مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه

فصل اول : چهار چوب تحقیق

1-1- بیان مسئله..... .. 2

1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق .. 4

1-3- اهداف تحقیق ... . 5

1-4- سوالات تحقیق .. .... 5

1-5- فرضیات تحقیق .... .. 5

1-6- پیشینه تحقیق ( ادبیات مربوطه ) .. .... 6

1-7- قلمرو مکانی – زمانی تحقیق ..... 10

1-8- مراحل و روش تحقیق ...... . 10

1-9- محدودیت و مشکلات تحقیق.. .. 11

1-10- تعریف واژه بازار .... 11

فصل دوم : ادبیات و مبانی نظری تحقیق

2-1- تئوریها و نظریه های تحقیق. ..... 16

2-1-1-نظریه اقتصادی شهر بعنوان یک بازار .. . 16

2-1-2- نظریه رابرت دیکنسون ( نظریه ساخت عمومی شهرها ) . .... 17

2-1-3- نظریه ارنست برگس ( ساخت شهر بصورت دوایر متحد المرکز ) ............... 18

2-1-4- نظریه مکان مرکزی والترکر پستالر ... .. 19

2-1-5- نظریه گوشاو و جووانی ........................................................................... 21

2-1-6- نظریه زیبا سازی ( شهر سازی تعویضی ) تجربه پاریس ............................. 21

2-2- پیشینه تاریخی پیدایش بازارها ............................................................................ 24

2-3- سیر تکامل و تحول شهر و بازار در ایران ............................................................ 26

2-3-1- دوره صفویه ( قرن 11 تا 13 هجری قمری ) ............................................. 26

2-3-2- دوره قاجار ............................................................................................ 28

2-3-3- دوره پهلوی ........................................................................................... 30

2-3-4- از انقلاب اسلامی تا حال ......................................................................... 32

2-4- عناصر کالبدی بازارهای سنتی ............................................................................. 33

2-4-1- حجره و دکان ......................................................................................... 36

2-4-2- مجموعه های سر پوشیده ......................................................................... 37

2-4-2-1- تیم .................................................................................................... 37

2-4-2-2- تیمچه ................................................................................................ 37

2-4-3- خان یا سرا .............................................................................................. 37

2-4-4- راسته ...................................................................................................... 39

2-4-5- چهار سو یا چهار سوق ............................................................................. 40

2-5- عناصر تجاری و تولیدی .................................................................................... 41

2-5-1- کارگاه ها ............................................................................................... 41

2-5-2- قیصریه .................................................................................................. 41

2-6- عناصر با نقش انباری ......................................................................................... 42

2-6-1- خانبار ، خان انبار ..................................................................................... 42

2-6-2- کاروانسرا یا سرا ...................................................................................... 42

2-7- عناصر مذهبی ، اجتماعی ، فرهنگی و خدماتی ..................................................... 44

2-7-1- مسجد ................................................................................................... 44

2-7-2- حمام ..................................................................................................... 45

2-8- عناصر ارتباطی و حفاظتی .................................................................................. 46

2-8-1- میدان ..................................................................................................... 46

2-8-2- گذر ....................................................................................................... 47

2-8-3- در و دروازه ........................................................................................... 48

2-9- شکل بازار در اقلیم های مختلف ایران ( ریخت شناسی اقلیمی بازار ) ................... 48

2-9-1- بازارهای مناطق مرطوب و پر باران کرانه های جنوبی در پای خزر .............. 49

2-9-2- بازارهای مناطق گرم و مرطوب سواحل جنوبی ایران .................................. 50

2-9-3- بازارهای نواحی سرد و کوهستانی و مرتفع ............................................... 51

2-9-4- بازار در مناطق گرم و خشک و دشت های فلات ایران .............................. 52

2-10- بازارها از نظر فرم و شکل فضای معماری ......................................................... 56

2-10-1- بازارهای منظم ( طراحی شده یا دارای طراحی معمارانه ) ......................... 56

2-10-1-1- بازارهای خطی یا طولی ( یک بعدی یا تک محوری ) .......................... 57

2-10-1-2- بازارهای گسترده ( چند محوری یا دو بعدی ) .................................... 57

2-10-2- بازارهای نا منظم ( خودرو یا طراحی نشده یا بدون طراحی معمارانه ) ....... 57

2-11- عوامل مؤثر در ساخت اکولوژیکی و توزیع فضایی و نحوه استقرار اصناف و

فعالیتها در بازارهای سنتی........................................................................................... 58

2-11-1- جاذبه و کشش اصناف و راسته های تخصصی ........................................ 59

2-11-2- ویژگیها و خصوصیات هر صنف و فعالیت ............................................. 60

2-11-3- همگرایی فعالیتهای همنوع و هماهنگ و سازگاری آنها ............................. 60

2-11-4- واگرایی فعالیتهای ناسازگار ( تفکیک و جدایی فعالیتهای ناسازگار ) ......... 62

2-11-5- همبستگی و گرایش های قومی ، مذهبی و نژادی ..................................... 63

2-11-6- امنیت و حفاظت ................................................................................... 64

2-12- عملکردها و نقش های مختلف بازار ................................................................. 66

2-12-1- نقش و عملکرد اقتصادی بازار ............................................................... 67

2-12-2- نقش و عملکرد اجتماعی بازار ............................................................... 68

2-12-3- نقش و عملکرد مذهبی – فرهنگی بازار .................................................. 69

2-12-4- نقش و عملکرد سیاسی بازار .................................................................. 71

2-12-5- نقش و عملکرد کالبدی – ارتباطی بازار .................................................. 73

فصل سوم : بستر جغرافیایی تحقیق و سیر استقرار شهر خوی

3-1- جغرافیای طبیعی شهر......................................................................................... 77

3-1-1- موقعیت جغرافیایی شهر و اطراف آن ........................................................ 77

3-1-2- موقعیت ارتباطی شهر .............................................................................. 82

3-1-3- مسائل کلی زمین شناسی ......................................................................... 82

3-1-3-1- توپوگرافی شهر خوی .......................................................................... 82

3-1-3-2- شیب زمین ......................................................................................... 83

3-1-3-3- ساختار زمین ...................................................................................... 84

3-1-4- آب و هوا .............................................................................................. 84

3-1-4-1- بارش ................................................................................................ 84

3-1-4-2- دما .................................................................................................... 87

3-1-4-3- روزهای یخبندان ................................................................................. 88

3-1-4-4- فشار و باد ......................................................................................... 89

3-1-4-5- تابش آفتاب ....................................................................................... 90

3-2- جغرافیای انسانی شهر خوی ............................................................................... 91

3-2-1- وجه تسمیه ............................................................................................ 91

3-2-2- گذشته تاریخی ....................................................................................... 92

3-2-3- موقعیت سیاس – اداری .......................................................................... 93

3-2-4- ساختار جمعیتی شهر خوی ...................................................................... 94

3-2-4-1- تحولات جمعیتی شهر خوی ................................................................ 94

3-2-4-2- تغییرات بعد خانوار در شهر خوی ........................................................ 95

3-2-4-3- ترکیب سنی وئ جنسی و درصد باسوادی در شهر خوی ........................ 97

3-2-4-4- میزان مهاجرین وارد شده به شهر خوی در طی دهه 1375 – 1365 ......... 99

3-2-5- ویژگیهای اقتصادی شهر خوی ................................................................ 103

3-2-5-1- ساختار اقتصادی ، اشتغال و ضریب تکفل در شهر خوی ....................... 103

فصل چهارم : مطالعه ویژگیهای ساخت و سازمان کالبدی بازار سنتی شهر خوی

4-1- پیدایش شهر و چگونگی توسعه شهر و روند آن در ادوار گذشته .......................... 108

4-2- جاده ابریشم و نقش و تاثیر آن بر شهر و بازار خوی ........................................... 121

4-3- شروع اقدامات شهر سازی جدید و اثرات آن بر روی بافت قدیمی شهر خوی و

بازار آن و عناصر و اجزاء اصلی شهر.......................................................................... 126

4-3-1- تاثیر بر روی بافت قدیمی شهر ............................................................... 127

4-3-2- تاثیر بر روی بافت بازار ......................................................................... 130

4-3-3- تاثیر بر سایر فضاها و عناصر قدیمی شهر ................................................ 133

4-4- شناخت کلی از بازار ........................................................................................ 136

4-5- شبکه های دسترسی به بازار .............................................................................. 141

4-6- روند تغییرات کالبدی بازار ................................................................................ 146

4-7- عناصر بازار ..................................................................................................... 148

4-7-1- مغازه ها و حجره ها ............................................................................... 148

4-7-2- راسته ها ................................................................................................ 149

4-7-3- حمام ها ................................................................................................ 151

4-7-4- اماکن مذهبی ......................................................................................... 152

4-7-5- کاروانسراها ........................................................................................... 160

4-8- بررسی جغرافیایی خصوصیات معماری و مصالح ساختمانی بکار رفته در بازار ...... 164

4-8-1- وضعیت معماری و مصالح بکار رفته ....................................................... 165

4-8-2- وضعیت سقف و پشت بام دکانها ............................................................ 166

4-8-3- وضعیت کف بازار.................................................................................. 167

4-8-4- وضعیت شیب بازار ................................................................................ 168

4-9- کاربری و نوع واحدهای تجاری بازار ................................................................. 168

4-10- نحوه مالکیت واحدهای تجاری بازار ................................................................ 170

4-11- تاسیسات و تجهیزات بازار ............................................................................. 171

4-11-1- آب .................................................................................................... 171

4-11-2- برق .................................................................................................... 173

4-11-3- گاز ..................................................................................................... 173

4-11-4- تلفن ................................................................................................... 173

4-11-5- سیستم دفع فاضلاب ............................................................................ 174

4-11-6- انشعابات آتش نشانی ........................................................................... 174

4-11-7- سرویس های بهداشتی عمومی .............................................................. 175

4-11-8- وسایل سرمایشی و گرمایشی ................................................................ 175

4-11-9- امکانات رفاهی .................................................................................... 175

4-12- آسیب شناسی و بررسی مشکلات بازار خوی و راهکارهای دفع آن .................... 176

4-12-1- مشکلات کالبدی بازار خوی ................................................................. 176

4-12-1-1- رطوبت و ترک ................................................................................ 176

4-12-1-2- سقفها ............................................................................................. 176

4-12-1-3- کف سازی ...................................................................................... 177

4-12-1-4- مشکلات تاسیساتی .......................................................................... 177

4-12-1-5- مسائل و مشکلات ترافیکی ............................................................... 178

4-12-2- مشکلات حرکتی بازار خوی ................................................................. 178

4-12-2-1 عدم باراندازهای مناسب در اطراف بازار...................................................... 179

4-12-3- مشکلات اقتصادی بازار خوی ............................................................... 179

4-12-4- مشکلات اجتماعی بازار خوی............................................................... 181

4-12-5- مشکلات بصری بازار خوی ................................................................. 182

4-12-6- مطالعات رفع مشکلات و آسیب ها ...................................................... 182

4-13- نقش ها و عملکردهای بازار خوی ................................................................... 184

4-13-1- نقش و عملکرد تجاری – اقتصادی بازار خوی ....................................... 184

4-13-2- نقش و عملکرد اجتماعی – سیاسی بازار خوی ....................................... 185

4-13-3- نقش و عملکرد مذهبی – فرهنگی بازار خوی ........................................ 186

4-13-4- نقش و عملکرد کالبد ارتباطی بازار خوی ............................................... 187

4-14- نتایج پرسشنامه ها .......................................................................................... 188

فصل پنجم : پاسخ به فرضیات ، نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1- پاسخ فرضيات ................................................................................................. 210

5-1-1 - فرضیه اول ................................................................................................ 201

نتیجه ........................................................................................................................ 210

5-1-2- فرضیه دوم .................................................................................................. 210

نتیجه ........................................................................................................................ 112

5-2- نتیجه گیری....................................................................................................... 213

5-3- پیشنهادات ....................................................................................................... 215

منابع و مآخذ ............................................................................................................ 220

منابع خارجی............................................................................................................. 224

عکس ها................................................................................................................... 225

ضمائم

چکیده

 

 

 

 

 

فهرست پيوستها

عكس شماره 1 ، نماي خارجي دروازه سنگي خوي................................................... 225

عكس شماره 2 ، راسته فرش فروشان ...................................................................... 225

عكس شماره 3 ، نمايي از بازار خوي ...................................................................... 226

عكس شماره 4 ، نماي داخلي كاروانسراي خان ........................................................ 226

عكس شماره 5 ، نماي داخلي مسجد ملاحسن ......................................................... 227

عكس شماره 6 ، نماي داخلي مسجد حجتيه ............................................................. 227

عكس شماره 7 ، نماي داخلي مسجد مطلب خان ...................................................... 228

عكس شماره 8 ، نماي خارجي ساختمان شهرداري سابق............................................ 228

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال و نقشه ها

نقشه شماره ( 2-1 ) : ساخت کالبدی شهر در دوره صفویه ............................................. 28

نقشه شماره ( 3-1 ) : نقشه موقعیت استان آذربایجان غربی در ایران .............................. 79

نقشه شماره ( 3-2 ) : نقشه موقعیت خوی در تقسیمات سیاسی استان آذربایجان غربی .... 80

نقشه شماره ( 3-3 ) : نقشه موقعیت شهر خوی در تقسیمات سیاسی شهرستان ............... 81

نقشه شماره ( 4-1) : نقشه مراحل پیدایش و توسعه شهر خوی ..................................... 117

نقشه شماره ( 4-2 ) : نقشه مراحل پیدایش و توسعه شهر خوی ................................... 120

نقشه شماره ( 4-3 ) : نقشه بازار خوی ....................................................................... 144

نقشه شماره ( 4-4 ) نقشه شکه های دسترسی به بازار خوی ......................................... 145

عكس شماره ( 2 – 1 ) مقطع شماتيك از چهار نوع بازار در چهار اقليم مختلف .......... 54

عكس هوايي شهر خوي سال 1333............................................................................. 118

عكس هوايي شهر خوي سال 1348 ............................................................................ 119

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

جدول شماره ( 3-1 ) : وضعیت بارش و انحراف معیار ماهانه و بالاترین 24 ساعته ایستگاه سیتوپتیک خوی 86

جدول شماره ( 3-2 ) : ویزگیهای حرارتی ایستگاه خوی................................................ 87

جدول شماره ( 3-3 ) : حداقل و حداکثر دمای مطلق دمای ماهانه ایستگاه خوی .............. 88

جدول شماره ( 3-4 ) : میانگین روزهای یخبندان ماهانه ایستگاه خوی ............................ 88

جدول شماره ( 3-5 ) : جهت شدیدترین بادهای ایستگاه خوی ...................................... 90

جدول شماره ( 3-6 ) : روند تحولات جمعیت شهر خوی طی سالهای 1245 تا 1385...... 94

جدول شماره ( 3-7 ) : تغییرات تعداد خانوار بر اساس آمارهای سرشماری 1335 تا 1385 96

جدول شماره ( 3-8 ) : تغییرات ساختار سنی و جنسی جمعیت شهر خوی بر اساس آمارهای سرشماری 1335 تا 1375 97

جدول شماره ( 3-9 ) : تغییرات ساختار جنسی جمعیت شهر خوی بر اساس سرشماری 1335 تا 1385 98

جدول شماره ( 3-10 ) : مهاجرین وارد شده به شهر خوی در طی دهه 1375 - 1365 بر حسب محل اقامت قبلی و جنس 100

جدول شماره ( 3-11 ) : مهاجرین وارد شده به شهر خوی در طی دهه 1375 – 1365 بر حسب جنس و استان قبلی 101

جدول شماره ( 3-12 ) : تغییرات گروههای عمده شغلی در شهر خوی بر اساس آمارهای سرشماری 1375 – 1335 104

جدول شماره ( 4-1 ) : نوع و تعداد واحدهای تجاری موجود در بازار خوی ................ 169

جدول شماره ( 4-2 ) : نوع مالکیت واحدهای تجاری بازار خوی ................................. 170

جدول شماره ( 4-3 ) : نتایج پرسشنامه ارزیابی فعالیتهای مغازه داران بازار خوی ............ 189

جدول شماره ( 4-4 ) : نتایج پرسشنامه ارزیابی فعالیتهای بازار خوی ( مراجعین ) .......... 190

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

نمودار شماره ( 3-1 ) : وضعیت بارش و انحراف معیار ماهانه و بالاترین بارش 24 ساعته ایستگاه سینوپتیک خوی 85

نمودار شماره ( 3-2 ) : میانگین ساعات آفتابی ماهانه ایستگاه سینوپتیک خوی ................. 91

نمودار شماره ( 3-3 ) : تغییرات بعد خانوار شهر خوی در دوره 1335 تا 1385................ 95

نمودار شماره ( 3-4 ) : تغییرات بعد خانوار شهری خوی در دوره 1335 تا 1375............. 96

نمودار شماره ( 3-5 ) : تغییرات ساختار جنسی جمعیت شهر خوی بر اساس آمارهای سرشماری 1335 – 1385 98

نمودار شماره ( 3-6 ) : درصد باسوادی در شهر خوی در سال 1375 .............................. 99

نمودار شماره ( 3-7 ) : مهاجرین وارد شده به شهر خوی در طی دهه 1375 – 1365 بر حسب محل اقامت قبلی و جنس 100

نمودار شماره ( 3-8 ) : مهاجرین وارد شده به شهر خوی در طی دهه 1375 – 1365 بر حسب جنس و استان قبلی 102

نمودار شماره ( 3-9 ) : تغییرات تعداد شاغلین شهر خوی بر اساس آمارهای سرشماری 1335 – 1375 104

نمودار شماره ( 3-10 ) : تغییرات نرخ رشد اشتغال شهر خوی بر اساس آمارهای سرشماری 1335 – 1375 105

نمودار شماره ( 3-11 ) : تغييرات ضريب تكفل در شهر خوي بر اساس آمارهاي سرشماري 1335

– 1375 ................................................................................................................... 106

نمودار شماره ( 4-1 ) محل تولد کسبه ........................................................................ 182

نمودار شماره ( 4-2 ) : درصد میزان سابقه فعالیت کسبه در بازار .................................. 183

نمودار شماره ( 4-3 ) : صنف قبلی کسبه ( به درصد ) ................................................. 184

نمودار شماره ( 4-4 ) : نوع تملک مغازه ( به درصد ) .................................................. 185

نمودار شماره ( 4-5 ) : نسبت میزان متوسط اشتغال افراد در مغازه های بازار ( به درصد ) 185

نمودار شماره ( 4-6 ) : نسبت فعالیت و رونق بازار در مقایسه با فصل های سال ( به درصد ) 186

نمودار شماره ( 4-7 ) : نسبت علاقه مندی به کار کسبه در بازار ( به درصد ) ................. 187

نمودار شماره ( 4-8 ) : نسبت جنسی مراجعه کنندگان به بازار خوی ( به درصد ) .......... 188

نمودار شماره ( 4-9 ) : میزان تحصیلات اقشار مرجعه کننده به بازار خوی ( به درصد ) .. 188

نمودار شماره ( 5-1 ) : نسبت نوع فروش در بازار خوی .............................................. 191

نمودار شماره ( 5-2 ) : فاصله انبار کالا تا مغازه ........................................................... 192

نمودار شماره ( 5-3 ) : محل انبار کسبه در مغازه ......................................................... 192

نمودار شماره ( 5-4 ) : محل و چگونگی تهیه کالای مورد نیاز مغازه ( به درصد ) .......... 194

نمودار شماره ( 5-5 ) : دوره زمانی تهیه کالاهای مغازه ................................................. 195

نمودار شماره ( 5-6 ) : نسبت خریداران و مشتریان بازار به درصد ................................ 195

نمودار شماره ( 5-7 ) : نسبت متوسط تعداد دفعات مراجعه به بازار .............................. 196

نمودار شماره ( 5-8 ) : کدامیک از مراکز خرید را برای خرید کردن ترجیح می دهید ؟ ... 198

نمودار شماره ( 5-9 ) : تاثیر سنتی و قدیمی بودن بازار در جذب گردشگر و رونق تجارت بازار201

نمودار شماره ( 5-10 ) : بافت تاریخی و قدیمی بازار دارای ارزش حفظ و احیا می باشد یا نه ؟202

 

مقدمه

بازار در ايران نه تنها فضايي است براي خريد و فروش و توليد و عرضه كالاهاي گوناگون بلكه در طي تاريخ نقش ها و كاركردهاي متعددي شامل اقتصادي ، سياسي ، اجتماعي ، فرهنگي ، فراغتي ، خدماتي ، مذهبي داشته است در شهرهاي سنتي ايران ، بازار يكي از اجزاء اصلي هسته مركزي شهر را تشكيل مي دهد .

امروزه نيز بازارها كانون مبادله ، توليد كالا و تجمع فعاليتهاي اجتماعي هستند و از نظر جايگاه قلب شهرهاي ايران بشمار مي روند . به طور كلي بازارها با عملكردها و نقش هاي گوناگون اقتصادي ، اجتماعي ، مذهبي و ... نماد كاملي از بنيانهاي مدني محسوب مي شوند كه طي سده ها شكل گرفته اند .

ساختمان بازار در شهرهاي كهن ستون فقرات كالبدي شهر را تشكيل مي داد و ساير عناصر مهم شهري مانند مسجد ، مدرسه ، تكيه ، حمام و ... را در بافت خود قرار مي داد . در واقع در بافت شهرهاي ايران هيچ چيز به اندازه بازار به خوبي ساماندهي نشده است . اين نظم بي واسطه فضاهاي گوناگون شهر را به بهترين وجه به همديگر پيوند مي دهد . امروزه پس از ورود اتومبيل و محصولات و توليدات كارخانه اي به شهرها و انجام برخي تغييرات و دگرگونيها ساختار فضايي شهرها و مراكز اقتصادي و اجتماعي آنها دستخوش تغييرات بنيادي شده است . با اين وجود هنوز بازارهاي كهن ايران كم و بيش نقشهاي كهن خود را در كنار نقشهاي جديد در شهرها ايفا مي كنند.

تحقيق حاضر تلاشي است در راه دستيابي به شناخت كلي از شهر خوي ، خصوصاً بازار اين شهر كه عنصر كليدي اقتصاد آن مي باشد و از چندين فصل مستقل به شرح ذيل تشكيل شده است :

- در فصل اول چهارچوب تحقيق شامل بيان مسئله ، ضرورت و اهميت تحقيق ، اهداف تحقيق ، سوالات تحقيق ، فرضيات تحقيق ، پيشينه تحقيق ، قلمرو مكاني – زماني تحقيق ، مراحل و روش تحقيق ، محدوديت و مشكلات تحقيق ذكر شده است .

- در فصل دوم ، ادبيات و مباني نظري تحقيق مشتمل بر تعريف واژه بازار ، تئوريها و نظريه هايي كه توسط انديشمندان در رابطه با موضوع عنوان شده ، پيشينه تاريخي پيدايش بازارها ، سير تكامل و تحول شهر و بازار در ايران ، عناصر كالبدي بازارهاي سنتي ، شكل بازار در اقليمهاي مختلف ايران ، بازارها از نظر فرم و شكل فضاي معماري ، عوامل موثر در ساخت اكولوژيكي و توزيع فضايي و نحوه استقرار اصناف و فعاليتها در بازارهاي سنتي و عملكردها و نقش هاي مختلف بازار مورد بررسي قرار گرفته است .

- فصل سوم به مطالعه شهر خوي كه قلمرو جغرافيايي تحقيق محسوب مي شود پرداخته شده است و از دو بخش جداگانه جغرافياي طبيعي شهر خوي و جغرافياي انساني شهر خوي تشكيل شده است . كه در هر كدام بطور جداگانه به مسائلي همچون موقعيت جغرافيايي شهر و اطراف آن ، موقعيت ارتباطي ، مسايل كلي زمين شناسي ، نوپوگرافي شهر ، شيب زمين ساختار زمين ، آب و هوا ، بارش ، دما ، روزهاي يخبندان ، فشار و باد ، تابش آفتاب ، وجه تسميه و گذشته تاريخي شهر ، موقعيت سياسي – اداري ، ساختار جمعيتي شهر ، تحولات جمعيتي شهر ، تغييرات تعداد و بعد خانوار ، تركيب سني و جنسي و درصد باسوادي در شهر ، ميزان مهاجرين وارد شده به شهر ، ويژگيهاي اقتصادي شهر ، ساختار اقتصادي ، اشتغال و ضريب تكفل در شهر پرداخته شده است .

-فصل چهارم در ابتدا اين فصل پس از مطالعات مختصر در مورد پيدايش شهر خوي و چگونگي توسعه شهر و روند آن در ادوار گذشته و تاثير جاده ابريشم بر توسعه شهر و بازار خوي ، توضيحاتي در مورد اقدامات شهرسازي انجام گرفته در شهر و اثرات آن بر روي بافت قديمي شهر و بازار خوي و عناصر و اجزاء اصلي شهر داده شده ، سپس با شناخت كلي از بازار به بررسي روند تغييرات كالبدي آن ، برخي عناصر آن ، خصوصيات معماري و مصالح ساختماني بكار رفته در آن ، كاربري و نوع واحدهاي تجاري و نحوه مالكيت آنها ، تاسيسات و تجهيزات بازار ، مسائل و مشكلات بازار نقش و عملكردهاي مختلف بازار خوي پرداخته شده و در آخر توضيحاتي در مورد برخي نتايج پرسشنامه ها ارائه گرديده است .

- فصل پنجم در فصل آخر ابتدا به بررسي و اثبات و پاسخ دو فرضيه موجود با استفاده از نتايج پرسشنامه ها پرداخته و براي هر كدام يك نتيجه گيري شده و سپس يك نتيجه گيري كلي از پايان نامه جمع آوري شده و در آخر پيشنهاداتي در جهت برطرف كردن نواقص و مشكلات بازار ارائه شده است .

1-1 بيان مسئله

بازار پديده اي است مربوطبه شهر سنتي كه در عين حال از اركان و عوامل اصلي شكل گيري ساختار شهر سنتي بوده است . ( پور احمد ،1376 : 80 ) ودر اكثر شهرهاي قديمي و سنتي ايران داراي قدرت اقتصادي يسيار بالايي بوده تا جايي كه ستون فقرات اكثر شهرهاي قديمي و سنتي ايران بازار تلقي مي شده و شهرها با توجه هر نقش و وظيفه اي كه دارا مي باشند نمي توانند دور از فعاليتهاي بازرگاني فرار گيرند چرا كه حيات اجتماعي انسانها در شهر و ضرورت رفع نياز آنان هم چنين فعاليتها را ايجاب مي كند .

بازار مهم ترين محور ارتباطي و فضاي شهري ايراني در گذشته به شمار مي آمده است زيرا بازارهاي اصلي و دائمي در هر شهر به طور معمول در امتداد مهم ترين راه و محور شهري كه از يك دروازه شروع مي شد و تا مركز شهر ادامه مي يافت ، شكل مي گرفت ؛ به عبارت ديگر در وهله نخست يك راه اصلي و پرتردد وجود داشت كه فضاهاي تجاري و گاه توليدي در كنار آن تشكيل مي شدند و به تدريج بازار پدپد مي آمد . شكل گيري تدريجي بازار به اين علت بود كه بيشتر شهرهاي ايراني از توسعه يك روستا پديد مي آمدند و تنها تعداد انگشت شماري از شهرها به صورت طراحي شده ساخته مي شدند .( سلطانزاده ، 1380 : 20 )

براساس اسناد مي توان حدس زد كه پيشينة تاريخي بازارها حداقل به چند هزار سال پيش از ميلاد مي رسد . بازار هرشهر تا اوايل قرن معاصر با ساير فضاهاي شهري ارتباطي ارگانيك و منسجم داشت اما از آغاز دوره معاصر و در پي توسعه شهرها و ايجاد خيابانهايي براي دسترسي سواره و تعيين الگوهاي سكونت و شهر نشيني ، ارتباط آن با ساير فضاهاي شهري به تدريج گسيخته شد .

خصوصيات كالبدي بازارهاي دائمي و سر پوشيده به گونه اي بود كه فضايي مطلوب و مناسب براي عابران و خريداران پديد مي آمد .( سلطانزاده ، 1380 : 45)

با توجه به مسائل مطرح شده ، شهر خوي نيز با سابقه طولاني خود بعنوان يكي از مراكز تجاري مطرح بوده و هست و بازار خوي كه در قلب و مركز شهر واقع شده در طي قرون و اعصار عنصري پر اهميّت ، داراي وزن اقتصادي در درجه اول سپس داراي نقش هاي مختلف اجتماعي ، فرهنگي ، مذهبي و سياسي بوده است.

بنابراين كليه عوامل در كنار يكديگر در طول تاريخ دست در دست هم ارتقاء اوضاع اقتصادي و همچنين تنزل تجارت خارجي منطقه را موجب شده كه در اين ميان شهر خوي با قرار گرفتن در مسير جاده ابريشم ، بعنوان محل اجتماع تجار و بازرگانان داخلي و خارجي و بازار بزرگ آن بعنوان محل استقرار كاروانها و مال التجاره هاي عظيم بوده است . و در حال حاضر شهر خوي داراي بازاري بزرگ است كه در مركز شهر واقع شده و به محلات مسكوني قديمي شهر متصل مي باشد و كانون اصلي شهر را تشكيل مي دهد . تحولات پر شتاب اقتصادي ، سياسي ، فرهنگي ، و تكنولوژيكي معاصر تغييرات چشمگيري در كاركرد و فضاي كالبدي بازارهاي سنتي پديد آورده است . بطور يكه عليرغم توسعه جديد شهري از رونق آن كاسته شد ، و در مواردي با كالبدي فرسوده بسوي نابودي و انهدام پيش مي روند . امروزه توسعه روز افزون شهرها ، و مشكلات متعدد شهري و عدم برنامه ريزي جامع و يكپارچه شهري و عبور و مرور وسايل نقليه و ... سبب كاهش فعاليت و كاركرد بازار است .

وجود عناصر جديد التأسيس مانند پاساژ ها و هسته هاي تجاري مستقل كه همجوار با بازار سنتي خوي يك نوع تضاد فكري فرهنگي و بصري را موجب شده است . در يك عبارت مي توان گفت منطقه بازار را دچار سردر گمي و نابساماني فرهنگي نموده است .

با توجه به نابسامانيهايي كه در نتيجه از بين رفتن مركز ثقل و محورفرهنگي – اجتماعي شهرهاي سنتي ( بازار ) حاصل مي شود سعي مي كنيم با بررسي روند پيدايش و اصول حاكم بر بازار به بررسي كيفيت تحولات كاركردي بزرگترين بافت تاريخي ، شهرهاي ايران و يكي از بلندترين راسته بازارهاي ايران يعني بازار سنتي شهر خوي ، اصولي را جهت حفظ هويت و احياء و تداوم كاركردهاي آن ارائه نمائيم .

 

1-2- ضرورت و اهميت تحقيق

اگر بازار را به عنوان موجودي زنده در نظر آوريم هر موجود زنده اي علاوه بر اثراتي كه بر محيط اطراف خود مي گذارد . از آن نيز تأثير مي پذيرد .

همانطور كه بازار داراي حوزه نفوذي است كه يك نوع رابطه رفت و برگشت متقابل ميان آن دو وجود دارد كه قابل تعمق و بررسي در زمينه هاي گوناگون مي باشد .

در اكثر شهرهاي ايران به خصوص شهرهايي كه در مسير كاروانهاي تجاري و بازرگاني قرار داشته اند مي توان پديده بازار را بعنوان قلب شهر يا بافت اصلي شهر نام برد . (پور احمد ، 1376 : 47 )

اهميت موضوع نقش و عملكرد بازار خوي از جهات گوناگوني مورد مطالعه و بررسي قرار مي گيرد

1. اين بازار يكي از قطب هاي تجاري ( هسته تجاري اوليه ) شهر خوي مي باشد كه تأمين كننده مايحتاج بخش اعظمي از نيازمنديهاي ساكنين مناطق مختلف شهر خوي و شهرها و روستاهاي اطراف شهر خوي مي باشد . و به روشني مي توان اين مسئله را از طريق مشاهدان ميداني دريافت نمود .
2. علاوه بر ساختار و كاركرد تجاري بازار وجود تشكيلات فرهنگي و اجتماعي آن و تأثيرات آن را نيز بايد در نظر گرفت . فرم و ساختار بازار به عنوان يك عنصر فرهنگي كه ريشه در معماري سنتي و فرهنگ مردم منطقه دارد عاملي بسيار مهم و حائز اهميت است كه مي توان به آن توجه نمود . همچنين همجواري مشاغل مختلف ( راسته ها ) كه موجب تبادل افكار و فرهنگهاي مختلف مي گردد .

موقعيت مكاني بازرا خوي به گونه اي است كه دسترسي به آن از طريق محورهاي شمالي – جنوبي شرقي – غربي به راحتي و مقرون به صرفه ترين شكل امكان پذير است .( مي باشد) .

1-3- اهداف تحقيق

در تحقيق حاضر ، به دنبال بررسي تاريخي ، فيزيكي ، عملكردي شهر خوي به طور عمده و بازار شهر به طور اخص مي باشيم و به عبارتي ما مي خواهيم ، در اين تحقيق فرآيند تحولات بازار در گذشته و حال ، در قالب تحولات جغرافيايي بررسي و چگونگي تغييرات كمي و كيفي آن را به خواننده تحقيق ارائه دهيم . همچنين با بررسي نقاط مثبت بازار ( مانند جذب گردشگر ) به دنبال ارائه الگويي مناسب جهت حفظ و احيا ء و با زنده سازي بافت هاي سنتي بازار و برنامه ريزي براي بهسازي فضاهاي شهري مي باشيم .

 

1- 4 سئوالات تحقيق

سئوالاتي كه در اين رساله مطرح مي باشد عبارتند از :

1. آیا نقش شهری و به ویژه نقش منطقه ای بازار خوی کاهش یافته است؟
2. آيا بافت قديمي و تاریخی بازار به دلايل برخورداري از ارزشهاي زيبا شناختي ، تنوع معماري ، تنوع زيست محيطي و عملكردي داراي ارزش حفظ و احياء هستند ؟

 

1- 5 فرضيات تحقيق

با توجه به موضوع رساله مورد نظر ، با بررسي و تحليل در اين مورد و با رائه فرضيات مناسب ، اميدوارم بتوانيم نشانگر راهكارهايي بهينه برنامه ريزي شهري در رابطه با احياء و بهسازي بافت بازار شهر خوي باشيم و اميد آن داريم كه فرضيات مطروحه و همچنين راهكارها جهت طراحي شهري و معماري جزئيات بافت در نظر گرفته شود . لذا بعنوان پيش فرض ضمن توجه به نكات كلي فوق اين فرضيه ها را در ارتباط با مسئله مورد پژوهش مورد توجه و مطالعه قرار مي دهيم :

1. به نظر می رسد نقش شهری و به ویژه نقش منطقه ای بازار خوی کاهش یافته است.
2. بافت قديمي و تاریخی بازار به دليل برخورداري از ارزشهاي زيبا شناختي ، تنوع معماري، تنوع زيست محيطي و عملكردي داراي ارزش حفظ و احياء هستند .

 

1-6 پيشينة تحقيق « ادبيات مربوطه »

در گذشته وجود بازار و بازرگاني در يك شهر و يا كشور و سرزمين مستلزم و نمايانگر ايحاد امنيت داخلي و گسترش روابط تجاري – بازرگاني خارجي با ساير ملل مي بود . از طرفي وجود بازارها چه در گذشته و چه در زمان حال نشانگر فرهنگ گروههاي انساني ساكن در يك سرزمين مي باشد .

شهر خوي نيز با قدمت نسبتاً طولاني خود و قرار گيري بر سر راه تجاري جاده ابريشم به عنوان يكي از مراكز تجاري مهم مطرح بوده و هست . بازار شهر خوي در طول ادوار مختلف تاريخي به عنوان يكي از اركان مهم و تأثير گذار شهري بر تحولات اجتماعي و سياسي و اقتصادي مطرح بوده و مي باشد .

در عصر ما نيز به دليل احساس نياز فراوان براي درك مفاهيم و ارزشهاي مختلف بازار ، افراد و گروههاي مختلفي به شيوه ها و روشها مختلف در مورد بازار و مفاهيم آن كار كرده اند كه ما مي توانيم اين منابع و ادبيات تحقيق را به چند دسته اصلي و مهم تقسيم نماييم كه در اينجا اشاره مختصري به آن مي كنيم :

الف ) منابع مختص و مرتبط با بازار و كاركردهاي آن در جهان و ايران كه مي توان به آثار زير اشاره نمود :

1. مقالات و كتب محقق معروف آلماني اويگن ويرث درباره شهرهاي شرقي و اسلامي و بويژه بازار آنها از جمله بازار اصفهان و تبريز كه بسيار با اهميت است . كه وي معتقد است كه بازار تنها سهيل و عنصر متمايز كننده شهر شرقي – اسلامي از ساير شهرهاست .
2. مطالعات محمد شرابي از الجزاير كه به زبان آلماني تحت عنوان « بازار » نوشته شده و بازار در كشورهاي اسلامي را مورد پژوهش قرار داده است .
3. مطالعات اروين گروتس باخ آلماني[1] كه در اثر خود تحت عنوان شهر و بازار و جغرافياي شهر در افغانستان ، كه شهر و مراكز تجاري و تركيب اصناف و بازارهاي مكاره افغانستان را با روش توصيفي مورد مطالعه قرار داده است . كه به عنوان يكي از نمونه هاي مهم مطالعات روي بازار مي توان دانست .

مايكل بوناين[2] كه يزد و بازارهاي آن و همچنين بازارهاي ايراني را مورد مطالعات گسترده اي قرار داده و با ديدگاه جغرافيايي به شهر و بازار توجه داشته و عامل مذهب را در تعيين مسير و توسعه فيزيكي بازارهاي جوامع ايراني به عنوان يك عامل تأثير گذار و مهم مطرح كرده است و جايگاه خاصي را براي آن قائل شده است و بيشتر در مطالعات شهري خصوصاً در مطالعه بازار يزد و شهر يزد به عنوان محيطي و مذهبي در تحليل جفرافيايي آنها اهميت و ارزش قائل شده است .

مطالعات انجام شده در داخل كشور پيرامون بازار كه مهمترين مي توان به آثار كاظم وديعي پيرامون بازار و بافت نوين شهرها و اسفنديار بيگلري درباره بازارهاي ايران پيرامون بازرا كرمان و احمد پور احمد پيرامون بازرا كرمان و كاركردهاي آن و همچنين آثار حسين سلطانزاده در مورد بازار هاي ايران اشاره كرد .

ب ) منابع عمومي بازار و شهر

در اين منابع محققان ضمن بررسي ابعاد و عناصر مختلف شهر به موضوع بازار نيز توجه ويژه اي داشته اند . به تعدادي از اين منابع به عنوان نمونه اشاره مي شود :

1. احمد اشرف از جمله كساني است كه روي بازار پژوهش و تحقيقات فراواني كرده است . كه مقالات و پژوهش هاي او همچون « موانع تاريخي رشد سرمايه داري در ايران دوره قاجاريه» و« بازار ومساجد در انقلاب اسلامي ايران » و« ويژگيهاي تاريخي شهر نشيني در ايران دوره اسلامي» نوشته شده است .
2. محمد منصور فلامكي در كتاب سيري در تجارب مرمت شهري پيرامون كيفيت و شكل گيري شهر بحث كرده است .
3. اسفنديار بيگلري نيز مطالعات مختلفي در مورد بازار در شهرهاي ايراني خصوصاً بازار همدان داشته و مي توان وي را اولين كسي دانست كه تأثير عوامل اقليمي را در ساختمان بازار مورد مطالعه قرار داده است .
4. فرانك هنسون[3] در اثر خود به نام تحولات اقتصادي ايران به شرايط اقتصادي كشور در قرن بيستم پرداخته است .
5. واژه ب - بازار دانشنامه جهان اسلام – زير نظر مصطفي ميرسلیم بنياد دائرة المعارف اسلامي يكي از كاملترين منابع فارسي ، بازار مي باشند . كه به ارائة اطلاعات دايره المعارفي در مورد بازار توفيق بسيار يافته اند . اطلاعات غالباً محدود و مختصر بوده ليكن جامعيت بسيار زيادي دارند .

ج) رساله ها و پايان نامه ها و پژوهشها ي مرتبط با بازار

1. پور احمد ، احمد ، « بررسي تحولات كاركردي بازار كرمان » دانشگاه تربيت مدرس ، رسالة دكتري
2. رجبي ، آزيتا ، « مطالعه جغرافيايي بازارهاي سنتي – اقماري تهران ( تجريش ، شهر ري » ،دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات ، رساله دكتري .
3. يابنده ، زينب ، « تحليلي بر روند گسترش و عملكرد بازار شهر رشت » ، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي ، رساله كارشناسي ارشد .
4. موسوي، مريم السادات ، « بررسي نقش و عملكرد تجاري بازار تجريش بر روي حوزه نفوذ آن » ، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي ، رسالة كارشناسي ارشد .
5. شهرام ، مينويي ، « كاربرد GIS در تحليل جغرافيايي بازار كرمان » دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي ، رساله كارشناسي ارشد .
6. زنگي آبادي ، علي « جغرافيا و برنامه ريزي شهري كرمان » دانشگاه تربيت مدرس ، مطالعه سيستماتيك روي بازار كرمان انجام داده كه ارزش كار وي را بيشتر نموده است .
7. نوروزي ، سيمين ، « شناخت بازارهاي سنتي ايران » دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران .

د ) اسناد ، وقفنامه هاي مربوط به بازار و شهر

معمولاً اسناد تاريخي ووقفنامه ها به عنوان اسناد و منابع مرجع و اصلي براي مطالعه و تحقيقات در مورد بازار و شهر قابل استفاده و توجه مي باشند . كه از طريق آنها مي توان به كاركردهاي مختلف بازار در طي قرون و اعصار گذشته دست يافت و اطلاعاتي در آن مورد بدست آورد .

سرقت مال التجاره و اموال اتباع انگليس در كرمان 1306 ه . ق

عقدنامه احمد خان دنبلي 1171 ه . ق

سوء استفاده امين الدوله از ماليه خوي 1299 ه . ق

اعلان ورود مال التجاره به تبريز 1314 ه . ق

قانون تجارت 1303 ه . ق

كمك كسبه جهت روشنايي بازار تهران 1328 ه . ق

گزارشات شهرباني راجع به تعطيلي بازاروتحصن مردم تلگرافخانه براي موضوع نان

در تهران 1336 ه . ق

1- 7 قلمرو مكاني – زماني تحقيق

در تحقيق حاضر ، بازار مركزي شهر خوي ، وبازارچه ها و مراكز تجاري پراكنده در سطح شهر خوي مورد مطالعه قرار مي گيرد . به بررسي وضع موجود بازار شهر خوي خواهيم پرداخت و اجزاء ، عوامل و عناصر مختلف موجود در بازار شهر و روند تحولات بوجود آمده را مورد ارزيابي قرار خواهيم داد .

در واقع حوزه مطالعاتي و تحقيقاتي پايان نامه حاضر ، در مركز شهر و بافت قديم شهر خوي كه بازار در آن بافت قرار دارد مي باشد . و قلمرو مكاني تحقيق اين پايان نامه بازار خوي مي باشد . قلمرو موضوعي اين پايان نامه نيز بررسي نقش و عملكرد بازار خوي مي باشد .

اطلاعات زماني تحقيق شامل اطلاعات مربوط به شهر خوي در دوره هاي زماني مختلف به ويژه اطلاعات به دست آمده از سر شماريهاي عمومي نفوس و مسكن در مقاطع 1375 – 1335 مي باشد همچنين اطلاعات اوليه سر شماري 1387 از فرمانداري و نيز اطلاعات مربوط به بازار مربوط به مقطع زماني 1387 ، كه از طريق بررسيهاي ميداني نگارنده در سال 1387 جمع آوري گرديده است .

 

1- 8 مراحل و روش تحقيق

مراحل تحقيق به طور اخص شامل سه بخش كلي زير مي باشد :

1. تحقيق توصيفي : در اين مرحله سعي شده است با استفاده از منابع كتابخانه اي و مكتوب و روشهاي آماري اطلاعات مورد نياز در اين تحقيق جمع آوري و تهيه شود . كه در اين ميان از كتابخانه هاي دانشگاه هاي مختلف و كتابخانه ميراث فرهنگي ، وزارت اقتصاد و دارايي و مجمع امور صنفي خوي استفاده گرديد .
2. تحقيق ميداني : در اين مرحله با توجه به فرضيات تحقيق با روش هايي همچون مصاحبه ، مشاهده و توزيع پرسشنامه اطلاعات مورد نياز جمع آوري گرديده است . البته بيشترين اطلاعات جمع آوري شده در اين مرحله بر اساس پرسشنامه ها به دست آمده است . براي جمع آوري اطلاعات از طريق پرسشنامه ها به دليل بالا بودن تعداد جامعه از روش نمونه گيري تصادفي استفاده شده است .
3. تحليل سيستمي : در اين مرحله با استفاده از منابع كتابخانه اي و اطلاعات ميداني و استفاده از تحليل سيستمي به برقراري ارتباط بين عوامل مختلف پرداخته و موضوعات مورد بحث به تجزيه و تحليل كشيده شده است . براي تجزيه و تحليل برخي از اطلاعات از نرم افزار Excel استفاده شده است . همچنين از نرم افزار هاي GIS و ائوكد براي تهيه نقشه هاي تحقيق استفاده شده است و در نهايت يك نتيجه گيري منطقي بدست آمده و بر اساس آن و شناختي كه در مراحل قبلي شكل گرفته است به ارائه پيشنهادات پرداخته شده است .

 

1-9 - محدوديت ها و مشكلات تحقيق

1. كمبود و اطلاعات دقيق در زمينه بازار .
2. عدم دسترسي به نقشه مدون از بازار
3. عدم همكاري بعضي از مديران شهري و سازمانها در ارائه آمار و اطلاعات موجود و مورد نياز تحقيق
4. هزينه بالاي خريد آمار و اطلاعات و انجام تحقيق .
5. وجود زمان كم براي انجام يك تحقيق كامل و بنيادي .

 

1- 10 تعريف واژه بازار

بازار به معني محل خريد و فروش و عرضه كالا است . واژه بازار بسيار كهن است و در برخي از زبان هاي كهن ايراني وجود داشته است . بازار در فارسي ميانه به صورت وازار و باتركيب هايي مانند وازارگ ( بازاري ) و وازارگاه ( بازرگان ) به كار مي رفته ؛ و در پارتي به صورت واژار مورد استفاده قرار گرفته است ( سلطانزاده ، 1380 : 11 )

اساساً براي شناسايي و بررسي عناصر سه گانه نقش ، عملكرد و رفتار بازار ، ابتدا بايد محدوده بازار تعريف شود در غير اينصورت بحث پيرامون اجزاء و عناصر بازار بي معني خواهد بود .

در هر كار تحقيقاتي ، ابتدا بايد موضوعي كه در اطراف آن تحقيق مي شود بدقت تعريف شود . شناسايي عناصر بازار و نحوه ارتباط آنها ميسر نيست مگر آنكه در ابتدا خود بازار تعريف شود .

بازار كلمه اي است بسيار قديمي كه ابتدا « واچار » تلفظ مي شد و سپس به مرور زمان به بازار تغيير يافت . اين كلمه ريشه فارسي دارد ، در اغلب زبانهاي جهان ه كار رفته است . بازار علاوه بر داشتن نقش خريد و فروش ، محل تفريح ، قطب سياست و مركز اجتماع مردم نيز بوده است . ( پور احمد ، 1376 : 58 )

در فرهنگ دهخدا پيرامون بازار آمده است :

بازار در پهلوي واكار[4]در پارسي باستان آباكاري[5] بمعني محل اجتماع در گيلكي و نطنزي واكار[6] به سمناني وازهار[7] به سنگسري وزر[8] بازار محل خريد و فروش كالا و خوراك و پوشاك ، لغت فرانسه ، بازار[9] از پرتغالي گرفته شده و پرتغاليان نيز از ايرانيان گرفته اند ،

اعراب در آن تصرف كرده الف را بيا بدل كرده بيزار گفته و بيا زره بر آن جمع بسته اند . همچنين دورسته از دكانهاي بسيار در برابر يكديگر كه غالباً سقفي آن دو رسته را به يكديگر مي پيوندد ، ميدان دادو ستد ، كوي سوداگران ، مغازه دكان ، بازار . ( دهخدا ، فرهنگ دهخدا حرف ب : 3348 )

با توجه به مسائلي كه ذكر شد ، به برخي از تعاريف كه در كتب گوناگون اقتصادي آورده شده است مي پردازيم :

1. بازار مجموعه اي است از افراد ، كه برخي از آنان در پي خريد و برخي در پي فروش يك كالا يا خدمت ويژه هستند ، بنابراين براي هر كالا يا خدمتي كه خريد و فروش شود يك بازار وجود دارد .
2. يك بازار در اقتصاد پولي وظيفه دارد خريداران و فروشندگاني كه مي خواهند كالا و پولشان را مبادله كنند . گردهم بياورد افرادي كه با همديگر نقش اصلي را در تعيين قيمتها و مقادير بازي
   مي كنند .
3. بازار مكان و موقعيتي است كه در ان خريداران و فروشندگان كالاها ، خدمان و منابع را خريد و فروش مي كنند براي هر كالا ، خدمات يا منبعي كه در اقتصاد خريد و فروش مي شود بازاري وجود دارد .
4. بازار محلي است كه در آن به خريد وفروش و عرضه كالا ، خدمات و منبعي مي پردازند. براي هر كالا ، منبع يا خدمات بازاري وجود دارد . كه در آن رفتار عرضه كنندگان و تقاضا كنندگان در تقابل قرار مي گيرند .
5. واژه بازار دلالت دارد بر وضعيتي كه در آن يك كالا در محلي كه براي فروش عرضه شده است تقاضا داشته باشد . بنابراين حتي اگر فقط يك خريدار و با يك فروشنده وجود داشته باشد بازاري هست مشروط به اينكه خريدار بتواند از فروشنده خريد كند .
6. بازار عبارت است از شبكه روابط بين مبادله كنندگان يا تمركز سازمان يافته بر خورد عرضه و تقاضاي مربوط به كالاها و خدمات معين است .

شايد نتوان هيچكدام از تعاريف بالا را به تنهايي بعنوان تعريف معيار پذيرفت چرا كه باز هركدام از آنها به مفهوم خاص از بازار تكيه دارند . ( غلامي رناني ، 1376 :18 )

از نظر علم اقتصاد بازار عبارت است از محل معين و يا افراديكه براي خريدو فروش جنس معين با يكديگر تماس پيدا كرده و در نتيجه مبادلات آنها در زمان واحد و به قيمت معين انجام مي گيرد . گاهي اوقات نام بازار به مجموع عرضه ها – تقاضا ها اطلاق مي شود مثلاً در بازار بورس كالاها گويند فلان شركت بازار خوبي دارد به اين معني كه در بورس عرضه و تقاضاي آن برگ بها دار يا سهام زياد است و يا معاملات زيادي روي آن سهم انجام مي گيرد . ( شيباني ، 1356 :17 )

منظور ما از بازار به گفته ويرث ، Wirth)) مركز اصلي اقتصادي شهر شرقي و بخش ويژه فعاليتهاي كسب و كار سنتي است كه اغلب در مركز شهر قرار دارد . ( مجله قرن ،1975 : 45 تا 94 )

در تعريف بازار به دو جنبه مهم آن بايد توجه كرد .اول آنكه بازار فضاي باز ( ساخته نشده ) يا كالبدي براي دادو ستد و بازرگاني بوده است و دوم ، محل تجمع و رفت و آمد مردم به عبارتي مسير شاهراهي و فضاي ارتباطي – اجتماعي شهرها و روستاها بوده است . در حقيقت ، بازار ها فقط فضاي كالبدي و ساخته شده براي تجارت نبوده ، بلكه در كنار آن محل تجمع و تشكل و تبادل اطلاعات و اخبار و محل برخوردهاي سياسي و اجتماعي نيز بوده است . ( رجبي ، آزيتا ، 1386 : 18 )

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-1 تئوريها و نظريه هاي تحقيق

2-1-1 نظريه اقتصادي : شهر بعنوان يك بازار

در نظريه هاي اقتصادي ، شهر مركز مبادله كالا و كانون اصلي تجارت شناخته مي شود . شهر بعنوان مركز يك ناحيه جغرافيايي باعث مي شود مبادلات تجاري در داخل ناحيه همواره در مركز آن صورت مي گيرد و تجارت راه دور نيز در آن متمركز مي شود . در اين نظريه شهر كانون برخورد مسيرهاي تجاري بشمار مي آيد كه در بخش بازار اين مسيرها به هم مي رسند براي حفظ ثروت شهر و امنيت تجاري آن ، اطراف شهر برج و بارو مي سازند تا دفاع از آن امكان پذير شود . بازارها كه به مثابه قلب و مركز شهرها محسوب مي گردند روح حيات و جريان زندگي را در كالبد شهرها دميده و در واقع تداوم بخش حيات شهرها محسوب مي شوند . در حقيقت شهر بدون بازار غير قابل تصور بوده و معنايي ندارد . بازارها همواره در رشد و توسعه يك شهر و حتي در زوال و نابودي آن نقشهاي عمده اي داشتند . در شهر آرايش ويژه اي از فعاليتها و كالاها بوجود مي آيد . در بعضي از شهرها تحرك اجتماعي براي هر فرد امكانپذير است بر خلاف حوزه هاي روستايي كه در آنها تحرك اجتماعي و امكانات فردي محدود است . شهرها ، بازارهاي ناحيه و محل مبادله كالاها و فراورده هاي روستائي ناحيه بشمار مي روند و ارتباط روستائيان منطقه نفوذ خود را بطور روزانه يا هفتگي و فصلي بر قرار مي سازند و به نظر عده اي از محققان ، شهر ، حافظ و تأمين كننده اقتصاد پويا و پر تنوع روستاها است .

در اين نظر ، توسعه كشاورزي تحت تأثير رشد و توسعه شهري قرار مي گيرد .

بدينسان كه با كشاورزي ، هم مواد غذايي مورد نياز شهر تأمين مي شود و هم مواد اوليه و خام كارگاهها و صنايع توليدي شهر فراهم مي آيد . اين نظريه را نه تنها به زمان گذشته بلكه به زمان ما نيز تعميم مي دهند .

بطور كلي دادو ستد در پيدايش شهر نشيني نقش مهمي را ايفا نموده و علت وجودي برخي از شهرها را مي توان در عامل فوق جستجو نمود . اين موضوع بويژه در دوره هاي مختلف تاريخي يكي از عوامل اصلي علت وجودي شهرها شناخته شده است يعني در قرون گذشته يكي از علل عمده ايجاد و گسترش شهرها ، همان مسئله تجارت و بازرگاني بوده است كه بازار كانون اصلي و اساسي اين نوع فعاليتها بشمار مي رفت . ( شكويي ، 1373 : 143 )

2-1-2 – نظريه رابرت ديكنسون ( نظريه ساخت عمومي شهرها )

رابرت ديكنسون جغرافيدان انگليسي ، شهر را در مقياس كلي مي نگرد و هر شهر را به 4 منطقه تقسيم مي كند :

1. منطقه مركزي : در اين منطقه ، مركز شهر و بخش قديمي آن قرار گرفته است و در آن حداكثر تراكم از لحاظ جا و فضا مشاهده مي شود زيرا مركز اصلي شبكه هاي وسايل ارتباطي است . با اشغال عمودي و افقي و جانبي ، ساختمانهاي منطقه مركزي گسترش مي يابد و باعث تراكم ترافيك مي گردد . در اين منطقه ، خرده فروشي ، عمده فروشي ، بخش اداري ، و بخش تجاري ، همچنين بازارها ، هتلها و بخش مسكوني براي طبقه ممتاز و ثروتمند و طبقة فقير و كم در آمد مانند قطبهاي جاذب عمل مي كنند .
2. منطقه مياني : طرحهاي شهري در اين منطقه به صورت نسبتاً كاملي اجرا شده است كه طرز خيابان بندي و عرضي خيابانها نمونه اي از اين طرحهاست . اين منطقه يك منطقه مسكوني است و تراكم واحدهاي مسكوني در آن بسيار زياد است منطقه مياني شهرها بدلايل مختلف ، منطقه در حال تحول و منطقه رو به پژمردگي ناميده مي شود .
3. منطقه بيروني : اين منطقه ، منطقه اي باز و داراي فضاي وسيع و پاركهاي عمومي است از اين رو تراكم كمتري را نشان مي دهد . در اين منطقه ، با توجه به اعتبار اجتماعي مردم ، آپارتمانها و ساختمانهاي چند طبقه اي ايجاد مي شود كه بهترين مكان براي سكونت يا انتقال و تأسيس شركتها ، سازمانهاي تجاري و باشگاهها به شمار مي رود .
4. حاشيه شهر يا مرزهاي دهشهر : به منطقه بيروني حومه هاي شهري گفته مي شود كه در آن سوي مرزهاي اداري شهر واقع شده است و يك حوزه وسيع روستايي بشمار مي آيد . در منطقه بيروني ، مزارع و جنگلها بر چشم اندازهاي منطقه مسلط است . با توسعه شهر مناطق مسكوني به سوي منطقه بيروني گسترش مي يابد و صنايع جديد و ديگر فعاليتهاي شهري در اطراف شهركها يا روستاهاي موجود متمركز مي شود . ( شكويي ، 1373 : 527 )

نكته اي كه بايد درباره نظريه هاي مكان يابي و ساختار شهري ذكر شود اين است كه تمام آنها بر اصول مكانيسم بازار مبتني است بعبارت ديگر ، با قبول اصول مكانيسم بازار شروع به بررسي مكان يابي واحد هاي توليدي و خانواده ها مي كنند .

2-1-3 – نظريه ارنست برگس ( ساخت شهر بصورت دواير متحدالمركز )

او معتقد است در ابتداي پيدايش شهر ، همه فعاليتهاي تجاري و صنعتي ، همچنين منطقة واحدهاي مسكوني در داخل دايره اول بوجود مي آيد . با گذشت زمان و توسعة تدريجي شهر ، دايرة اولي را دايرة ديگري احاطه مي كند ؛ زيرا مردم با افزايش فعاليتهاي بازرگاني ، عمده فروشي خرده فروشي و مراكز حمل ونقل ، همچنين ايجاد هتلها ، سينماها و مراكز تفريحي ، ناگزير به منطقة ديگري كه در داخل دايره دوم قرار دارد نقل مكان مي كنند ، سپس با توسعه شهر و فعاليتهاي وابسته به آن ، جا براي ساكنان منطقة دوم تنگ مي شود و آنها واحدهاي مسكوني خود را در منطقة سوم انتخاب مي كنند . پيرامون منطقة سوم ، منطقة چهارمي تشكيل مي شود كه واحدهاي مسكوني طبقة پر در آمد شهري در آن قرار گرفته است و در نهايت در بيرون اين منطقه : دايره ، محل سكونت افرادي است كه براي انجام دادن كارهاي روزانه و اشتغال به مركز شهر عزيمت مي كنند .

 

1. Bonine.Michael
2. Grotzbach.Erwin

 

[3]. Henson Frank

[4].Vacar

[5].Abacari

[6].Vacar

[7].Vazhar

[8].Vazar

[9].Bazar