مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده

مقدمه

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- بیان مسئله ... ... 2

1-2- اهمیت موضوع .. .... 3

1-3- انگیزه تحقیق ... ..... 4

1-4- اهداف تحقیق ... . 5

1-5- سؤالات و فرضیات تحقیق ... ... 5

1-6- پیشینه تحقیق .. ....... 5

1-7- قلمرو تحقیق .... .. 6

1-8- روش تحقیق ... .... 6

1-9- محدودیت های تحقیق .. .. 7

فصل دوم: ادبیات تحقیق

2-1- تعاریف و مفاهیم واژه ها و اصطلاحات بخش جهانگردی ..................................... 9

2-1-1- تعریف جهانگردی ......................................................................................... 9

2-2- اشکال جهانگردی ............................................................................................. 11

2-2-1- توریسم تفریحی و استفادهاز تعطیلات ........................................................... 11

2-2-2- توریسم درمانی ............................................................................................. 11

2-2-3- توریسم فرهنگی و آموزشی ........................................................................... 12

2-2-3-1- جاذبه های فرهنگی ................................................................................... 12

2-2-4- توریسم اجتماعی .......................................................................................... 12

2-2-5- توریسم ورزشی ............................................................................................ 13

2-2-6- توریسم بازرگانی و تجاری ........................................................................... 13

2-2-7- توریسم مذهبی و زیارتی ............................................................................... 13

2-2-8- توریسم سیاسی ............................................................................................. 14

2-3- ویژگی های گردشگری ..................................................................................... 14

2-4- اوقات فراغت و گردشگری ............................................................................... 15

2-5- آثار و نتایج گردشگری ...................................................................................... 16

2-5-1- آثار ونتایج اقتصادی گردشگری ...................................................................... 16

2-5-2- آثار و نتایج فرهنگی و اجتماعی توریسم ......................................................... 18

2-5-3- اثرات و عوارض منفی توریسم ....................................................................... 18

2-6- تأسیسات جهانگردی ......................................................................................... 19

2-6-1- تأسیسات پذیرایی ......................................................................................... 19

2-6-2- تأسیسات اقامتی ............................................................................................ 20

2-6-2-1- هتل ها ..................................................................................................... 20

2-6-3- تأسیسات حمل و نقل و ارتباطات .................................................................. 21

2-7- کانون ها و جاذبه های جهانگردی ...................................................................... 22

2-7-1- جاذبه های طبیعی ......................................................................................... 22

2-7-2- جاذبه های فرهنگی و هنری ........................................................................... 22

2-7-3- جاذبه های تاریخی ....................................................................................... 22

2-8- بازاریابی جهانگردی .......................................................................................... 23

2-9- تبلیغات جهانگردی ........................................................................................... 23

2-10- توسعه پایدار گردشگری .................................................................................. 24

2-11- تعریف فرهنگ ............................................................................................... 25

2-12- گردشگری فرهنگی ......................................................................................... 26

فصل سوم: ساختار محیط طبیعی منطقه حوض سلطان

3-1- موقعیت جغرافیایی ـ حدود و وسعت ................................................................. 28

3-2- شکل ناهمواری ها ............................................................................................. 30

3-3- زمین شناسی منطقه............................................................................................ 33

3-4- ژئومورفولوژی منطقه........................................................................................... 36

3-5- ویژگی های آب و هوایی .................................................................................. 41

3-5-1- درجه حرارت ............................................................................................... 41

3-5-2- بارندگی ....................................................................................................... 45

3-5-3- جریان هوا (باد) ............................................................................................ 49

3-5-4- رطوبت ........................................................................................................ 49

3-6- تیپ اقلیمی منطقه حوض سلطان ........................................................................ 49

3-7- منابع آب .......................................................................................................... 52

3-7-1- آب های سطحی ........................................................................................... 52

3-7-2- آب های زیر زمینی ....................................................................................... 54

3-8- پوشش گیاهی و خاک ....................................................................................... 55

3-9- حیات وحش .................................................................................................... 57

فصل چهارم: منابع و جاذبه های گردشگری منطقه حوض سلطان

4-1- منابع و جاذبه های طبیعی .................................................................................. 63

4-1-1- دریاچه حوض سلطان ................................................................................... 63

4-1-2- شب کویر ..................................................................................................... 68

4-1-3- گیاهان ......................................................................................................... 70

4-1-4- حیات وحش ................................................................................................ 71

4-1-5- پدیده های ژئومورفولوژیکی ........................................................................... 72

4-1-6- جزیره سرگردانی .......................................................................................... 72

4-2- جاذبه های تاریخی ........................................................................................... 74

4-2-1- راه تاریخی و باستانی .................................................................................... 74

4-2-2- کاروانسراها .................................................................................................. 75

4-3- جاذبه های فرهنگی و مردم شناسی ..................................................................... 79

فصل پنجم: آزمون، فرضیات، جمع بندی و نتیجه گیری، پیشنهادات

5-1- آزمون، فرضیات ................................................................................................ 81

5-2- جمع بندی و نتیجه گیری ................................................................................... 85

5-3- پیشنهادات ........................................................................................................ 85

فهرست منابع و مأخذ ................................................................................................. 90

چکیده انگلیسی

فهرست نقشه ها

عنوان صفحه

نقشه (3-1) موقعیت قم در ایران ................................................................................. 3

نقشه (3-2) موقعیت جغرافیایی منطقۀ حوض سلطان در استان قم ................................ 28

نقشه (3-3) موقعیت جغرافیایی دریاچۀ حوض سلطان ................................................. 29

نقشه (3-4) ناهمواری های استان قم .......................................................................... 32

نقشه (3-5) زمین شناسی منطقه حوض سلطان ........................................................... 34

نقشه (3-6) گسل های منطقه حوض سلطان .............................................................. 36

نقشه (3-7) اشکال زمین در منطقه حوض سلطان .......................................................... 37

نقشه(3-8)توپوگرافی منطقه حوض سلطان ................................................................. 39

نقشه (3-9) راههای دسترسی به منطقۀ حوض سلطان.................................................... 40

نقشه (3-10) عناصر تشکیل دهندۀ آبخیز قم ............................................................... 53

نقشه (3-11) رود های منطقۀ حوض سلطان ............................................................... 54

نقشه(4-1)راه باستانی اصفهان-ری ...................................................................... 75

نقشه(5-1)مسیرهای گردشگری منطقه حوض سلطان...................................................... 89

 

فهرست تصاویر

عنوان صفحه

تصویر(1-1)عکس ماهواره ای از دریاچه حوض سلطان.............................................. 3

تصویر (3-1) دورنمایی از کوه های منطقه حوض سلطان .............................................. 31

تصویر (3-2) پوشش گیاهی منطقه حوض سلطان ......................................................... 55

تصویر (3-3) نمونه ای از پرندگان منطقه حوض سلطان ................................................ 57

تصویر (3-4) نمونه ای از پستانداران منطقه حوض سلطان ............................................. 58

تصویر (3-5) نمونه ای از خزندگان منطقه حوض سلطان ............................................... 60

تصویر (3-6) هوبره، پرندة بومی منطقه حوض سلطان ................................................... 61

تصویر (4-1) عکس ماهواره ای از دریاچه حوض سلطان ............................................. 63

تصویر (4-2) منظره دریاچه حوض سلطان در بهار ....................................................... 64

تصویر (4-3) دریاچه حوض سلطان درتابستان ............................................................. 66

تصویر (4-4) انعکاس آسمان در در یاچه ..................................................................... 67

تصویر (4-5) جاده ای که تا وسط دریاچه ادامه دارد ..................................................... 68

تصویر (4-6) آسمان شب کویر ................................................................................... 69

تصویر (4-7) عکس ماهواره ای از جزیره سرگردانی ..................................................... 73

تصویر (4-8) کاروانسرای سنگی محمد آباد ................................................................. 76

تصویر (4-9) کاروانسرای دیر گچین ........................................................................... 78

تصویر (5-1) برداشت نمک از دریاچه ........................................................................ 87

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول (3-1) ویژگی های درجه حرارت ماهانه و سالانه ایستگاه قم ............................... 42

جدول (3-2) درجه حرارت مطلق ماهانه و سالانه ایستگاه قم ......................................... 44

جدول (3-3) میزان و درصد فصلی بارش در ایستگاه قم ............................................... 46

جدول (3-4) میانگین ماهانه و سالانه بارش در ایستگاه قم.............................................. 48

جدول(3-5)ترازنامه های آّبی در ایستگاه قم.................................................................. 50

جدول(3-6)عناصر هیدرواقلیم ایستگاه قم..................................................................... 51

جدول(3-7)علائم تیپ اقلیمی ایستگاه قم..................................................................... 51

 

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار (3-1) توزیع فصلی بارش در ایستگاه قم ........................................................... 47

 

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

1-1 بیان مسئله

امروزه صنعت توریسم در جهان به قدری توسعه پیدا کرده است که اقتصاددانان آن را صادرات نامرئی نامیده اند. صنعت توریسم توانسته است با گسترش در شاخه های خود جایگاه اول را از نظر در آمد زایی برای کشورهای توسعه یافته داشته باشد و کشورهای در حال توسعه نیز در حال تلاشند که بتوانند از این صنعت کم هزینه و پر در آمد برای بهبود اوضاع اقتصادی خود کمک بگیرند. یکی از شاخه های لذت بخش، مهیج و پر طرفدار توریسم، اکوتوریسم است. اکوتوریسم با داشتن پشتوانة عظیمی از منابع طبیعی می تواند جایگاه ارزشمندی در صنعت توریسم داشته باشد.

اکوتوریسم با تاکید بر توسعه پایدار و حفظ محیط های طبیعی در صدد است جایگاه مناسب خود در این صنعت را بیابد. کشور ما که کشوری چهار فصل است با داشتن امکانات طبیعی فراوان از جنگل گرفته تا دریا و ساحل آن و کوهستان و مناطق دارای امکان اسکی تا مناطق کویری و بیابان، اقلیم های متفاوتی را پیش روی توریست ها قرار می دهد تا با توجه به علاقه و تمایل خود از هر یک از این امکانات استفاده کرده و بهره ببرند.

بعضی از مناطق طبیعی کشور ما در جهان منحصر به فرد بوده یا به تعداد معدودی موجود می باشد که این امر ارزش آن ها را دو چندان می کند مانند جنگل های حرّا در جنوب ایران.

یکی از مناطق مورد توجه در ایران، کویرهای ایران است که علاقمندان خود را دارا می باشد و یکی از پدیده های زیبای طبیعی در کویر، دریاچه هایی هستند که به دلایل مختلف به وجود آمده اند که دائمی یا فصلی بوده و می توانند یک جاذبة اکوتوریستی دلپذیر باشند.

یکی از این دریاچه ها، دریاچه (تالاب) حوض سلطان است که در 85 کیلومتری جنوب تهران و در حاشیة اتوبان تهران ـ قم واقع است.

اینکه آیا این منطقه که شامل اکوسیستم کویر همراه با اکوسیستم تالاب است می تواند با جاذبه های اکوتوریستی خود جایگاهی در جذب توریست داشته باشد یا نه، مسئله ای است که در این پایان نامه به بررسی آن می پردازیم.

1-2 اهمیت موضوع

منطقه حوض سلطان با دارا بودن ویژگی های خاصی می تواند از نظر گردشگری قابل توجه باشد. تصویر(1-1)

تصویر(1-1)عکس ماهواره ای از دریاچه حوض سلطان (ماخذ: ( Google Earth

این ویژگی های عبارتند از:

1) مزیت موقعیت جغرافیایی و قرارگرفتن در چهار راه مواصلاتی کشور و عبور خطوط اصلی و سراسری جاده ای و ریلی (شمال ـ جنوب) از کنار این منطقه که دسترسی به آن را بسیار راحت و امکان پذیر ساخته است، در نتیجه سرمایه گذاری بر روی این منطقه می تواند با بازده بالایی همراه باشد.

2) همجواری منطقه با قطب های جمعیتی و صنعتی کشور و نزدیکی به بازارهای بزرگ مصرف (تهران ـ اصفهان ـ اراک) و توریست فرست، این امکان را فراهم می کند که با توسعه منطقه، یک قطب گردشگری توریستی در نزدیکی پایتخت ایجاد شود.

3) با مرور گذشتة منطقه حوض سلطان متوجه می شویم که این منطقه در گذشته بسیار آباد بوده و معبر مهمی از آن گذشته که قم را به تهران متصل می کرده است.

آثار و بقایایی از دورة ساسانی نیز در منطقه به چشم می خورد که نشان می دهد شاهراهی از آن عبور می کرده و اصفهان را به ری وصل می کرده است. وجود چندین کاروانسرا و پل شکسته، نشانگر قدمت این آثار می باشد که اهمیت تاریخی منطقه را نشان می دهد.

4) یکی دیگر از ویژگی های منطقه، کویری بودن و جاذبه های کویر از حیث مناظر طبیعی و آسمان شب کویر است که در صورت تبدیل شدن منطقه به یک قطب گردشگری می تواند جاذبه های دل انگیزی را در اختیار گردشگران قرار دهد.

لذا به نظر می رسد که ایجاد یک قطب گردشگری در منطقه حوض سلطان می تواند در توسعه اقتصادی منطقه به خصوص استان قم نقش به سزایی داشته باشد و اهمیت بررسی و شناخت بیشتر این منطقه و شناساندن آن به گردشگران داخلی و خارجی بدین شکل روشن می شود.

1-3- انگیزه تحقیق

امروزه یکی از راه های گسترش سفر و گردشگری، پیشنهاد مسیرهای نزدیک و سفرهای کم هزینه است که هر چه مسیر نزدیک تر باشد قاعدتاً هزینة سفر نیز پایین خواهد آمد. لذا گردشگران بیشتری به منطقه جذب خواهند شد.

منطقه حوض سلطان با وجود نزدیکی به قطب جمعیتی بزرگی چون تهران هنوز آن چنان شناخته شده نیست که بتواند هم بخشی از اوقات فراغت هموطنان ما را پر کند و هم برای منطقه در آمد زا باشد. لذا نگارنده تصمیم دارد با شناخت و بررسی منطقه و شناساندن آن به دیگران نقشی در باز کردن یک پلان گردشگری در کشور داشته باشد.

 

1-4- اهداف تحقیق

در این تحقیق سعی شده است پتانسیل های گردشگری منطقه حوض سلطان هم از حیث طبیعی و هم از حیث تاریخی بررسی شود و امکانات منطقه برای جذب گردشگر سنجیده شود. همین طور نیازهای منطقه برای تبدیل شدن به یک منطقة گردشگری که نتیجه آن اشتغال زایی میباشد مطالعه شده و پیشنهادات مناسب داده شود تا در صورت امکان این منطقه به یک قطب گردشگری خصوصاً طبیعت گردی تبدیل شود.

1-5- سؤالات و فرضیات تحقیق

- سوالات تحقیق

1) آیا پتانسیل ها ی گردشگری منطقه حوض سلطان توان جذب گردشگر را دارد؟

2) آیا شناساندن منطقه و مرمت راه های دسترسی نقشی در توسعه گردشگری منطقه دارد؟

3) آیا سرمایه گذاری در زمینه گردشگری در منطقه می تواند در جذب گردشگر مؤثر باشد؟

- فرضیات تحقیق

1) به نظر می رسد که پتانسیل های گردشگری منطقه حوض سلطان در حدی هست که بتواند در جذب توریست مؤثر باشد.

2) به نظر می رسد شناسایی منطقه و مرمت و بازسازی راه های دسترسی به آن بتواند به توسعه گردشگری در منطقه منجر شود.

3) به نظر می رسد که سرمایه گذاری در زمینة گردشگری در منطقه بتواند در جذب گردشگر مؤثر باشد.

1-6- پیشینة تحقیق

همان طور که از ظاهر منطقه حوض سلطان پیداست، هیچگونه فعالیت گردشگری در منطقه صورت نگرفته است. عدم وجود راه دسترسی مناسب، عدم وجود تابلوهای آگاه کننده و عدم شناسایی مردم از این منطقه نشانگر عدم فعالیت در آن است.

در بررسی های انجام شده نیز هیچ تحقیقی در مورد پتانسیل های گردشگری منطقه حوض سلطان انجام نشده است ولی ویژگی های دیگر منطقه در تحقیقات مختلف بررسی گردیده است که شامل موارد زیر است:

- شواهد تحولات ژئومورفولوژیکی کواترنر در کف حوضه مسیله/ فریده اسدیان/ پایان نامه دکتری / دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات/ 1385

- تحولات ژئومورفولوژی در محدودة جغرافیایی دریاچه حوض سلطان / حسین سلیمیان/ پایان نامه ارشد / دانشگاه تهران / 1373

- مطالعه فلور و تأثیر شوری در پراکنش گیاهان اطراف دریاچه حوض سلطان / آزیتا میر محمد علی / پایان نامه ارشد / دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات

- بررسی رابطه پوشش گیاهی، خاک و واحد های ژئومورفولوژی در منطقه حوض سلطان / اکبر نباتی رحمتی / پایان نامه ارشد / دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران / 1373

- در حال حاضر سازمان میراث فرهنگی، گردشگری قم ضمن بررسی منطقه، به مطالعة پتانسیل های گردشگری منطقه حوض سلطان و چگونگی استفاده از قابلیت های آن پرداخته است که این تحقیق و بررسی هنوز به نتیجه نرسیده است.

1-7- قلمروی تحقیق

برای قلمروی زمانی، تحقیق بررسی در حال حاضر مد نظر است.

برای قلمروی مکانی، بررسی منطقه حوض سلطان در نظر گرفته شده است

موضوع تحقیق، بررسی در قلمروی جغرافیای توریستی است.

1-8- روش تحقیق

روش تحقیق در این پایان نامه به دو صورت کتابخانه ای و میدانی می باشد. در روش کتابخانه ای، جمع آوری اطلاعات، آمار، اسناد و مدارک در زمینة مورد مطالعه با مراجعه به کتابخانة دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی و واحد علوم تحقیقات، سالن مرجع دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، کتابخانه و مرکز اسناد مرکزی دانشگاه آزاد، کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه تهران، کتابخانه ملی، استانداری قم و سازمان میراث فرهنگی قم صورت گرفت.

روش میدانی به صورت بازدید منطقه از نزدیک و بررسی جاذبه های آن و تهیه عکس انجام شد.

1-9- محدودیت های تحقیق

نگارنده برای انجام این تحقیق به مراکز و کتابخانه های مختلف و مراکز اداری دولتی مراجعه کرد در کلیه قسمت ها نحوة برخورد و همکاری مسئولین مناسب بود و امکانات خود را در اختیار گذاشتند. منابع در حد قابل قبولی موجود بود و مشکل خاصی بر سر راه تحقیق وجود نداشت، تنها مشکل عدم وجود راه دسترسی مناسب به منطقه بود که بررسی میدانی را سخت می کرد. به خصوص پس از بارندگی کفه گلی پیرامون منطقه بسیار خطرناک می باشد .

 

 

 

 

 

 

فصل دوم

ادبیات تحقیق

 

 

 

 

 

2-1- تعاریف و مفاهیم واژه ها و اصطلاحات بخش جهانگردی

2-1-1 تعریف جهانگردی

جهان گردی واژه ای فارسی است با مفهوم «جهان گردنده و آن که در اقطار عالم بسیار سفر کند.» (دهخدا، 1377، ج 19)

به طور کلی جهان گردی و سیاحت را می توان سفر و سیر و گردش در روی زمین، از شهری به شهری دانست. اما در حوزة مطالعات علمی، تعاریف دقیق تری از گردشگری و جهانگردی ارائه شده است. (الوانی، پیروز بخت، 1385، 69)

جهانگردی به تمامی فعالیت هایی که یک فرد یا افراد در طول مسافرت در مکانی خارج از محیط معمول کار و زندگی خود انجام می دهند، اطلاق می گردد. این مسافرت بیش از یکسال طول نمی کشد و هدف فرد یا افراد، تفریح و سیاحت، تجارت یا اهداف دیگر است. (چاک وای، 1386، 81)

سازمان جهانی جهانگردی (WTO) سه نوع گشت را از یکدیگر متمایز کرده است:

- گشت های برون مرزی که شامل مسافرت افراد مقیم در کشوری به کشورهای دیگر می باشد.

- گشت های درون مرزی که شامل مسافرت افراد غیر مقیم کشوری در داخل آن کشور می باشد.

- گشت های محلی که شامل مسافرت افراد مقیم کشور در داخل آن کشور می باشد.

- گولدنر، مک اینتاش و ریچی (1995)، گردشگری را در پیوند با آنهایی که از این فعالیت نفع می برند تعریف کرده اند.

در تعریف آنان، گردشگری مجموعه ای از پدیده ها و ارتباطاتی است که از تعامل میان گردشگران، عرضه کنندگان خدمات گردشگری، جوامع میزبان، دولت های مبدأ و مقصد، دانشگاه ها و سازمان های غیر دولتی پدید می آید و در فرایند جذب، نقل و انتقال، پذیرایی و مدیریت گردشگران و بازدید کنندگان شکل می گیرد. (الوانی، پیروز بخت، 1385، 71)

طبق تعریف ارائه شده توسط سازمان جهانی جهانگردی، جهانگردان افرادی هستند که به مکان هایی که زادگاهشان نیست و یا معمولاً با آنها سروکار ندارند، با هدف تفریح، تجارت و غیره ... سفر کرده و طی یک سال متمادی در آنجا اقامت می کنند.

هدف جهانگرد از اقامت معمولاً با توجه به محل اقامت وی تعیین می شود.

فاصله بین محل اقامت اولیة فرد و مقصد وی در این تعریف اهمیتی ندارد.

- جهانگرد (Tourist)

به کسی که حداقل یک شب در یک اقامتگاه عمومی یا خصوصی در محل مورد بازدید به سر برد، گفته می شود. (چاک وای، 1386، 22)

- بازدید کننده (Visitor)

کسی که به محلی غیر از محل زندگی خود به مدتی کمتر از 12 ماه مسافرت کرده و در آن سفر هدف کسب درآمد نداشته باشد، بازدید کننده می گویند. (چاک وای، 1386، 22)

- مسافر (Traveler)

کسی که بین دو یا چند مکان سفر می کند. (چاک وای، 1386، 22)

بنابر تعریف سازمان ملل که در کنفرانس بین المللی ترانسپورت و جهانگردی در رم به تصویب رسید، جهانگرد کسی است که به منظور تفریح، بازدید از نقاط دیدنی، معالجه، مطالعه، تجارت، ورزش و یا زیارت به کشوری غیر از کشور خود سفر کند، مشروط به اینکه حداقل مدت اقامت او از 24 ساعت کمتر و از 6 ماه بیشتر نباشد. (دیبایی، 1371، 14)

2-2 اشکال جهانگردی

امروزه جهانگردی را با توجه به عوامل زمان، مکان، انگیزه و هدف به اشکال گوناگون طبقه بندی کرده اند.

2-2-1 توریسم تفریحی و استفاده از تعطیلات

این نوع از گردشگری معطوف به شرکت در فعالیت های ورزشی، استفاده از تعطیلات، استفاده از چشمه های آب گرم معدنی، حمام آفتاب و برخوردهای اجتماعی در یک محیط دلنشین و راحت است. (پاپلی یزدی، 1385، 47)

در صنعت گردشگری، مسافرت تفریحی در کانون توجه قرار می گیرد. در کشورها یا مکانهایی که پذیرای جهان گردان هستند، مقصود از مسافران تفریحی کسانی هستند که عکس می گیرند، سوغات می خرند و با مردم ساکن این مکان ها تماس زیادی ندارند و سرانجام اینکه برای دوره های کوتاه مدت در آن مکان ها اقامت می کنند. (چاک وای، 1386، 179)

2-2-2 توریسم درمانی

این نوع توریسم شامل افراد و گروه هایی می شود که برای استفاده از آب وهوای خاص (با هدف پزشکی و درمانی)، استفاده از آبهای معدنی، گذران دوران نقاهت، معالجه نظایر آن اقدام به سفر می کنند. (خلیلی، 1382، 16)

گردشگری درمانی از رو به رشد ترین بخش های صنعت گردشگری در جهان است که باعث شده سازما نهای دست اندرکار و کشورهای علاقه مند به توسعه گردشگری توجه خود را به این بخش از صنعت توریسم جلب کرده و برای آن برنامه ریزی کنند. (Iran heath tourism.com)

 

2-2-3 توریسم فرهنگی و آموزشی

مقصود از این گردشگری بحث در خصوص جذابیتهای فرهنگی می باشد که شامل جذابیت های متفاوتی است، موزه ها، نمایشگاه ها، شهرهای تاریخی و ... در این مجموعه قرار می گیرند. (آسیایی، 1382، 23)

این نوع جهانگردی برای آشنایی مواریث فرهنگی و هنری، آداب و رسوم، بناها و آثار تاریخی با هدف های آموزشی، تحقیقاتی و پژوهشی صورت می گیرد. توریست هایی که در این گروه قرار می گیرند، توریست و جهانگرد کاوشگر نامیده می شوند. (رضوانی، 1385، 19)

2-2-3-1 جاذبه های فرهنگی

جاذبه های فرهنگی عبارت است از کلیه تجلی ها و تبلورهای بیرونی و رسمی فرهنگ یک کشور که می توان آنها را دید، نمایش داد یا اجرا کرد . جاذبه های فرهنگی شامل جاذبه های مادی و معنوی هستند.

- جاذبه های فرهنگی مادی شامل اماکن تاریخی، موزه ها، بناهای تاریخی، بناهای مذهبی (مسجد، معبد، کلیسا) و مراکز فرهنگی، محل های باستانی و مراکز مسکونی و به طور کلی معماری می شود.

- جاذبه های فرهنگی معنوی شامل موسیقی، هنرهای نمایشی، شعر، ادبیات، نقاشی، مجسمه، حکاکی، فرهنگ عامه و صنایع دستی است. (داس ویل، 1384، 225)

باید جاذبه های فرهنگی را به گونه ای تفسیر و تعبیر کرد که موجب پویایی، تحرک، چالاکی و سرگرم کننده بودن آنها شود. (داس ویل، 1384، 226)

2-2-4 توریسم اجتماعی

در این نوع توریسم عمدتاً هدف های اجتماعی، مردم شناسی، جامعه شناسی و امثال آن مورد نظر است. دیدار دوستان، آشنایان و خویشاوندان نیز از انواع جهانگردی اجتماعی به شمار می رود. (رضوانی، 1385، 19)

 

2-2-5 توریسم ورزشی

هر نوع مسافرتی که به منظور فعالیت های ورزشی باشد، توریسم ورزشی نامیده می شود مانند اسکی، پیاده روی، کوه پیمایی، کوهنوردی، دوچرخه سواری، شکار، شنا، قایق سواری، شرکت درمسابقات ورزشی و تماشای مسابقات و امثال آن.

این گونه مسافرت ها ممکن است به صورت انفرادی یا دسته جمعی صورت گیرد.

بسیاری از کشورها با تأسیس مجموعه های ورزشی مجهز و ایجاد تسهیلات در امر ورزش و شکار و غیره ... جهانگردان راغب به این رشته ها را جذب می کنند. (رضوانی، 1385، 19)

2-2-6 توریسم بازرگانی و تجاری

مقصود اصلی از این گونه گردشگری، تفریح نیست بلکه انجام بخشی از کار و حرفه توأم با مسافرت است. مشخصه این گردشگری، شرکت در کنفرانس ها، گرد همایی ها، سمینارهای علمی ، تحقیقاتی و تخصصی است. (پاپلی یزدی، 1385، 47)

در مسافرت تجاری، مسافر در گردهمایی ها، کنفرانس ها، برنامه های آموزشی، تبلیغاتی و کارهای حرفه ای یا تخصصی مشارکت می کند. در بازار ایالات متحده آمریکا، 25 درصد از کل سفرهایی که انجام می شود بدین گونه است. مسافرت تجاری بوسیله آژانس های مسافرتی با برنامه ای مشخص برای نوع فعالیت ها و محل های مورد بازدید تنظیم می گردد. (چاک وای، 1386، 179)

2-2-7 توریسم مذهبی و زیارتی

این نوع از جهانگردی یکی از رایج ترین اشکال جهانگردی در سراسر جهان است. جاذبه های مذهبی،زیارتگاه ها و اماکن مقدسه، هر ساله تعداد زیادی جهانگرد را به سوی خود جذب می کنند. تأسیسات اقامتی و پذیرایی این نوع از گردشگری شامل مسافرخانه ها و زائر سراها با توجه به بافت اجتماعی، فرهنگی و عقیدتی جهانگردان دارای ویژگی های خاص خود است که در هر کشوری از تنوع بسیار زیادی برخوردار است. (رضوانی، 1385، 19)

2-2-8 توریسم سیاسی

مسافرت به منظور شرکت در اجلاس و مجامع بین المللی، کنگره ها و سمینارهای سیاسی، جشن های ملی و مذهبی، مراسم ویژه سیاسی مانند تدفین رهبران و شخصیت های سیاسی، پیروزی رهبران احزاب و به حکومت رسیدن آن ها و نظایر آن جهانگردی سیاسی خوانده می شود. (رضوانی، 1385، 20)

2-3 ویژگی های گردشگری

جهانگردی یکی از اموری است که اخیراً مورد توجه قرار گرفته و توجه به آن روز به روز بیشتر می شود . در دنیای امروز جهانگردی بزرگترین منبع تجارتی بین المللی بوده و از نظر اقتصادی بسیار مهم و پر ارزش است. جهانگردی به عنوان یک صنعت دارای مزایایی است که توسعة آن در یک کشور به نفع افزایش کار و درآمد ملی آن کشور می باشد.

جهانگردی یک عامل مهم برای پیشرفت و تکامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشورها محسوب می شود. انگیزة سفر هر چه باشد در مجموع موجب برخورد فرهنگ ها شده و عقاید و نظرات جدید به وجود می آورد و در اثر این برخورد ها تغییرات مطلوب در آداب و رسوم، کردار و رفتار اجتماعی حاصل می شود.

مهم ترین ارزش ها و اثرات ناشی از جهان گردی که موجب توسعه جهانگردی می شود تبادل فرهنگی بین جوامع مختلف بشری است که موجب تکامل فرهنگ انفرادی و فرهنگ همگانی می گردد. آگاهی از ارزش های و کردار ها و شیوة زندگی اقوام مختلف نقش ارزنده ای در بسط و توسعة بینش اجتماعی و فرهنگی ملل مختلف جهان دارد. از این رو آنچه که در امر برنامه ریزی جهانگردی اهمیت می یابد ارزش نهادن به توسعه فرهنگی و اولویت بخشیدن به آن است.

جهانگردی با ایجاد تفاهم بین المللی به پیشبرد صلح جهانی کمک می کند. رابطة جهانگردی و تکنولوژی در زمینه های حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی وجود دارد. همین طور در زمینه های مختلف دیگر از جمله هتلداری، هتل سازی، روش های جدیدارائه خدمات مسافرتی و استفاده از تکنولوژی های جدید و کامپیوتر موثر است.

یکی دیگر از ویژگی های جهان گردی بهره برداری از منابع طبیعی برای باز یافتن سلامت و تندرستی جهانگردان است. این منابع شامل آب و هوای سالم و چشمه های آب معدنی است که با رعایت اصول بهداشتی در آن ها می توان به توریسم درمانی رونق بخشید.

از ویژگی های دیگر گردشگری بعد اقتصادی آن است که توجه ملت ها و برنامه ریزان این صنعت را به خود جلب کرده است.

با توجه به موارد ذکر شده می توان گفت جهانگردی تأثیرات شگرفی در فرهنگ، سیاست، صنعت، درمان، اقتصاد، اشتغال و توسعه دارد که برای رسیدن به این اهداف، برنامه ریزی در قالب طرح های جامع گردشگری اهمیت دارد. (رضوانی، 1385، 69)

2-4 اوقات فراغت و گردشگری

یکی از نقش های اساسی انسان نقش استراحت کردن، تنوع، گذران اوقات فراغت و بروز استعدادها، خلاقیت ها و شکوفایی فردی است. ایفای چنین نقشی توسط انسان منجر به پیدایش پدیدة جهانگردی و صنعت توریسم شده است . (رضوانی، 1385، 10)

گذران اوقات فراغت که گردشگری یکی از اشکال آن است تابع دو متغیر زمان و مکان است. عامل زمان به عنوان یک متغیر، اشکال مختلفی به اوقات فراغت می دهد.

اشکال مختلف اوقات فراغت از لحاظ زمانی:

1) اوقات فراغت کوتاه مدت که حدود چند ساعت ادامه می یابد.

2) اوقات فراغت میان مدت که یک یا دو روز و معمولاً آخر هفته در نظر گرفته می شود.

3) اوقات فراغت بلند مدت که یک یا چند هفته به طول می انجامد.

عامل مکان نیز به لحاظ جغرافیایی اهمیت زیادی در شیوه های گذران اوقات فراغت دارد . (پاپلی یزدی، 1385، 137)

2-5 آثار و نتایج گردشگری

2-5-1 آثار و نتایج اقتصادی گردشگری

جهانگردی در سنوات اخیر از جهت اقتصادی و اشتغال و در آمد زایی مورد توجه خاص کشورها قرار دارد. برابر اعلام «W.T.T.C» صنعت توریسم تا سال 2007 یکی از فعال ترین و پردرآمد ترین صنایع جهان خواهد بود.

امروزه بسیاری از کشورها سعی می کنند تا امکانات لازم جهت رشد و توسعه جهانگردی را در کشور خود به وجود آورند زیرا فعالیت های گردشگری یکی از راه های عمدة کسب درآمد می باشد. توریسم پول و جمعیت را از مراکز تمرکز و ثقل صنعتی به سوی روستاها و نقاط طبیعی می کشاند. (دیبایی، 1371، 440)

جهان گردی از دو طریق می تواند به توسعة اقتصادی کشورها به ویژه کشورهای کم در آمد کمک کند:

- افزایش درآمد: جهانگردان در طول سفر خود هزینه هایی را متحمل می شوند که این هزینه ها از سوی دیگر به معنای ایجاد در آمد برای افراد و سازمان هایی است که جنبه های مختلف خدمات مربوط به توریسم را به عهده دارند که این امر خود سهم به سزایی در بهبود سطح زندگی مردم در مناطقی دارد که مورد توجه گردشگران قرار گرفته اند و افزایش درآمد به نوبة خود موجب گردش پول و رونق اقتصادی می شود. (زاهدی، 1375، 45)

- ایجاد اشتغال: صنعت توریسم مشاغل گوناگونی را ایجاد می کند که هر چند برآورد آن به سادگی میسر نیست ولی تعداد آن در کشورهای صعنتی با اقتصاد باز به صد ها هزار شغل می رسد.

با توسعه فعالیت های مربوط به توریسم فرصتهای مستقیمی برای اشتغال در هتل ها و سایر انواع خدمات درجه دو مانند کارهای ساختمانی و دیگر صنایع ازجمله صنایع ساخت کشتی های تفریحی و ساخت کاروان ها و انواع ملزومات خاص کمپینگ، فعالیت مربوط به امور آژانس های مسافرتی و دفاتر خدماتی، صدور بلیط، راهنمایان جهانگردی، امور مربوط به صدور گذرنامه های توریستی، ویزا، گمرک، تهیه بروشورها و نقشه های توریستی و نظایر آن ایجاد می شود.

به طور غیر مستقیم نیز فرصت های شغلی دیگری در صنعت توریسم وجود دارند که شامل اشتغال در بخش های کشاورزی و تولید فرآورده های غذایی، تولید صنایع دستی و فروشگاه های عرضه کننده آن ها و ... می شود.

تعدد مشاغل توریستی به ویژه هنگام تعطیلات و گذران اوقات فراغت موجب شده است که «تعطیلات» را به عنوان یک فعالیت تجاری به حساب آورند.

بنابراین در رابطه با امر اشتغال در صنعت توریسم می توان گفت که این صنعت به توسعه اقتصادی کشورها کمک نموده و گروه های سنی متقاضی امر اشتغال را جذب می نماید. در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه که دارای جاذبه های توریستی بالقوه هستند، اشتغال در بخش توریسم نه تنها از مشکلات نیروی انسانی آماده به کار کم می کند، بلکه با جریان یافتن جهانگردی به سوی این کشورها موجبات توجه به آن کشورها را فراهم می سازد. (رضوانی، 1385، 64-63)

- افزایش صادرات: خرید کالاها یا خدمات به وسیلة توریست های خارجی صادرات پنهان یا نامرئی نام دارد. توریست های خارجی علاوه بر پرداخت هایی که برای مهمان سرا، خوراک، حمل و نقل و ... می کنند، کالاهایی را هم به عنوان سوغات سفر خریداری می کنند. این گونه پرداخت ها که با ارزی که به پول رایج کشور میزبان تبدیل شده است، انجام می گیرد، اثرات زیادی بر اقتصاد کشورهای توریستی دارد. (http://aakhavazi.com)

- توسعه زیر ساخت های جامعه: گسترش توریسم نیاز به توسعة زیر بناها رادر جامعة میزبان ضروری خواهد ساخت که تحقق این امر به گسترش بازرگانی و صنعت حمل و نقل خدمات محلی کمک خواهد کرد. (بونی فیس، 1380، 12-11)

2-5-2 آثار و نتایج فرهنگی و اجتماعی توریسم

مقصود از اثرات اجتماعی، تغییراتی است که در زندگی مردم جامعة میزبان رخ می دهد واین تغییر بیشتر به سبب تماس مستقیم اهالی و ساکنان آن دیار با جهانگردان صورت می گیرد.

مقصود از اثرات فرهنگی، تغییراتی است که در هنر، آداب و رسوم و معماری مردم ساکن جامعة میزبان رخ می دهد . این تغییرات بلند مدت تر هستند و در نتیجه باعث رشد و توسعة صنعت گردشگری می شوند. (چاک وای، 1382، 291)

2-5-3 اثرات و عوارض منفی توریسم

وابستگی روز افزون دولت ها و جوامع به صنعت توریسم، تغییرات و دگر گونی هایی در زمینه های مختلف انسانی و محیط زیست به وجود آورده است. گر چه فعالیت های جهانگردی و نتایج حاصل از آن، برای ایفای نقش فراغتی، تفریحی و فرهنگی جوامع، امری ضروری بوده است، اما تمرکز شدید این گونه فعالیت ها در یک منطقة جغرافیایی و عدم توزیع آن در مناطق مختلف از یک سو و بهره برداری بیش از حد از منابع و امکانات توریستی و عدم برنامه ریزی اصولی از طرف دیگر، اثرات زیان بخش و جبران ناپذیری را در روابط انسان با انسان و انسان با محیط به جا می گذارد. (رضوانی، 1385، 178)

نمونه هایی از اثرات نامطلوب توریسم در ذیل آمده است:

-آلودگی های محیط انسانی: صنعت توریسم با درگیری های ناحیه ای، ناآرامی ها، وجود جنگ ها، آشفتگی های شهری و نابودی تدریجی بناهای تاریخی ناتوان می شود . بازدید مکرر میلیون ها توریست از آثار و ابنیة تاریخی به سائیده شدن و فرسایش این یادمان ها می انجامد.

تماس آرنج ها و شانه ها و دست زدن به اشیاء و در برخی موارد بالا رفتن انبوه جمعیت از پله ها نیز به آن ها آسیب می رساند. (رضوانی، 1385، 180)

- اثرات نامطلوب فرهنگی و اجتماعی: رونق و توسعة فعالیت های توریستی و کثرت مسافرانی که برای بازدید از جاذبه های توریستی با ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی آن، در نقاط مختلف جهان جابه جا می شوند، گرچه اثرات مثبت و ارزشمندی دارد ولی ناگواری هایی نیز به دنبال دارد. مثلا هنگامی که انبوه عظیم توریست ها از کشورهای صنعتی به کشورهایی با فرهنگ سنتی سرازیر می شوند، به همراه خود شیوه های رفتاری و لباس پوشیدن و غذا خوردن و نوشیدنی های خاص خود را به جامعه سنتی میزبان عرضه می کنند.

درحقیقت در این هنگام نه داد و ستد فرهنگی بلکه هجوم فرهنگی صورت گرفته است. ورود میلیون ها بیگانه با رفتارهای غیر عادی برای فرهنگ های سنتی و اصیل، می تواند اساس نظم اخلاقی جامعة میزبان را مختل سازد. (رضوانی، 1385، 181)

2-6 تأسیسات جهانگردی

تأسیسات توریستی را در مجموع می توان به سه گروه عمدة تأسیسات پذیرایی، اقامتی و حمل و نقل و ارتباطات طبقه بندی نمود که در زیر به اختصار به هر یک می پردازیم.

2-6-1 تأسیسات پذیرایی

تأسیسات پذیرایی که شامل رستوران ها، قهوه خانه ها و چایخانه ها و نظایر آنها می باشند، از هر جهت بایستی رضایت خاطر توریست ها را فراهم سازند و خدمات مورد نیاز را به آنان عرضه نمایند. آن دسته از تأسیسات پذیرایی نیز که در بین راه ها و اماکن توریستی بنا شده اند، از هر نظر بایستی مجهز و مدرن و کاملاً بهداشتی باشند و سعی نمایند حتی الامکان غذای سالم و ارزان در اختیار توریست ها قرار دهند. (رضوانی، 1385، 141)

از سوی دیگر این گونه مراکز باید بتوانند غذاهای مورد علاقه و مطابق با سلیقه توریست ها را ارائه کنند. نوع غذا و نوشابه ای که این مراکز در نظر می گیرند به خواسته و سلیقة مشتری بستگی دارد، در ضمن این سلیقة مشتری است که رستوران، هزینه ها، زمان، تسهیلات، برنامه غذایی و شیوة عرضه خدمات را تعیین می کند. (چاک وای، 1382، 108)

2-6-2 تأسیسات اقامتی

این تأسیسات شامل هتل ها، مهمان سراها، متل ها، کاروانسراها، کمپها، کلبه های ساحلی و کوهستانی، اردوگاه ها، پانسیون ها، پلاژ های توریستی، زائرسراها و ساختمان های مدارس به هنگام تعطیلات است. از آن جایی که این گونه تأسیسات عامل مؤثری برای تقویت جهانگردی بین المللی محسوب می شود، لذا اهمیت دادن به آنها بایستی مورد توجه دولت ها قرار گیرد و آن دسته از کشورهایی که فاقد تأسیسات اقامتی هستند، هنگام طرح ریزی صنعت توریسم به ساخت این گونه تأسیسات به ویژه هتل های توریستی اقدام نمایند. در طرح ریزی محل اقامت توریست ها، مسئله کیفیت محل از لحاظ آرامش و همچنین لزوم فراهم آوردن و تأمین انواع وسایل ورزشی و تفریحی نبایستی از نظر دور بماند. (رضوانی، 1385، 140)

2-6-2-1 هتل ها

واژة هتل یک معنی عمومی در سراسر دنیا دارد و مقصود از آن گونه های مختلفی از میهان خانه ها است. هیچ راهی وجود ندارد که بتوان انواع مختلف هتل های موجود را طبقه بندی یا درجه بندی کرد.

در ایالات متحدة آمریکا این نوع درجه بندی بر مبنای میزان تسهیلات و تشکیلاتی است که برای ارائه خدمات وجود دارد.

به طور کلی، درجه بندی نمایانگر اقداماتی است که در بازار صورت می گیرد تا موجب جذب مسافر و میهمان شود. برای نمونه انواع هتل ها ذکر می شود:

- هتل فرودگاه: این نوع هتل در 10 مایلی فرودگاه واقع شده است و برای مسافرانی که با قصد مسافرت و بازرگانی سفر می کنند، تسهیلات و تجهیزات لازم ارائه می نماید.

- هتل سنتی، این هتل در مرکز شهرهای بزرگ و نزدیک مرکز شهر واقع شده است و در آن فضاهای زیادی برای گردهمایی ها و نمایشگاه ها در نظر گرفته شده است.

- هتل بازرگانی (تجاری): این هتل ها یا بسیار مجلل هستند یا از نوع در جه های پایین می باشند.

- هتل آپارتمان: این هتل حالت یک آپارتمان را دارد و فضای کافی و تجهیزات لازم برای گذراندن امور برای افراد ارائه می شود.

- هتل خودروهای شخصی: این هتل در کنار آزاد راه ها با هدف جذب مسافرانی که با خودروهای شخصی مسافرت می کنند، ساخته می شود که دارای تجهیزات کامل برای توقف اتومبیل، استخر شنا، قهوه خانه و سایر تجهیزات لازم برای خانواده می باشد. (چاک وای، 1382، 98)

2-6-3 تأسیسات حمل و نقل و ارتباطات

سیستم حمل و نقل در قلب صنعت جهانگردی قرار دارد. این سیستم خط اتصالی بین مقصد، مهانخانه، جاذبه ها و سایر مکان های توریستی می باشد.

کارایی، راحت بودن و میزان سلامت و امنیت این سیستم تعیین کنندة نوع تجربه و کیفیتی است که از سفر به دست می آید. در برخی شرایط، حمل و نقل بزرگ ترین بخش هزینة سفر را تشکیل می دهد.

بین پیشرفت سیستم حمل و نقل و رشد صنعت گردشگری یک رابطة مستقیم برقرار است. با افزایش تقاضا برای مسافرت، ظرفیت وسیله های مختلف حمل و نقل عاملی حیاتی در افزایش یا کاهش صنعت گردشگری به حساب می آید.

در بسیاری از مقصد ها، محدودیت هایی که به وسیلة سیستم حمل و نقل و ساختار زیر بنایی مانند فرودگاه و جاده اعمال می شود، به صورت بزرگترین مانع و عامل بازدارنده در مسیر رشد درآمده است. در مورد مقصدهایی مانند جزیره که در وسط اقیانوس قرار دارند، صنعت جهانگردی بدون وجود خطوط هوایی رشد نخواهد کرد و اگر این وسیله نقلیه در آن مسیر وجود نداشته باشد، دست اندکاران صنعت گردشگردی کار چندانی نمی توانند بکنند. بین فناوری و سیستم حمل و نقل نیز رابطه ای تنگاتنگ وجود دارد. (چاک وای، 1382، 66-65)