسان با پيرامون بيان گردید ارتباط با خدا ، خود ، محيط زيست (طبيعت) و اجتماع چهار حوزه ارتباطي انسان است .

براي نمونه به برخي از اين نوع ارتباطات كه در تقسيم بندي كلي از آيات قرآن برداشت مي شود اشاره مي كنيم :

1- ارتباط انسان با خدا موضوعاتي مانند : خداشناسي،نياز انسان به خدا ، پرستش

2- ارتباط انسان با خود : خلقت و آفرينش انسان ، از كجا آمده ام ، آمدنم براي چيست ؟ و به كجا مي روم ؟

3- ارتباط با طبيعت : شناخت طبيعت و محيط زيست ، زيباي آفرينش ،تعامل با محيط زيست ، منابع و نعمت هاي خدادادي

4- ارتباط انسان با اجتماع : تعامل و ارتباط بين فردي ، گروهي و اجتماعي ، شناخت افراد جامعه ، ارتباط موثر و سودمند و ارتباط مخرب و مضر و ...

آنچه دراین تحقيق مد نظر است ارتباطات از نوع اجتماعي است . كه انسان با ايجاد ارتباطات انساني آن را محقق مي نمايد.

قرآن كريم در آيات متعددي به اين نكته اشاره دارد كه براي انسان نازل شده است و اساساً مخاطب اصلي آن و به عبارت واضح تر تنها مخاطب انسان است. قرآن كتاب هدايت انسانهااست

«هديً للناس»(سوره بقره185) ، «هذا بيان للناس»(سوره آل عمران 138) ، «هذا بصائر للناس»(سوره جاثیه20) و «هذا بلاغ للناس» (سوره ابراهیم52) از جمله عبارات قرآني است كه به اين موضوع تاكيد دارد .

از اين رو ضروري است به ابعاد ارتباطات انساني از منظر كتاب انسان ساز قرآن پرداخته شود . تا از اين رهگذر توشه برگيريم و در مسير زندگي گام برداريم . صداقت ، زيركي و دقت ، احترام متقابل ، مشورت كردن ، كنترل رفتار و عصبانيت ، صلح و دوستي ، اتحاد و همدلي ، ارتباط منافقانه ، ارتباط با خانواده شيوه هاي تربيت فرزند ، تعامل با همسر ، پرهيز از گمان بد يا سوء ظن ، پرهيز از غيبت ، تهمت ، تفرقه افكني و تعاون و همدلي داشتن و... از جمله مواردي هستند كه به عنوان موضوعات ارتباط اجتماعی در قرآن مطرح شده است .

آنگونه که بررسي مي شود اين نوع ارتباطات به دو محور كلي قابل تقسيم هستند . برخي از اين ارتباطات جنبه مثبت و داراي بار ارزشي بوده و در واقع به نوعي هنجارهاي اجتماعي را شكل مي دهند و دسته ديگر جنبه ضد ارزشي و پايه گذار ارتباطات غلط و نابهنجار درجامعه می شوند .

می توان مسئله را این گونه طرح کرد که آیا انسان با طبع اولی خود متمدن است و به دیگران می پیوندند تا از آن ها نفع ببرد و متقابلاً سود رساند؛ یا طبعاً متوحش است و با دیگران می جوشد تا فقط از آنان نفع ببرد و به سخن دیگر ، آیا انسان متمدن بالطبع است یا متوحش و مستخدم بالطبع ؛ رفتار انسان با کدام یک از امور پیوند خورده است .

شایان ذکر است که نظام اجتماعی بر مبنای این امور و رفتارها می تواند متفاوت باشد ، به همین جهت بسیاری از دانشمندان به این فکر افتاده اند که با وضع چه قوانینی می توان سلوک راه کمال را برای انسان رسم کرد ، زیرا با اختلاف مبانی زندگی اجتماعی ، نظام های اجتماعی نیز گوناگون می شوند .

با چنین نگرشی در این تحقیق به « گونه شناسی آیات قرآن کریم از منظر ارتباطاتاجتماعی » می پردازیم.اما با توجه کثرت آیات قرآن کریم این تحقیق در محدوه بيست مضمون ارتباطی انجام می گیرد.

ضرورت پژوهش

 

بشر با کسب اطلاع و ایجاد ارتباط است که می تواند به کشف واقعیت ها و روابط بین پدیده ها دست یابد. انسان در پرتو ارتباط و شناخت می اندیشید و به واقعیت های آفرینش دست می یابد، و بر این اساس نقش تعیین کننده دررسیدن به کمال و سعادت دارد.پر واضح است که یکی از اساسی ترین و استوارترین راههای کسب کمال وخوشبختی و رسیدن به آرامش همراه با بینش، آشنایی با قرآن کریم و بهره گیری از اقیانوس بیکران معارف نورانی آن است.از این رو ضروری است تا به پژوهش درآیات قرآن کریم بپردازیم. این بررسی و مداقه به ما کمک خواهد کرد تا روابط اجتماعی خود را براساس سفارش وتاکیدات قرآن کریم سامان بخشیم.

 

اهداف پژوهش

هدف اصلی این تحقیق شناسایی و دسته بندیآیات قرآن کریم با رویکرد اجتماعی در محدوده بيست مضمون ارتباطی می باشد. از این روگونه شناسی آیات قرآن کریم ازمنظر ارتباطات اجتماعی مد نظر است.

اهداف فرعی

- بررسی آیات قرآن کریم از منظر ارتباطات اجتماعی

- استخراج اهّماصول ارتباطات اجتماعی درآیات قرآن کریم

- شناسایی و دسته بندی بیستمضمون ارتباطی مطروحه در آیات قرآن کریم

- شناسایی ودسته بندی الگوهای ارتباطی بهنجار ونابهنجار در قرآن کریم از قبیل صله رحم، نیکی کردن ، تعاون، دروغ، اختلافات، نفاق و مواردی ازاین دست در محدوده بيست مضمون ارتباطی .

سؤالات تحقیق

1- اصول مفاهیم ارتباطی قرآن کریم در چه مضامینی بیان شده است؟

2- آیا مضامین ارتباطی قرآن کریم در قالب معرفی الگوهای رفتاری مشخص ( اعم از بهنجار و نابهنجار ) بیان شده است؟

3 - آیا مضامین ارتباطی قرآن کریم در قالب بیان غیر مستقیم ( داستان و حکایت و تمثیل ) مطرح شده است؟ و آیا قرآن کریم برای ارائه مضامین ارتباطی از شیوهبیان حکایات، سنت ها و ادیان پیشین استفاده نموده است يا اينكه فقط بيان مستقيم به كار برده است؟

4- برای طرح مضامین ارتباطی و نيز برانگیختن دیدگاه مخاطبان،بیشتر آیات قرآن کریم در قالب تبشیر است یا انذار؟

تعاريف عملياتي و واژه های کليدی

بسياري از واژه ها و اصطلاحاتي كه در اين پژوهش مورد تأكيد هستند، تعاريف و کاربردهاي متکثّر و متفاوتي در اين حوزه دارند.

بنابراين براي هماهنگي و انسجام در ساختار تحقيق, لازم به باز تعريف هستند. از اين رو در اين تحقيق, اصطلاحات زير با اين تعاريف از سوي پژوهشگر مورد استفاده قرار گرفته است .

 

 

 

تعریف و مفهوم اجتماع و جامعه

لفظ «جامعه» ، از لحاظ لغوي ، اسم فاعل مونث از مصدر «جمع» ، به معناي گرد كردن ، فراهم كردن يا آوردن ، و بر هم افزودن است. بنابراين به معناي گردآوردنده ، فراهم كننده يا آورنده ، بر هم افزاينده ، و در برگيرنده خواهد بود . اين واژه عرفاً به معناي «گروه» و علي الخصوص «گروهي از انسان ها» به كار مي رود ، خواه آن گروه از مردم كه دريك روستا، شهر ، استان يا كشور، يا قاره زندگي مي كنند. مثلاً «جامعه ايران» و «جامعه ايراني» ویا «جامعه آفريقا» و «جامعه آفريقايي» و خواه آن گروه از مردم كه داراي يك دين يا مذهب اند. مانند «جامعه مسيحيان» و «جامعه كاتوليكها» و خواه گروهي كه حرفه و شغل واحدي دارند. ازقبیل«جامعه معلمان» و «جامعه ورزشکاران» و خواه بالاخره همه انسان هايي كه بر روي زمين به سر مي برند ، «جامعه بشري» يا «جامعه بشريت» راتشکیل می دهند . به طور كلي ، مي توان گفت كه در هر موردي كه بتوان براي گروهي از مردم «وجه جامع» و «جهت وحدتي» اعتبار كرد اطلاق لفظ «جامعه» بر آن گروه رواست. چه گروه یک مجموعه كوچك باشد و چه گروه انسان هايي كه از بدو خلقت تا كنون پديد آمده اند و از ميان رفته اند،به معاني لغوبي و عرفي «جامعه» محسوب می شوند.

«اجتماع» در اصطلاح جامعه شناسان و فيلسوفان اين فن ، هيئت و تركيبي است از اشخاص موجود ؛ اما جامعه به وضع و حالت انسان ها يا حيواناتي گفته مي شود كه بر پايه قانوني مشترك زندگي كنند .

لوكرس مي گويد كه جامعه يك ابداع انساني است و هابز معتقد است كه جامعه نتيجه قراردادي است كه بر اثر جنگ دائمي پديد آمده است . خواجه نصير طوسي در تعريف جامعه مي گويد كه چون هر مركبي حكمي و خاصيتي و هيئتي دارد كه بدان متخصص و متفرد مي گردد و اجزايش با او در آن مشاركت ندارند ، جمع اشخاص انساني نيز از روي تاليف و تركيب ، حكمي و هيئتي و خاصيتي دارد ؛ به خلاف آنچه در هر شخص موجود است و چون افعال ارادي انسان به خير و شر قسمت مي شود ، به تبع آن ، جوامع انساني به دو قسمت مي گردد .(جامعه در قرآن، جوادی آملی)

با توجه به تبيين معناي جامعه و اجتماع تا اندازه اي روشن شد كه اين دو اصطلاح مفهوم واحدي ندارند . هر چند در عرف عام بنا به تسامح ، تفاوتي ميان آن دو نیست و در بسياري از موارد به گفتار و نوشتار ، آن دو را به جاي هم به كار مي برند ؛ اما با دقت علمي بايد ميان آنها فرق هايي قایل شد .

تعریف و مفهوم ارتباط

براي ارتباط تعاريف زيادي كتاب هاي مختلف آمده است كه به برخي از آنان اشاره مي گردد . شايد «ارسطو فيلسوف يوناني ، اولين انديشمندي است باشد كه 2300 سال پيش نخستين بار در زمينه ارتباط سخن گفت » او در كتاب مطالعه معاني بيان كه معمولاً آن را مترادف ارتباط مي دانند. در تعريف ارتباط مي نويسد :

ارتباط عبارت است از جست و جو براي دست يافتن به كليه وسايل و امكانات موجود براي ترغيب و امتناع ديگران .»(ارتباط شناسي ، مهدي محسنيان راد)

شايد بسياري از تعاريف كه براي ارتباط ارائه شده تا حدودي از تعريف ارسطو سرچشمه گرفته باشد ، تعريف ديگر از ارتباط است كه توسط ويلبر شرام در كتاب فراگرد و تاثير ارتباط جمعي مي گويد :

در فراگرد ارتباط به طور كلي ما مي خواهيم با گيرنده پيام خود در يك مورد و مسئله معين همانندي (اشتراك فكر) ايجاد كنيم . (ارتباط شناسي، مهدي محسنيان راد)

گروهي از انديشمندان ارتباط در تعاريفي كه ارائه داده اند ، مسئله ترغيب و امتناع يا همانندي اشتراك فكر را با ابعاد گسترده تر و به صورت تاثير مطرح كرده اند . باتوجه به اين موضع مي توان به تاثير آيات قرآن کریم در امتناع و ترغيب انسان به فرمانبري از خداوند متعال پي برد.

 

انواع ارتباطات اجتماعي(جامعه شناسي ارتباطات ، دكترساروخاني)

1- ارتباط مستقيم : ارتباطي بدون واسطه بين انسان ها و بدون نياز به فرد يا وسايل ارتباط جمعي

2- ارتباط ملي و جهاني : با در نظر گرفتن محدوده ارتباطات (درون مرزي با فراتر از آن)

3- ارتباط احساس برانگيز در فرآيند ارتباط، حالات احساسي گونه منتقل مي شوند و همبستگي اجتماعي و آمادگي رواني مشترك پديد مي آورند.

4- ارتباط معطوف به هدف : نوعي خاص از ارتباط است كه در آن برقرار كننده ارتباط هدف خاصي و از پيش تعيين شده ي را دنبال مي كند.

5- ارتباط بازتابي : در اين نوع ارتباط هدفي از پيش تعيين شده وجود ندارد و فرد يا افراد بدون هيچ آگاهي در جريان ارتباط قرار مي گيرند . از نمونه هاي بارز آن انبوه خلق است .

6- ارتباط اجتماعي : ارتباط بين چند نفر كه نشانه ها يا نمادهايي كه حامل پيام بين آنها وجود دارد.

7- فرا ارتباط : نوعي ارتباط كه قواعد ارتباط يا ارتباط هاي بعدي را مشخص مي كند .

8- ارتباط حركتي : ارتباطي است غير كلامي و از طريق حركات بدني انجام مي شود كه به زبان بدن مشهور است .

 

انواع ارتباطات انسان(تكامل اجتماعي انسان و كتاب نبوت ، استاد مطهري)

در اين مدل محور اساسي فرد است كه رابطه سه گانه اي دارد .

1- ارتباط با خود : ارتباط فرد با خويشتن كه به حالات روحي و رواني فرد با خود تاكيد دارد .

2- ارتباط با خدا : انسان موجودي است كه بر اساس فطرت و سرشت خود ميل به كمال و قدرت بي انتها دارد . ميل به خدا باوري و پرستش و از عوامل بسيار موثر در چنين ارتباطي است .

3- ارتباط با ديگران : انسان موجودي اجتماعي است و حيات او به ارتباط با ديگران وابسته است آنچه اهميت دارد روابط بين انسان ها چگونه است ؟

انواع ارتباطات( ارتباطات انساني ، دكتر علي اكبر فرهنگي)

1- ارتباط با خود : هر يك از ما ابتدا با خود ارتباط برقرار مي سازيم و آن عبارت است از اينكه جريان تفهيم و تفاهم را در درون خود انجام مي دهيم ، كه يك نوع ارتباط دروني است . ارتباط با خود در برگيرنده مشكلات دروني ، يا حل تعارضات دروني فرد است .

2- ارتباط با ديگران : فراگرد تفهيم و تفاهم بين يك شخص و انسانهاي ديگر ، حداقل يك نفر ديگر است .

3- ارتباط جمعي يا عمومي : نوعي ارتباط است كه بر اساس آن فرد با تعداد كثيري از انسانهاي ديگر ارتباط بر قرار مي كند .

در مقايسه انواع ارتباطات ارائه شده ، مي بينيم ارتباط فرد با ديگران یا اجتماع پیرامون خود از مشترکات اين مدل ها مي باشد، كه در واقع همان ارتباط اجتماعي فرد به شمار مي رود .

از این رو آنچه دراین تحقيق مد نظر است ارتباطات از نوع اجتماعي است . كه انسان با ايجاد ارتباطات انساني آن را محقق مي نمايد . از اين رو ارتباطات انساني و اجتماعي مورد نظر مي باشد

اساسی ترین، مهم ترین و پایدارترین و ماندگارترین تأثیری که یک فرد می تواند در جامعه ای داشته باشد و به وسیله آن زندگی روانی و انسانی افراد آن جامعه ، نه زندگی زیستی و حیوانی آنان ، را متحول سازد تأثیر در جهانبینی و ارزش گذاری آن جامعه ، یا به تعبیری دیگر تأثیر در باور آن جامعه ، است . تأثیر انبیاء الهی صلوات الله و سلامه علیهم اجمعین در جامعه ها از این نوع بوده است ؛ و جانشینان و پیروان آنان نیز باید فعالیت هایشان را متوجه به این جهت و متمرکز در این کانون کنند .

با چنین نگرشی در این تحقیق به « بررسی آیات قرآن کریم از منظر ارتباطاتاجتماعی » می پردازیم. تا از سر چشمه زلال آن کام عطشناک مان را سیراب نماییم. زندگی در سایه قرآن سعادت وسرافرازی را به ارمغان می آورد.

 

 

مطالعات نظری

فصل دوم

 

مقدمه

«ارتباط» و «اطلاع» دو پديده اي هستند كه از ديرباز و با آغاز آفرينش انسان با او همراه بوده است. بشر با كسب اطلاع و ايجاد ارتباط است كه مي تواند به كشف واقعيت ها و روابط پديده ها دست يابد .

نظريه هاي مربوط به نقشهاي اجتماعي و كاركردهاي ارتباطات تاثيرهاي خاص به جا گذاشتند تعريف و طبقه بندي دقيق نقش هاي اجتماعي ارتباطات ، براي نخستين بار از سوي هارولدلاسول محقق معروف آمريكايي در مقاله اي كه در سال 1948 در اين باره نوشت صورت گرفت . وي در اين مقاله ، سه نقش اساسي نظارت بر محيط ، ايجاد و توسعه همبستگي هاي اجتماعي و انتقال ميراث فرهنگي ، براي وسايل ارتباط جمعي در نظر گرفت .ارتباطات انسانی ، علی اکبر فرهنگی

براساس توجه خاصي كه در مطالعات اجتماعي و ارتباطات اجتماعي به «دريافت كنندگان پيام»شده است . مي توان به ضرورت و اهميت نزول قرآن کریم به عنوان كتاب انسان ساز و راهنماي بشر پي برد، کتابی که تمام آیات شریفه آن سراسر پیام الهی به دریافت کنند گان یعنی توده های انسانی است.براي آنكه بتوانيم به سوال مورد نظر در اين تحقيق پاسخ دهيم ، ضروری است تا از مفهوم علمي ارتباطات انساني تعريف عملياتي داشته باشیم ازاین رو نيازمند تعريف ارتباطات يا چيستي ارتباط هستيم .

مطالعات ارتباطي يكي از شاخه هاي جوان علوم اجتماعي معاصر جهان به شمار مي رود . در شرايط تازه جهان و به ویژه در كشورهاي در حال توسعه ، نگاه اغلب متخصصان و اندیشمندان حوزه ارتباطات معطوف به فراگرد ارتباط است. و در اين ديدگاه متغيرهاي گوناگون موثر در اين فراگرد از قبيل تصويرهاي ذهني متقابل ، فرستنده و گيرنده پيام ، تجربيات شخصي ارزش ها و انتظارهاي مورد نظر پيام دهندگان و پيام گيرندگان دگرگوني هاي حساس معناي قابل حمل و نظاير آن را به سنجش گذاشتند .

نظام هاي اجتماعي به عنوان ساختارهاي اجتماعي فعال نظير خانواده يا اجتماع روستايي كه اهداف، هنجارها ، نقش ها ، قدرت ها و ضمانت اجراي تسهيلات و قلمروهاي خاص دارند معرفي مي شوند . زندگي نظام ها ي اجتماعي ارتباط گران را به چگونگي هم بستگي نزديك و ارتباط با ساير عناصر فراگردهاي جامعه توجه داده است ولی در عين حال كمك اين مفهوم به شناخت نظري محدود بوده است .

گروهي از انديشمندان ارتباطات در تعاريفي كه ارائه داده اند ، مسئله ترغيب و امتناع يا همانندي اشتراك افکار را با ابعاد گسترده تر و به صورت دقیق تر مطرح كرده اند .

جامعه گرايي از ديدگاه عقلي

آنگونه که بیان شد، بسياري از جامعه شناسان معتقدند كه با اجتماع افراد انساني ، مركبي حقيقي ، به نام «جامعه» ، پديد مي آيد كه طبعاً آثار و خواصي دارد كه در هيچ يك از موجودات دیگرقابل مشاهده نيست . به عبارت ديگر ، انسان ها وقتي گردهم مي آيند ، تا زندگي اجتماعي را آغاز كنند و كارهاي جمعي و عوائد و منافع آن كارها را در ميان خود تقسيم كنند ، «ماده» اي مي شوند براي يك «صورت» جديد به اسم «جامعه» . پس وحدت جامعه ، اعتباري نيست ، بلكه كاملاً حقيقي است .

انسان ها بر اثر زندگي اجتماعي واجد يك سلسله باورها ، احساسات ، شيوه هاي قومي ، رسوم اخلاقي ، ميثاق هاي اجتماعي ، تشريفات، و شعاير مشترك و يكسان مي شوند . اين اعتقادات ، عواطف ، و افعال و انفعالات واحد دال بر وجود يك روح جمعي واحد است كه همه افراد را تحت تسخير و تصرف خود دارد . و همين روح جمعي ملاك وجود حقيقي براي جامعه مي باشد.

در زندگي اجتماعي ، هر فرد ، وقتي كه وظيفه فرزندي يا همسري يا شهروندي را انجام مي دهد ، يا تعهدات خود را به جاي مي آورد ، يا هر كار اجتماعي ديگري را مي كند تكاليفي را اجرا مي كند كه در خارج از او در قوانين و آداب و رسوم ، وجود يافته و تعيين شده اند . هر چند ممكن است كه اين تكاليف با آراء وامیال و عواطف و احساسات خود او نيز مخالفت داشته باشند ، ولي با اين همه ، واقعيتي عيني و خارجي (يعني خارج از خود فرد) دارند ، زيرا خود فرد نيست كه آنها را ساخته و پرداخته است ، بلكه آنها را از راه تعليم و تربيت ، دريافت داشته است . به طوریکه بارها اتفاق مي افتد كه هر يك از اعضاي اجتماع از جزئيات تكاليفي كه بر ذمه دارد بي خبر است ، و براي آگاهي از آنها بايد به مجموعه قوانين و مفسران موثق و معتبر آنها رجوع كند . باورها و آيين هاي ديني نيز چنين اند ، يعني فرد همين كه به دنيا بيايد آنها را حاضر و آماده مي يابد . وجود تكاليف و الزامات اجتماعي و باورها و آيين هاي ديني و مذهبي پيش از وجود يافتن فرد به معناي وجود آنها در خارج از وجود اوست . به تعبير ديگر اگر آنها پيش از فرد وجود داشته اند براي اين است كه در بيرون از فرد ، موجود بوده اند . چون اين استدلال را درباره هر يك از اعضاي اجتماع مي توان تكرار كرد ، نتيجه مي گيريم كه اين گونه امور نه تنها در خارج از يك فرد بلكه در خارج از همه افراد وجود دارند . پس اين شيوه هاي عمل ، انديشه و احساس داراي اين خاصيت شايان توجه اند كه در بيرون از شعورهاي فردي اعضاي جامعه وجود دارند .

بر این اساس «جامعه» موجودي است حقيقي كه مركب است از همين راه و رسم هاي عمل ، انديشه و احساس كه همگي در بيرون از افراد اجتماع اند . جامعه در قرآن، جوادی آملی

در زندگي اجتماعي ، فرد هميشه خود را با فشار و نيرويي مواجه مي يابد كه ناظر و مهاركننده اوست و چارچوبي نسبتاً پايدار و محدود كننده براي كردار او فراهم مي كند . اين قدرت خود را ، علي رغم ميل فرد ، بر وي تحميل مي كند . اگر كسي بخواهد احكام حقوقي جامعه را زير پا بگذارد ، قدرت مزبور بر ضد او واكنش نشان ميدهد. اگر فرصتي باشد مانع عمل وي مي شود ؛ و اگر عمل را مرتكب شده باشد يا آن را فسخ مي كند و صورت طبيعي و مقبول آن را جایگزین آن مي سازد.

نشانه مهم هر شي ء عينيت خارجي آن است كه با حكم اراده نمي توان آن را تغيير داد . «جامعه» هم داراي چنين خاصيتي است ، يعني اراده موجب تغييري در آن نمي شود ، بلكه برعكس جامعه است كه سبب تغيير اراده ما مي گردد . جامعه قالب هايي را بر ما تحميل مي كند كه به ناچار اعمال خود را در آن مي ريزيم . الزامات اجتماعي چنان شديد است كه فرد نمي تواند خود را از چنگ آنها برهاند . حتي اگر در موردي بتوان بر نيروي جامعه فائق شد باز مقاومتي كه به آن بر مي خوريم كافي است كه ما را متوجه سازد كه در برابر يك چيز عيني و خارجي قرار داریم كه به ما هم بستگي اي ندارد .

خلاصه اینکه عموم اندیشمندان و جامعه شناسان بر اين باورند كه «جامعه» خود نوعي حيات مستقل از حيات يكايك افراد است . هر چند اين حيات جمعي وجود جدايي از وجود حيات فردي ندارد بلكه در افراد پراكنده شده و حلول كرده است . بنابراين «جامعه» قوانين و سنتي متمايز از قوانين و سنت حاكم بر اعضاي خود دارد كه بايد شناخته شود . در حقيقت انسان با دو حيات و دو روح و دو من زندگي مي كند. يكي حيات و روح و «من» فطري انساني كه مولود حركات جوهري طبيعت است و ديگري حيات و روح و «من» جمعي كه زاييده زندگي اجتماعي است و در «من» فردي حلول كرده است. از این رو بر انسان هم قوانين روان شناسي فردی و هم سنن جامعه شناسي اجتماعی حاكم است.جامعه در قرآن، جوادی آملی

براي تقريب آن به ذهن مي توان از مثال هايي سود جست. مثلاً در مسابقاتي مانند دومیدانی ، كشتي ، وزنه برداري كه در آنها افرادند كه با يكديگر رقابت مي كنند نه گروه ها و تيم ها تلاش هر يك از مسابقه دهندگان فقط مصروف اين است كه خودش برنده شود و از اين رو تنها از برد خود شاد مي شود و تنها از باخت خود اندوهگين مي گردد . در اينجا فقط «من» فردي و خواست شخصي فعال است . لكن در مسابقه هايي نظير فوتبال كه در آنها تيم ها به رقابت مي پردازند كوشش هر بازيگري متوجه اين هدف است كه كه تيم خودش برنده شود به همين جهت علاوه بر آنكه سعي مي كند كه خود به بهترين نحو بازي كند دل نگران بازي ديگر اعضاي تيم هم هست ؛ اگر تيم برنده شود همه افراد خوشحال مي شوند و اگر بازنده شود همه افراد غمگين مي شوند حتي كساني كه خودشان بازي بي عيب و نقصي ارائه كرده اند. در اينجا «من» جمعي و خواست گروهي نيز فعال است؛ و شادي يا اندوهي كه همه افراد را فرا مي گيرد گويي متعلق به آن «من» جمعي است . به همين سان ، وقتي كه ميان دو كشور جنگي درمي گيرد ، علي الخصوص اگر مردم آن دو كشور احساسات و گرايش هاي قوم گرايانه قوي داشته باشند ، هر انساني به شدت خواستار پيروزي كشور خود مي باشد. ولو آنكه اين پيروزي به قيمت جان و مال خود وي حاصل آيد از خود گذشتگي ها و جانبازي هايي كه يك انسان براي پيروزي كشورخود مي كند جز با پذيرفتن وجود «من جمعي» و نيز غلبه بر «من فردي» توجيه شدني نيست.

 

اهميت ارتباطات اجتماعي

ارتباط زير بناي تكامل جامعه انساني است ، تا زماني كه انسان ها پراكنده بودند تكامل و پيشرفت فرهنگي و اجتماعي نداشته و به بلوغ فكري نيز دست نيافته بوده اند .

فقدان و ارتباط و كاستي در ارتباط اجتماعي آثار بسيار زيان بار بر جاي مي گذارد . به طوري كه هر قدر دانش اجتماعي توسعه مي يابد ، بيشتر مشخص مي شود كه انسان بريده از اجتماع و فاقد ارتباط با ديگران ، همواره در معرض بسياري از آسيب هاي فردي است كه ريشه در سيستم رواني او دارد آسيب هايي مانند افسردگي ، اضطراب، توهم و ترس .

از اين رو است كه قرآن كريم همواره به دوري از تفرقه و جدايي تاكيد دارد و به بُعد ارتباطات اجتماعي به عنوان درمان بيماري ها و آسيب هاي روحي و رواني توجه ويژه نموده است .

از ديدگاه ديگر و با در نظر گرفتن بحران جوامع جديد صنعتي ، سوروكين –p.sorokin جامعه شناس معاصر بر اين نكته تاكيد دارد كه يكي از شاخص هاي ورود جوامع به عصر حسي ، كاستي يا اختلال در ارتباط انساني است . تا آنجا كه فراموشي ارزشهاي انساني و «شي ء سروري» را Reification مطرح مي نمايد . (جامعه شناس ارتباطات – ساروخاني ص 12)

- ارتباط اجتماعي شالوده حيات اجتماعي است و در صورت عدم ارتباط اجتماعي ، حيات جمعي تحقق نمي يابد و نسل انسان منقرض مي شود .

ارتباط اجتماعي محدوده بسيار وسيع و همه جانبه دارد به طوريكه دربرگيرنده تمامي صور روابط انسانی است.

مفهوم ارتباط

ارتباط لغتي عربي از باب افتعال است كه در فارسي به صورت مصدري به معناي پيوند دادن ، ربط دادن استعمال مي شود .

«اگرچه اطلاع Information نوعي ارتباط است ، ولي از نظر معنا با ارتباط متفاوت است ؛ زيرا هرنوع اطلاع رساني ، نوع ارتباط محسوب مي شود ، ولي هر ارتباطي اطلاع نيست . به عبارت ديگر ؛ مي توان ارتباط برقرار كرد ، بدون آنكه اطلاعاتي رد و بدل شود.»(مباني ارتباطات جمعي،دكتر سيد محمد دادگران)

جي فوليه جامعه شناس معروف فرانسوي مي گويد : «اطلاع نوعي ارتباط است كه در آن مطالبي در باره يك واقعيت ، يك رويداد ، يك پيشرفت و ... جديد و بديع گفته مي شود . بدون وجود اين عنصر بديع و نو ظهور «ارتباط» در حد همان «اطلاع» باقي مي ماند»(مباني ارتباطات جمعي،دكتر سيد محمد دادگران)

مفهوم ارتباط اجتماعي

ارتباطات اجتماعی در معناي عام چنين تعريف مي شود «ارتباط عبارت است از فن انتقال اطلاعات ، افكار و رفتارهاي انساني از يك شخص به شخص ديگر»(كاظم معتمد نژاد ، وسايل ارتباط جمعي)

پس ارتباط ، انتقال پيام به ديگري و اساسي شكل گيري جامعه است . بسط و تراكم ارتباطات موجب تعالي و پيشرفت فرهنگ جامعه مي شود . در جريان ارتباط بين انسان ها نه تنها داشته ها ، بلكه عقايد ، نظرات و احساسات مورد تبادل قرار مي گيرند . آنچه مسلم است ارتباط بين انسان ها فقط محدود به تماس فيزيكي نيست بلكه از طرق يادآوري ديگران ، يا با استفاده از پيام هاي مكتوب مي تواند محقق شود . که معجزه جاودان پیامبر اکرم(ص) یعنی قرآن کریم از آن نمونه است.

ارتباط اجتماعي از نگاه قرآن

قرآن کریم با تاكيد بر ارتباطات اجتماعي ، الفت و ارتباط بين انسان را يكي از معجزات اجتماعي اسلام مي داند. چرا كه انسان موجودي است اجتماعي و اسلام نيز براي پاسخ به اين نيازهاي بشر به عنوان آيين الهي آمده است تا به چنين نيازهای پاسخ دهد .

اگر سابقه دشمني و عداوت بين انسان ها تا قبل از اسلام و بعثت پيامبر عظيم الشأن اسلام (ص) و ظهور قرآن، در سرزمين عربستان و بين اعراب مورد ارزيابي قرار دهيم؛ در مي یابيم كه چگونه يك موضوع جزئي و ساده كافي بود تا آتش جنگي خونين و ستيزي طولاني در بين انسان ها بيافروزد و ساليانه طولاني به نبرد و مبارزه و مشاجر بين يكديگر مي پرداختند . از اين رو قرآن آمده تا به ارتباطات اجتماعي اهميت و سامان بخشد. ملل بي خبر، متفرق و نادان را به سوي زندگی مترقي ، متعالي و سعادتمند دعوت نمايد .