مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

مقدمه

يكي از پيامدهاي اجتماعي افزايش دانش بشري در حوزه صنعت و تكنولوژي، همانا گسترش و تنوع وسايل ارتباطي از يك سو و افزايش سرعت انتقال اطلاعات از سوي ديگر بوده است. اين دستاورد به سهم خود موجب شد كه مفهوم « اطلاعات » به عنوان يكي از عناصر كارآمد و اثرگذار در روند تحولات فرهنگي، سياسي، اقتصادي و اجتماعي جهان مورد توجه قرار گيرد.

بنابراين در حال حاضر كه بشر، عصر انفجار اطلاعات را تجربه مي‌كند و دانايي خود را در انتخاب از ميان انبوه اطلاعات محك مي‌زند، ديگر اداره كردن و جهت دادن به افكار عمومي از طريق وسايل ارتباط جمعي و به ويژه از طريق مطبوعات بر هيچ فردي پوشيده نيست. و به طور خاص، در جوامعي كه در مسير رشد و توسعه قرار دارند وبا مشكلات متعدد اقتصادي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي مواجه هستند. آماده سازي و تشريح پديده‌ها مي‌تواند اهرم موثري براي حركت جامعه در مسيرهاي تعيين شده باشد. و باز هم در اين ميان، مطبوعات به ويژه روزنامه‌ها مي‌توانند مهمترين نقش را در ارتقاء سطح فكري مخاطبان داشته باشند.

تاثيرگذاري مطبوعات بر افكار عمومي به عنوان ركن چهارم دموكراسي نكته‌اي است كه امروز بيش از هر زمان ديگري و همزمان با رشد و فراگيري رسانه‌هاي مختلف در عرصه ارتباطي دنيا مورد توجه انديشمندان و استادان علوم ارتباطات و حتي سياستمداران و دولتمردان قرار گرفته است. به طوريكه بررسي شيوه و گزينش و ارائه اخبار در مطبوعات به ويژه روزنامه‌ها نه تنها از لحاظ حرفه روزنامه‌نگاري و پژوهش‌هاي ارتباطي حائز اهميت است، بلكه از جنبه‌هاي سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي نيز قابل ملاحظه مي‌باشد.

یکی از این جنبه های قابل ملاحظه ای که دغدغه های کشورهای در حال توسعه در بر دارد، جنبه اقتصادی است.

تجربیات اقتصاد ایران طی سه دهه اخیر بیانگر این واقعیت است که با وجود انجام برخی تحولات مثبت زیربنایی و ساختاری در اقتصاد کشور طی برنامه های اول و دوم توسعه، هنوز کشور ما تا رسیدن به مرز اشباع در به کارگیری همه امکانات سرمایه ای خود راهی بس طولانی را پیش رو دارد. درآمدهای ارزی کشور و نیز ایجاد زیر ساخت های اصولی و اساسی جهت نیل به توسعه و رشد پایدار و متوازن، به ناچار می بایست به راهکارها و شیوه هایی جز فروش و صادرات نفت و فرآورده های نفتی بیاندیشیم و با اصلاح ساختارهای اقتصاد و با « برون رفت » از اقتصاد تک محصولی مبتنی بر فروش نفت، راه خود را به سوی بازارهای جهانی گشوده و بستری زاینده و پویا را برای اقتصاد خود فراهم سازیم، چرا که در غیر این صورت باز هم تجربه های تلخ از دست دادن میلیاردها دلار منابع ارزی ناشی از کاهش قیمت بازارهای جهانی نفت، که در نتیجه بحران های موجود در این بازارها نصیب ما می شود را تکرار خواهیم نمود و این وضعیت را هیچ چیز توجیه نمی کند مگر خروج از اتکای به صادرات نفتی و توسعه صادرات غیر نفتی و نهایتا ارتقاء ارزش افزوده و بالا بردن درآمد ملی کشور.

بدیهی است در این راستا « سرمایه گذاری خارجی » به عنوان یکی از اصولی ترین و کاربردی ترین راهها در تدوین استراتژی توسعه ملی می تواند با دمیدن روح رقابت به کالبد اقتصاد ملی، به طرز چشمگیری در افزایش ارزش افزوده ملی مؤثر واقع شده و بهره وری در کل ساختار اقتصادی را به شدت افزایش دهد و ضمن پوشش خلاء اقتصادی ناشی از کمبود سرمایه های لازم و نیز با توفیق در جذب سرمایه های خارجی، نیاز بخش صنعت و تولید را به ارز برطرف نموده و بستر لازم جهت نفوذ به بازارهای جهانی را فراهم آورد، چرا که طی این مکانیزم، تولید کشور افزایش یافته، سرمایه گذاری داخلی نیز رشد نموده و نتیجتا با تولید کالاهای صادراتی، افزایش درآمدهای ارزی منتج شده و منابع مالی ما افزایش خواهند یافت.

همچنین به این مهم نیز باید اشاره نمود که سرمایه گذاری خارجی بر سایر متغیرهای کلان اقتصادی از قبیل مصرف، سرمایه گذاری داخلی، اشتغال، تورم، نرخ ارز و.... تاثیرات مثبتی را به جا می گذارد.

سرمایه گذاران خارجی با در نظر گرفتن عوامل مختلفی که در مجموع مزیت مکانی هر کشور را شکل می بخشند، مبادرت به سرمایه گذاری در آن کشور می کنند. برخی از عوامل شکل دهنده مزیت مکانی مناطق مختلف، ثبات سیاسی- اجتماعی، زیرساخت های اقتصادی-اجتماعی، وجود عوامل تولید ارزان قیمت، بازار مصرفی وسیع و قوانین مساعد برای سرمایه گذاری خارجی هستند به علاوه، سیاستگذاریها و وضع مقررات مختلف نیز نقش مهمی را در جذب سرمایه های خارجی ایفا می کنند، ضمن آنکه سیاست های واگذاری فعالیت های اقتصادی به بخش خصوصی و نیز آزاد سازی هم می توانند فرصت های جدیدی را برای سرمایه گذاری بوجود آورند.

سرمایه گذاری خارجی به مثابه معادله ایست دارای دوسو: یکسوی آن، نهادها، قوانین و مقررات، نگرش ها، بازار و امکانات کشور میزبان برای پذیرش سرمایه گذاری خارجی است و آن سوی دیگر، گرایش ها و باورهای سرمایه گذار خارجی نسبت به کشور میزبان.

و در این میان نقش مطبوعات در شکل دهی این نگرش های دوسویه به خصوص نگرش های پذیرش سرمایه گذار که منجر به ایجاد فضایی مثبت برای باور سرمایه گذار خارجی از کشور میزبان می گردد، نقشی بسیار مهم در راستای کارکردهای رسانه ای اش می باشد.

با تمام این اوصاف باید، به این نکته مهم توجه لازم و کافی را داشته باشیم که هرچند سرمایه گذاری خارجی و حمایت از سرمایه گذاران خارجی در راستای اهداف توسعه اقتصادی کشور به عنوان یکی از ابزارهای کارآمد از اهمیت خاصی برخوردار است ولی باید مراقب باشیم که در این میان توجه به سیاست ها و ارزش های بنیادی و مقدس نظام جمهوری اسلامی کشور در راس قرار دارد و باید بدانیم که توسعه وسیله است نه هدف و این نکته را نمی توان پنهان داشت که خطر توقیف سرمایه ها و دارایی های یک کشور از سوی دولت های بیگانه نیز وجود دارد، لذا به سرمایه گذاری خارجی بر اساس رعایت منافع متقابل می توان به دیده مثبت نگریست و از تجربه و تخصصی که این سرمایه ها به دنبال می آورند بهره گرفت و همواره باید هوشیار باشیم همان طور که سرمایه گذاران خارجی برای انجام سرمایه گذاری های خود ضمانت های لازم را از کشور میزبان خواستار می باشند، ما نیز می بایست استقلال و حفظ تمامیت ارضی و حاکمیت ملی و مهمتر از همه حفظ ارزش های انقلابی کشورمان را در اولویت اول قرار دهیم.

به امید آن روز که ایران اسلامی مان در سایه روابط تجاری بین المللی مؤثر و پویا در جهت حرکت به سوی رشد و توسعه اقتصادی جامعه گام های اساسی بردارد.

 

طرح مســئله :

اغلب كشورهاي در حال توسعه همانند ايران براي رونق دهي به اوضاع اقتصادي،‌ ايجاد اشتغال و دستيابي به رشد و توسعه اقتصادي پايدار با مشكل كمبود منابع سرمايه گذاري رو به رو هستند. كمبود درآمدهاي ناشي از صادرات و نرخ ناعادلانه مبادله كه اغلب به زيان صادركنندگان كالاها و مواد اوليه خام در حال تغيير است و انبوه جميعت و مصرف به نسبت بالا از عواملي است كه منابع پس انداز قابل تبديل به سرمايه گذاري هاي مولد در اين گونه كشورها را به شدت محدود مي سازد.

اما جبران عقب ماندگي ها و دستيابي به توسعه پايدار، نيازمند سرمايه گذاري براي بهره جويي از مزيت نسبي و توانايي هاي بالقوه اقتصادي است جلب سرمايه و سرمايه گذاري راهي براي تسريع حركت اقتصاد بسوي توسعه و ايجاد اشتغال است و مي تواند به عنوان اهرمي براي شتاب توسعه و رشد اقتصادي بكار گرفته شود.

چنانچه امنيت سرمايه گذاري در كشورهاي در حال توسعه و اقتصادهاي در حال گذار تضمين شود، سرمايه گذاران بين المللي ميل و رغبت بيشتري براي حضور در اينگونه بازارها خواهند داشت. اين امر به كشورهاي ميزبان نيز فرصت بهره گيري از مزيت هاي نسبي، رشد اقتصادي، اشتغال زايي، دستيابي به دانش و فن آوري روز براي توليد كالاهاي رقابتي در عرصه بين المللي را مي دهد. همچنين سرمايه گذاري خارجي مي تواند به اصلاح نظام مديريتي و تبادل تجربيات اقتصادي و بكارگيري فن آوري هاي نوين منجر بشود. بنابراين تسريع جريان ورود سرمايه گذاري خارجي منافع متقابلي را براي كشورهاي ميزبان و سرمايه گذاران بين المللي فراهم مي سازد.

ايران با وجود برخورداري از مزيت هاي نسبي فراوان ،‌ فرصتهاي سرمايه گذاري در بخش هاي مختلف اقتصادي‌،‌ شرايط اقليمي مناسب، موقعيت جغرافيايي راهبردي و دسترسي آسان به بازارهاي منطقه، همچنين با داشتن نفت ،‌گاز، معادن، ‌صنايع تبديلي و كشاورزي و... ،‌ مي تواند رشد خوبي در جذب سرمايه گذاري خارجي داشته باشد.

ليكن متاسفانه ، ايران با داشتن موقعيت هاي مناسب جغرافيايي و اقتصادي‌ ، سهم اندكي از سرمايه گذاري هاي خارجي را جذب مي كند. با وجود اينكه سرمايه گذاري در ايران سوددهي مناسبي براي خارجي ها دارد و ايران توانايي و پتانسيل جذب 10 درصد از 300 ميليارد دلار سرمايه گذاري صورت گرفته در كشورهاي خارجي را داراست ، اما زير يك درصد از كل سرمايه هاي جهاني را جذب نموده و بر طبق گزارش واحد اطلاعات اكونوميست، ايران از ميان 60 كشور مورد بررسي قرار گرفته از سوي اين موسسه در مكان شصتم قرار گرفته است. عواملي مانند ثبات اقتصادي و سياسي در كشور ،‌ حركت ايران به سمت اقتصاد درون گرا و... از دسته عواملي اند كه ريسك سرمايه گذاري خارجي در ايران را افزايش مي دهند.

از سوي ديگر‌‌‌‌ عصر كنوني به دليل افزايش نهادها، پيچيدگي‌هاي اجتماعي، پيشرفت تكنولوژي‌هاي ارتـباطي و اهميـت يافتن اطلاعات در زمـينه‌هاي سـياسي، اقتصـادي، فرهنگي و اجتمــاعي به عصر( اطلاعات و ارتباطات ) شهرت يافته است.

انسان عصر حاضر براي ايفاي نقش اجتماعي خويش به عنوان شهروندي مسئول و پويا بايد به انداره‌اي كافي از رويدادهاي محيط و دنياي اطراف خويش مطلع گردد تا قادر به تنظيم برنامه‌ها و امور جاري زندگي خود باشد. اين اطلاع جويي به عنوان يك نياز اجتماعي افراد را به وسايل ارتباط جمعي متكي و و ابسته ساخته است، و رسانه‌هاي جمعي نيز با توجه به وظايف خود در راستاي برآورد نمودن نيازهاي خوانندگان، شنوندگان و بينندگان، بخش مهمي از محتواي پيام‌هاي خود را به انعكاس اخبار و مطالب مربوط به رويدادهاي اجتماعي ، سياسي، اقتصادي و فرهنگي اختصاص مي د‌هند.بنابراين كنترل و جهت دهي افكار عمومي در قالب اخبار و گزارش‌هاي خبري بخشي از عملكرد رسانه‌هاست.

نقش رسانه ها در ايجاد فضاي مناسب ، انعكاس مزيتها و فرصتهاي سرمايه گذاري در بخش هاي مختلف اقتصادي ، روان سازي روابط داخلي و بين اللملي، تنش زدايي و از ميان بردن ابهامات و ايجاد چشم اندازي مثبت از وضعيت كشور و جاذبه هاي سرمايه گذاري، همچنين آگاه سازي كارشناسان اقتصادي و بخش خصوصي و در سطحي وسيعتر شناخت افكار عمومي از مزيتهاي سرمايه گذاري خارجي و منافع اقتصادي آن و سهم مطبوعات در اجراي اين روند از اهميت بسزايي برخوردار است.

بنابراين اين مطالعه بدنبال آنست تا سهم و نقش مطبوعات كشور را در معرفي منابع سرمايه گذاري به منظور جذب سرمايه گذاران خارجي از نگاه كارشناسان سازمان سرمايه گذاري و كمكهاي اقتصادي وفني ايران، مورد بررسي و تحليل قرار دهد.

 

 

اهميت و ضرورت تحقيق :

امروزه سرمايه گذاري خارجي يكي از راههاي تسريع جهت دستيابي به توسعه اقتصادي پايدار مي باشد و منافع دستيابي به اين امر و ورود سرمايه هاي خارجي منجر به رشد اقتصادي، اشتغال زايي، دستيابي به دانش و فن آوري و... مي شود. شايد كه همچون بسياري از موارد سرمايه گذاري خارجي نيز مضاري را هم به دنبال داشته باشد همچنين كه مخالفان اين امر معتقدند كه سرمايه گذاري خارجي با رقابت بر سر منابع كمياب مانند نيروي كار متخصص، منابع طبيعي و فرصت هاي بازار،‌ مي تواند جايگزين سرمايه داخلي شود. اين گروه استدلال مي كنند كه در اين حالت شركت هاي خارجي كمتر از شبكه عرضه كنندگان داخلي استفاده خواهند كرد،‌ ليكن بهره جويي از مزيت هاي سرمايه گذاري خارجي منافع بسياري را در پي دارد كه دستيابي به آن را براي هر كشوري كه مي خواهد راه توسعه را طي كند امري ضروري و غير قابل اجتناب نموده است. لیکن می بایست بررسی نمود که مطبوعات کشور در جهت مخالفان این امر گام برداشته یا مزیتهای این مقوله را بر می شمارد و یا ممکن است به گونه ای خنثی عمل نموده و با بی توجهی به این مهم و عدم انعکاس آن ، این امر که از پایه های اقتصاد کشور جهت دستیابی به توسعه می باشد را به دست فراموشی بسپارند.

ايران با وجود داشتن پتانسيل بالا براي جذب سرمايه هاي خارجي نتوانسته آنچنان كه بايد موفق عمل نمايد. به طوري كه سرمايه گذاري خارجي هنوز نتوانسته نقش و جايگاه واقعي خود را در اقتصاد ايران ايفا كند.

بدين جهت اين مطالعه با بررسی دیدگاه کارشناسان سرمایه گذاری خارجی که متخصصان این امر می باشند و مسلط به تمامی ابعاد ، مشکلات و کاستی ها و چگونگی عملکرد مطبوعات در رابطه با سرمایه گذاری خارجی هستند دریابیم که مطبوعات چه نقشی در انعکاس این مقوله داشته و چگونه می توانند نقشی مثبت در این روند را ایفا نمایند و منجر به جذب هرچه بیشتر سرمایه های خارجی گردند.

 

اهداف تحقيق :

با پيشرفت و گسترش روزافزون و سريع وسايل ارتباط جمعي و فراگيرشدن استفاده از اين وسايل ضرورت تحقيق و مطالعه پيرامون نقش و اهميت اين وسايل، همچنين هدفها و برنامه هاي آنها و چگونگي تاثيرگذاري آنان بيش از پيش احساس مي‌شود، رسانه ها ابزار اصلي ارتباطات اجتماعي به شمار مي روند كه از ماهيتي چند بعدي برخوردارند. همين امر امكان كاركرد چند گانه را براي آنها فراهم مي‌كند. رسانه‌ها، علاوه بر اين كه به عنوان وسيله‌اي براي سرگرمي مورد استفاده قرار مي‌گيرند از كاركردهاي خبري، اطلاع رساني، آموزشي رهبري و راهنمايي و تبليغي برخوردارند. از كاركردهاي مهم و اصلي اين وسايل ايجاد و برقراري ارتباط ميان مردم با نهادها سازمانهاي اجتماعي اعم از سياسي، اقتصادي و فرهنگي مي‌باشد كه در بطن كاركرد خبري و اطلاع رساني نهفته است. در اين ميان روابط مردم و ارگان‌ها و نهادي حكومتي و سياسي از مهمترين و حساس‌ترين ابعاد كاركردي رسانه‌ها محسوب مي‌شود.

وسايل ارتباط جمعي در اين فصل از كاركرد خويش با جـمع‌آوري و انتشار اخبار مربوط به رويدادها وموضوعات، افكار و عقايد مردم و دست اندركاران سياسي جامعه را نسبت به اوضاع و شرايط محيط اجتماعي خويش روشن مي‌سازند. در ميان رسانه‌هاي جمعي، مطبوعات به دليل ويژگي‌هاي منحصر به فردي كه در تنوع تعدد و دوام مطالب دارند. در زمينه‌ خبري و اطلاع رساني از اهميت قابل توجهي برخوردارند. و به همين دليل بررسي محتواي مطالب مطبوعات به طور خاص روزنامه‌ها حائز اهميت است. ( سيد نورالدين رضـوي زاده 1375 )

امـا آنچه كه مسلم اسـت وسـايل ارتباط جمعي به طور اخص – مطبوعات – در هر كشوري با يك سري سياست‌ها و روش‌هاي متفاوتي منتشر مي‌شود .

با توجه به مسائل وموارد مطرح شده اهداف اين تحقيق شناسايي چگونگی و میزان نقش مطبوعات در جذب سرمایه گذاری خارجی به صورت شناساندن نقش های آن در اقتصاد، شناساندن مزایای اقتصادی آن، معرفی قانون سرمایه گذاری خارجی و معرفی تسهیلات آن، ترغیب بخش خصوصی به همکاری با سرمایه گذاران خارجی در اقتصاد و حضور سرمایه گذاران در ایران و در کل ایجاد فضای مثبت نسبت به این مقوله .

این تحقیق به بررسی شناخت ابعاد تاثیر مطبوعات در جذب سرمایه گذاری خارجی و نقش آن ها در این روند و اینکه این نقش به چه صورت باید باشد و توقع نخبگان این امر از مطبوعات در این زمینه ها چه می باشد، می پردازد.

 

قلمرو تحقیق

پژوهش حاضر درسازمان سرمایه گذاری و کمکهای اقتصادی و فنی ایران در سال ... صورت گرفته است.

 

سوالات تحقیق :

1. نقش مطبوعات در جذب سرمایه گذاری خارجی چیست ؟

2. آیا از نظر کارشناسان نقش مطبوعات در جذب سرمایه گذاری خارجی تا کنون مثبت بوده است؟

3. چه تفاوتی بین دیدگاه روزنامه های پرتیراژ در لزوم جذب سرمایه های خارجی وجود دارد؟

4. آیا مطبوعات می توانند در جذب سرمایه گذاری خارجی موثر باشند؟

 

5. وفاق مطبوعات نسبت به لزوم جذب سرمایه گذاری خارجی می تواند تاثیر مثبت بر جذب سرمایه کذاری خارجی داشته باشد؟

 

فر ضيات تحقیق :

فرضيه اول:

به نظر می رسد از نظر کارشناسان ، تاکنون مطبوعات در جذب سرمايه گذاری خارجی، تاثير کمی داشته اند.

فرضيه دوم:

بين ديدگاه کارشناسان نسبت به توان مطبوعات در ارتقاء شناخت مردم در زمينه سرمايه گذاري خارجي و تاثير اين شناخت در جذب سرمايه گذاري خارجي رابطه معناداري وجود دارد.

فرضيه سوم:

از ديدگاه كارشناسان ، مطبوعات مي توانند در جذب سرمايه گذاري خارجي تاثير زيادي داشته باشند.

فرضيه چهارم:

به نظر می رسد از ديدگاه کارشناسان روزنامه های گروه های چپ و راست نسبت به لزوم جذب سرمايه گذاری خارجي نظرات متفاوتي دارند.

فرضيه پنجم:

از ديدگاه كارشناسان وفاق در مطبوعات نسبت به لزوم جذب سرمايه گذاري خارجي نسبت به عدم وفاق در همين رابطه، تاثير زيادي در جذب سرمايه هاي خارجي دارد.

 

 

 

 

ادبیات نظری تحقیق

بخش اول- تئوري و نظريات ارتباطات

مطالعات و تحقيقات انتقادي

نخستين مطالعات و تحقيقات انتقادي، درباره وسايل ارتباط جمعي توسط مكتب فرانكفورت و با الهام از انديشه‌هاي ماركس آغاز گرديد و به تدريج وسعت و عمق بيشتري يافت. به طوريكه با آغاز دهه 60 ميلادي جنبه انتقادي اين دسته از مطالعات بيش از پيش آشكار گشت. اساس نظريات انتقادي در ارتباطات به نقد جايگاه و آثار اجتماعي وسايل ارتباط جمعي و پيامهاي ارتباطي استوار است. (‌ محمد سلطانيفر، 1382، 91 )

مكتب فرانكفورت دومين جريان ماركسيتي است كه با وجود اينكه در حال حاضر به عنوان يك جريان تاريخي از آن ياد مي‌شود، ولي به دليل اهميت اثرات آن بر محافل روشنفكري و دانشگاهيان به آساني نمي‌توان از آن گذشت. آن دسته از نظريه‌پردازان منتقد كه در حال حاضر از رويكرد فرهنگي پيروي مي‌كنند به مقدار زيادي نظريات خود را مديون تاثيراتي مي‌دانند كه مكتب فرانكفورت، بويژه نوشته‌هاي افرادي چون آدرنو، ماكوزه و هوركهايمر بر ديدگاه آنان بر جاي نهاده است. نظريه‌پردازان فرانكفورت در جمهوري و دايمار درآلمان فعاليت خويش را آغاز كردند. اعضاي اين مكتب متوجه عدم تحقق پيش‌بيني ماركس درباره دگرگونيهاي اجتماعي و سياسي شدند. لذا سعي تئوريك خود را بيشتر متوجه ساختارهاي رو بنايي بويژه، رسانه‌هاي همگاني كردند كه از نظر آنها نقش مهمي در انحراف فرايند تغييرات اقتصادي از مسير تاريخي آن بازي كردند. از نظر
آنها مسير حركت تاريخ از خط اصلي خويش منحرف شده زيرا ايدئولوژي‌هاي طبقه مسلط موفق شد شرايط اقتصادي را از طريق بعضي دگرگوني ها و به ويژه جذب طبقه كارگر تغيير دهد. ( هرمز مهرداد، 1380، 71 )

جهاني شدن اقتصاد، تجاري شدن جامعه و ظهور فرهنگ توده، مهم‌ترين عواملي بودند كه موفقيت سرمايه‌داري انحصارگرا را تسهيل كرد. نظام سرمايه‌داري با توسل به توليد انبوه ارائه خدمات و ايده‌ها و با استفاده از مكانيسم عقلاني كردن تكنولوژي، توسعه مصرف‌زدگي، لذات كوتاه مدت و افسانه بي‌طبقه بودن جامعه موفق شد كه خود را بفروشد.

از ديدگاه مكتب فرانكفورت كالا مهم‌ترين ابزار و ايدئولوژيك در اين فرايند محسوب مي‌شود. زيرا در نظام سرمايه‌داري، هنرهاي ظريف و حتي فرهنگ منتقد و مخالف هم مي‌تواند براي سود بردن به صورت كالا روانه بازار شوند.

بسياري از اعضا مكتب فرانكفورت پس از به قدرت رسيدن نازيها و با آغاز جنگ جهاني دوم به آمريكا مهاجرت نموده و در مركز پژوهش‌هاي اجتماعي وابسته به دانشگاه كلمبيا به فعاليت خود ادامه دادند. پس از پايان جنگ و بازگشت اعضاي اصلي اين مكتب به فرانكفورت درسال 1950، ديدگاههاي اصلي نظريه انتقادي به روشني در آثار عمده متفكران و نظريه‌پردازان اين مكتب منعكس گرديد.

اعضاي مكتب فرانكفورت نقش رسانه‌هاي همگاني را جهت حفظ وضع موجود ممانعت از بروز هر گونه تغيير و تحول مهم مي‌‌دانند و عقيده دارند كه رسانه‌هاي همگاني با دستيبابي به روشهاي اعمال نفوذ در افكار مخاطبان آنها را به افرادي منفعل و بي‌اراده تبديل مي‌كنند.(‌ محمد سلطانيفر، 1382، 2 )

يكي از مضامين اساسي در آثار مكتب فرانكفورت يعني « صنعت فرهنگ » اولين بار توسط ماركس هوركهايمر و تئودور آدورنو در مقالهاي تحت عنوان «صنعت ، فرهنگ، روشنگري به مثابه توهم انبوه» مطرح شد. در اين مقاله، آنها مؤسسه‌هاي اطلاع رساني را به عنوان «‌ صنايع فرهنگي » معرفي نموده‌اند كه با توليد كالاهاي فرهنگي و ايجاد بازارهاي وسيع تجاري به فرهنگ از ديدگاه يك گيشه نگاه كردند.

فرانكفورت، با دو مفـهوم « تـك ساحتي » يا يكسـان سازي جوامـع صنعتي پيشرفتـه و
«‌فرهنگ بسته‌بندي شده» به انتقاد آگاهي بخشي وضعيت موجود توسط وسايل ارتباط جمعي پرداخت.

«آدورنو» معتقد است جامعه‌اي كه با كمك صنايع فرهنگي خلق مي‌شود، جامعه‌‌اي تك ساحتي است كه مسايل سياسي و اخلاقي از زندگي عمومي آن حذف شده‌اند. ( محمد سلطانيفر ، 1382، 91 ) ماركوز، بر جامعه‌اي كه با كمك « صنايع فرهنگي » خلق مي‌شود نام جامعة «يك بعدي » مي‌نهد. تاكيدي كه مكتب فرانكفورت بر رسانه‌هاي همگاني به عنوان يك مكانيسم قدرتمند براي مهار تغيير و تحول مي‌نهاد تا به امروز ادامه يافته است. و حتي بر بعضي نظريات مانند نظريه (سلطه) كه در حال حاضر در ادبيات منتقد در زمينه ارتباطات رايج مي‌باشد اثر نهاده است. مكتب فرانكفورت همچنين بر نظريه جامعه توده اثر نهاده و در شكل دادن به اين نظريه نقش مهمي را ايفا كرد.

نظريه‌پردازان منتقد ماركيست و اعضاي مكتب فرانكفورت نظريه محوري بودن رسانه‌ها را در جامعه با ايده سلطه طبقاتي تركيب كرده اند. در عين حال اين نظريات، جنبه‌هاي مادي و اجتماعي را نفي نمي‌كند. نظر كلي آنها درباره قدرت رسانه‌ها به گونه اي است كه در جهت حفظ وضع موجود فعاليت مي كنند و نه درجهت تغيير ( هرمز مهرداد، 1379، 71 )

 

نظرية هنجاري رسانه‌ها

نظرية هاي هنجاري، نظريه‌هاي هستند كه روش ايده‌آل و مطلوب ساخت و عملكرد يك نظام رسانه‌اي را به چالش مي‌كشند. به عبارت ديگر، نظريه‌هاي هنجاري بيشتر به تشريح بايدها و نبايدهاي حاكم بر وسايل ارتباط جمعي در جوامع مختلف مي‌پردازند و نشان مي‌دهند كه فعاليت نهادهاي رسانه‌اي در يك جامعه بايد در چارچوب چه اصول و مقرراتي انجام گيرد.

 

نظريه مسئوليت اجتماعي[1]

نظريه مسـئوليت اجتماعي ريشه در انديشـه‌ هاي آمريكائي بويژه در ابتـكارات (‌كميسـيون آزادي مطبوعات )[2] دارد. براساس تصميم اين كميسيون فعاليت رسانه‌ها در جامعه بايد با مسئوليت اجتماعي همراه باشد، نظريه مسئوليت اجتماعي به اين نكته توجه دارد كه رسانه‌هاي همگاني درهمان حال كه وظايف اطلاع رساني، تفريحي و آموزشي را انجام مي‌دهند در عين حال مسئوليت دارند كه همه رخدادها، كشمكش‌ها و نظريات طرح شده در جامعه را بدون دخل و تصرف منعكس كرده و درباره آنها گفتگو نمايند. (‌ هرمز مهرداد، 1380، 109 )

نظريه مسئوليت اجتماعي بر پايه اين فرض بنا شده، كه آزادي هميشه تعهداتي را به همراه دارد و مطبوعات در جامعه داراي قدرت ويژه‌اي هستند بايد در مقابل جامعه مسئول باشند، به عبارتي آزادي و تعهد دو روي يك سكه‌اند و همانطور كه مطبوعات آزادند از دولت و ساير نهادها انتقاد كنند. مسئوليتي نيز درقبال مصالح و منافع امنيتي و پاسخ به نيازهاي جامعه دارند. زمانيكه رسانه‌ها مسئوليت خود را در قبال جامعه ناديده بگيرند، بايد نهادي متشكل از خود روزنامه‌نگاران بر اعمال مسئوليت آنها نظارت داشته باشد. ( محمد سلطانيفر، 1382، 101 )

بطور كلي، مدل مسئوليت اجتماعي بر چند فرضيه استوار است. بدين معني كه:

رسانه‌ها در جامعه، بويژه در جوامع دمكراتيك وظايف مهمي را بر عهده دارند، انجام اين وظايف همراه با تعهداتي است كه رسانه ها ملزم به رعايت آنها مي‌باشند، تعهداتي چون انتشار اطلاعات فارغ از هرگونه تعصب و پيش‌داوري، انعكاس نظريات و ديدگاههاي مختلف اجتماعي، اعم از سياسي يا فرهنگي تاكيد بر اصل حداكثر استقلال رسانه‌ها و بالاخره از رسانه ها به عنوان يك وسيله عمومي و نه ابزاري در جهت اهداف و اغراض شخصي و خصوصي ياد مي‌شود. بدين ترتيب در مدل مسئوليت اجتماعي سعي شده است بين سه اصل « آزادي فردي » « آزادي رسانه‌ها » و
«تعهدات رسانه‌ها نسبت به جامعه » نوعي هماهنگي بوجود آيد.( هرمز مهرداد، 1380، 111 )

بدين ترتيب مي‌توان اصول نظريه مسئوليت اجتماعي را به شرح زير بيان كرد.

1- رسانه‌ها بايد تعهدات خود را قبال جامعه بپذيرند و به آنها عمل كنند.

2- اين تعهدات بااطلاع رساني- روشنگري و افشاي حقايق و عيني‌گرايي توسط رسانه‌ها برآورد مي‌شود.

3- رسانه‌ها بايد از انتشار و پخش مطالبي كه منجر به بروز خشونت گرايي و بي‌نظمي در جامعه مي گردد، خودداري نمايند.

4- رسانه‌ها بايد كثرت‌گرا بوده نظريات و ديدگاههاي مختلف جامعه رامنعكس سازند.

5- براساس اصل اول، جامعه و دولت مي‌توانند بر اعمال مسئوليت اجتماعي رسانه‌ها نظارت داشته باشند. ( محمد سلطانيفر، 1382، 101 )

 

نظرية رسانه‌هاي توسعه بخش:1

به آساني نمي‌توان درباره وضعيت رسانه‌هاي همگاني در همه كشورهاي در حال توسعه كه داراي شرايط اقتصادي و سياسي مختلفي هستند و دائماً در حال تغيير و تحول مي‌باشند، حكم واحدي صادر كرد، با وجود اين با توجه به عدم تناسب چهار مدل فوق‌الذكر با شرايط و اوضاع كشورهاي در حال توسعه از يك طرف و توجه روزافزوني كه در حال حاضر به مساله ارتباطات در جهان سوم از طرف ديگر مي‌شود، سعي در ارائه يك مدل ارتباط جمعي، هر چند ناقص، كه حاكي از وضعيت ارتباط بين جامعه و رسانه‌ها در كشورهاي در حال توسعه باشد. چندان نامتناسب به نظر نمي‌رسد.

"دنيس مك كوئيل" با استفاده از گزارش كميسيون بين‌‌المللي يونسكو درباره مشكل ارتباطات در جهان و اطلاعات فراواني كه در اين گزارش درباره وضعيت ارتباطات در جهان سوم ارائه شده‌ است، اقدام به فرمول‌بندي يك مدل براي كشورهاي در حال توسعه نموده است. (دنيس مك كوايل، 1382، ص114)

اساس اين نظريه با بهره‌گيري از رسانه‌ها در جهت توسعه اقتصادي، تحكيم استقلال و هويت فرهنگي، جنگ عليه بيسوادي و فقر، دادن آگاهي‌هاي سياسي و اجتماعي است و لازم است كه براي تحقق اين اهداف، رسانه‌ها از هرگونه چالشي با قدرت خودداري نموده و از آن حمايت كنند. به همين دليل است كه بسياري بر اين عقيده‌اند كه اين نظريه شكل تكامل يافته‌اي از نظريه‌ اقتدارگرا و در امتداد آن است. يكي از مهمترين مشخصات اين نظريه، تاكيد بر لزوم مخالفت رسانه‌ها با سلطة و وابستگي خارجي و دفاع از خود مختاري و هويت ملي، ثبات و وحدت فرهنگي است. (‌محمد سلطانيفر، 1382،ص103 )

اصولي كه "دنيس مك كوئيل" در كتاب درآمدي بر نظريه هاي ارتباط جمعي برشمرده است عبارتند از:

* رسانه‌ها بايد وظايف توسعه بخشي مثبتي را كه مبتني بر سياست تثبيت شدة ملي است بپذيرند و به آن عمل كنند.

* رسانه‌ها بايد در محتواي خود اولويت را به فرهنگ وزبان ملي بدهند.

* در زمينة اخبار و اطلاعات، رسانه‌ها بايد اولويت را به پيوندهاي خود با كشورهاي در حال توسعه‌اي كه از نظر جغرافيايي، فرهنگي، سياسي به آن‌ها نزديك‌اند بدهند.

*روزنامه‌نگاران و ساير شاغلين رسانه ها در زمينة وظايف خويش يعني گردآوري اطلاعات و پخش و نشر در عين حال كه داراي مسئووليت هستند بايد از آزادي نيز برخوردار باشند.

* دولت اين حق را دارد كه به نفع اهداف توسعه‌اي در فعاليت‌هاي رسانه‌ها مداخله كرده يا آنها را محدود كند و در اين راه استفاده از ابزار سانسور، يارانه و كنترل مستقيم قابل توجيه مي‌باشد.
(دنيس مك كوايل، 1382، ص 177 )

 

 

 

 

 

 

نظرية برجسته سازي:

برجسته سازي يكي از شيوه‌هاي است كه از طريق آن رسانه هاي جمعي مي‌توانند بر عامه تاثير بگذارند. برجسته سازي يعني اين انديشه كه رسانه‌هاي خبري با ارائه خبرها، موضوعاتي را كه عامه راجع به آنها فكر مي‌كنند، تعيين مي‌نمايند.

 

پيشگامان فرضيه برجسته سازي:

"مك كامبز"[3] و "شاو"[4]، اولين مطالعة سيستماتيك را در مورد فرضيه برجسته سازي در سال 1972 گزارش كرده‌اند، آنها برجسته سازي را در مبارزة رياست جمهوري سال 1968 مطالعه كردند و اين فرضيه را مطرح نمودند كه رسانه‌هاي جمعي براي هر مبارزة سياسي اولويت‌هايي را تعيين مي‌كنند و بر اهميت نگرش‌ها راجع به موضوعات سياسي اثر مي‌گذارند (جيمز تانكارد، 1381، 326 )

"گلاديس انگل لنگ" و "كورت لنگ" ( 1983 ) رابطه ميان مطبوعات و افكار عمومي را طي بحران واترگيت مطالعه كردند و به اين نتيجه رسيدند كه براي توضيح اين فصل پيچيده از تاريخ آمريكا لازم است مفهوم اوليه برجسته‌سازي را توسعه داد. به نظر اين دو محقق، مفهوم اولويت گذاري[5] را بايد به مفهوم برجسته سازي[6] گسترش داد، فرآيندي كه آن را به شش مرحله تقسيم مي‌كنند.

1- مطبوعات بعضي رويدادها يا فعاليت‌ها را پر اهميت مي‌كنند و آنها را بارز مي‌سازند.

2- موضوعات متفاوت براي جلب توجه، به نوع و ميزان پوشش خبري متفاوتي نياز دارند. واترگيت موضوعي دور از ذهن و ناآشنا بود و بنابراين پوشش گسترده‌اي براي جلب توجه عموم به آن صورت گرفت.

3- رويدادها و فعاليت‌هاي مورد توجه بايد "قالب‌دار"[7] باشند يا بايد حوزه‌اي از معاني به آنها داد، به طوري كه قابل فهم شوند. واترگيت در ابتدا به قالب موضوعي خوبي در مبارزه انتخاباتي درآمد و اين امردرك آن را در قالبي ديگر ( يعني به عنوان نشانه‌اي از فساد سياسي گسترده) مشكل ساخت.

4- زبان مورد استفاده رسانه‌ها مي‌تواند بر درك اهميت موضوع اثر بگذارد. اشاره اوليه به شنود واترگيت تحت عنوان " كارهاي غير اخلاقي"[8] كه چند ماه طول كشيد، در جهت كوچك كردن آن بود. چرخش بعدي به واژه "افتضاح" اهميت بيشتري به موضوع داد.

5- رسانه‌ها، فعاليت ها يا رويدادهايي را كه مورد توجه قرار گرفته‌اند به "نمادهايي ثانويه"[9] وصل مي كنند كه موقعيت آنها در منظر سياسي به خوبي قابل تشخيص است. افراد براي جهت‌گيري در مورد يك موضوع، نيازمند پايه و مبنايي هستند. در قضيه واترگيت، هنگامي كه موضوع به "نمادهاي ثانويه" مثل نياز به روشن شدن حقايق و "اعتماد به حكومت" پيوند خورد، به جهت‌گيري مردم كمك شد.

6- هنگامي كه اشخاص معروف و معتبر راجع به موضوعي صحبت مي‌كنند، فرايند برجسته‌سازي شتاب پيدا مي‌كند. براي مثال هنگامي كه قاضي "جان سيريكا" گفت واقعيت واترگيت به مردم گفته نشده است. اثر قاطعي بر مردم و ديگر اشخاص و از جمله بعضي از جمهوري خواهان گذاشت، افرادي كه در آن زمان تمايل بيشتري به صحبت داشتند (‌جيمز تانكارد، 1382، ص 349 )

مانهایم (1987) در مفهوم سازی از اولویتها کاری انجام داده است که می تواند به درک ما از فرایند برجسته سازی کمک کند. فرض مانهایم این است که برجسته سازی هم کنشی سه الویت را در بر می گیرد : الویت رسانه ها، الویت عموم و الویت سیاسی.

 

 

 

هریک از این سه الویت سه بعد را شامل می شود:

1- برای الویت رسانه ها این ابعاد عبارتند از : مشهور بودن (میزان و نمایانی پوشش یک موضوع )،موضوع برجسته از نظر مخاطب (تناسب محتوایی خبری با نیازهای مخاطب ) و ارزش (پوشش مثبت یا منفی یک موضوع ) .

2- برای الویت عموم، این سه بعد عبارتند از : آشنا بودن ( درجه آگاهی عموم از یک موضوع معین ) ، موضوع برجسته از نظر شخص ( علاقه یا تناسب متصور با خود شخص) و مطلوب بودن ( قضاوت مثبت یا منفی درباره موضوع ) .

3- برای الویت سیاسی سه بعد عبارتند از : حمایت ( عمل کم و بیش مطلوب در جهت یک موضوع معین )، احتمال عمل ( احتمال اینکه یک دستگاه دولتی درباره موضوع عمل نماید ) و آزادی عمل ( گسترۀ اقدامات احتمالی دولتی )

بخشی از ارزش مفهوم سازی مانهایم این ست که سه بعد الویت شامل بسیاری از متغیرهای کلیدی است که در مطالعات گوناگون برجسته سازی شناخته شده اند. این ابعاد به شیوه ای منظم تدوین شده اند.

در مفهوم سازی مانهایم از الویت عموم ( یا مخاطب ) به عنوان یک مفهوم سه بعدی ، هر موضوع را می توان به عنوان یک نقطه در یک فضای سه بعدی معرفی کرد این پیشرفت مفهوم مهمی نسبت به فکر الویت عموم از نظر نظم رتبه ای موضوعات است همانطور که مانهایم می گوید : " در واقع هیچ یک از این الویت ها صرفا یک فهرست نیست.... بلکه هر الویت در جای خود یک نظام پویا است " ( مانهایم 1987، ص 509 )

همچنین ، مفهوم سازی مانهایم برای بست فرضیه ای راجع به ابعاد مختلف سه مدل ، سودمند است. فرضیه ها را می توان در رابطه با موقعیت اولیه موضوعات در الویت ها یا در رابطه با موقعیت در یک بعد از یک الویت به موقعیت در بعد دیگری از یک الویت متفاوت توسعه داد. مانهایم قبلا تعدادی از این فرضیه ها را مطرح کرده است . مفهوم سازی مانهایم با تسهیل توسعه این فرضیه های مختلف ما را به بست این نظریه عام از برجسته سازی سوق می دهد.

فرضيه برجسته‌سازي از اوايل دهه 1970 يكي از مفاهيم اصلي در نظريه‌هايي ارتباطات بوده است. اين فرضيه مهم است ، زيرا حاكي از شيوه‌هاي است كه رسانه‌ها مي‌توانند بر جامعه اثر داشته باشند كه اين جايگزيني براي تغيير نگرش است. گذشته از اين، نشانه‌هايي مبني بر اينكه اين اثر مهم است وجود دارد، شواهدي مبني بر اين كه رسانه‌ها، ديدگاه‌هاي افراد را در خصوص مشكلات مهمي كه جامعه با آنها مواجه است را شكل مي‌دهند وجود دارد.

ممكن است مسائل و مشكلاتي كه در رسانه‌ها مورد تاكيد قرار گرفته است هما ن هايي نباشد كه در واقعيت بارز است. همچنين شواهدي وجود دارد داير بر اينكه رسانه ها،با اينكه تغيير نگرشي كه ايجاد مي‌كنند اندك است، همچنان با استفاده از مفهوم زمينه‌چيني، نفوذ مهمي بر انتخابات رياست جمهوري اعمال مي كنند. براي "روزنامه‌نگار كارآموز"[10]، مفهوم برجسته‌سازي موجب طرح پرسش‌هاي مهمي در خصوص مسئوليت مي شود. در مبارزه انتخاباتي، موضوعاتي را كه رسانه‌ها، از طريق فرايند زمينه‌چيني، مهم نشان مي دهند، ممكن است از نظر ترجيح يك نامزد بر نامزد ديگر اثر داشته باشد. رسانه ها با برجسته‌ نشان دادن بعضي ويژگي‌هاي شخصي يك نامزد و چشم پوشي از ويژگي‌هاي ديگر وي نيز مي‌توانند به خلق انگاره ويژه‌اي ازاو كمك كنند.

براي "روزنامه‌نگار متهور"،[11] نيز يافته هاي پژوهش برجسته‌سازي فرصت‌هايي را القا مي‌كند.

اگر همان طور كه مطالعات "فانكاوزر و زوكر" نشان مي‌دهد،مطبوعات نوعاً رويدادهاي مهم را به نسبت اهميتي كه دارند پوشش ندهند، معني آن اين است كه احتمالاً گزارش‌هاي خبري مهمي وجود دارد كه مي توان در انتظار پرده برداشتن از آنها بود.

براي كارورز روابط عمومي، برجسته‌سازي، نشان دهندة قالب ريزي يك رويداد به شيوه‌اي درست است به گونه اي كه توجه عموم را طلب نمايد.

بخش عمده پژوهش‌هاي برجسته‌سازي حكايت از اين دارد كه مطبوعات آينه اي نيستند كه واقعيت‌هاي جامعه را چنان كه هست منعكس كنند (جيمز تانكارد ، 1381، 359) همان طور كه ليپمن سال‌ها پيش ( 1922/1956،ص 229 ) مطرح نمود، مطبوعات مانند نورافكن هستند و هنگام نورافشاني ممكن است تحت تاثير گروه‌هايي كه منافع خاصي در يك موضوع دارند، شبه رويدادهايي كه براي جلب توجه آفريده شده‌اند و عادات و سنن خاص روزنامه‌نگاران، قرار گيرند.

 

 

[1]- SOCIAL RESPONSIBILITY MODEL

[2]- MASS COMMUNICATION THEORY

1- DEVELOPMENT MEDIA THEORY

[3]- MC.COMBS

[4]- SHAW

[5]- Agende Setting

[6]- Agende Building

[7]- Framed

[8]- Caper

[9]- Scandal

 

[10]- Practicing journalist

[11]- Enterprising reporter