مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

مقدمه

اين جهان خود به خود به وجود نيامده بلكه خالقي دانا و حكيم دارد كه آن را با علم، قدرت، اداره و از روي حكمت آفريده است و هيچ گاه كار لغو و عبث انجام نمي دهد. چنانكه خداوند در قرآن كريم مي فرمايد:

«وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ مَابَيْنَهُمَا لَعِبِينَ»

«و آسمان و زمين و آنچه بين زمين و آسمان است به بازيچه نيافريديم»[1]

آفرينش انسان و جهان نيز بيهوده و عبث نيست. انسان به اين جهان نيامده تا مدتي كوتاه زندگي كند، بخورد، بياشامد و شهوت راني كند آنگاه بميرد و نابود شود. بلكه خداوند حكيم در آفريدن انسان هدفي بس عالي داشته است. انسان آفريده شده است تا با ايمان، عمل صالح و اخلاق نيك، نفس خويش را پرورش دهد و براي زندگي زيبا و دائمي در جهان آخرت آماده گرداند. بنابراين انسان با مردن نابود نمي شود بلكه از اين جهان به سراي آخرت انتقال مي يابد. در آن جهان نتيجه كامل اعمال خود را خواهد ديد؛ انسان‌هاي خوب و نيكوكار، پاداش نيك خواهند داشت و با نفس كامل و نوراني در بهشت برين تا ابد زندگي مي‌كنند و از انواع نعمت هاي زيباي پروردگار مهربانشان برخوردار خواهند شد و انسان‌هاي ظالم و بدكردار نيز كيفر شده و به سزاي كامل اعمال بد خويش خواهند رسيد.

دنيا مزرعه آخرت و محل خودسازي و پرورش نفس است، پس توشه هاي اخروي بايد در همين جهان تهيه شوند.

بنابراين انسان براي پيمودن راه سعادت و كمال و تأمين آسايش و خوش بختي دنيوي و اخروي، نياز به برنامه كامل و فراگير دارد، از سوي ديگر، خود نمي‌تواند چنين برنامه اي را تهيه كند، از همين رو، نياز به راهنمايي و هدايت آفريدگار هستي دارد كه انسان و جهان را خلق كرده و بر همه چيز آگاه است. اين هدايت هاي خداوند متعال به وسيله «پيامبران» به سوي بشر آمده و اهل «نبوت» را ضروري ساخته است.‌خاتم اين سفيران حق، پيامبر اعظم (صلي الله عليه و آله وسلم) است كه رسالت همه انبياي گذشته را به كمال رساند و فصل درخشاني از علم و اخلاق و فرهنگ و تمدن را بر صفحه روزگار رقم زد. در اثر حاضر در رابطه‌ با اهداف‌بعثت پيامبران ‌و پيامبر اكرم‌(صلي‌الله‌عليه‌وآله وسلم) بحث شده‌است.

 

 

 

 

 

 

 

 

هدف از آفرينش و جهان و انسان

مقصود ما از علت آفرينش، هدف نهايي است که باعلت اوليه و آفريننده دستگاه مغاير است، بحث از علت اوليه بايد به نحو جداگانه‌اي در مباحث توحيد مطرح گردد که بحث از آن پس از اثبات آفريننده دستگاه عظيم خلقت بي فايده است و اتفاقي و تصادفي بودن آن محال مي باشد؛ هيچ گونه شک و ترديدي مجال خود نمايي ندارد که دستگاه آفرينش بدون هدف عاليه باشد و با فرض آفريننده دانا، توانا و حکيم مطلق دستگاه خلقت بي هدف بودن آن امکان ناپذير خواهد بود.

از نظر دين اسلام بلکه تمامي اديان حقه الهي، خداوند حکيم، عالم خلقت را جهت هدفي والا آفريده است و آيات قرآن کريم دراين باره کم نيستند. همان طور که خداوند در قرآن مي فرمايد:

« وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الأرْضَ وَ مَا بَيْنَهُمَا لَعِبيِنَ.»

و آسمان و زمين و آنچه بين آسمان و زمين است به بازيچه نيافريده ايم^[2] .

ودر جاي ديگر مي فرمايد:

« إنَّ فِي خَلْقِ السَّمَوات ِ وَ الأرْضِ وَ اخْتِلفِ الَّيْلِ وَ النّهارِ لَأيتِ لَِّأُوْلِي الْألببِ الَّذينَ يَذْکُرُونَ اللهَ قِيَماً وَ قُعُوداً و عَلَي جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَکَّروُنَ فِي خَلْقِ السَّمَواتِ وَ الأرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذا بَطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ.»^[3]

محققاً در خلقت آسمان وزمين ورفت وآمد شب و روز دلائل روشني است براي خردمندان عالم .آنهاي که در حال، ايستاده ونشسته وخفتن، خدا را ياد کنند و دائم فکر در خلقت آسمان وزمين کرده، پروردگارا ! تو اين دستگاه با عظمت را بيهوده نيافريده اي، پاک و منزهي ما را به لطف خود از عذاب دوزخ نگهدار.

با عنايت به آيات شريفه فوق خداوند از آفرينش جهان وآنچه در آن نهاده، هدفي داشته و دارد و اين دستگاه عظيم را به عنوان آلتي در راستاي رسيدن به هدف خلقت انسان آفريده تا او با انديشيدن در ارتباط با آنچه که حولش مي گذرد وتغييراتي که با آمد و شد شب و روز در جهان طبيعت رخ مي دهد، بدون اينکه نظم و هماهنگي هستي را بر هم زند و با نظر به جهان اطراف خويش و موجودات ديگري که هر کدام به سوي تکاملي در حرکت مي باشند، انسان را به وجود آفريننده اي حکيم و توانا معترف نموده و او را به اين حقيقت مي رساند که خداوند از خلقت جهان هدفي داشته و دارد.

همانگونه که خداونداز آفرينش جهان هدفي دارد براي خلقت انسان که اشرف مخلوقات است، هدفي در نظر گرفته است وضمن آيات وروايات اهداف خلقت بيان گرديده است.

نگاه قرآن وروايات به آفرينش انسان

الف – هدف خلقت در قرآن

درباره هدف آفرينش در آيات قرآن تعابير گوناگوني ذکر گرديده است که در حقيقت هر کدام به يکي از ابعاد هدف آفرينش اشاره دارند از جمله آنها که يکي از مهمترين اهداف مي باشد.

خداوند در قرآن اين چنين معرفي مي کند:

« وَ مَا خَلَقْتَ الجِنَّ وَ الإنْسَ إلْاَّ لِيَعْبُدُونِ »

جن وانس را جز براي پرستيدن وعبادتم نيافريدم.[4]

انسان در مکتب بندگي وعبادت «تکامل» مي يابد و به عاليترين مقام انسانيت در اين مکتب مي رسد وگرنه روشن است که ذات مقدس خدا کمترين نيازي به عبادت انسان ندارد.

به همين دليل خداوند در ابتداي آفرينش انسان، از او عهد وپيمان مي گيرد که در مسير عبادت اوکه «صراط المستقيم» است گام بردارد وجز اورا نپرستد که آن راه شيطان است، خداوند تعالي در قرآن مي فرمايد:

« ألَمْ أعْهَدْ إلَيْکُُمْ يبِنِي آدَمَ أنْ لّاتَعْبُدُوَا الْشَّيْطنَ إنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌ مُبِينٌ وَ أنِ اِعْبُدُونِي هَذا صِراطٌ الْمُسْتَقِيمٌ »[5]

اي آدم زادگان! آيا با شما عهد نبستم که شيطان را نپرستيد زيرا که او دشمن آشکار شماست و مرا پرستش کنيد که اين راه مستقيم است.

خداوند سبحان در اين آيه ضمن اين که انسان را از عبادت شيطان منع مي‌کند، هدف و غايت زيستن را عبادت واطاعت از خود مي داند واز انسان پيمان مي‌گيرد که جز او را پرستش نکنند، زيرا که جز اين راه، صراط مستقيمي وجود ندارد.

ودر جاي ديگري مي فرمايد :

« ألَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياهَ لِيَبْلُوَکُمْ أيَکُمْ أحْسَنُ عََلاً.[6]

آن خداي که مرگ وزندگي را آفريد تا شما را بيازمايد تا کدامين بهتر عمل مي کنيد.

با عنايت در آيه فوق واضح مي گردد که همه اين آيات به هدفي منتهي مي‌شوند و آن پرورش و هدايت و تکامل انسان ها است که هدف نهايي آفرينش محسوب مي شود.

هدفي که باز گشتن به خود انسان مي باشد نه خدا، زيرا وجودي است بي‌نهايت و بي‌نياز از تمام جهات، در چنين ذات و وجودي کمبود و محدوديتي راه ندارند تا اراده نمايد با آفرينش خلق کمبودش را برطرف کند.

ب- هدف خلقت در روايات

در احاديث معصومين(عليه السلام) نيز هدف از خلقت انسان عبوديت و بندگي وي نسبت به خداوند مقتدر بيان شده است. که به ذکر چند نمونه از روايات مي پردازيم.

حضرت اميرالمؤمنين(عليه السلام) ضمن بيان مراتب توحيد مي فرمايد:

« ألَّذِي خَلَقَ لِعِبادَتِهِ وَ أقْدَرَهُمْ عَلَي طَاعَتِهِِ [7]»

خداوند مخلوقات را براي عبادتش آفريد وبر فرمانبرداري از خود توانا ساخت.

وامام صادق(عليه السلام) در جواب فردي که پرسيد: خداوند مردم رابراي چه آفريد؟ پاسخ داد :

« إنَّ اللهَ تَبارَکَ وَ تَعالي لَمْ يَخْلُقْ خَلْقَهُ عَبَثَاً وَ لَمْ يَتْرُکُهُمْ سُدَي بَلْ خَلْقَهُمْ لِإظْهارِ قُدْرَتِهِ وَ لَيُکَلِّفَهُمْ طَاعَتَهْ فَيَسْتَوْ جِبُوا بِذلِکَ رِضْوانَهُ وَ مَا خَلْقَهُمْ لِيَجْلِبُ مِنْهُمْ مَنْفَعَهً وَ لَالِيَدْفَعَ بِهِمْ مَضَرَّهً بَلْ خَلَقَهُمْ لِيَنْفَعَهُمْ وَ يُوصِلَهُمْ إلََي نَعِيْمِ الأبَدِ[8].

خداوند مخلوقات را بيهوده وبي هدف نيافريده وآنان را به حال خود رها نکرد، بلکه آنان را آفريد تا قدرتش را آشکار کند وآنها را به اطاعت خويش مکلف سازد تا بدين وسيله، رضايت خدا را حاصل نمايد وآنها را خلق نکرد تا از آنان سود ببرد يا به وسيله آنها ضرري از خود دور کند، بلکه آنان را آفريد تا به آنها بهره داده به نعمت جاويدشان برساند.

با اندکي غور در آفرينش خود و جهان درمي يابيم که آفرينش ما به سبب لطف و بزرگواري خدا بوده، زيرا او منبع قدرت و خير مطلق است و ذات مقدس(الله) از هر گونه نيازي پاک و مبّرا مي باشد و هستي هر موجودي، فيض و رحمتي است از جانب پروردگار عزوجل كه به انسان مي رسد.

و خداوند در حديث قدسي مي فرمايد:

« کُنْتَ کَنْزاً وَ مَخْفيه فأحْبَتُ أنْ اُعْرَفَ وَ خَلَقْتُ الْخَلْقَ لِکَي أعْرَفُ[9]»

من گنجي پنهان بودم، دوست داشتم شناخته شوم، خلايق را آفريدم تا مرا بشناسند .

در اين حديث قدسي نيز هدف خلقت، معرفت به خداوند عنوان شده است؛ زيرا شناخت و معرفت حقيقي عبادت و بندگي خالص براي خداست.

با توجه به بررسي آيات و روايات معصومين(عليهم السلام) آشکار مي‌گردد که خداوند از آفرينش انسان وجهان هدفي داشته و مهمترين هدف خلقت انسان، عبوديت و بندگي خداوند متعال مي باشد، تا اينکه از طريق بندگي و اطاعت او به کمال نهايي که بالاترين، ناب ترين، گسترده ترين و پايدارترين لذت، که همان رسيدن به مقام قرب الهي است حاصل مي شود.

والاترين و کاملترين مرتبه قرب به الله، مقامي است که انسان به ذات اقدس الهي رهنمون شده و در جوار رحمت الهي مستقر مي گردد، چشم و زبان او خدايي شده و جز به اذن خداوند تعالي فعلي از او سر نمي زند .

 

 

فلسفه وجودي پيامبران

خداوند انسان را عبث و بيهوده نيافريده بلکه از آفرينش، خلقت آن هدفي داشته است که رسيدن به کمال و قرب الهي است .

حال فلسفه وجودي پيامبران چيست؟ مگر انسان خود نمي تواند قدم در راه تکامل گذاشته و به هدف خلقت برسد در واقع چه نيازي به وجود پيامبران است؟

براي پاسخ ابتدا بايد ديد که پيام تکامل در موجودات چگونه است در يک تقسيم بندي کلي، پديده هاي جهان را مي توان به دو دسته تقسيم کرد:

1- پديده هايي که پيامبر و پيام تکامل در نهاد آنها است و آن پديده ها تحت رهبري نيروي مرموز، کمال شايسته خود را مي يابند .

2- پديده هايي که پيامبر و پيام تکامل در نهاد آنها نيست و تکامل اين موجودات نيازمند به پيامي خارج از وجود آنهاست.

موجودات فاقد اراده و انتخاب به طور عموم جزء دسته اولند و راهنما و پيام تکامل در نهاد آنها وجود دارد، به همين دليل براي دست يافتن به هدف آفرينش خويش، نياز به پيامبري خارج از ذات خويش ندارند.

قرآن کريم در رابطه با هدايت عامي که همه موجودات از آن برخور دارند، از زبان حضرت موسي (عليه السلام) مي فرمايد:

رَبُّنَا الَّذِيِ أهْلَي کُلّ شَئ خَلْقَهُ ثُمَّ هَديَ[10].

خداوند کسي است که به هر چيزي آفرينش او را عنايت کرده، سپس وي را هدايت کرد.

تمام حيوانات از جنبنده هاي ذره بيني تا بزرگترين آنها به دقت مي دانند که بايد چگونه زندگي کنند. و در اين دانستن نياز به تعليم ندارند، يعني پيامبر و راهنماي آنها در نهادشان است. قرآن کريم اين حقيقت را در مورد زنبور عسل چنين بيان مي کند:

وَ أوْحَي رَبَّکَ إلَي الْنَّحْلِ أنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَاِل بُيُوتاً...[11]

و وحي کرد خداي تو به زنبور عسل که از کوه ها خانه بساز.

مقصود از «وحي» در اينجا آن نيست که خداوند پيامبري نزد زنبور عسل مي‌فرستد و کيفيت زندگي، خانه ساختن و عسل درست کردن را به او مي آموزد بلکه مقصود همان پيامي است که خداوند در وجود او سرشته و به طور جبري در مسير تکامل قرار داده است.

همچنين تمام گياهان و موجودات ديگر به جز انسان، با الهام از پيامبري که در وجود آنها است. مي دانند که چگونه تغذيه کنند و از چه مواد غذايي استفاده نمايند و چگونه لانه سازي کنند و... تا بتوانند به کمال شايسته خود برسند.

اما انسان در زمره پديده هاي قسم دوم است، که پيام تکامل در نهاد او نيست به همين دليل نمي توانند بدون راهنماي خارج از وجود خويش به تکامل برسند.

همان طور که در فصل آينده به طور مفصل اشاره خواهيم کرد، انسان نمي‌تواند با کمک گرفتن از عقل و دانش‌خويش براي نيازهاي مادي و معنوي خود برنامه و قانوني صحيح و كامل در راستاي رسيدن به تکامل برنامه ريزي کند. بلکه بايد سازنده حکيم که به تمام ريزه کاريهاي وجود انسان آگاهي دارد قانون گذاري نمايد. به همين علت خداوند براي رساندن پيام تکامل خويش، انسان هايي را که بهترين و برترين افراد از نظر وجودي و تقوي هستند، به عنوان پيامبر برگزيد. تا انسان را در رسيدن به تکامل که هدف خلقت است راهنمايي نمايند.

خلاصه آنکه فلسفه وجودي پيامبران، تکامل است و فلسفه وحي با فلسفه خلقت انسان يكي است،فلسفه آفرينش انسان تكامل، و فلسفه وحي (فلسفه وجودي پيامبران) برنامه تکامل مي باشد[12].

امام صادق (عليه السلام) مناظره‌اي با يکي از افراد مادي داشت، ايشان درباره فلسفه وحي مطلبي را گفتيم تأييد کرد هشام ابن حکم در اين زمينه مي گويد: يکي از پرسش‌هايي که مرد مادي از امام پرسيد، اين بود که به چه دليل مي گوييد خداوند بايد پيام آور داشته باشد؟

امام پاسخ داد:

پس از اين که ثابت کرديم آفريدگار و سازنده اي داريم که برتر از ما و تمام آفريده هاست و با توجه به اينکه او حکيم است و کار بيهوده انجام نمي دهد و بدون شک، آفرينش هدفي دارد و با در نظر گرفتن اين واقعيت که امکان ندارد تمام مردم با او تماس بگيرند، به اين نتيجه مي رسيم که او در ميان آفريده هاي خود پيامبراني دارد که مردم را به مصالح و منافع و برنامه اي که پياده کردن آن موجب بقاي آنها و ترکش موجب نابودي آنهاست راهنمايي مي کند[13].

خصوصيات پيامبران

انبياي الهي به طور عموم داراي خصوصياتي هستند که در زمينه شناخت شخصيت آنها سخت قابل تأمل است.

 

[1]- سوره انبياء (21) آيه (61).

[2] - انبياء (21) ، آيه 16 ، مومنين (23) ، آيه 115.

[3] - سوره آل عمران (3).آيه 190-191.

[4]- سوره ذاريات (51) ، آيه 56.

[5] - سوره يس ،(36) آيه 60-61.

[6] - سوره ملك (67) ، آيه 2.

[7] -علي،نمازي الشاهرودي ، مستدرك سفيه البحار ، ج 7 ، قسم الدرسات الاسلاميه في موسسه البعثه ، موسسه البعثه ، طهران ، 1363، ص 49.

[8]-شيخ صدوق، علل الشرايع، سيد محمد جواد ذهني تهراني، ج 1 ، انتشارات مومنين، كامپيوتر كلمه، دوم، 1381، اعتماد ، ص 54.

[9] - تفسير نمونه ، ج 22 ، ص 394.

[10]- سوره طه (20) ، آيه 50.

[11] - سوره نحل (16)،آيه 68.

[12] - ر.ك : محمد مهدي ري شهري، فلسفه و حي و نبوت، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، چاپخانه دفتر تبليغات اسلامي (قم)، دهم ، پاييز 1375 ، ص 22-25.

[13] - محمد باقر، مجلسي، بحار الانوار، ج 1، دارإحياء التراث العربي، بيروت- لبنان، ص 199، ج 11، ص 30، به نقل از شيخ صدوق، علل الشرايع، ج1 ، سيد محمد جواد ذهني تهراني ، ص 51 ، شيخ ابومنصور احمد بن علي بين ابي طالب طبرسي، ترجمه و متن كتاب احتجاج، ج 2 ، بهراد جعفري ، ص 203-204 و علي بن الحسن بابويه القمي (شيخ صدوق )، التوحيد ، السيد هاشم الحسيني الطهراني، ص 253.

عنوان	صفحه
مقدمه	1
فصل اول : هدف آفرينش هدف از آفرينش جهان و انسان نگاه قرآن و رويات به آفرينش انسان	3 4
فصل دوم : انبياء و رسولان فلسفه وجودي پيامبران خصوصيات پيامبران امتيازات پيامبران نبوت و رسالت و طبقات آنها بررسي مسئله وحي معجزه ؛ گواهي پيامبري	8 10 14 18 22 27
فصل سوم : اهداف بعثت پيامبران(عليهم السلام) فلسفه بعثت انبياء علت بعثت پيامبران و معجزات ايشان لزوم بعثت پيامبران اهداف بعثت از منظر قرآن فلسفه نهايي بعثت	31 39 44 51 54
عنوان	صفحه
فصل چهارم : هدف از بعثت پيامبراعظم (صلي الله عليه و آله وسلم ) امتيازات خاص پيامبر اعظم (صلي الله عليه و آله وسلم ) برتري رسالت پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم ) آئين پيامبر پيش از بعثت اوضاع جهان قبل از بعثت بعثت پيامبر اسلام اهداف بعثت پيامبر اعظم (صلي الله عليه و آله وسلم ) آثار بعثت علت ختم نبوت	58 65 69 71 74 77 89 96