فهرست مطالب

عنوان صفحه

چكيده

مقدمه

فصل اول كليات

اهمیت موضوع.... . 2

بیان مسئله .... ... 2

اهداف تحقیق... 3

سوال تحقیق. .. 3

فرضیه ....... . 4

روش تحقیق. ... 4

محدوده مکانی .. .. 4

مشکلات ومحدودیت های تحقیق.. .... 4

شیوه جمع آوری اطلاعات... .. 5

پیشینه و سوابق تحقیق... ... 5

منابع ...... . 5

مفاهیم.. ... 5

فصل دوم : ادبیات تحقیق

تعریف و مفهوم بحران... .. 10

بحران هویت .. .... 10

هویت ملی و سرزمین ... .. 11

هویت و طبقه . .... 12

هویت ملی و تقسیمات قومی ..... .... 13

بحران مشروعیت .. .... 13

بحران مشارکت ... ... 14

بحران های قومی .. ..... 16

بحران های مذهبی .. .. 19

گروه های افراطی قومی ......................................................................................... 20

محیط بحران ......................................................................................................... 21

ابعاد بحران ........................................................................................................... 21

سطح بحران .......................................................................................................... 21

ویژگیهای بحران .................................................................................................... 22

بررسی نظریه ای درباب رفتار در بحران ها .............................................................. 24

نحوه حرکت بحران ............................................................................................... 25

مدیریت بحران ...................................................................................................... 26

مکعب بحران ........................................................................................................ 27

فصل سوم : تشریح وضعیت استان سیستان و بلوچستان از ابعاد سیاسی ، فرهنگی ، جغرافیایی ، تاریخی ، اقتصادی و اجتماعی

شهرستان زاهدان..................................................................................................... 31

شهرستان زابل........................................................................................................ 34

شهرستان زهک....................................................................................................... 38

شهرستان خاش...................................................................................................... 40

شهرستان ایرانشهر................................................................................................... 43

شهرستان سرابان..................................................................................................... 44

شهرستان سرباز ..................................................................................................... 47

شهرستان نیک شهر................................................................................................. 50

شهرستان چابهار..................................................................................................... 53

موقعیت جغرافیایی استان ....................................................................................... 55

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل زمینه های موثر در بروز بحران های ناحیه ای در استان سیستان و بلوچستان

مقدمه................................................................................................................... 102

انقلاب اسلامی و تحولات بنیادین اهل سنت ........................................................... 104

اهل سنت و خبرگان قانون اساسی .......................................................................... 105

اهل سنت و رشد در ابعاد مختلف........................................................................... 106

اهل سنت و مطالبه مدیریت ها................................................................................ 108

اهل سنت و تشکیلات سیاسی................................................................................ 109

اهل سنت و موضع گیری سیاسی............................................................................ 111

اهداف کلان اهل سنت........................................................................................... 112

اختلافات جاری فی ما بین اهل سنت استان با نظام ................................................. 113

تاثیر وهابیت بر نگرش فکری اهل سنت.................................................................. 118

مقدمه................................................................................................................... 120

تنش های قومی .................................................................................................... 120

پیشینه تاریخی قوم بلوچ......................................................................................... 120

از بین رفتن اعتماد بلوچ ها به حکومت مرکزی ....................................................... 123

تقویت احساس بیگانگی و قومیت گرایی ................................................................ 124

خصوصیات فرهنگی – اجتماعی قوم بلوچ............................................................... 125

قوم بلوچ پس از انقلاب اسلامی ............................................................................ 127

وضعیت قوم بلوچ در دوران دفاع مقدس................................................................. 132

وضعیت قوم بلوچ دردوران سازندگی...................................................................... 135

وضعیت قوم بلوچ در دوره دولت نهم و دهم ......................................................... 140

فعالیت گروهک های معاند با نظام و اشرار با تاکید بر گروهک جندالله ...................... 141

گروهک جندالله .................................................................................................... 146

علت و انگیزه همکاری افراد با اشرار....................................................................... 147

حمایت بیگانگان از اشرار ...................................................................................... 148

طرحهای منطقه ای در برخورد با اشرار ................................................................... 150

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادهای کاربردی

نتیجه گیری .......................................................................................................... 152

پیشنهادهای کاربردی ............................................................................................ 154

منابع ................................................................................................................... 157

چكيده :

استان سيستان و بلوچستان به واسطه بافت خاص سياسي، فرهنگي، اجتماعي و جغرافیایی با تحولات عمده در زمینه بروز بحران های ناحیه ای در تاريخ خود روبرو بوده است. عمده اين تحولات نشأت گرفته ازتنش های مذهبی ، قومی و فعالیت گرو ه هاي افراطي ،اشرارومعاندین با حکومت وقت مرکزی بوده است. در كنار اين موضوع شرايط خاص اقليمي، نژادي و سرزميني استان، به گونه‌اي بوده كه تحولات عميق و گسترده‌اي از لحاظ امنيتي در طول تاريخ بر استان سايه افكنده است كه اين مهم بعد از پيروزي انقلاب اسلامي به صور گوناگون ظاهر شده و در مقايسه با قبل از آن از روندي صعودي برخوردار بوده است.

اگر چه ريشه اصلي ناامني‌ها مرتبط با دخالت عوامل بيگانه و با سوءاستفاده از مباحث نژادي و عصبيت‌هاي قومي صورت گرفته است. با اين حال نگاه عميق فرهنگي بر اين خطه از كشور مي‌تواند بار مباحث ضدامنيتي ،تنش زا و عوامل بروز بحران را تا حد امکان كاهش دهد. اين تحقيق بر آن است تا با تشریح مقوله بحران در ابعاد مختلف و با بررسی وضعیت اقليمي ، تاريخي ، جغرافيايي ،اقتصادی ،سیاسی و امنیتی استان ، مهمترين علل چالش های موجود در استات که همان تنش های مذهبی ،قومی و فعالیت گروه هاي افراطي و اشرار با تاکید بر گروهک جندا... به سرکردگی عبدالمالک ریگی را مورد موشکافی قرار داده و سپس با جمعبندی و نتیجه گیری موضوع راهکارهای متعددی را برای رفع زمينه های بروز بحران در استان سیتان و بلوچستان بیان نماید.

کلید واژه ها:

سیتان و بلوچستان ، بحران،ناحیه ،بحران سیاسی،بحران فرهنگی ،بحران اجتماعی ،امنیت

 

مقدمه :

منطقه سيستان و بلوچستان در طول تاریخ همواره با مشكلات و معضلات سياسي ،امنيتي ،اجتماعی ،اقتصادی مذهبی و فرهنگی براي حكومت‌هاي مركزي همراه بوده است و براي ورود به بررسي دقيق و فني علل و عوامل مؤثر در آن بايستي ابتدا شناخت كامل و نسبي با وضعيت و موقعيت منطقه احراز گردد.

تاريخ‌نگاران سيستان را به گرشاسب يكي از نوادگان كيومرث نسبت داده‌اند. نام سيستان از نام اقوام آريايي (سكا) اخذ شد است. (سكاها) در حدود سال 128 قبل از ميلاد، سيستان را به تصرف خود در آورده و در پهنه آن استقرار يافته‌اند. نام ديگر سيستان، نيمروز است.

سرزمين بلوچستان كه ناحيه جنوبي استان را تشكيل مي‌دهد در قديمي‌ترين اسناد تاريخي به اسم (مكا) مشهور بوده و در نوشته‌هاي “هرودت” تاريخ نگار مشهور يوناني از آن به عنوان (گدروزيا) ياد شده است. پس از ساسانيان توسط اعراب مسلمان در زمان خليفه دوم اكثر مردم اين سرزمين بلافاصله به اسلام گرويدند كه از زمان ساسانيان به بعد سيستان و بلوچستان همواره جزيي از ايران محسوب مي‌شد

استان سيستان و بلوچستان به لحاظ وسعت در رتبه اول کشور قرار دارد. اين استان از دو ناحيه سيستان و بلوچستان كه به طور كامل با يكديگر متفاوتند تشكيل شده است و وسعتي در حدود 187502 كيلومتر مربع تشكيل و با كشور پاكستان 900 كيلومتر و با كشور افغانستان 300 كيلومتر مرز مشترك دارد. در قسمت جنوب با درياي عمان به طول 270 كيلومتر مرز آبي دارد و از قسمت شمال و شمال غرب با استان خراسان رضوی و در قسمت غرب با استان كرمان و استان هرمزگان همجوار است.

بدون شك وضعيت منطقه، موقعيت جغرافياي منطقه و همجواري با دو كشور پاكستان و افغانستان باعث گرديده تا اين استان همواره با تهديدات و خطرات عمده اي روبرو شود كه مهترين آنها تنش هاي قومي ،مذهبي و فعاليت گروه هاي افر اطي و اشرار بود ه است .

تنش هاي قومي عمدتا به دلايل تبعيضات ،مديريت هاي سليقه اي و بدون برنامه ريزي بوده كه با دخالت بيگانگان تشديد يافته و هم اكنون مي تواند تهديدي براي نظام محسوب گردد. تنش هاي مذهبي نيز با توجه به وجود دو مذهب عمده شيعه و سني كه البته اكثريت آن را اهل تسنن تشكيل مي دهند به عنوان يك فاكتور عمده در بروز زمينه هاي ايجاد بحران در استان محسوب شده و در چند سال اخير نيز شاهد اختلافاتي در اين زمنيه بود ه ايم كه عمده دلايل آن دست بردن بر روي خط قرمز هاي ديني اين دو مذهب بو ده كه اين اختلافات را تشديد نموده است . همچنين فعاليت گروه هاي افراطي و اشرار با تاكيد بر گروهك جندا.. به سركردگي عبدالمالك ريگي كه توانسته در چند سال اخير آرامش را از مردم استان سلب و در مقاطعي نيز استان را بحران روبرو نمايد به طور مثال جمشيد برزگر (گزارشگر بي.بي.سي) در تهران در تاريخ 21/1/85 طي گزارشي اعلام داشت:

«طي چند روز اخير تعداد زيادي از مردم در استان سيستان و بلوچستان به گروگان گرفته شدند. بيش از اين برخي منابع خبري از ادامه ناامني‌ها در اين استان خبر داده بودند».

از اين رو اين تحقيق بر آن است تا با توجه به حساسیت های فوق زمينه هاي موثر در بروز بحران ناحیه ای را مورد بررسي قرار دهد.

 

فصل اول

کلیات

 

 

اهميت موضوع

حكومت مركزي در كشور ايران همواره براي غلبه بر چالش‌هاي امنیتی، سیاسی،اجتماعی،فرهنگی و مذهبی منطقه با مشكلاتي روبرو بوده است و اقدامات مسلحانه اشرار در منطقه، ترانزيت موادمخدر جابجايي كاروان‌هاي بزرگ موادمخدر، وضعيت قومي و مذهبي منطقه. مشكلات مرزي و ترددهاي مربوطه باعث گرديده تا موضوع در ابعاد ذکر شده حائز اهميت فراوان گردد.

اين تحقيق در نظر دارد به منظور يافتن راه‌ كارهايي جهت تقليل مواردی که باعث بروز بحران در استان می گردد ، همچنین به تشريح اوضاع سياسي، اقتصادي، امنيتي و اجتماعي و موقعيت سوق‌الجييشي استان بپردازد و راه‌كارهاي مناسبي را در این خصوص ارائه دهد توجه به اين راه‌كارها كه براساس تجربيات حضور محقق در منطقه و همچنين مصاحبه‌هاي متعدد با دست‌اندركاران ،محققين و مسوولین استانی است مي‌تواند مورد توجه مسوولین امر قرار گرفته و ضريب امنیت ملي كشور را در آن منطقه به حداقل برساند.

 

بيان مسئله

بحران وضعيتي است ناپايدار كه در آن تغييري ناگهاني در يك يا چند قسمت از عناصر متغير نظم موجود ايجاد مي گردد . در مطالعه جغرافيايي بحران ها نيز به 2 ديدگاه توجه
مي شود. در نوع اول بحران ها به صورت كلي و در مقياس جهاني مورد بررسي قرار مي گيرد و در نوع دوم تحقيق شامل بررسي همه جانبه يك بحران خاص در يك محدوده جغرافيايي و دريك زمان مشخص است كه در اين حالت ديدگاه ناحيه اي يا موردي مبناي مطالعه است. بروز بحران ناحيه اي در حوزه سيستان و بلوچستان كه شامل نوع دوم است متاثر از عواملی همچون تنش های قومی ،مذهبی و فعالیت اشرار و گروهک های معاند با نظام ج.ا.ا است که در صورت تشدید حتی باعث تقليل مشروعيت و مقبوليت حکومت مرکزی نزد مردم منطقه شده و در مقابل كاهش اشرافیت و مدیریت حکومت مرکزی را در منطقه به همراه دارد . البته منطقه وسيع سيستان و بلوچستان در كشور ايران در طول تاريخ با اين مشكل مواجه بوده و همواره دولت‌هاي حاكم در راستاي رفع مشكلات آن تلاش های زیادی نموده‌اند.

همجواري با دو كشور افغانستان و پاكستان و قرار داشتن در مسير بين‌المللي ترانزيت موادمخدر از يك طرف و اتصال استان به كوير “لوت” و بيابان‌هاي لم‌يزرع افغانستان و پاكستان و مهاجرت‌هاي گوناگون و بافت غيرهمگون1 همگي باعث گرديده تا منطقه با ناامني‌هاي سياسي و امنيتي مواجه باشد. و نقش آن را می توان در ایجاد بحران قابل بررسي دانست.

 

اهداف تحقيق

در اين پژوهش سعي خواهد شدعوامل ایجاد بحران را که به صورت بالقوه و بالفعل در استان سیستان و بلوچستان همواره حكومت مركزي را درگير نموده است، مورد بررسي قرار گيرد نهايتاً راه‌كارهاي مناسب و عملي در راستاي مقابله با این تهديدات ارايه گردد. از اين جهت مهمترين اهداف تحقيق به صورت موردي به شرح زير خواهد بود:

1-تشريح اوضاع سياسي، امنيتي، اقتصادي ، اجتماعی وفرهنگی استان.

2-تدوین مهمترين عوامل بروز بحران در استان

3- بيان راه‌كارهاي مناسب و منطقي در مقابله با تهديدات و آسيب‌ها

 

سئوال تحقيق

عوامل موثر در بروز بحران هاي ناحيه اي در استان سيستان و بلوچستان كدامند؟

 

 

 

فرضيه

بحران هاي ناحيه اي جنوب شرق كشور(استان سيستان و بلوچستان ) عمدتا تابع عواملی همچون تنش های قومی ،مذهبی و فعالیت گروهک ها و اشرار در منطقه با تاكيد بر گروهك جندا.. به سركردگي عبدالمالك ريگي مي باشد.

 

روش تحقيق

بدلیل توصیف واقعیت های موجود در سطح منطقه و کشور و ارائه تحلیل از اوضاع حاکم بر مبنای بررسی داده های حاصله از تحقیق کتابخانه ای و میدانی این تحقیق توصیفی و تحلیل بوده است.

 

محدوده مکانی

حوزه تحقیق صرفا استان سیستان و بلوچستان می باشد.

 

مشکلات و محدودیت های تحقیق

1- عدم همکاری لازم از سوی برخی نهادهای استانی در جهت ارائه اسناد و مدارک مورد نیاز و وجود محدودیت زمانی در بهره برداری از اسناد موجود.

2- عدم وجود ارقام و آمار جدید و و دقیق در ارتباط با موضوع پایان نامه

3- با توجه به شرایط و وضعیت موجود در استان ( فعالیت اشرار و گروهک های معاند از جمله گروهک ریگی در منطقه ) باعث گردید ، انجام تحقیقات و اخذ اطلاعات میدانی از طریق مصاحبه با سختی صورت پذيرد.

 

 

شیوه جمع آوری اطلاعات

اسنادی ،کتابخانه ای و میدانی: در جمع آوری اطلاعات از مدارک ،اسناد و مکتوبات کتابخانه ای ، استفاده از اطلاعات ارگانها و نهادهای استانی و همچنین از روش میدانی و مصاحبه با مسوولین و محققین استانی استفاده شده است.

 

پیشینه و سوابق تحقیق

جهت تکمیل مباحث تحقیق به منابع مختلف اعم از کتب ،اسناد ، پایان نامه ها ،نشریات و مجله ها و سایر مطالب مکتوب مراجعه و مشخص گردید که اهم موارد مندرج در آن پیرامون بحرانهای امنیتی و سیاسی بوده کمتر به مباحث قوی ممذهبی و فعالیت اشرار و گروهک های معاند موجود در استان اشاره داشته اند. ولی در این تحقیق سعی گردیده زمین های بروز
بحران های ناحیه ای بر اسای موارد فوق تشریح گردد. و به ارائه اه کار جهت حل این موضعات پرداخته شود.

 

منابع

دراين تحقيق از بيش از 30 منبع استفاده تحقيقي شده و از افراد مختلفي مصاحبه به عمل آمده كه به دليل رعايت برخي ملاحظات از نگارش نام برخي از اين منابع خودداري شده است.

 

مفاهيم

ناحیه:

یک ناحیه در جغرافیا هنگامی قابل تشخیص است و از یک شخصیت یکپارچه و متمایز از دیگر نواحی جغرافیایی برخوردار است که عوامل پیوند دهنده اجزاء آن بخوبی آشکار و قابل شناسایی باشد مانند واقع شدن در محیط جغرافیایی ویژه ای که از محیط های دیگر جدا و متمایز باشد یا واقع شدن در محیط اقتصادی ویژه ای که ساکنانش را به دلیل مشغله خاصی یکپارچه سازد یا اینکه ممکن است عوامل فرهنگی و معنوی باشد که محیط جغرافیایی - سیاسی ویژه ای را پدیدآورد.

 

سيستان و بلوچستان:

سيتان و بلوچستان منطقه داي است در جنوب شرق ايران با وسعتي در حدود 187502 كيلومتر مربع (وسيع ترين استان كشور) و با كشور پاكستان 900 كيلومتر و افغانستان 300 كيلومتر مرز مشترك دارد. در قسمت جنوب با درياي عمان به طول 270 كيلومتر مرز آبي دارد و از قسمت شمال و شمال غرب با استان خراسان رضوی و در قسمت غرب با استان كرمان و استان هرمزگان همجوار است.(زنده دل،1379:25)

هویت:

هویت پاسخی به نیاز طبیعی در انسان برای شناساندن خود به یک سلسله عناصر و
پدیده های فرهنگی تاریخی و جغرافیایی است

قوم یا قومیت:

قوم یک گروه اجتماعی است که در سرزمینی معین زندگی می کنند و اعضای آن اشتراکات تاریخی ،فرهنگی و زبانی باهم دارند که آنها را از اقوام دیگر متمایز می کند و قومیت. به خود آگاهی سیاسی گروه های مختلف زبانی ،مذهبی و نژادی در یک سرزمین نسبت به هویت خود و نیز تفاوت قائل شدن میان خود و سایر گروه های ساکن در همان منطقه است.(احمدی، 1378: 28 )

 

امنیت:

ادید ولفرز امنیت در معنای عینی فقدان تهدید در برابر ارزش های کسب شده را مشخص می نماید و در معنای ذهنی فقدان ترس و وحشت از وجود تهدید بر ضد ارزش ها را معین
می کند(ولفرز ،1379: 319)

 

بحران:

((يك لحظه تعيين كننده))،((مقطع حياتي))،(( نقطه برگشتن براي بهتر يا بدتر شدن وضعيت)) نمونه هايي از تعريف بحران در فرهنگ لغات مي باشد ولي از نظر برداشت عمومي بحران عبارت است از: بوجود آمدت شرايطي غير معمول يا غير متعارف در روند حركت و به بيان ديگر بحران وضععيتي است ناپايدار كه در آن تغييري نهاگهاني در يك يا چند قسمت از عناصر متغير نظم موجود ايجاد مي گردد.(معاونت آموزش ناجا ،1386: 23)

بحران های قومی:

هرگاه گروه های قومی در یک منطقه وضعیت ناپایدار و متزلزلی را برای حکومت مرکزی ایجادنمایند بطوری که این پدیده حالتی از نابسامانی را ایجادنماید یا نظمی مختل گردد و حالتی غیر طبیعی پدید آورد را بحران قومیت گویند.

بحران مشروعیت:

بحران مشروعیت می تواند به شکل تغییر در ساختار بنیادین یا ماهیت حکومت ، منبعی که حکومت مدعی است اقتدار عالی خود را وامدار آن می باشد ،یا آرمان هایی که حکومت ادعای ارائه آنها را دارد،تبیین و تعریف شود.

بحران هویت:

بحران هویت با دو بعد متفاوت نمایان می شود یکی مسئله پیدایش هویت قومی است همراه با گرایش خود مختاری ملی میان آن دسته از اقوام ایرانی که بخشی از آنان در بیرون از مرزهای ایران زندگی می کنند. مانند بلوچ ها، دوم پیدایش مفاهیم گوناگون از هویت ملی است بر مبنای برداشت های متفاوت از دولت ملی ،جامعه مدنی و گروه های قومی و رابطه ملیت و مذهب.

بحران مشارکت:

در تعریف بحران مشارکت می توان گفت وقتی نخبگان حاکم تقاضاها و یا رفتار افراد و گروه هایی را نامشروع و غیر قانونی تلقی نمایند که خواستار مشارکت در نظام سیاسی اند ،تعارضی روی می دهد . این تعارض را بحران مشارکت می نامند.

بحران فرهنگی:

دولت های سرمایه دار توسعه یافته برای برندازی کشورهای توسعه یافته که رشد ئ= و توسعه این کشورها با منافع آنان در تضاد است از طریق ارزش ها و فرهنگ مربوط به آن قدرت ها سعی می کنند سعی می کنند مردم را با ریشه های فرهنگی خود بیگانه کنند که در این صورت زمنیه بروز بحران فرهنک یفراه می شود.

بحران اجتماعی:

نابسامانی و اختلال در جامعه به نحوی که تعادل عمومی و روال عادی زندگی اجتماعی را مورد هدف قرار دهد باعث بروز بحران اجتماعی خواهد شد.

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل دوم

ادبیات تحقیق

 

تعريف و مفهوم بحران

بطور کلی خروج از وضعیت و شرایط عادی را بحران می نامند ضمن اینکه بحران یک مرحله زمانی یا وضعیتی است که در آن کنترل رخدادها و تاثیر آنها کاهش می یابد.

 

بحران هویت

چهار شکل اصلی از بحران هویت وجوددارد اولین نوع بحران مزبور به احساسات مربوط به سرزمین و رابطه فضای جغرافیایی با احساسات ناسیونالیستی ارتباط می یابد دومین شکل آن وقتی رخ می دهد که ساختار اجتماعی و بویژه تقسیمات طبقاتی چنان گسترش یابد که مانع وحدت ملی کارامد گردد. سومین صورت آن با تعارض بین هویت های قومی یا دیگر هویت های فرو ملی و تعهد به یک هویت ملی مشترک سرو کار دارد. چهارمین شکل بحران هویت در اثر پیامد های روانشناسانه تغییر اجتماعی سریع و احساسات دوگانه نسبت به بیگانگان ایجاد
می شود. این نوع از بحران هویت عموما شکل احساسات عمیقا مختلط راجع به جهان مدرن و سنت های تاریخی یک فرد را به خود می گیرد.

وقوع 4 شکل مذکور از بحران ،امری امکان پذیر است چرا که مردم در روش هایی که بر اساس آنها هویت شان را نسبت به مکان ،طبقه ،قومیت و زمان یا تاریخ تعیین می کنند متفاوتند. ما بطور قرار دادی ،فروپاشی هایی را که در اثر تقسیمات عمیق ایدئو لوژیکی ایجاد می شوند ،از مقوله بحرانهای هویت مستثنی کرده ایم هرجا که مرزبندی ها بر مبنای معتقداات بنیادین وتمایزات اعتقادی ،از قبیل تقسیمات مذهبی ،رخ دهد می توانیم این تقسیمات را همانند بحران های هویتی به حساب آوریم که در راستای خطوط تعارضات قومی یا فرو ملی
ایجاد می شوند.

 

 

 

هویت ملی و سرزمین

مقوله هویت ملی در ابتدایی ترین شکل خود با نوعی احترام به مرزهای جغرافیایی یک کشور و پذیرش آن توسط تمامی کسانی ارتباط دارد که در درون آن مرزها قرار دارند. و همگی در میثاقی مشخص و مشترک در باب جامعه ای عالیه سهیم اند. در برخی از کشورهای تازه تاسیس به خاطر ماهیت ساختگی مرزهای فیزیکی ،بحران هویت به شکل آنی تبدیل می گردند.

اهمیت سرزمین در مسئله هویت ملی چیزی فراتر از احساس صرف در مورد افتخارات فیزیکی یا ملی است یکی از بخش های بنیادین سیاست بشری این است که معمولا شکل جغرافیای خاصی را به خود می گیرد و مرزهایش به سرزمینی شدن گرایش دارند . گرچه در زمان های گذشته نظام های سیاسی بر مبنای خون یا قبلیه سازماندهی می شدند ولی امروزه گرایش آنها عموما به واحدهای سرزمینی است. در جهان مدرن مفاهیم حاکمیت و سرزمین با یکدیگر پیوند استوارتی دارند و عموما فرض می شود که هر سرزمین توسط شخصی کنترل گردد و اگر که نظام حکومتی بر سرزمینی اعمال حاکمیت نکند ،نظام سیاسی دیگری این کار را انجام خواهد داد.

این بنیان سرزمینی سیاست که خود به خود امری آشکار است در عین حال حائز اهمیت نیز هست زیرا نشانگر این مفهوم است که در توسعه سیاسی همواره عنصری ناحیه ای وجود دارد که وقتی درباره توسعه اقتصادی یا اجتماعی سخن می گوئیم خود را ظاهر نمی کند .درسیاست مدرن وفاداری به یک مکان نقش بنیادین را داراست ودر شرایطی که به نظر می رسد برخی از اشکال نوسازی اجتماعی و اقتصادی به سوی الزامات جهانی تر پیش می روند ،این امر دیگر الگوی مناسبی برای توسعه سیاسی نخواهد بود. در عوض التزام به یک سرزمین و این واقعیت که هویت سیاسی ملاحظات جغرافیایی خاصی آغاز می گردد. بدین معنی است که در توسعه سیاسی همواره بین نیاز به دلبستگی به خاطرات ناحیه ای که تابه تمایزات سرزمین است و نیار به پذیرش احساسات جهانی تر نوعی کشمکش وجود دارد . بدین ترتیب در مفهومی بنیادین اولین گام برای ایجاد یک نظام حکومتی تعیین مرزهای سرزمینی آن است . یک بحران هویت مبتنی بر ملاحظات سرزمینی هنگامی به وقوع می پیوندد که پیشامدهای تاریخی از نظام حکومتی تعریف قراردادی جدید ارائه دهند یا نظام حکومتی کهنی دارای مرزهای جدید شود . مادام که عناصر جمعیت ساکن در داخل سرزمین مزبور نتوانند هیچ پیوندی با نظام حاکم برقرار کنند یا مادام که اکثریت عناصر نظام مزبور نتوانند سهیم بودن جمعیت های (از نظر سرزمینی )
حاشیه ای در نظام حکومتی و استفاده ازآان به عنوان ملاک تعیین هویت خود را بپذیرند. بحران مزبور ادامه خواهد یافت . مادامی که تردیدهای بنیادین در زمینه اینکه فلان سرزمین به کدام اجتماع حاکم تعلق دارد و حدود مرزی قلمرو کلی یک جامعه کدامند ،وجود داشته باشد نوعی بحران هویت نیز وجود خواهد داشت. .

حل چنین شکل سرزمینی از بحران هویت عموما به دگرگونی ای در پارامتر های بنیادین اجتماعی و اقتصاد نظام و برقراری یک رو بنای تکنولوژیکی پیچیده تر برای گردآوری کلیه سرزمین های جغرافیایی دور افتاده نیازمند است. توسعه ارتباطات برای ساختن جاده ها ،بسط اقتصاد ملی به کلیه مناطق عقب مانده ،گسترش نظام آموزش و پرورش ملی،و حضور نمادین نمایندگان اقتدار ملی همگی می توانند به حل این شکل از بحران هویت ملی کمک نماید. در حقیقت واقعیت های تاریخی نشان داده اند که روند اساسی پیشرفت تکنولوژیکی در کاهش میزان شیوع این نوع از معضل هویت موثر بوده است.

 

هویت و طبقه

ساختار اجتماعی و اختلافات خاص طبقاتی دومین منشاء مشکلات هویت ملی هستند اگر درکشوری گستردگی شکاف طبقاتی به اندازه ای باشد که در آن احساسی از منافع مشترک وجود نداشته باشد ،آن کشور حقیقتا همانطور که دیز رائیلی هم درباره انگلستان قرن نوزدهم گفته به دوملت تبدیل می گردد . در جهان معاصر احتمالا فقط در امریکای لاتین و بطور خاص در امریکای مرکزی است که ساختار اجتماعی می توانند صریحا به عنوان عامل مهم ممانعت از رشد احساسی از هویت واحد ملی تعریف شود . در افریقا ،خاورمیانه و آسیا تمایزات طبقاتی یا بندرت وجوددارد یا بیش از آن است که با پیوند های مذهبی و سنت جبران شده باشد.

 

هویت ملی و تقسیمات قومی

سومین نوع بحران هویت وقتی رخ می دهد که دولت به دلیل آنکه عناصر مهم جمعیت کشور به گروه بندی های فروملی التزام بیشتری دارند نمی تواند به عنوان یک واحد ملی کاملا کارامد اجرای نقش نماید این نوع از بحران هویت هنگامی بروز می نماید که کارویژه های دولت – ملت بواسطه عدم حمایت از سوی یک احساس قوی از ملیت نتوانند بطور رضایت بخش اجرا شود. دو راه اساسی برای حل بحران های هویت متکی بر گروه های قوی یا فروملی وجود دارد : همانند سازی و همزیستی مبتنی بر درجه ای از احترام و تحمل متقابل .کارل دبلیو دویچ شش عامل پویا را پیشنهاد کرده که ظاهرا نرخ همانند سازی را معین می کنند : میزان شباهت عادات ارتباطی ، سطح ظرفیت یادگیری از یک طرف و ظرفیت آموزش از طرف دیگر، دفعات تماس ، پاداش ها و کیفر های مادی ، ارزش ها و آرزو های هر دو گروه و بالاخره وجود شماری از نمادهای اجتماعی و سیاسی و موانع واقعی همانند سازی .

حل بحران هویت بوسیله همزیستی نه فقط مستلزم میزانی ازتحمل بلکه نیازمند اعتقاد به این امر است که حمایت مشترک از مقوله ملیت برای همه گروه ها سودمند تر از موجودیت های جداگانه و رقابت آمیز آنها است.

 

بحران مشروعیت

بحران مشروعیت می تواند به شکل تغییر در ساختار بنیادین یا ماهیت حکومت ،منبعی که حکومت مدعی است اقتدار عالی خود را وامدار آن می باشد ،یا آرمان هایی که حکومت ادعای ارائه آنها را دارد،تبیین و تعریف شود . آنچه در بحران مشروعیت اساسی است ،تغییر در روشی است که اقتدار حکومتی در آن تصور شده یا واقعا از طریق آن اعمال می شود.

به عنوان مثال اگر رژیمی سلطنتی سرنگون شود و رژیمی جمهوری جایگزین آن گردد ولی هیچ تغییر اساسی در نظام طبقاتی یا مشارکت مردمی روی ندهد ،در صورتی که این رخداد ،با تنش و احساسی حاکی از بحران همراه باشد نوعی بحران مشروعیت خواهد بود. در جهان امروزی بیشتر کودتاها نشانه هایی از بحران مشروعیت اند زیرا این کودتاها حکومت های نظامی را جایگزین حکومت های غیر نظامی می کنند تا به حسی تازه و بی نظیر دست یابند. علت اصلی بحران مشروعیت این واقعیت است که نشانه های خاص توسعه هموراه میزان درک تعداد بیشتری از مردم را بالا می برد و بنابراین دقت و حساسیت مردم را در یافتن راههائی غیر سنتی برای انجام دادن امور روزمره در تمامی مراحل زندگی افزایش می دهد لذا از حیث روانشناختی مردم بی وقفه می آموزند که برای زندگی محدودیت های بی قید و شرط کمتری وجود دارد

در کشورهای در حال توسعه امروزی بحران های مشروعیت بیشتر به عدم کفایت اشکال اقتدار در جامعه مربوط اند تا به اقتدار محدود غیر حکومتی .

حل تمای بحران های مشروعیت صرف نظر از علل اولیه آنها تا حدی نیازمند رهبری پویاست .اگر مسوولان مربوطه موجبات یک رهبری راستین را فراهم نمایند نهادهای حکومت به تنهائی می توانند بر ضعف های خود فائق آمده و افکار عمومی را هدایت نمایند . نهادهای حکومت درتحلیل نهائی ،نهادهای تصمیم گیری ومنبع الهام افکار انسانی می باشند. ماکس وبر با طرح سه نوع برجسته و آرمانی اقتدار (اقتدار سنتی ،کاریزماتیک و عقلائی قانونی )کمک زیادی به این دیدگاه استاندارد نمود. طبق این دیدگاه وقتی با ثبات ترین اوضاع وجود داشته باشد قویترین اقتدار نیز وجود خواهد داشت.

 

بحران مشارکت

در تعریف بحران مشارکت می توان گفت: وقتی نخبگان حاکم تقاضاها و یا رفتار افراد و گروه هایی را نامشروع و غیر قانونی تلقی نمایند که خواستار مشارکت در نظام سیاسی اند، تعارضی روی می دهد . این تعارض را بحران مشارکت می نامند بحران مشارکت در شرایط متفاوتی می تواند روی دهد . اول اینکه نخبگان حکومتی ممکن است معتقد باشند که به تنهائی حق حکومت دارند و بر این اساس تقاضاهای مشارکت سیاسی دیگر گروههای اجتماعی را نامشروع پنداشته و رد می کنند به عنوان مثال پادشاهان و اشراف اروپا با این تصور که با تکیه بر حمایت های مذهبی ،حق تاریخی و صلاحیت اخلاقی خود ،حق حکومت دارند با هرگونه تقسیم قدرتی مخالفت می کردند.

همچنین وقتی نخبگان قسمت اعظم قدرت را در دست داشته و از دادن سهمی از قدرت سیاسی به گروه های اقلیت خواهان آن دریغ می ورزند زمینه های بروز بحران مشارکت فراهم می گردد.

دومین علت بروز بحران مشارکت گروه های پرتوقع اند که ممکن است در نهادهایی تشکل یابند که نخبگان حاکم، این نهادها را غیر قانونی و نامشروع قلمداد می کنند به عنوان مثال نخبگان حاکم در شماری از کشورهای توسعه نیافته این اصل را می پذیرند که شهروندانشان برای تاثیر گذاری بر سیاست عمومی می توانند سازماندهی شوند ولی در عین حال انجمن های قومی را نیز گونه هایی غیر قانونی ونامشروع از گروه بندی های سیاسی به حساب می آورند.

سومین علت عبارت است از اینکه نخبگان حاکم به دلیل غیر قانونی و نامشروع بودن
روش های بیان تقاضای مشارکت سیاسی ،این تقاضاها را غیر قانونی و نامشروع قلمداد کنند. به عنوان نمونه نخبگان حاکم در نظام های تک حزبی ممکن است فقط به افرادی اجازه مشارکت دهند که به حزب یا نهادهای تحت کنترل حزب بپیوندند.در تانزانیا و و یوگوسلاوی مشارکت سیاسی تشویق شده و گونه های اصلی اختلاف عقیده مجازدانسته شده است مادامی که در چارچوب سازمان حزب صورت پذیرد . اما در هر دو کشورمزبور مشارکت سیاسی حزبی خارج از نظام تک حزبی ممنوع است . بنابراین یک بحران مشارکت وقتی می تواند حل شده تلقی شود که بین نخبگان حاکم ،نخبگان معارض ومشارکت کنندگان در سیاست بر روی مشروعیت تقاضاها و اعتبار رویه ای نهادی (که برای این تقاضاها ایجاد شده اند ) توافق جدید حاصل شود به عنوان نمونه نتیجه یک بحران می تواند تشکیل تجمعات و راه اندازی اعتصابات باشد. همچین یک نظام سیاسی وقتی بحران مشارکت را حل کرده است که بین صاحبان قدرت و جویندگان آن (که در رویه ها،نهادهاو تقاضاها آن را می جویند) اجماع نظر یا توافق گسترده ای حاصل شود.

 

 

1 در اين راستا شهر زاهدان را شهر هتفاد دو ملت نام نهاده‌اند.