مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

چکيده .... . 1

مقدمه... .. 2

روش تحقيق... .. 3

فصل اول: آشنايي با کشورهاي بلوک شرق

- تقسيم آلمان.. .. 7

- شورش ها... .. 7

- ديوار برلين. .. 8

- بهارپراگ... .. 8

- از هم پاشي بلوک شوروي.. .. 8

فصل دوم:آشنايي با مسائل سياسي،اجتماعي و جغرافيايي لهستان

- راهنماي زبان لهستان.... 11

- وضعيت لهستان در جنگ جهاني اول.. ... 12

- هزينه هاي جنگ براي لهستان.. . 20

- لهستان پس از جنگ جهاني دوم... .. 21

فصل سوم:ويژگي هاي فرهنگي لهستان

- ادبيات لهستان... . 30

- موسيقي لهستان. ... 32

- نقاشي لهستان... .. 33

فصل چهارم:هنر پوستر درلهستان

- هنر پوستر از پيدايش تا اواسط 1970 . ... 35

- مکتب لهستان.... .. 39

- پوستر هاي سياسي لهستان......................................................................................... 43

- پوستر هاي سينمايي لهستان....................................................................................... 48

- پوستر هاي موسيقي لهستان........................................................................................ 51

- پوسترهاي تئاتر لهستان............................................................................................. 52

- پوسترهاي ورزشي لهستان......................................................................................... 53

فصل پنجم:هنرمندان لهستان

- رومن سيسلويش....................................................................................................... 56

- يرژي چرنياوسکي.................................................................................................... 55

- استاسيسي اديگوسيوس.............................................................................................. 56

- وويچه فانگور........................................................................................................... 61

- ويکتور گورکا......................................................................................................... 62

- ميچسلاو گوروسکي.................................................................................................. 63

- رومن کالاروس........................................................................................................ 64

-آندژي کليموفسکي................................................................................................... 65

-يان لنيتزا.................................................................................................................. 66

- ميرسلاو آدامژيک.................................................................................................... 67

- اريک ليپينسکي....................................................................................................... 69

- يان موادژنيک.......................................................................................................... 70

- يوزف مروشچاک..................................................................................................... 71

- رافائو اولبينسکي...................................................................................................... 72

- آندژي پاگوفسکي.................................................................................................... 73

- پوليان پالکا.............................................................................................................. 74

- وسيوا روشوسا.......................................................................................................... 75

- يان ساوکا................................................................................................................ 76

- ويکتور سادوسکي.................................................................................................... 77

- فرانچشيک استاروويسکي.......................................................................................... 78

- والدمار اشويدژي...................................................................................................... 79

- هنريک توماشفسکي................................................................................................. 80

- تادئوش ترپکوسکي.................................................................................................. 89

- ماچي اوربانيتس....................................................................................................... 90

- ويسلاو والکوسکي................................................................................................... 91

- ميچسلاو واشيلوفسکي............................................................................................... 92

- وويچه زامچنيک....................................................................................................... 93

- ميشل باتوري........................................................................................................... 94

- سباستين کوبيکا....................................................................................................... 98

فصل ششم؛ بررسي پوسترهاي لهستان از لحاظ طبقه بندي

- نتيجه گيري داده ها

فصل هفتم؛ کارهاي عملي

- سيد مجيد انوري

- علي اصغر حسيني

چکيده

اين پايان نامه تحقيقي است درباره بررسي مفهوم در عناصر تصويري پوستر هاي مکتب لهستان با توجه به اين امر که کشور لهستان از نظر وسعت و جمعيت در بين کشورهاي منطقه، رتبه اول را دارد و همچنين به علت موقعيت جغرافيايي به قلب اروپاي شرقي معروف ميباشد، اين مسئله باعث شده است تا بيش از سايرکشورها تحت تاثير حوادث سياسي- اجتماعي روزگار خود باشد.

طبيعي است که اوضاع سياسي- اجتماعي هر کشور تاثير مستقيمي بر روي تمامي ابعاد جامعه ي خود دارد، در لهستان نيز شاهد هستيم که چگونه هنرمندان اين کشور تحت تاثير اتفاقات سياسي- اجتماعي محيط خود به خلق آثار هنري پرداخته اند.

نکته جالب توجه درباره ي اين هنرمندان اين است که آنها براي بيان عقايد خود و ارتباط برقرار کردن با مردم جامعه، پوستر را وسيله ي مناسب يافتند و به اين روش و با خلق پوستر هايي در زمينه هاي مختلف با مخاطبان ارتباط برقرار ميکردند. در اين رساله به بررسي عوامل موثر در به وجود آمدن مکتب پوستر لهستان و سپس عناصر هنري هنرمندان آن دوره به آن پرداخته اند، تجزيه و تحليل ميگردد.

 

مقدمه

چرا پوستر هاي لهستان تا اين حد متفاوت هستند؟

اين سوالي بود که پس از رفتن به نمايشگاه اديان توحيدي (1385) و ديدن آثار واسيلوفسکي در ذهنم شکل گرفت و بعد از اين نمايشگاه نيز بيشتر در اين مسئله ريز بين تر شديم و به بررسي پوستر ها و عناصر تصوير شکل گرفته از آنها پرداختيم. گويي اين پوستر ها با مخاطبان صحبت ميکنند و درد و رنج هاي زندگي بشري را با مخاطبان شريک ميشوند و چرا اين پوسترها اينقدر محزون و غم انگيزند؟

اين سوالات مقدمه اي شد که ببينيد که هنرمندان لهستاني چگونه از عناصر براي بيان مفاهيم استفاده ميکنند؟ فرض را بر اين مي گيريم که دليل شرايط خاص سياسي- اجتماعي حاکم بر کشور لهستان به خصوص در آن دوره هنرمندان به سبک خاصي براي بيان مطالب روي آوردند که بازتاب همه کاستي ها و رنج ها و اندو هاي موجود در جامعه بود.

آنها با تمثيل هايي برگرفته از فرهنگ و داستان هاي بومي خود با مردم حرف مي زدند و از آنها مي خواستند بر گفته هاي آنان تامل و تفکر کنند و دراين راستا از نقوش انساني بسيار فراوان استفاده کرده اند. بررسي مکتب لهستاني از نظر علمي ميتواند در شناخت ما به يکي از بزرگترين و موثر ترين مکاتب گرافيک جهان معاصر کمک شايان ذکري بنمايد.

شناخت اين هنرمندان و مکتب لهستان مي تواند تاثير بسزايي روي نسل حاضر گرافيک ايران و نسل آينده داشته باشد. مکتب لهستان همواره مورد توجه دانشگاه هاي معتبر هنري دنيا و اساتيد آنها قرار داشته است.

 

روش تحقيق

اين پژوهش با دو شيوه کتابخانه اي (مروري) و مشاهده اي( همراه با چک ليست-پرسشنامه) به انجام رسيد با توجه به اين امر که کشور لهستان در قرن بيستم درگير مسائل اجتماعي- سياسي بوده و هنرمندان لهستاني در تمام گرايش ها به شدت تحت تاثير اتفاقات جامعه خود بوده اند، در نتيجه در ابتدا به بررسي زمينه ي مسائل اجتماعي – سياسي کشورهاي بلوک شرق و سپس لهستان پرداخته شده به اين منظور با مراجعه به سفارت لهستان، کتاب هاي مربوطه را جمع آوري و بعد از مطالعه مطالب، قسمت هاي مورد نظر را خلاصه نويسي شدند، که در فصل اول به آن پرداخته شده است. در قسمت تحقيق مشاهده اي، ابتدا آثار 29 هنرمند از مکتب لهستان، و مشاهده حداقل 20 اثر در هر يک از آنها مورد بررسي قرار گرفت.

جمع آوري پوستر ها از کتب چاپ شده و همچنين سايت هاي اينترنت انجام شده است.

 

ابزار پژوهش و شيوه اجرا:

ابزار پژوهش در اين تحقيق پرسشنامه اي است که براي دستيابي به اهداف پژوهش طراحي شده است و اين پرسشنامه ابتدا محدوده پوستر مورد مطالعه، بررسي شده و در دو دسته مستطيل عمودي و افقي مورد سوال قرار گرفت. سپس انواع نشانه هايي که در اين پوستر ها قرار دارند، مورد بررسي قرار گرفتند اين نشانه ها شامل، نشانه هاي نوشتاري يا نشانه هاي زباني ميباشند. انواع نوشتاري که سه هنر رايتينگ و کاليگوانيک و تايپوگرانيک مي باشد.با توجه به پرسش فوق، سوال نوع نشانه ي غالب (زباني يا تصويري) شکل گرفت.

پس از روشن شدن اين پاسخ، به روش بازنمايي نشانه هاي تصويري پرداخته شده است. روش باز نمايي در اين پرسشنامه به سه گروه تقسيم شده است که شامل طراحي گرافيک و تصوير سازي و عکس ميباشد. تمرين اين تحقيق از طراحي گرافيک تصاوير فيگوراتيو و ساده شده ميباشند.

منظور از تصوير سازي آن است که در آن طراح براي بيان موضوع خود وارد جزئيات شده و به داستان پردازي پرداخته است و استفاده از عکس و تکنيک هاي مربوط به عکس را که واضح و آشکار ميباشد.

پس از اين، نقوش استفاده شده در اين پوستر ها دسته بندي شدند اين دسته بندي با توجه به عناصر موجود در پوستر ها به پنج گروه صفتي، معماري، فرهنگي، تزئيني، طبيعي تقسيم شدند و به دليل گستردگي نقش سايه هاي طبيعي، نقوش انساني، حيواني و گياهي و جمادات به عنوان زير مجموعه گروه طبيعي مجدداً تقسيم بندي شد. در اين تحقيق منظور از نقوش صفتي، اشيايي است که ساخت دست انسان باشند مثل دوربين، عينک و .....

پس از دسته بندي نقش مايه ها، نقوش تصويري غالب مورد سوال و دسته بندي قرار گرفتند.

 

هنر پوستر در لهستان

-آشنايي با کشور هاي بلوک شرق

- آشنايي با مسائل سياسي، اجتماعي و جغرافيايي لهستان

- راهنمايي زبان لهستاني

- وضعيت لهستان در جنگ جهاني دوم

- هزينه هاي جنگ براي لهستان

- لهستان پس از جنگ جهاني دوم

- ويژگي هاي فرهنگي لهستان

- ادبيات / موسيقي/ نقاشي

- هنر پوستر از پيدايش تا اواسط 1970

- مکتب لهستان

 

بلوک شرق « مروري بر تاريخچه مسائل سياسي و اجتماعي کشورهاي بلوکشرق»:

گر چه اتحاديه جماهير شوروي و ايالات متحده در طي جنگ جهاني دوم با يکديگر هم پيمان بودند و در کنار هم مي جنگيدند، اما سيستم سياسي آن ها از هم جدا و به عبارتي کاملاً جبهه اي مخالف هم داشت.

در سال 1949 ايالات متحده پيمان ناتو را براي جلوگيري از گسترش کمونيسم شوروي تشکيل داد و دو ابر قدرت علاوه بر جنگ در کره، ويتنام و افغانستان با جنگ تبليغاتي، جاسوسي و نظامي نيز داشتند.

در آن زمان اتحاد جماهير شوروي با سياست هاي کمونيستي توسط ژوزف استالين[1] (1953-1879) اداره ميشد و شهروندان شوروي در اردوگاه هاي کار اجباري و در وضع فجيهي زنداني بودند و نمونه بارزي از يک حکومت ديکتاتوري و بسته بود.

پيروزي ارتش شوروي در جنگ جهاني دوم قدرت شوروي را به قلب اروپا منتقل ساخت. در مناطقي که ارتش آنها را اشغال کرده بود، شوروي دولت کمونيستي ايجاد کرد که ميتوان از آن جمله لهستان، چکسلواکي، مجارستان، روماني، بلغارستان و آلمان شرقي را نام برد. سيستم کمونيستي توسط پليس مخفي با استفاده از زندان، اردوگاه هاي اجباري و شکنجه و اعدام به شدت اعمال ميشد. حاکمان دولت اين کشورها به مردم خود خدمت نميکردند، بلکه به حزب کمونيست خدمت ميکردند و مردم در وضعيت فيجع و بدي زندگي ميکردند.

سپس نشانه هاي نوشتاري را به سه دسته تايپي و دستنويس و ترکيبي تقسيم کرده و بعد از آن با آناليز رنگ هاي موجود در پوستر پرداخته شد. با توجه به مشاهده پوسترهاي انتخابي، مشخص شد که هنرمندان مکتب لهستان از پس زمينه مجزا و يکپارچه استفاده ميکنند که در بعضي از آثار هيچ مرز مشخصي بين اثر و پس زمينه پديدار نيست. در پايان هر طرح به طور مجزا بررسي شد و کليه طراحان نيز يک جامعه آماري کلي را شکل دادند.

تقسيم آلمان:

قدرت هاي غربي، ايالات متحده، انگليس، فرانسه و اتحاديه جماهير شوروي به يکديگر پيوستند تا المان شکست خورده اشغال نمايند. هر کشور منطقه جداگانه اي را تحت کنترل خود گرفت. برلين، پايتخت آلمان داخل منطقه اتحاديه جماهير شوروي قرار گرفت، اما چهار کشور هم پيمان و هم زمان هر کدام قسمتي از شهرها را کنترل ميکردند. در سال 1948 ارتش شوروي قسمت شرقي برلين را محاصره نمود. غرب نيز اين عمل را با ساختن پل هوايي برلين و بردن سوخت و نفت براي برلين غربي پاسخ داد. در نهايت، در سال 1949 شوروي دست از محاصره برداشت و آلمان به دو بخش تقسيم شد که هر کدام دولت جداگانه اي داشت. ناحيه غربي تبديل به آلمان غربي شد و منطقه تحت نفوذ شوروي تبديل به آلمان شرقي کمونيست شد و شهر برلين به صورت تقسيم شده باقي ماند.

 

شورش ها

مردمي که در کشور هاي کمونيستي شرقي اروپا زندگي مي کردند از سختي هاي بسيار رنج مي بردند در سال 1956 شورش هايي عليه قدرت شوروي در لهستان و مجارستان به وقوع پيوست. براي مدت کوتاهي مجارستاني ها موفق به براندازي دولت دولت کمونيست شدند. با اين وجود تانک هاي ارتش شوروي خيلي زود قيام را سرکوب نمودند. در شورش مجارستان حدود 25000 نفر کشته شدند.

 

نيکيتا خروشف

علي رغم اين وقايع بي حرمانه در بلوک شوروي، کم کم شرايط مساعد شد. در سال 1953 استالين در گذشت و در سال 1959 جانشين وي نيکيتا خروشف[2] (1977-1894) در محضر کنگره شوروي جنايات استالين را بر ملا ساخت. سيستم کمونيستي زير نظر خروشف کمتر دستگيري ميکرد و فضاي سياسي در آن زمان بازتر شد و ميليون ها زنداني سياسي آزاد و ايراد بعضي از سخنراني ها و مجالس مجاز شمرده شد و سطح زندگي تغيير کرد و به طور کلي اوضاع جامعه بهبود بخشيد.

 

ديوار برلين

در سال 1961 شوروي ها ديوار برلين را ساختند که برلين شرقي را از برلين غربي جدا ميکرد اين ديوار براي جلوگيري از فرار آلماني هايي که براي آزادي بيشتر به غرب مي گريختند کشيده شد تا ديگر کسي نتواند به بهانه آزادي و رفاه بيشتر به آلمان غربي پناه برد. بين سال هاي 1961و 1989، 79 نفر در حالي که سعي در عبور از روي ديوار را داشتند کشته شدند.

ديوار برلين 28 سال دور شهر کشيده شده بود بعد از فروپاشي شوروي و از بين رفتن حزب کمونيسم اين ديوار نيز از بين رفت.

 

بهار پراگ

در سال 1968 دولت کمونيست چکسلواکي به رهبري الکساندر دوبچک[3] (93-1921) دست به اصلاحات فراوان و تازه اي زد. اين دوره به بهار پراگ شهرت يافت و تنها چند ماه نيز دوام نيافت اتحاد جماهير شوروي، يکبار ديگر تانک هاي خود را براي در هم کوبيدن اين حرکت اصلاح گر و انقلابي اعزام کرد و بهار پراگ را به خزاني تبديل کرد.

 

از هم پاشي بلوک شوروي:

گر چه مخالفان شجاعي نظير فيزيکدان هسته اي، آندري ساخاروف[4] (89-1921) و نويسنده معروف الکساندر سولزينستين[5] (متولد 1918) در دهه 70 به رويارويي با قدرت شوروي پرداخته، اما در سال 1985 که ميخائيل گورباچف[6] رهبري شوروي را برعهده داشت و از سال 1989 از حمايت دولت کمونيست روسيه خودداري نمود و دست به اصلاحات جدي زد.

دولت هاي اروپاي شرقي که با تظاهرات عظيم مردمي براي دموکراسي روبرو شدند، همگي سرنگون شدند رهبران جديد و ملي گرايي همچون نخ والسا[7] در لهستان و اصلاو هال [8] در چکسلواکي روي کار آمدند و در نهايت همه اين موارد منتهي به از هم پاشي بلوک شرق در سال 1990 شد. وقتي که بريس يلتين[9] در سال 1990 ميلادي در سقوط جمهوري روسيه به قدرت رسيد، حزب کمونيست را غير قانوني اعلام کرد و اتحاديه جماهير شوروي در سال 1991 ميلادي منحل و تفکيک به کشورهاي مختلف شد. فروپاشي شوروي همراه با فروپاشي سمبل هاي نظام قديم بود از جمله ديوار برلين و حزب کمونيست و ...

 

آشنايي با مسائل سياسي- اجتماعي- جغرافيايي لهستان

لهستان در نيمکره ي شرقي و شمالي جز ممالک اروپاي شمالي و مرکزي است. کشور لهستان با سيصد و دوازده هزار و ششصد و هشتاد کيلو متر مربع وسعت جغرافيايي در شرق قاره ي اروپا و در جنوب درياي بالتيک قرار دارد. اين سرزمين از شمال شرقي و مشرق به جمهوري هاي ليتواني، روسيه و اکراين و از جنوب به جمهوري هاي چک و اسلواکي، از مغرب به جمهوري هاي آلمان و از شمال به درياي بالتيک و خليج دانزيک محدود ميشود.

 

وجه تسميه لهستان نام رسمي اين سرزمين جمهوري خلق لهستان نام بين المللي‌آن پولند[10] ونام‌محلي‌آن‌پولسکا[11] است. (لهستان به کسر لام و کسره تلفظ ميشود)

پلني نام فرانسوي کشور لهستان است. نژاد مردم لهستان از نژاد سفيد و تيره اسلاوي است و زبان مردم لهستان از گروه زبان هاي اسلاو و شاخه ي هند و اروپايي است.

پايتخت لهستان شهر ورشو است. اين شهر بزرگترين شهر لهستان است و بر کنار رود معروف ديستول است. اکثر مردم لهستان به عبارت ديگر 95 درصد مردم اين سرزمين مسيحي ميباشند و پيرو مذهب کاتوليک هستند. سيستم حکومتي لهستان از سال 1949 تا 1989 بر اساس مارکسيسم بنا گرديده است.

تا چند سال اخير حکومت لهستان جمهوري خلق و لهستان به صورت کشور کمونيستي بوده است پس از تحولات سياسي و اجتماعي لهستان در سال 1989 بيش از 70 حزب و گروه سياسي در لهستان به طور رسمي اعلام موجوديت نمودند.

 

 

 

جغرافيايي سياسي لهستان

لهستان به خاطر قرار گرفتن در موقعيت مناسب در منطقه اروپاي شرقي، دارا بودن بيشترين جمعيت ووسيعترين مساحت، حلقه ارتباط بين شرق و غرب محسوب ميگردد. اين کشور در طول دو جنگ جهاني مورد تاخت و تاز قدرت هاي بزرگ بوده است. لهستان پس از جنگ جهاني دوم در زمره ي دولت هاي کمونيستي و از اعضاي اوليه پيمان دفاعي ورشو قرار گرفت. اين پيمان در کاخ رياست جمهوري لهستان در ورشو و به مدت 20 سال به امضاي کشورهاي اين پيمان رسيد.

لهستان به عنوان اولين کشور اروپاي شرقي بود که مردم آن خواستار تغيير نظام کمونيستي شدند. طي تحولاتي که در دهه 80 ميلادي در اين کشور به وقوع پيوست، سيستم جمهوري مبتني بر نظام دموکراسي پارلماني، که مقامات آن با آراي مستقيم مردم انتخاب شوند را برگزيدند. اين کشور در راستاي پيوستن به ساختار هاي غربي (ناتو و اتحاديه اروپا) عضويت در ناتو را در آوريل 1999 ميلادي کسب نموده و ضمن امضاي توافق نامه ي پيوستن به اتحاديه اروپا، در سال 2004 به عضويت اتحاديه درآمد.

 

راهنماي زبان لهستاني

حروف الفباي لهستاني از لحاظ نوشتاري باستثناي چند حرف، بقيه به زبان لاتين شباهت دارند. اما در تلفظ لهستاني برخي اختلافات با زبان لاتين وجود داشته که عبارتند از:

1- حروف صدايي

S= شJ= ي C= چ L= و E= ن Z= ز W= در اول کلمه صداي و و در بين کلمات صداي ف دارد

2- حروف صدايي مرکب

Ch= صداي خ cz= صداي چ rz= صداي ژ sz= صداي ش

علت توجه به اين بخش بدان علت است که تلفظ دقيق اسامي، اشخاص، عناوين، روزنامه ها و نشريات براي مخاطبان از اهميت خاصي برخوردار است.

 

لهستان در جنگ جهاني اول:

در طول جنگ جهاني اول، در جنگ روسيه با کشور هاي آلمان و امپراطوري اتريش- مجارستان، خاک لهستان مورد تاخت و تاز اين کشورها قرار گرفت. در اين دوران مردم اين کشور خسارات و لطمات بسياري را متحمل شدند. رهبران لهستان در پايان جنگ توانستند حمايت متفقين خصوصاً فرانسه را براي تشکيل کشور مستقل به دست آورند.

ويلسون رئيس جمهور آمريکا نيز در ماده 14 اعلاميه مشهور خود در سال 1918 براي استقلال لهستان تاکيد کرد. لذا در اين سال لهستان به رهبري يوزف پيلسو دسکي[12] استقلال يافت و توسط وي «پادرفسکي»[13] پيانو نواز مشهور لهستاني به عنوان نخست وزير اين کشور معرفي گرديد.

يوزف پيلسودسکي رهبر استقلال لهستان از شخصيت هاي موثر در تاريخ اين کشور است که در طول جنگ جهاني اول و پس از آن نقش مهمي در روند تحولات سياسي اين کشور ايفا کرده است. وي در سال 1867 در روسيه متولد و در دانشگاه خارکف فارغ التحصيل شد. وي در سال 1892 حزب سوسياليست لهستان تاسيس نمود و به صورت مخفي روزنامه ي چپ گراي روبوتيک[14] که داراي تفکرات سوسياليستي و ناسيوناليستي‌بود منتشر کرد. اين روزنامه در سال 1900 ميلادي تعطيل و پيلسودسکي دستگير شد. وي پس از گريختن از زندان در سال 1908 يک واحد نظامي را تاسيس کرد و در سال هاي بعد با توسعه ي آن، به ارتش انقلابي تغيير نام يافت. تمام تلاش ارتش تحت امر وي به مبارزه با ارتش روسيه و جنگ براي استقلال معطوف بوده است.

در سال 1914 پيلسودسکي و 10 هزار تن از نيرو هاي تحت امر وي، به همراه اتريش عليه ايران و روسيه جنگيدند. اما پس ازانقلاب روسيه وفاداري وي زير سوال رفته و در ژوئيه 1917 دستگير و زنداني شد. پس از آزادي وي در سال 1918 وي به عنوان رهبر حکومت موقت و رهبر کل نيروهاي نظامي لهستان در آمد.

در فوريه 1919 ارتش نو بنياد جمهوري لهستان به رهبري پيلسودسکي در غرب دست به حملات دامنه داري زده و همه سرزمين هايي را که آلمان ها تخليه کرده بودند را به تصرف درآوردند. در آن هنگام در شرق لهستان، شوروي به شدت از جانب روس هاي سفيد در خطر بوده و پيلسودسکي اصراري نداشت که سرزمين هاي مزبور را به شوروي پس بدهد و سپس بر سر مالکيت آنها به چانه زدن بپردازد. او نيز مانند بسياري از رهبران آن زمان عقيده داشت کمونيسم، شوروي را در حال هرج و مرج نگاه خواهد داشت و اين امر به نفع کشور خودش خواهد بود. به اين جهت وقتي همزمان با ژنرال دنيکين[15] به مسکو نزديک شد از همکاري با وي خودداري و در ماه دسامبر آن سال تماس هاي محرمانه اي با مسکو برقرار کرد. اما در خلال اين مدت درگيري هاي پراکنده اي بين ارتش طرفين صورت گرفت. در 22 دسامبر اين سال «چيچين» کميسر امور خارجه شوروي رسماً مذاکره درباره امضا پيمان صلح پايدار بين دو کشور را به ورشو پيشنهاد کرد. اما پيلسودسکي به هيچ وجه آمادگي نداشت و در فکر تجزيه اوکراين و روسيه سفيد و تاسيس فدراسيوني بين اين دو کشور و لهستان بود و در نظر داشت بعد ها ليتواني را نيز به آن ملحق سازد.

در 28 ژوئن 1919 عهد نامه اي که در تالار آئينه ي کاخ ورساي امضا شد و به عهدنامه ي صلح ورساي موسوم گرديد بر اساس مفاد آن آلمان، استقلال لهستان را به رسميت شناخته و پاره اي از مناطق اشغال شده از جمله شهر «پزنان»[16] و پاره اي از مناطق سيسيليا[17] و پومرانيا[18] را به اين کشور پس داد ولي بقيه سرزمين هاي لهستان همچنين در تصرف آلمان باقي ماند. «بندر گرانسک (دانزيگ)»[19] به شهري آزاد تبديل و مقرر گرديد زير نظر جامعه ملل اداره شود.

در اواخر فوريه 1920 کميسيون امور خارجه ي پارلمان لهستان نظر خود را در مورد پيشنهاد هاي مسکو اعلام و امضاي پيمان صلح را در صورتي ميسر دانست که مرز هاي لهستان به وضعي که قبل از تجزيه اين کشور در سال 1772 بوده است باز گردد. (يعني مرز شرقي آن کشور در حوالي شهر هاي «اسمولنسک[20] و کي يف»[21] قرار بگيرد و به ساکنان ساوراي اين خط مرزي نيز خود مختاري داده شود)

و 27 مارس اين سال دولت لهستان شروع مذاکرات را به صورت اصولي پذيرفت ولي اقدامي نکرد زيرا در هيچ موردي مخصوصا درباره ي محل مذاکرات توافق نمي شد. در 25 آوريل به دنبال انقلابي که بين پيلسودسکي و «پتليورا»[22] فرمانده ي کل قزاق هاي تجزيه طلب اوکراين به عمل آمد نامبرده پذيرفت که تحت فرمان مارشال لهستاني به جنگ بپردازد. پيلسودسکي اعلام کرد که به ارتش دستور داده است که عميقاً وارد خاک اوکراين شود و تا زماني که دولت مستقل، استحکام نيافته است آنجا را ترک نکند. چند روز بعد ارتش لهستان وارد کي يف شد. طي ماه هاي بعد لهستاني ها در مقابل سواره نظام ارتش سرخ به رهبري ژنرال «بوديني»[23] نظمي به عقب نشيني پرداختند و ارتش شوروي به سمت ورشو حمله برد و يک کميته انقلابي در لهستان تشکل شد. سپس در دومين کنگره بين الملل کمونيست ها که در ماه ژوئيه در مسکو منعقد شده بود کنگره قطعنامه خود را با اين جمله پايان داد: « زنده باد جمهوري شوروي لهستان»

در 12 اوت، پيش قراولان ارتش سرخ به حومه ورشو رسيدند و سقوط پايتخت لهستان مساله روز و ساعت بوده به اين جهت، وقتي لهستاني ها مذاکره براي ترک مخاصمه را پذيرفتند و مذاکرات در 17 اوت در شهر مينسک آغاز شد، شوروي ها پيشنهاد هاي بسيار سختي را مطرح کردند که يک بار ديگر لهستان را به صورت تحت الحمايه روسيه در مي آورد. اما غافل از اين بودند که يکبار ديگر بخت از آنان روي برتاخته و پيلسودسکي توانسته است با کمک هيات نظامي فرانسه به رهبري ژنرال «وگان»[24] دست به حمله متقابل بزند اين جنگ و گريز ها نمي توانست مدت مديدي به طول انجاميد هر دو طرف خسته شده بودند و به ناچار پذيرفت که ملت لهستان در برابر نداهاي انقلابي، در مجموع ناشنوا مانده است. سرانجام پيش نويسان پيمان صلح در اکتبر 1920 در ريگا (پايتخت فعلي ليتوني) پاراف شد و مرز هاي بين دو کشور در دويست کيلومتري شرق خط کوزن قرار گرفت. خط مذکور به نام وزير امور خارجه وقت انگليس نامگذاري شده بود، زيرا نامبرده در سال 1919 پيشنهاد کرده بود که مرز شرقي لهستان روي خطي که اهالي لهستاني تبار را از ساکنين اوکراين و روسيه سفيد مجزا مي‌کند تعيين شود. بدين ترتيب روسيه سفيد و اوکراين به دو بخش تقسيم شدند. مسلم بود که مسکو از اولين فرصت استفاده خواهد کرد و اين مرز مصنوعي را از ميان خواهد برداشت.

اين فرصت را تجاوز آلمان به لهستان در سال 1939 فراهم آورد و شوروي نيز بي درنگ اراضي وسيعي را که متعلق به خودشان ميدانستند تصرف کردند و خط کرزن کم و بيش مرز بين نيروهاي آلمان و شوروي قرار گرفت. همان طور که پيشتر توضيح داده شد در سال 1921 رهبران وقت شوروي و لهستان پيمان صلحي را در ريگا- پايتخت فعلي لتوني- امضا که بر اساس آن قلمروي لهستان در شرق بخشهايي از اوکراين و روسيه سفيد را نيز شامل ميشد. پيلسودسکي در اين مذاکرات نقش مهمي را ايفا کرد.

پيلسودسکي تا سا ل 1923 فرمانده کل ارتش لهستان بود. در آن دوران اوضاع سياسي لهستان از آرامش لازم برخوردار نبود. پيلسودسکي پس از سه سال بازنشستگي در سال 1926 با راه اندازي و هدايت کودتاي نظامي رهبري کشور را عهده دار و در سال 1927 ضمن کنترل کامل کشور خود را رئيس جمهور و نخست وزير لهستان معرفي کرد. پس از مرگ وي در سال 1935 ميلادي ناآرامي هاي سياسي مجدداً توسعه يافت و کشور در آستانه جنگ جهاني دوم در دست اشغال گران افتاد.

 

وضع لهستان در جنگ جهاني دوم

در طول دهه ي 1930 ميلادي آلمان نازي تقاضاي خود را مبني بر الحاق شهر ازاد گرانسک (دانزيک) مطرح نمود و وقايعي را در مرز آلمان و لهستان سازماندهي کرد. در 23 اوت 1939 «ريبت تروپ» وزير امور خارجه ي آلمان در مسکو، پيمان عدم تجاوز را با «مولوتف» وزير امور خارجه شوروي امضا کرد اين پيمان يک پروتکل سري هم ضميمه داشت که در سال 1948 زماني که روابط شوروي و آمريکا به تيرگي گرائيده بود به منظور ناراحت کردن مقامات شوروي از طرف مقامات آمريکايي که به اسناد بايگاني آلمان دست يافته بودند انتشار يافت. رهبران کمونيست مدت ها درباره ي اصالت اين سند ترديد و آن را انکار ميکردند اما استدلال هاي آنها بي پايه بود زيرا همه ي تلگراف هاي ديپلماتيک بين برلين و مسکو درباره اين پروتکل موجود بود و کسي نميتوانست منکر وجود آن شود.

«گومولکا»[25] رهبر حزب کمونيست لهستان در 21 ژانويه سال 1962 ضمن اشاره به حوادث سال 1939 اظهار داشت «به هنگام انعقاد پيمان عدم تجاوز دولت شوروي در يکي از موادش اين شرط را گنجانده بود که در صورت بروز جنگ بين لهستان و آلمان، آلمان ها سرزمين هاي اوکراين، روسيه سفيد و ليتواني که متعلق به لهستان است را تصرف نخواهند کرد و در صورت شکست لهستان سرزمين هاي مزبور به وسيله ارتش شوروي اشغال خواهد شد. »

متعاقب اين پيمان در اول سپتامبر 1939، آلمان نازي از سه جبهه وارد لهستان شد و اين کشور را اشغال کرد. اعمال فشار بريتانيا و فرانسه که از لهستان حمايت ميکردند باعث شد تا با ورود آنها جنگ جهاني آغاز شود. عمليات نظامي آلمان ها و لهستان بسيار کوتاه بوده عمليات برق آسا[26] با بمباران شهرها و اردوگاه هاي بي دفاع لهستان آغاز شد که مردم اين کشور تا کنون چنين عملياتي را سراغ نداشتند. در 14 سپتامبر شهر ورشو تحت محاصره شد. دراين مرحله لهستاني ها عکس العمل نشان دادند و توانستند آلمان ها را در شهر کوتنو متوقف و خود را در اطراف رودخانه «ويستوا»[27] و «پژورا»[28] سازماندهي کنند. علي رغم اعلام آمادگي فرانسه و انگلستان براي کمک به لهستان اين کشور بدون کمک باقي ماند. و اين در صورتي بود که اين دو کشور توافق کرده بودند که لهستاني ها اگر بتوانند دو هفته مقاومت کرده و عمليات دفاعي را ادامه بدهند متفقين نيروهاي خود را به منطقه اعزام داشته و از غرب حملات خود را آغاز خواهند کرد. اما اين قول عملي نشد و لهستاني ها در جنگ تنها ماندند.

در 17 سپتامبر 1939 ارتش شوروي نيز از شرق به لهستان تجاوز کرد. ورشو دو هفته بعد محاصره شد و پادگان شهر خلم نيز در ماه اکتبر به تصرف قواي شوروي درآمد. گروه ها و مبارزين لهستاني مدافع شهر ورشو پس از دو هفته مقاومت تسليم شدند. لذا تعداد زيادي از سربازان و افراد غير نظامي لهستاني به کشور هاي فرانسه و انگلستان فرا کردند و ضمن تشکيل دولت در تبعيد، «ولاديسلا وراج کيه ويچ»[29] را به عنوان نخست وزير معرفي کردند.

در اين دوران غرب لهستان که شامل شهرهاي مهم پزنان، پومرانيا، سيليسيا و کراکف بود به تصرف اشغال گران آلماني درآمد. شهر کراکف توسط دوست هيتلر، «هانس فرانک»[30] اداره ميشد. همچنين اولين کشتي آلماني که در جنگ غرق شد، توسط کشتي هاي جنگي لهستان بوده است. در ژوئن 1941 زماني که ارتش شوروي مورد حمله قرار گرفت اسراي لهستاني از اردوگاه هاي کار اجباري آزاد شدند وتوانستند ارتشي را توسط ژنرال «آندرس»[31] ايجاد کنند. بسياري از غير نظاميان توسط اين ارتش مورد حمايت قرار گرفتند و اجازه يافتند که راه خود را به خارج از روسيه آغاز کنند. آنها به ايران و سپس به مصر رفتند. اين ارتش که لشکر دوم لهستاني بود در ايتاليا نيز جنگيده و پيروزي هاي چشم گيري را در ماه مي 1944 در عمليات «مونته کاسينو»[32] آفريدند. آنها همچنين توانستند راه دومي را براي متفقين بازگشايي کنند.

در سال 1944 سربازان لهستاني تحت کنترل شوروي يک لشکر تاسيس که در مرز هاي شرقي اين کشور مي جنگيدند. آنها علي رغم مشقات زيادي که از جانب شوروي متحمل گرديده به صورت سربازان وفادار در نيروهاي شوروي عليه آلمان ها جنگيده و توانستند آنها را به سمت برلين عقب بنشانند ارتش محلي لهستان تحت فرماندهي ژنرال «استفان روونکي»[33] و بعد از اسارت و مرگ وي به وسيله ژنرال «تادئوس کوموروفسکي»[34] در نبرد هاي مختلفي حضور داشتند. آنها در استعداد يک تيپ يا لشکر امتداد يافته و در برخي موارد با خرابکاري و راه اندازي جوخه هاي مرگ در جهت نابودي آلمان ها فعال بوده و عمليات رواني عليه نيروهاي نظامي و غير نظامي آلماني را هدايت ميکردند.

سرويس اطلاعاتي ارتش محلي لهستان که آموزش هاي لازم را در لندن ديده بود اطلاعات لازم را از تحرکات لهستاني ها در اردوگاههايي که توسط نازي ها ساخته شده بود زنداني و تعداد زيادي از آنها به قتل رسيدند. بيش از دو هزار اردوگاه در لهستان ساخته شده بود که مشهور ترين آنها اردوگاههاي «آشويتس»[35] «بيرکنو»[36] جنوب لهستان و اردوگاه «ميدانک»[37] در شهر «لوبلين» بودند.

بخش عظيمي از اتباع لهستان نيز براي بيگاري به آلمان منتقل شدند. شوروي نيز بخش هاي شرقي لهستان که نيمي از روسيه سفيد و غرب اوکراين بود را به اشغال خود درآورد. ارتش سرخ شوروي بيش از 5/1 ميليون تن از اتباع لهستاني که عمدتاً زنان و کودکان بودند را به اردوگاه هاي سيبري و ديگر نقاط روسيه گسيل داشت. تعداد زيادي از افسران لهستاني در جنگل هاي کاتين نزديک شهر اسمولسگ شوروي تير باران و مدفون شدند.

عليرغم جو رعب و وحشت بر کشور، مبارزين لهستاني به تشکيل ارتش محلي موسوم به Armia Krajawa که 400 هزار نفر نيرو داشت و بزرگترين ارتش محلي در منطقه محسوب ميشد با اشغال گران به نبرد پرداختند. ارتش لهستان (نيروي هوايي، دريايي، زمين) نيز ضمن سازماندهي در خارج به همراه ارتش محلي و متفقين جنگ با آلمان ها را آغاز کردند. آنها در حقيت تنها ملتي بودند که در چند جبهه مبارزه ميکردند. در سال 1940 ميلادي آنها در فرانسه مي جنگيدند. در عمليات کمک به نروژي ها در «ناوريک»[38] شدت زيادي يافته و در آفريقا ضمن مشارکت در تيپ کاپات در نبرد «توبروک»[39] حضوري فعال داشتند. نيروي هوايي لهستان نقش مهمي در دفاع از حريم هوايي بريتانيا داشتند. ارتش آلمان خصوصاً طرح هاي پيش روي و تهاجم به سمت شوروي را به نيروهاي متفقين اطلاع ميداد.

جنايت کاتين و کشتار افسران لهستاني توسط ارتش سرخ شوروي واقعه ي مهمي بود که با کشف و اثبات آن و اين که جنايت فوق توسط شوروي انجام گرفت. مدت ها شکاف عميقي را در روابط لهستان و شوروي ايجاد کرده بود، با کشف جنازه ي 4300 افسر نظامي لهستان در جنگل هاي کاتين نزديک شهر اسمولسنگ شوروي در سال 1943 در کوران جنگ جهاني دوم و اشغال اين بخش از خاک شوروي توسط آلمان و عليرغم قطعي بودن اين کشتار توسط ارتش شوروي در سال 1941 ميلادي، رژيم هاي کمونيستي حاکم بر لهستان تا سال 1989 آلمان نازي را سبب اين جنايت مي دانستند. اما در آخرين روز هاي حاکميت اتحاد شوروي توسط ميخائيل گورباچف در سال 1990 عوامل اين جنايت ارتش سرخ شوروي معرفي گرديد. از جانب شوروي اين گونه عنوان گرديده بود که افسران ارتش محلي لهستان به خاطر همکاري با ارتش آلمان نازي بايد به قتل مي رسيدند.

در اوت 1944 نيروهاي شوروي از جبهه هاي شمالي رودخانه ي ويسوا وارد شهر ورشو شدند. ارتش محلي نيز متقابلاً قيام خود را آغاز کرد جنگ هاي خياباني قهرمانانه اي با حضور همگاني مردم اوج گرفت. آنها در زير زمين ها، فاضلاب ها و خطوط ارتباط زير زميني توانستند 63 روز تحت بمباران شديد مقاومت کنند. شهر ورشو کاملاً تخريب شد. با سقوط شهر ورشو نهاد هاي سياسي و نظامي جنبش زير زميني لهستان نابود و زمينه براي حاکميت شوروي فراهم گرديد. با آزاد شدن شهر لوبلين در ژوئيه 1944 کميته ي آزادي بخش که تحت سلطه ي شوروي قرار داشت شکل گرفت. در اين زمان بريتانيا تلاش زيادي به عمل آورد که بتواند در تبعيد لهستان را ترغيب نمايد تا وضع موجود را نپذيرد که در اين امر موفق نگرديد. طي کنفرانس يالتا در فوريه 1945 دول پيروز در جنگ، لهستان را در زمره ي قلمرو و نفوذ شوروي قرار دادند. براي لهستاني ها اين وضعيت بدان معني بود که آنان در جنگ مغلوب شده و بايد تسليم را بپذيرند. بخش هايي از ارتش لهستان که هنوز در ايتاليا و آلمان در حال جنگ بودند ضمن مخالفت با تصميمات متخذه در کنفرانس يالتا خود را از همراهي با متفقين در جنگ عليه بقاياي نازي ها کنار کشيده و به لهستان آمدند تا در آزاد سازي کامل لهستان مشارکت داشته باشند. تعداد زيادي از اين افراد توسط ارتش سرخ دستگير، شکنجه و روانه زندان شدند. جنگ جهاني دوم سرانجام در هشتم ماه مي 1945 ميلادي به پايان رسيد.

 

هزينه هاي جنگ براي لهستان

لهستاني ها در جنگ جهاني دوم شکست سنگيني را متحمل گرديدند بيش از نيم ميليون نفر از مردان و زنان مبارز و جنگجو و بيش از6 ميليون افراد غير نظامي (22 درصد کل جمعيت لهستان) در اين جنگ کشته شدند. آنها در زندان، اردوگاه هاي مرگ، بمباران هوايي، جوخه هاي مرگ، سکونت در گتوي (محل سکونت يهوديان) بيماري هاي شايع، گرسنگي و کار هاي طاقت فرسا در گذشتند. بيش از نيم ميليون نفر از کودکان در لهستان يتيم و همين تعداد معلول و از کار افتاده شدند. کشور 38 درصد دارايي هاي خود را از دست داد در صورتي که کشور هاي انگلستان 8% و فرانسه 5/1% از دارايي هاي خود را در طول جنگ از دست دادند. نيمي از کشور توسط ارتش شوروي بلعيده شده و دو مرکز مهم فرهنگي لهستان به نام واينا (ويلينوس پايتخت فعلي ليتواني) و لووف (شهري در جنوب اوکراين) به دست شوروي افتاد. بسياري از اتباع لهستان به کشور مراجعت نکردند و در ديگر کشور هاي اروپايي و آمريکا اقامت گزيدند.

 

لهستان پس از جنگ جهاني دوم:

با تشکيل کميته آزادي بخش محلي لهستان در سال 1944 ميلادي، کمونيست هاي لهستاني و روس در شهر لوبلين شرق لهستان گرد هم آمدند و پس از چند روز مذاکره حکومت موقتي که توسط ارتش شوروي تعيين گرديده بود را به رسميت شناختند. به لهستاني ها قول داده شده بود که سرزمين هاي قديمي اطراف رودخانه اودرناسيه که توسط آلمان اشغال گرديده به اضافه شهرهاي اين کشور در شرق به لهستان واگذار خواهد شد.

با پايان يافتن جنگ جهاني دوم در هشتم ماه مي 1945 ميلادي، دولت موقت مناطق وعده داده شده در غرب کشور که توسط آلمان اشغال شده بود را به تصرف درآورد. با تشکيل جمهوري دموکراتيک آلمان جمعيت آلماني ساکن در اين مناطق به آن کشور مهاجرت داده شدند. شهر لووف که تا قبل از جنگ جز خاک لهستان بود پس از جنگ به اتحاد جماهير شوروي منضم گرديد. با اين وضعيت قلمروي اين کشور به لهستان در سال 1138 ميلادي شباهت پيدا کرد. با انجام اولين انتخاب سراسري در لهستان در ژانويه سال 1947 سياستمداران، غير کمونيست با استفاده از تقلب و تهديد کمونيست ها، شکست سنگيني را متحمل گرديده و از کشور مهاجرت کردند.

«ولاديسلاو گوسولکا» رهبر حزب کارگران (کمونيست) به عنوان رهبر بلا منازع لهستان درآمد. وي در سال 1948 به دليل مخالفت با سياست هاي استالينيتسي از کار برکنار شد و «بولسواوبيه روت» (2) به عنوان رهبر حزب کمونيست لهستان برگزيده شد. اين دوره که مصادف با اوج ديکتاتوري استالين در شوروي بود رشد شتابان صنعتي براي لهستان پيشنهاد گرديد. در دسامبر اين سال احزاب کارگران و سوسياليست لهستان با يکديگر متحد و حزب متحده کارگران لهستان را تشکيل دادند.

در دهه 1950 ميلادي اين کشور با حوادث خونيني روبرو بوده که به سرکوب مردم اين کشور با حمايت ارتش شوروي منجر گرديد. در سال 1956 پس از روشن شدن اين قضيه که در اعطاي دستمزد به کارگران سو استفاده شده و دستمزد آنان به سرقت رفته است بيش از 15 هزار کارگر کارخانه هاي صنعتي شهر پزنان در شهر اجتماع که با سرکوب شديد روبرو شدند. اين شورش زماني اتفاق افتاد که استالين در گذشته بود و فروشچف رهبر حزب کمونيست اتحاد جماهير شوروي بود. وي براي آرام کردن قيام مردم در راس يک هيات بلند پايه وارد لهستان شد.

کومولگا رهبر سابق حزب متحده کارگران لهستان که چند سال قبل از کار برکنار شده بود طي جلسه اي در ورشو که سران و بلند پايگان حزب کمونيست در کشور حضور داشتند خطاب فروشچف و هيات همراه اعلام کرد حاضر است تا اوضاع کشور را آرام و تحت کنترل قرار دهد. سرانجام پس از چند روز مذاکرات فشرده و با موافقت فروشچف رهبريت حزب مجدداً به کومرلگا واگذار گرديد.

در سال 1968 ميلادي اعتصابات سراسري دانشجويان توسط حکومت سرکوب گرديد. عمليات يهود ستيزي دولت گومولکا که با حمايت وسيع مردم نيز روبرو گرديد موجب شد تا تعداد اندک جمعيت يهودي لهستان که در اين کشور سکونت داشتند به کشورهاي ديگر مهاجرت نمايند. در دسامبر 1970 به دليل افزايش قيمت کالاهاي اساسي به ويژه مواد غذايي، نا رضايتي عميق از پايين بودن استاندارد زندگي و شرايط کاري، اعتصابات و نا آرامي ها، سراسر شهرهاي شمالي کشور از جمله گرانسگ، گرينيا و اشچچن را فرا گرفت. با استعفاي گومولکا از رهبري حزب کمونيست، «ادوارد گيه رک»[40] به جانشيني وي برگزيده شد وي وعده داد که در صورت دريافت کمک هاي خارجي اصلاحات اقتصادي در کشور انجام خواهد شد و برنامه ي مدرنيزه کردن صنايع و افزايش سودمندي کالاهاي مصرفي در دستور کار دولت وي قرار خواهد داشت. اقتصاد لهستان در سال 1973 با بحران نفتي در جهان و با افزايش قيمت کالاهاي اساسي در سال 1976 با رکود همراه بود. درا ين سالها اعتراضات و اعتصاب هاي زيادي در کشور به وقوع پيوست که اکثر آنها به شدت سرکوب گرديد. بالا رفتن حجم بدهيهاي خارجي، کمبود مواد غذايي و صنعت عقب مانده، دولت را مجبور کرد تا دور جديدي از اصلاحات اقتصادي را با کسب اعتبارات کشورهاي غربي آغاز نمايد. در سال هاي اوليه دهه 1970 ميلادي، لهستان اگر چه يکي از کشورهاي با نرخ رشد اقتصادي بالا در جهان محسوب ميگرديد اما در سالهاي آخر نيمه دوم دهه 1970 به دليل استفاده نا مناسب از اعتبارات دريافتي و اقتصاد متمرکز نتوانست اين منابع را به طور موثر در خود جذب نمايد. در نتيجه نرخ رشد اقتصادي کاهش يافت. از سوي ديگر افزايش قيمت مواد غذايي و پايين بودن نرخ دستمزد ها، فراگير شدن نا آرامي هاي کارگري در بخش هاي خدمات و صنايع کشور موجب گرديد تا معترضين خواستار تغيير مديريت سياسي و اقتصادي کشور شوند.

 

[1]- Josef staline

[2]- Nicita khrushchef

[3]- Alesander dobchek

[4] -Andrey sakharove

[5] -Alexander sdzycnce

[6] - michacal gorbachov

[7] - knch walsa

[8] -Slav hall

[9] -Boris yeletin

[10]- Poland

[11] -polska

[12]- Josef pilosudski

[13] -padrewski

[14] -robotic

[15]- Denicin

[16]- poznan

[17] -silsia

[18] -pemerania

[19] -Gdansk

[20] -Smolensk

[21] -kiev

[22] -petliora

[23]- Bodini

[24] - Vogan

[25]- Gomolka

[26]- Blitzkrik

[27]- Vistula

[28] -Bezora

[29] -Wladislaw roczlciewicz

[30] -Hans frank

[31]- Andres

[32] - monte kasino

[33] -stefan rovenki

[34] -tedeusz komorowski

[35]- Achowits

[36] -Birkno

[37] -Mejdank

[38] -Navik

[39] -Tobrak

[40]-Edward gierek