پيشگفتار

در سالهاي اخير در ايران مجموعه هاي بسيار متشكل ازمجموعه هاي فرهنگي – ورزشي - تجاري مخصوص محصولات ودستاوردهاي محلي و فروش مستقيم آنان به مردم ساخته و يا در دست اجراست، ولي در تمام اين مجموعه ها يك خلأيي بين زندگی دلخواه يك فرد و زندگي اجتماعي او وجود دارد و اگرچه زندگي خارج از منزل دنيايي متفاوت از درون است . اما همين ايجاد فاصله است كه فرد عدم اعتماد به نفس پيدا مي كند، مي بينيد كه نمي تواند با محيط ارتباط برقرار كند .

از جمله مسائل حياتي هر شهر، وجود فضاي عمومي مناسب براي گذراندن اوقات شهروندان به شيوه اي بهينهی باشد ، فضاهايي كه هم زمان زيبايي هاي بصري و معماري ، سازمان دهي مناسب فضايي ، وجود عملكردهايمورد نياز انسان امروزي را براي گذراندن مفيد و بهينه ی وقت وارضاي رواني و منطقي او در
بهره وري از اين فضا را در بر داشته باشد و بخشي از نيازهاي او را به هنگام خستگي از كار و تجربهي فضاهاي كسل كننده و پر ترافيك و شلوغ شهري برآورده سازند. عدم وجود فضاهايي به اين منظور در شهرهاي ما به جايي رسانده كه براي گذران اوقات استراحت خود يا به سرگرداني در خيابان هاي شلوغ و پرترافيك و پردود شهر روي مي آورند و يا در گريز از خستگي فضاي كار و يا عادت ، كسالت خانه ، به چهار ديواري هاي بسته ديگري نظير سينما ، تئاتر ، كافي شاپ و رستوران …. پناه مي برند. يك فضاي تعريف شده تفريحي مي تواند فضاي صميمي و پر تحركي براي فرد باشد و خلاء ارتباط با اجتماع را نيز برطرف كند . جذابيتي كه بسياري از مناطق شهر تبريز و يا هر شهر ديگر ايراني كه خود داراي قدمتي تاريخي با ويژگيهاي اجتماعي و مردمي با آداب اجتماعي و رسومات خاص مي باشند. فضاهاي ايجاد شده آن منطقه داراي جذابيت هاي برجسته و منحصر به فرد ميشود.

در نظر گرفتن اين سايت با عناصر ثابت درون خود مانند درياچه درختان كهنسال كه بر اساس يك نظم طبيعي و خاص كاشته شده يا روييده اند. پستي و بلندي هايي كه شيبهاي نا منظم و جذابي بوجود آورده، بطوريكه طرح به عنوان يك عنصر اصلي دركنار اين عناصر ثابت مي خواهد جا باز كند.

حفظ مستمر و تضمين بقاء سيماهاي طبيعي منحصر به فرد از هجوم كاربري هاي بي رويه در سايت مورد نظر گسترش فضاي سبز در شيبهاي مجاور درياچه ، جلوگيري از هرگونه بهره برداري يا دخالتهاي انساني زيان آور كه موجوديت طبيعي منطقه را به مخاطره مي اندازد و فراهم آوري فضاهاي همگاني با مناظر زيبا براي گذراندن اوقات فراغت هدف اينجانب در طرح خواهد بود.

 

مفاهیم و مطالعات اولیه

1- مفاهيم و اشكال جهانگردي

جهانگردي Tourism عبارت از فعاليتهای افرادي كه براي استراحت، كار و ديگر دلايل به خارج از محيط خويش سفر كرده و حداكثر براي يكسال متوالي در آنجا اقامت مي كنند.

1-1) اشکال جهانگردی:

در مورد هر كشور مشخص اشكال زير از جهانگردي را مي توان از هم متمايز ساخت:

الف) جهانگردي بومي: افراد مقيم يك منطقه كه تنها درداخل همان منطقه سفر مي كنند. (domestic tourism)

ب) جهانگردي دورن مرزي : افراد غير مقيم يك منطقه که در همان منطقه سفر مي كنند. (inbound tourism)

ج‌) جهانگردي برون مرزي : افراد مقيم يك منطقه كه به منطقه اي ديگر سفر مي كنند. ( outbound tourism)

د) جهانگردان داخلي: جهانگردي بومي ودرون مرزي را در بر
مي گيرد (internal touism)

هـ ) جهانگردي ملي: جهانگردي بومي و برون مرزي را شامل مي شود. Natinal tourism))

و) جهانگردي بين المللي : شامل جهانگردي درون مرزی و برون مرزي (international tourism)

به بياني ديگر تمام مسافراني (travelers) كه به جهان گردي
مي پردازند ديدارگر visitorers اطلاق مي شود. ديدارگر نيز بر حسب گذراندن حداقل يك شب دراقامتگاه خصوصي يا عمومي محل مورد بازديد به شرح زير طبقه بندي ميشود.

2-1) انواع جهانگردي و انگیزه جهانگردان

جهانگردي عموما باهدفي خاص صورت ميگيرد و شناخت انواع جهانگردي بر اساس اهدافش در بحث انگيزش جهانگردي حائز اهميت است. انگيزة جهانگردان را در شش نوع مي توان طبقه بندي كرد:

الف - جهانگردان قومي: اين نوع جهانگردي به منظور مشاهده سبك زندگي افراد بومي واقوام مختلف سفر مي كنند و فعاليتهاي رايج آن شامل ديدار از منازل افراد بومي، حضور در اعياد و جشنها و يا شركت در مراسم مذهبي آنهاست.

ب - جهانگردي هنري: آشنايي با هنر ملل ديگر مهمترين هدف اين جهانگردي است . شناختن هنرهاي دستي، موسيقي، تماشاي تئاتر و نمايشهاي ملل و اقوام مختلف از فعاليتهاي مورد علاقة چنين جهانگردان است.

ج - جهانگردان تاريخي : بازديد از موزه ها ، مساجد، كليساها و ابنيه تاريخي كه خود يادآور شكوه و عظمت مناطق باستاني است از فعاليتهاي ويژة اين جهانگردان ميباشد.

د - جهانگردان طبيعت گرا: سفر به نقاط دور دست تايافتن مكان مورد علاقه (مانند جهانگردان قومي) وتاكيد بر جاذبههاي طبيعي ومحيطي از فعاليتهاي جهانگردان طبيعت گراست. اين جهانگردان علاقمند به شگفتيهاي جهان چون آبشارها، جنگلها، كوهستانها، درياچه ها و ساير جاذبه هاي طبيعي هستند و فعاليتهاي آنان شامل ديدار از چنين محيطها و لذت بردن از جلوه هاي طبيعت است.

هـ جهانگردان تفريحي : هدف اصلي اين جهانگردان استراحت و تفريح است و سفر به مناطقي با تسهيلاتي براي بهره برداري مورد توجه آنان بشمار مي رود.

و - جهانگردان كاري : مقصود اصلي چنين جهانگرداني انجام بخشي ازحرفه و كار خود در مقصد بوده و چنين جهانگردان مي كوشند تا فرصتهاي ديگري فراهم نمايند تا ضمن بهره گيري ازمسافرت به تفريح و تفنن و استراحت نيز بپردازند.

 

2- جهانگردي و صنعت توريسم

فرهنگ ازنظر علم مردم شناسي مجموعه اي ازشناخت ها ، اعتقادات و ارزشها و تعليمات اجتماعي را در بر مي گيرد و همزمان شيوه هاي رفتاري مردم را نيز شامل مي شود. جشنها و مراسم مردمي ، مطالعه ، ديدن فيلم ، ورزش و … همگي جزء رفتارهاي مردمي اند . جملگي اين رفتار ها كم و بيش به يك آموزش عمومي ونوعي ازصنعت تبديل شده‌اند. جهانگردي نيز به نوبة خود يكي از شيوه هاي فرهنگي مربوط به رفتارهاي مردم است وميدان فعاليت و حوزة عمل آن هر لحظه در حال گسترش و تكوين است. در حقيقت مي توان ادعا نمود كه تمامي فرهنگها به بخشي ازجهانگردي منتج مي شوند.

 

1-2) علل و انگيزه هاي جهانگردي و اهداف آن

شيوه تازه زندگي تحميلي، جهانگردي را بعنوان ضرورتي محسوس و حتمي براي حيات فيزيكي ورواني ارائه نموده است كه از علت يابي و انگيزه هاي كليآن ناشي ميشود. اگر انگيزه هاي و علت يابي ها پاسخگوي نيازهايي چون نياز به سياحت ، امنيت، آزادي و خود تاييدي باشد مي توان علل جهانگردي را در موارد زير جمع بندي كرد:

• سلامت فيزيكي
• گريز و رهايي بعنوان ضرورتي حتمي در جهت ايجاد سلامت عقلي
• تفريح و استراحت بعنوان رفتاري مشترك با جميع مردم
• رهايي از محيط كار
• رهايي از فشار زندگي روزمره(فرارازحركات معمولي روزانه)
• رهايي از زندگي سرشار از تشنج شهر نشيني
• در مجموع جهانگردي مي تواند سه كار عمده به انجام برساند :
• استراحت تفريح ، پيشرفت

2-2) جهانگردي واوقات فراغت

جهانگردي به معني اخص كلمه با در اختيار بودن «ايام فراغت» ارتباط مستقيم دارد. اوقات فراغت نمايانگر فضايي از فعاليت فردي و جمعي است كه معمولا ازساير فعاليتها برتر نمي باشد، بلكه مجموعهاي از تفرجهاست. با اينهمه گفتني است كه ايام فراغت سرماية عظيمي است براي افراد و جامعه. جهانگردي موقعيتي است كه جوابگوي يك سلسله نيازهاي فردي و اجتماعي است و از طريق منشاء اصلي خود «جامعه صنعتي» مورد تاييد است. در حقيقت جامعه صنعتي بر روي زندگي اقتصادي ، اجتماعي ، فرهنگي و مذهبي انسان تاثير عميق گذاشته است و يكي از مهمترين اين تحولات اشاعة جهانگردي فردي و گروهي است. بزبان ساده تر جهانگردي را مي توان در قالبهاي زير مشخص نمود:

الف- بعنوان موقعيتي براي گذراندن تعطيلات به منظور بازيابي انرژي از دست رفته كه ايام فراغت نيز ضرورت خويش را در قالب آن مي نماياند. علاوه بر آن بعنوان عامل ايجاد تعادل وتوازن نيز متجلي مي گردد كه اين پديده چه از طريق ايجاد تعادل در نوع كار و چه از طريق فرار از زندگي متشنج وتوانفرسا خود نمايي ميكند . بدينسان معلوم ميشود كه جهانگردي مستقيماً و بموازات گسترش و توسعه ، «صنعت» و «خدمات» پيشرفت كرده است.

ب- بعنوان موقعيتي در جهت رشد فرهنگي كه جهانگردي سازمان يافته موقعيت معتبر و والايي در جهت رسيدن به اهداف فرهنگي است، زيرا جهانگردي همزمان پذيرنده و آوردنده ارزشها و معيارهاي جديد ومدرن است.

3-2) جهانگردی روستايي

طي سالهاي اخير ، جهانگردي روستايي بعنوان يك پديدة قابل اعتنا در صنعت جهانگردي مطرح شده است . اما گسترش آن در كشورهاي مخلف بايد با درنظر گرفتن زمينه هاي مناسب و انجام كارهاي تحقيقاتي صورت گيرد.

روستاهاي كشور از نظر موقعيت و امكانات بالقوه و بالفعل درسه گروه به شرح زير قابل تعريف هستند:

- گروه اول روستاهايي هستند كه به لحاظ موقعيت خاص جغرافيايي مورد توجه هستند.

- گروه دوم روستاهايي هستند كه داراي امتيازات قابل توجهي ازنظر جاذبه هاي سياحتي هستند، اما به لحاظ موقعيت جغرافيايي در معرض بازديدهاي مستمر از سوي شهر نشينان قرار نمي گيرند.

- گروه سوم روستاهايي را تشكيل مي دهند كه خود و يا
منطقه اي كه درآن قرار دارند داراي جاذبة سياحتي بوده و از اين رو بقولي مورد لطف جوامع شهري و به تعبيري درمعرض تخريب اجتماعي و زير بنايي ناشي ازدادو ستد هاي تعريف نشدة شهر نشينان قرار دارند.

4-2) جهانگردي و آب وهوا

- بدون شك كشورهايي كه جاذب توريست هستند در فصول معيني براي جهانگردی مناسبند. درحقيقت آب و هوا باعث فصلي بودن پديده جهانگردي است. آب وهواي درزندگي اقتصادي، اجتماعي وجهانگردي موثر مي باشد و در فصولي كه آب و هوا مناسب است جاذبة جهانگردي بيشتر است .

- كشور ايران با واقع شدن درعرض جغرافيايي ميانه داراي آب و هواي معتدل و مناسب بوده و با داشتن جذابيت هاي متنوع از جمله كشورهاي مهم در جذب توريست و جهانگرد بشمار مي رود.

5-2) تاريخچه و بررسي ، صنعت توريسم در ايران

ايران از لحاظ صنعت توريسم به معناي اعم و جهانگردي در منطقه خاورميانه به معناي اخص موقعيتي حساس و ممتاز را دارا بوده و از قديم الايام همواره مورد توجه جهانگردان بوده ا ست.

اسناد و مدارك موجود نشان دهندة اين مطلب است كه از دوران پيش از اسلام بعضي ازيونانيان و روميان به ايران سفر مي كردند. اما تا قبل از جنگ جهاني دوم، جهانگردي در ايران چندان رونقي نداشته ومحدود به سياحان و نويسندگاني بود كه براي مطالعه و يا تحقيق به ايران سفر مي كردند و از خود آثاري به نام «سفرنامه» به جاي مي گذاشتند

پس از جنگ جهاني دوم بعلت ايجاد راههاي ارتباطي و وسايل مسافرت و ديگر تسهيلات توريستي، ايران بصورت يكي از كشورهاي پذيرايي جهانگردان خارجي درآمد.

ايران كشوري چهار فصل با وسعتي در حدود 165 هزار كيلومتر مربع و با آب وهوایي متنوع و گوناگون از لحاظ جاذبه هاي توريستي يكي از 10 كشور بزرگ جهان محسوب مي شود.

ايران از تاريخ و فرهنگي بسيار كهن برخوردار بوده و هر نقطه از آن داراي جاذبه هاي توريستي بسيار است كه با برنامه ريزي و ايجاد امكانات درجهت توريست مي توان همه ساله درآمدهاي بسياري از اين صنعت بدست آورد.

6-2) اهداف توسعه صنعت توريسم در ايران

الف - تعادل فرهنگي بين كشورها

ب - تحكيم روابط بين كشورها

ج - كسب در آمد اقتصادي

د - الگوي توسعة مناطق محروم در مناطقي كه به لحاظ كشاورزي و صنعتي اشباع شده اند براي تامين اشتغال نيروي بيكار مي توان جهانگردي را بسط داد.

هـ) توزيع عادلانة ثروت : با گسترش جهانگردي ، درآمد كشورهاي توسعه يافته به كشورهاي در حال توسعه منتقل ميشود.

و ) پر كردن اوقات فراغت

ز‌) اشتغال زايي

 

3) اوقات فراغت و تفريح

1-3) مفهوم اوقات فراغت وارزيابي آن

فرهنگ جامعه شناسي ما «اوقات فراغت» را چنين تعريف ميكند . فراغت عبارت است از وقت آزادي كه پس ازانجام وظايف واعمال زندگي بدست مي آيد. اوقات فراغت را گاه اوقات آزاد و گاه اوقات بيكاري و يا فرصت و زماني كه پس از انجام رسانيدن كار و شغل روزانه باقي مي ماند دانسته اند.

فراغت فعاليتي است كه صرفنظر از وظايف شغلي خانوادگي ، اجتماعي فرد به ميل خود و بمنظور استراحت و تجديد قوا و سرگرمي و يا وسيع تر ساختن دانش واعمال استعدادهاي خلاقة وجودش به انجام آن مي پردازد . در اوقات فراغت فرد همان
مي كند كه مي خواهد درواقع اين گفته بيش از تمام تعاريف بالا معني اوقات فراغت را روشن مي سازد.

اوقات فراغت الزاما به معني افزايش ايام تنبلي و بيكاري تعبير نمي شود بلكه موقعيتي است براي «تبادل حقيقي و موثر كمال انسانيت» فرد مي تواند در پاره اي از اين لحظات آزادانه در جهت ترقي خويش و بهبود شرايط همگان نقش سازنده را ايفا نمايد.

در زبان فارسي معمولا بجاي فراغت كلمة تفريح را بكار
مي برند. از بدست آوردن خوشي و لذت و فراغت به معناي آسايش، آسودگي، استراحت و آرامش بكار رفته است اما اين معاني بهيچ وجه مفهوم فراغت نيست و نمي تواند حتي بخش اعظم تعريفي باشد كه از فراغت ميشود.

فرانسويها با بهره گيري ازواژه loisir و انگليسي ها با به خدمت گرفتن لغت leisure اوقات فراغت را چنين تشريح كرده اند:

فرصت و زماني كه پس از انجام رساندن كار و شغل روزانه به هدف تامين نيازهاي انسان باقي مي ماند. اوقات فراغت را در چهار دسته مي‌توان مورد ارزيابي قرار داد:

الف) فراغت يك شيوة رفتار است كه مي توان آن را در هر نوع فعاليتي يافت حتي در كار شغلي، مثلا مي توان ضمن كاركردن به موسيقي گوش كرد. اين ديدگاه بيشتر روان شناسان است تا جامعه شناسانه .

ب) فراغت را مي توان تنها نسبت به كار شغلي سنجيد و فراغت را به معني كارنكردن دانست. اين ديدگاه اقتصادي فراغت است.

ج) سومين ديدگاه ، اجباري هاي خانوادگي را نيز از فرا غت مجزا می کند و بهنگام فراغت شخص هم از كار شغلي و هم از كار خانگي آسوده است.

د) چهارمين ديدگاه نسبت به اوقات فراغت بيانگر مدت زماني است كه بوسيله جامعه برحسب رهايي از اجبارهاي شغلي، خانوادگي، مذهبي و سياسي به فرد اعطا مي شود.

پس اوقات فراغت مدت زماني است كه شخص به استراحت ، براي رفع خستگي، به تفريح براي رفع كسالت و دلتنگي و يا فعاليتهاي انتخابي براي رشد وتوسعه ظرفيتهاي جسمي و روحي خود مي پردازد.

 

2-3) تفريح و اوقات فراغت بعنوان يك مسئله اجتماعي كنوني

بر اثر كاهش ساعات كار طي سالهاي اخير، تفريح يا اوقات فراغت تبديل به يك مسئلة اجتماعي گرديده و توجه بسياري ازمحققان را به خود معطوف داشته است. مطالعات اين دانشمندان نشان مي دهد مادام كه نتوانستيم به طور عاقلانه اوقات روز افزون بيكاري خودمان را بسر بريم . چه در فرهنگ و چه در شخصيت ما اختلافي روي خواهد داد.

افراد بشر، طبعا همواره مايل به داشتن اوقات بيكاري بيشتر بوده اند. ليكن اینك مواجه با اين خطر شده اند كه اوقات فراغتشان بيشتر از آن است كه در خور آنند و بيم آن مي رود كه بر اثر عدم توانايي افراد اين اوقات به طور عاقلانه خطرات بزرگي براي خودشان و جامعه به وجود آورند و به همين جهت است كه مسئله گذراندن ساعات بيكاري امروز يكي از دشوارترين مسايلي است كه تاكنون اكثر ملل جهان به ويژه باختريان با آن مواجه مي باشند.

جرج لوند برگ در كتاب خود به نام «بي كاري و مطالعه آن در حومه» چنين مي نگارد: ايام فراغت عبارت از ايامي است كه طي آن ما از روشن ترين و رسمي ترين وظايف خود كه براي انجام شان مزد مي‌گيريم و يا اينكه ملزم به انجام آن هستيم آزاد باشيم. مسئله بيكاري بر اثر پيشرفت اختراعات كه بيش از پيش كار انسان را کم كرده اند به وجود آمده ا ست.

تحقيقات عملي روشن مي كند كه انسان اوقات بي كاري خود را چگونه با حداكثر استفاده بر سر برد و چگونگي استفاده از اوقات بيكاري تا اندازه اي كيفيت تمدن ملتها را روشن مي كند.

هنري پرات فرچايلد ، جامعه شناس خاطر نشان مي كند. ما به يك مرحله از مدنيت رسيده ايم كه درآن مفهوم بيكاري مانند روش مانسبت به كار و فلسفه مانسبت به زندگي بايدمورد تجديد نظر كامل قرار گيرد . ايام بيكاري ايامي كه بايد به خوشي و تفريح بگذرد تنها زماني حاصل است كه زندگي را شايسته زندگي كردن مي سازد و ايام ديگر را ما تنها ازآن لحاظ تحمل مي كنيم كه در غني ساختن و با ارزش كردن ايام بي كاري و فراغت ما اثر دارند.

 

3-3) پژوهش درمورد سير تاريخي تفريح درايران

همانطوري كه ذكر شد عوامل موثري كه موجب تعيين نوع تفريحات هر ملت و قومي ميشود عبارتست از :

الف ) شرايط اقليمي

ب ) آداب و مذهب

ج ) قوانين و مقررات

در اينجا بايد تكنولوژي و ابداعات صنعتي را نيز اضافه نمود چون اين عوامل موجب مي گردند كه وحدتي در نوع تفريحات درتمام نقاط مختلف دنيا به وجود آيد. حال بايد مسير تاريخي هر يك از عوامل فوق را مورد بررسي قرار داد.

 

الف) شرايط اقليمي

محدوديت ها و عوارض طبيعي عامل موثر در تعيين تفريحات مي باشند و تغييرات نوع آن راموجب مي شوند و شرايط اقليمي است كه در تفريحات كوه نشينان و مردم سواحل دريا تغيير ايجاد نموده و يا نوع تفريحات ساكنين كنار جنگلها را با هر دوي آنها غير مشابه ساخته است. البته بشر با ا ستفاده از تكنولوژي توا‌نسته است تا حدي بر اين مشكلات فايق آيد.

 

ب) آداب و مذهب

امروزه قيود مذهبي كمتر رعايت شده و تحت نفوذ تمدن غرب تفريحات و ورزشها رايج گرديده است واگر به نيم قرن گذشته توجه گردد. مشاهده مي شود در شهرها از استخرهاي خانوادگي و يا رستورانهاي مدرن و حتي سينما و اغلب و سايل تفريحات مدرن اثري وجود نداشت و جاي آنها ميدان های شبيه سازي و نمايش و شمايل حجار و پيشوايان دين و تكيه و قهوه خانه هاييكه به وسيله نقالان رونق مي گرفت معمول بوده است.

 

ج) قوانين و مقررات

قوانين و مقررات موجود در اجتماع به خصوص آن قسمتي كه مربوط به كار و فرهنگ مي باشد، عامل موثري براي ايجاد فرصتهاي مناسب براي تفريح كردن به شمار مي آيد.

در جوامع اوليه تفريحات بستگي كامل بامذهب داشت و غالب اوقات جزيي از مراسم مذهبي بود همين اصول درمورد گذشته بسياري از ملل متمدن و حتي در مورد بسياري از جوامع روستايي و طايفه اي امروزي نيز مصداق دارد و دربسياري از موارد در جوامع شهر نشين ارتباط بين تفريح و مذهب مشهود است.

از دير زمان كاروان ها و جشن هاي مذهبي توام با بازي و آواز و رقص و نمايش و مراسم سرور و شادماني بوده و از اين راه براي تفريح و سرگرمي توده ها امكانات فراوان به وجود آمده است. اجراي مراسم به خصوص براي خاطر حوادث مهم زندگي خانوادگي يا اجتماعي از قبيل تولد، به سن بلوغ رسيدن ، ازدواج ، مرگ، بذر افشاني ، درو ، شكار غالبا جنبه مذهبي به خود مي گيرد و فرصتي براي تفريح و ابراز نشاط و شادماني به افراد عامي مي‌دهد. اما استفاده از ساعات بي كاري بر طبق نقشه منظم قبلي براي تفريح و خوشگذراني، تنها در جوامعي كه پيشرفت كامل كرده‌اند و منقسم به طبقات مختلف اجتماعي است وجود دارد و در چنين جوامع نيز تنها طبقات مهم و ممتاز مي توانند از اين تفريحات بهره مند گردند .

 

4-3) فعاليتهاي تفريحي در قرون جديد

تنها پس از شروع انقلاب صنعتي و پيدايش دموكراسي نوين بود كه تفريح و سرگرمي جزو زندگي مردم عادي قرار گرفت. انقلاب صنعتي موجب آن گرديد كه اوقات بي كاري و استراحت توده ها افزايش يابد. گذشته از اين دموكراسي با اشاعة اصل مساوات بين افراد يك جامعه سدهاي موجود بين اشراف و طبقة عادي را در هم شكست و فعاليتهاي تفريحي و مخصوصا ورزش، اهميت بيشتري در زندگي تودة مردم كسب كرد واينك ، ورزش و تفريح ، جزو حقوق مسلم افراد محسوب مي‌شوند.

پيشرفت و توسعة خارق العاده بازي هاي قهرماني يكی از پديده‌هاي جالب تفريحات جديد بشمار مي رود. اگر چه تعليم ورزش در اوايل قرن گذشته آغاز شد، لكن تنها در سالهاي اوليه اين قرن بود كه اين نوع تفريح جنبة عمومي يافت. شرايط نوين اجتماعي ، مساعد براي تعليم ورزش بود. ليكن بايستي در روش مردم نسبت به تفريحات نيز تغييراتي روي دهد و اينك اين تغييرات صورت نگرفته است . به تدريج عموم مردم حتي كساني كه ورزش را به منزلة اتلاف وقت و حتي كاري مكروه مي دانستند پي بردند كه تفريح جسماني و ورزش فعاليت مطبوع وحتي لازم و ضروري براي انسان است.

 

5-3) انواع تفريح

در جوامع انساني تفريح به انواع و اقسام گوناگون صورت مي‌گيرد بطوريكه هدف برخي از فعاليتهاي تفريحي استراحت جسماني است و حال آنكه مراد بعضي ديگر رهايي بخشيدن مازاد قواي بدني و رهايي ازيكنواختي و كسالت روزمره زندگي و خشونت ولذت حواس و ارضاي ذهن است. همچنين هدف برخي از فعاليتهاي تفريحي بدست آوردن يك نوع امتياز است.

حتي در ابتدا يي ترين جوامع بشري نيز انواع تفريحات وجود دارد. خواب كه شايد ساده ترين شكل استراحت باشد. قسمت اعظم وقت ملل اوليه را مي گيرد و در ميان آنان خواب تنها جنبة بي حركت ماندن و تنبلي ندارد بلكه ناشي از احتياج مبرم به استراحت پس از كار دشوار و گذراندن وقت به طور مطبوع و فرار از كسالت است. مسابقه و ورزش و انواع بازي نيز ميان آنان رونق كامل دارد و آنانرا در رها ساختن نيروي ذ خيره شده جسماني ياري مي كند.

مللي كه داراي سطح فرهنگ بالاتري هستند، براي لذات حواس شامه و لامسه به وسايل ديگر متوسل مي شوند. چنانچه عطريات به كار مي برند و از اجناس نرم و لطيف استفاده مي كنند. افراد كليه جوامع اعم از ابتدايي يا متمدن براي لذت حس بينايي و شنوايي از هنر استفاده مي كنند.

 

بررسی کالبدی آذربایجان

1) ساختار طبیعی

1-1) جغرافياي آذربايجان

فلات آذربايجان به منزلة كاسه فولادين مضر سي است كه ديواره هاي آن را رشته جبال مرتفع و مستور از برف آرارات ازشمالغرب و رشته هاي پراكنده و نامنظم ارسباران و قوشادا غ و سبلان از شمال شرق و رشته بزغوش از شمال شرق و قافلانكوه ازشرق و جنوب شرق ورشته كوه سهند ازجنوب و درياچه اروميه در غرب در برگرفته اند.

موقعيت جغرافيايي آذربايجان و قرار گرفتنش بر سر راههاي غرب وشرق و به عبارت ديگر اروپا و كناره هاي درياي سياه و مديترانه از يك سو، واز جنوب و شمال، يعني بين النهرين و قفقاز ازسوي ديگر زمين مساعد و مناسبي براي پيشرفت اقتصادي اين منطقه فراهم آورد.

آذربايجان شرقي نيز قسمت بزرگي از فلات آذربايجان را شامل مي شود كه حدود 71% اين منطقه نواحي كوهستاني و درياچه ها واراضي غير قابل استفاده و 29% ديگر آن اراضي قابل بهره برداري است.

2-1) تاريخ آذربايجان

سرزمين پهناوري كه امروز آذربايجان ناميده ميشود و قسمتي از آن بنام آذربايجان شرقي در گوشة شمالغربي كشور ايران واقع است، داراي سابقة تاريخي درخشاني بوده و با توجه به شرايط طبيعي و جغرافيايي ممتاز از مناطق حاصلخيز و پر بركت بشمار مي رود و يكي از مهدهاي قديمي تمدن و مردم آن آفرينندة فرهنگ پر بار و ذيقيمت مادي و معنوي در روند تكامل تاريخي بوده كه اين خود هدية گرانمايه اي به گنجينة تمدن و فرهنگ جهاني است.

بطور كلي مي توان گفت آذربايجان براي پيشرفت زندگاني مادي و معنوي ساكنان خود داراي شرايط رويهم رفته مناسبي بوده و در پرتو همين شرايط، اين خطه يكي از كانونهاي كهن تمدن بشري بشمار مي رود.

سازندگان ، هنرمندان ، دانشمندان و انديشمندان برجسته اي ازاين سرزمين برخاسته اند و آثار گرانبهايي ازخود به يادگار گذاشته اند. اگر از زندگي پيشينيان اسناد مكتوبي بجاي نمانده اما يادها و خاطره ها بسيار است. اگر از شيوة زندگي، رفتارها و عادات مردم كهن سندي در دست نيست، ولي رد پاها، نشان از حركت و زندگي دارد و بي گمان آثار تاريخي رد پاي تمدن و فرهنگ اقوامي است كه باهنر و معماري پيوندي ناگسستني داشته اند.

 

2) ساختار مصنوع

1-2) جاذبه هاي توريستي استان آذربايجان شرقي

استان آذربايجان شرقي با قدمتي كه به قرن هشتم قبل از ميلاد مي رسد و بر غم محدوديت جغرافيايي و اقليم بسيار سرد زمستاني بعلت موقعيت هاي ممتاز و ويژه اش دراي منابع و
جاذبه هاي توريستي بالفعل و بالقوة در خور توجهي است و همواره مورد توجه جهانگردان و كشور گشايان بوده است و همين امر اهميت بخصوصي به اين استان و مركز آن شهر تبريز بخشيده است. جاذبه هاي طبيعي استان در اكثر موارد كم نظير و منحصر به فرد است. جاذبه هاي تاريخي و باستاني نيز به اعتبار قدمت و آثار متعدد واجد ارزشهاي قابل توجه توريستي است. سراسر اين استان ازوجود قطبهاي گردش طبيعي چون آسياب خرابه ، كندوان، درياچه توریگل وآثار تاريخي با ارزش مانند بازار تبريز و صنايع دستي بي همتا مانند فرش و سوغاتيهاي معروف، فرآورده هاي چرمي و غذايي غني است.

منابع و جاذبه هاي توريستي مهم استان آذربايجان شرقي بشرح زير دسته بندي ميشوند:

الف) جاذبه هاي طبيعي

جاذبه هاي طبيعي استان آذربايجان شرقي و نه تنها واجد ارزشهاي منطقه اي و ملي مي باشند بلكه در برخي موارد نيز ازاهميت بين المللي برخوردارند، و بعنوان جاذبه هايي با پتانسيل مناسب تشخيص داده ميشوند. در اين را بطه مي توان به روستای كندوان در دامنه سهند با سبك زندگي به شيوة غار نشيني و آب معدني درماني و خانه هايكله قندي باستاني آن محل، همچنين جزيرة اسلامي در 35 كيلومتري تبريز، كناره هاي درياچه ارومیه و دامنة كوههاي سهند و مقبره و مسجد عون بن علي در قلة كون عون بن علي واقع درشمال شهر تبريز اشاره كرد. درمعرفي ساير قطبهاي گردشي طبيعي اين استان ميتوان به موارد ذيل اشاره نمود :

1- درياچه قوريگل با كمپينگ استراحتي آن در 43 كيلومتري جادة بين الملل تبريز – تهران قرار دارد كه درقسمت بيشتر آب تالاب ازكف آن مي جوشد، علاوه بر پرورش ماهي محل استراحت اردكهاي وحشي نيز است. كمپينگ در كنار تالاب در دامنة كوه شبلي در محوطة باغ بزرگي با هواي لطيف و خنك قرار دارد.

2- ائل گولي با حوضچة بزرگ پرآب با بناي تاريخي وسط آن و كمپ استراحتي در باغ اطراف استخر، در جنوب شرقي تبريز واقع است .

3-آسياب خرابه باآبشارهاي روح بخش و طبيعت زيباي آن در نزديكي جلفا قرار دارد.

4- قلعه بابك كه روزگاري دژ محكم بابك خرمدین، آزاديخواه آذربايجاني بود بر فراز قلة كوه مشرف به جنگلي زيبا قرار دارد.

5- دره ليقوان، درة پيام دامنه هاي سهند، جنگلهاي كلیبر، آب گرم هاي معدني درسراب و بستان آباد، درياچه هاي طبيعي واقع در ارتفاعات سهند و سبلان از ديگر جاذبه هاي گردشي اين استان هستند.

ب) جاذبه هاي تاريخي و فرهنگي

وجود جاذبه هاي متعدد تاريخي و فرهنگي درنقاط مختلف استان آذربايجان شرقي كه داراي ارزشهاي ملي و جهاني هستند مبين نوعي اهميت توريستي مي باشد كه با ارزشمند كردن آنها مي توان بر تعداد توريسم داخلي و خارجي در اين استان افزود. از مهمترين آثار باستاني و با ارزش استان آذربايجان شرقي بازار پر رونق تبريز است كه با وسعتي در حدود يك كيلومتر مربع و قدمتي بيش از چند صد ساله نمونه با ارزش و كاملي ازمظاهر و معماري مشرق زمين است.

مسجد كبود تبريز متعلق به سال 870 هـ.ق با تنوع دركاشيكاري به سبك معرق وظرافت و رنگ كاشيكاري نيلگون آن به فيروزه اسلام شهرت دارد.

مسجد عليشاه يا ارك تبريز با بنايي عظيم و ديدني كه از قرن هشتم هجري تا كنون با وجود زلزله هاي مهيب با قامت راست ايستاده و در قلب شهر تبريز جاي گرفته است.

مسجد جامع تبريز درجنب بازار تبريز، مقبره شعرا ( آرامگاه سرداران و شاعران آذربايجان ) و مسجد سيد حمزه در جوار آن، ساختمان شهرداري تبريز و برج ساعت آن، بقعه صاحب الامر و مجموعه اكبريه در جوار آن، بقعه عون بن علي بر فراز كوه سرخابي رنگ سرخاب ، تبريز ، گنبد سرخ و گنبد غفاريه و برج دوار و غار كبوتر درمراغه ، كليساي زيباي سنت استپانوس در جلفا مقبره شيخ شهاب الدين در اهر و بسياري مساجد جامع ، تكايا كاروانسراها و از آثار باستاني ارزشمند استان آذربايجان شرقي به شمار مي روند.

همچنين شهر تبريز بر اساس مصوبه شوراي عالي معماري و شهر سازي ايران بعنوان يكي از شش شهر تاريخي و فرهنگي ايران به ثبت رسيده است که در اين رابطه ميتوان به خانه مشروطيت ( ميراث فرهنگي تبريز) خانه امير نظام ، خانه شربت اوغلي (فرهنگسراي تبريز) نيز اشاره كرد.

 

3) ساختمان اجتماعي

1-3) مردم شناسي آذربايجان

بي ترديد هر زمان كه از آذربايجان نام برده شود خصلت مردمان و طبيعت آن محور گفتگوها خواهد بود. آذربايجان در جاي جاي تاريخ ايران نقش تعيين كننده داشته و در بسياري ازمقاطع جان پناهي براي مبارزان عليه ستم بوده است و تاريخي سراسر مبارزه و سرافرازي دارد.

آذربايجان در فعاليت هاي سياسي همواره بعنوان يك عنصر مهم مطرح بوده و مردم غيور آن در تشكيل نهضت ها و قيامهاي تاريخي تاثير بسزايي داشتند.

مردم آذربايجان داراي فرهنگ و اعتقادات و تعصبات خاص مربوط به خود مي باشند و هر يك از باورها و پندارها و حتي افسانه ها و فولكلور اين خطه داراي ارزش واعتبار زيادي از نظر تاريخي و فرهنگي مي باشد. از نظر آداب و سنن و ويژگيهاي فرهنگي در آذربايجان و اعتقاداتي كه در ميان مردم اين خطه وجود دارد مي توان به جايگاه ويژه اوزان ها و اسلاف آشيقها كه در برگيرنده كليه ارزشهاي هنري اين سامان بشمار مي روند اشاره كرد.

اوزان ها (ozân) اين رامشگران مردمي و اسلاف آشيقها (Ashig) دل خلقي را با هنر خود در مشت گرفته و همچون حكيم قبايل و داناي قوم و زبان تيز و بران ايل و تبار، وظيفه اي بس خطير را سالهاي سال به انجام رسانيدهاند.

اوزان ها هنرمندان چند جنبه اي بودند و در ادوار اوليه اوزان تنها هنرمندي بود كه خلق را با انواع هنرها سرگرم مي كرده است، با گذشت زمان هنرهاي ديگري چون نوازندگي، نقالي، هنرپيشگي، و… از بطن اين هنر واحد زده شده و هر كدام را ه مستقل رشد خود را ادامه داده اند.

اوزان كه اوزانچي، يانشاقYânshâq و ارساق Vârsâq وده ده نيز ناميده مي شد، بتدريج در حوالي قرن نهم هجري جاي خود را به آشيق مي دهد. آشيق كه شاعر ساز و شاعر خلق است در بين اكثر اقوام آسياي ميانه با نامهاي متفاوت ناميده ميشود كه در حقيقت خلف اوزان ها بشمار مي‌رود.

آشيق ها يكي از عوامل عمده خلق و آفرينش و حفظ و اشاعه ادبيات شفاهي و سنتهاي پايدار آذربايجان هستند. آنها علاوه بر خواندن و نواختن شعر وآهنگ وتعريف و اجراي داستانهاي حماسي قهرماني وعاشقانه مانده از استادان گذشته ، خود نيز شعر مي سراينده آهنگ مي سازند و داستان مي پردازند.

درمورد باور مردم آذربايجان به هنرمندان همين اشاره بس كه اين سنت ديرپا هنوز هم كه هنوز است در جاي جاي اين سرزمين رواج دارد و از آنها بعنوان هنرمندان واقعي آذربايجان كه ريشه در دل مردم آن دارند ياد ميشود.