فهرست

فصل اول

1ـ مقدمه..... . 1

2ـ تاريخچه كشت مخلوط در جهان و ايران .. 2

فصل دوم

3ـ مزاياي كشت مخلوط ....... . 4

4ـ معايب كشت مخلوط.. ... 12

5ـ روش‌هاي ارزيابي كشت مخلوط.... 17

6ـ عوامل زراعي و محيطي در كشت مخلوط.. .. 23

7ـ مشخصات گياهشناسي ذرت... . 27

8ـ اكولوژي ذرت.. ....... 32

9ـ عمليات زراعي ذرت...... 34

10ـ مشخصات گياهي سويا .. 36

11ـ اكولوژي سويا.... 42

12ـ عمليات زراعي .. 43

13ـ آبياري سويا.... . 47

14ـ تثبيت ازت در سويا. .......... 48

فصل سوم

15ـ مواد و روش‌ها................................................................................. 52

16ـ تحقيقات به عمل آمده در مورد كشت سويا و ذرت علوفه‌اي.......... 59

17ـ تأثير كود ازت در كشت مخلوط سويا و ذرت................................. 60

18- اثر ميزان ازت توليدي توسط سويا در كشت مخلوط سويا و ذرت علوفه‌اي 64

مقدمه:

با نگرش عميق به تحولات 50 ساله اخير چنين نتيجه‌گيري مي‌شود كه به مسأله اكولوژي يعني رابطه موجودات زنده با محيط توجه نشده و بشر به دخل و تصرفهاي بي‌رويه و بيش از حد طبيعي آنرا از حالت اعتدال خارج كرده و بصورت مخاطره‌انگيزي درآورده است.

روند تخريب و بهم خوردن تعادل اكولوژي در حالي ادامه دارد كه جمعيت جهان رو به افزايش است و اگر چاره‌اي براي افزايش توليدات كشاورزي و حفظ محيط زيست نشود بروز قطعي از واقعيت درونيست، بشر تاكنون تدابير گوناگوني اتخاذ كرده است و بوسيله بكار بردن تكنولوژي استفاده از ژنتيك، دادن كودهاي شيميايي فراوان، بصورت سموم گياهي و.‌.. توانسته است بخشي از نياز موادغذايي را بصورت منطقه‌اي برآورد كند. بنابراين بايد بفكر تأمين مواد غذايي بدون آلوده كردن محيط زيست طبيعي بود.

براي نيل به اين هدف با الهام گرفتن از طبيعت كه خود بهترين راهنماست و همچنين بكار بردن تجربيات پيشينيان و با حداكثر استفاده محيطي از قبيل نور، آب و مواد غذايي روشي اتخاذ كرد كه بتوان ميزان توليدات كشاورزي را افزايش داد يكي از راههايي كه ما را به اين هدف نزديك مي‌سازد كشت گياهان بصورت مخلوط است.

 

تاريخچه كشت مخلوط:

اگرچه تاريخ روني براي زراعت چندكشتي و مخلوط وجود ندارد ولي با توجه به شواهدي كه اشاره شد رويش گياهان بصورت توأم سابقه طولاني داشته و احتمالاً تاريخ آن به نخستين دوره‌هائيكه بشر با كشاورزي آشنا گرديده برمي‌گردد.

كشت گياهان زراعي به صورت توأم از مناطق استوائي شروع شده ناحيه آمازون و حوضه رودخانه‌هاي زهكشي منطقه orinoco بعنوان يك مركز زراعت چندكشتي مركب از گياهان غده‌اي و دانه‌اي شناسايي شده است.

همزمان با مهاجرت بشر به نواحي مختلف و ايجاد مستعمرات كشورهاي اروپايي در قرون 16 و 17 اين نوع زراعت توسعه يافت ذرت از گياهاني است كه تاريخچه كشت آن بصورت مخلوط نسبت به گياهان ديگر نسبتاً جديد است. در دوران استعمار گياهاني شامل موز، نيشكر بصورت مخلوط در مزارع كشت مي‌شوند.

تركيب گياهان در مخلوط بستگي به شرايط محيطي و نوع گياه دارد، در آمريكاي مركزي مخلوط ذرت و لوبيا و كدو يك الگوي كشت است. كه از ساليان دراز رواج داشته است. اين نوع مخلوط از حدود نهصد تا هزار و پانصد سال قبل از ميلاد مسيح در مكزيك مرسوم بوده و مجموعه لوبيا، ذرت و كدو به اندازه‌اي موفق بوده كه غير از زادگاه خود (مكزيك) در كشورهاي ديگر نيز، استقبال روبرو شده است.

 

تاريخچه كشت مخلوط در ايران:

كشاورزي سنتي ايران بر پايه استفاده از حداكثر عواملي بوده و استفاده از روابط بين گياهان و مبارزه با آفات و بيماري به كشت مخلوط مبادرت مي‌ورزند، به چند مورد زير اشاره نموده است.

ـ براي توليد نوعي خربزه آن را در ميان ريشه‌هاي خارشتر مي‌كاشتند، خارشتر با داشتن ريشه‌هاي عميق آبهاي تحت‌الارض استفاده كرده و با كمك اين رطوبت خربزه نيز سبز مي‌شود.

ـ كشاورزان ايراني معتقدند كه بين بعضي از گياهان رابطه عاطفي خاصي وجود دارد و اين گياهان در جوار يكديگر محصول بيشتري توليد مي‌كنند.

* مثلاً كشت يونجه و جو و يا كشت بذر خيس شده در مزرعه باعث ازدياد كيفي و كمي هر دو گياه مي‌شود.

در كشاورزي سنتي ايران براي محافظت گياهان نيز كشت مخلوط انجام مي‌دادند گزارش ياوري (1359) كشت نوعي پياز زير درختاني مثل سيب و انجير آنها را از خطر ابتلاء به كرم ميوه حفظ مي‌كند، بعضي از زارعين معتقدند كه كشت پياز در بين گياهان زميني مانع حمله بيماري لكه سياه به اين گياه مي‌شود.

* امروزه چندكشتي در ايران بيشتر در سواحل خزر و خوزستان معمول است، چند كشتي‌ها شامل غلات زمستانه با حبوبات، گوجه‌فرنگي هندوانه، برنج و همچنين كشت حبوبات پائيزه نظير ذرت و پنبه است.

 

مزاياي كشت مخلوط:

افزايش و بهبود كيفيت در كشت مخلوط:

در كشت مخلوط چون معمولاً از گياهان و گونه‌هاي متفاوت استفاده مي‌شود اختلافي بين گياهان از لحاظ ارتفاع، سيستم ريشه‌اي، نياز به مواد غذايي و استفاده از محيط كشت رقابت كمتري بين آنها مشاهده مي‌شود و همين عامل خود باعث استفاده بهينه از مواد غذايي و ساير مايحتاج گياه شده و باعث رشد و نمو مناسب‌تر گياه مي‌شود، و معمولاً رقابت بين گياهان متعلق به گونه‌هاي متفاوت يا رقابت برون گونه‌اي بيشتر است. اين حالت در مخلوط ذرت شيرين و خيار و مخلوط سويا و ذرت مشاهده مي‌شود.

 

كنترل بيولوژيكي آفات

اصولاً سيستم كشت مخلوط به دليل ايجاد يك اكوسيستم زراعي خاص و متنوع باعث كنترل آفات مي‌شود گرچه امكان دارد كشت مخلوطي انتخاب شود كه هيچ مزيتي بر تك كشتي آنها موجود نباشد ولي اين كشت مخلوط مي‌تواند باعث دور كردن آفات شده و به عنوان يك روش مبارزه با آفات تلقي گردد و باعث افزايش عملكرد شود.

در كشت مخلوط يك عامل فيزيكي و بيولوژيكي مي‌تواند باعث دور كردن آفات شود، مثلاً اگر يك گياه بلند را با يك گياه كوتاه كشت كنيم همين امر باعث جلوگيري از سرايت آفاتي نظير شته‌ها بر روي گياه ميزبان مي‌شوند و يا ممكن است يك گياه غير ميزبان با ترشح موادي با خاصيت حشره‌كشي از بروز آفات در گياه مجاور جلوگيري نمايد، مثلاً در ايالات متحده آمريكا يونجه، ذرت، مورگوم را به عنوان گياهان منحرف‌كننده آفات در كشت مخلوط نواري با پنبه كشت مي‌كنند. و بدين وسيله ميزان مصرف سموم دفع آفات كاهش مي‌يابد و يا مثلاً اگر غلات به صورت توأم با لوبيا چشم‌بلبلي و بادام‌زميني در مناطق گرمسيري كشت شود باعث كاهش خسارت و هجوم حرارت ناقل بيماري مي‌شود و طبق تحقيقات يك محقق آمريكايي به نام كودكستون در سال 1976 در اوكلاهما اگر پنبه ولورگوم با هم به صورت توأم كشت كنيم عملكرد پنبه 24% افزايش پيدا مي‌كند چون لورگوم‌ها براي كرم غوز پنبه ميزبان بوده و از جمله بين آفت

حفاظت از باد يا ايجاد بادشكن در كشت مخلوط:

اصولاً اگر در كشت مخلوط از يك گياه بلند استفاده شود خود اين گياه مي‌تواند به عنوان يك بادشكن موقعي عمل نمايد و گياه كوتاهتر را در مقابل باد و سرما و ساير عوامل محيطي محافظت كند.

راك و بن رو در مينوسيتاي غربي اثر نوارهاي دوردينه ذرت به عنوان بادشكن موقعي در بين 121 رديف كاشت، سويا به صورت مخلوط موقعي مورد بررسي قرار گرفتند. اگر رديف‌هاي سويا به علت سايه‌اندازي ذرت كاهش محصول نشان دادن ولي بقيه ردينهاي سويا از لحاظ تعداد برگ و ماده خشك و ميزان دانه توليد شده و مقدار سطح فتوسنتز كننده به قدري وضعيت مناسب پيدا كرده بود كه اولاً كاهش و افت محصول رديفهاي كناري را جبران نموده و ثانياً ميزان عملكرد سويا در مخلوط نسبت به تك كشتي آن بيشتر بوده است.

 

توليد يكنواخت علوفه

اگرچه در كشت خالص گاهي ميزان توليد علوفه نسبت به مخلوط بيشتر است. ولي گاهي اوقات احتياج است تا در يك دوره طولاني از سال زراعي در دسترسي باشد لذا اگر انتخاب مخلوط بر يك مبناي صحيح باشد مي‌توان گياهاني بار شود و نمو مختلف و مناسب انتخاب نمود تا در يك دوره طولاني از سال زراعي علوفه لازم براي چرا موجود باشد.

 

جلوگيري از سرمازدگي گندم توسط گراين:

اصولاً اگر مخلوطهايي استفاده شود كه اجزاي آن شامل گراس هاوگندم باشد در نتيجه سرمازدگي جلوگيري به عمل آيد چون اصولاً گراسها نسبت به سرمازدگي مقاومت بيشتري دارند و در كشت مخلوط گراس و گندم تاج پوشش مانع سرمازدگي گندم‌ها مي‌شود به همين دليل در فصل بهار در مقايسه با گندم‌هاي خالص رشد رويشي آنها زودتر شروع مي‌شود، يخبندان باعث بالا آمدن ريشه گراسها در زمين و ايجاد پارگي مي‌شود و چون ريشه گندم در نتيجه يخبندان جايي نمي‌شود مخلوط آن باعث كاهش خارت خواهد شد.

 

مديريت و نگهداري خاك

الف) جلوگيري از فرسايش:

كشت مخلوط به عنوان يك عامل محافظ خاك نيز شناخته شده است. چون بوسيله پوشش انبوه و نسبتاً دائمي كه در زمين ايجاد مي‌كند از فرسايش و خاكي جلوگيري به عمل مي‌آورد كشت مخلوط تأخيري يا امدادي و كشت مخلوط توأم و كشت را تون يك پوشش حفاظتي دائم و انبوه را ايجاد مي‌كند ثانياً همانطور كه مشهود است اصولاً عمليات اگر و تكنيكي مثل شخم زدن و عمليات آماده‌سازي زمين و.‌.. باعث جابجايي و فرسايش خاك مي‌شود ولي كشت مخلوط خود به عنوان روشي كه در آن عمليات شخم كمتر انجام مي‌شود مي‌توان به عنوان يك راه مناسب جهت جلوگيري از فرسايش خاك ذكر كرد.

ب) نگهداري حاصلخيزي خاك:

در كشت مخلوط به دليل ايجاد يك حالت تناوب باعث حفاظت از حاصلخيزي خاك مي‌شود و اگر در كشت توام از گياهاني مثل گلوم‌ها با ثبت‌كننده‌هاي ازت ملاحظه خواهد شد كه ميزان مناسبي از مواد مصرف شده توسط گياهان اين سيستم توسط خود گلوم‌ها به زمين برگشت داده مي‌شود و همچنين به علت افزايش ريشه در اعماق خاك باعث افزايش ميكروريزها تثبيت‌كننده‌ها ازت خواهد شد و اصولاً در كشت خالص، مدت رسان بعد از كشت از حاصلخيزي خاك كم شده و خاك فقير مي‌شود ولي در كشت مخلوطي كه از گياهان مناسب استفاده شود باعث جلوگيري از خالي شدن خاك از مواد غذايي خواهد شد.

(نمودار 1)

عكس‌العمل گياه به جذب يك فاكتور محدود كننده رشد در حداكثر محصول مقدار جذب

 

7-1-1 جلوگيري از نفخ در نشخواركنندگان:

8-1-1 كاهش ريسك در توليد مناسب محصول

استفاده مؤثر از آب:

عده‌اي از محققين مثل گوتيا و ماتو در سال 1964 متوجه شدند كه در كشت مخلوط آب به طور مؤثرتري استفاده مي‌شود و به همين دليل كشت توأم در نواحي خشك بيشتر معمول است. و عده‌اي از محققين نظير ركس (1978) معتقدند كه در كشت مخلوط گياه از ميزان آبي كه در كشت خالص قابل استفاده نبوده و نمي‌تواند جذب كند و از دسترس گياه خارج مي‌شود بهتر مي‌تواند استفاده كند.

كنترل علفهاي هرز:

در كشت مخلوط به دليل شرايط خاص بيولوژيكي كه ايجاد مي‌شود گياهان موجود باعث غالب نسبت به علفهاي هرز شده و باعث از بين رفتن و حقه شدن آنها مي‌شود.

مثلاً مجنون حسيني گزارش داد كه با كاشت مخلوط ماش و لپه هندي علاوه بر توليد محصول بيشتر باعث حلقه شدن علفهاي هرز مزرعه مي‌شود و يا لوبيا چشم‌بلبلي در نيجريه مورد حمله آفات قرار مي‌گيرد كه اگر اين گياه در بين خطوط كشت مورگوم داران قرار گيرد نتيجه كار كشت و رضايتبخش است و پوشش وسيع لوبيا چشم بلبلي مانع از رشد علفهاي هرز مي‌گردد.

تنوع كود سبز:

كشت مخلوط تركيبي از گياهان متفاوت را فراهم مي‌آورد كه مي‌توان بعد از برداشت با زير خاك قرار دادن بقاياي گياهي كود سبز متنوعي را به زمين برگرداند و مواد غذايي بيشتري را براي گياه بعدي فراهم مي‌نمايد.

استفاده يكي از گياهان كشت توأم به عنوان قيم:

در كشت مخلوط زماني كه يكي از گياهان داراي ثبات و استحكام ساختماني بيشتر باشد مي‌تواند به عنوان يك مخلوط فيزيكي و به صورت قيم مورد استفاده قرار گيرد مثل كشت توأم خيار و ذرت و يا مخلوط ذرت يا لوبيا كه ذرت به عنوان يك قيم براي لوبيا مي‌باشد. همچنين مي‌توان به مخلوط نخود و خردل وحشي و يا نخود ريوادف اشاره كرد كه در هر دو حالت يودف و خردل به عنوان قيم مي‌تواند مورد استفاده قرار گيرد و در كشت مخلوط خردل وحشي و نخود اين سيستم كاشت باعث افزايش عملكرد نخود به ميزان 40% شد.

جلوگيري از آفتاب سوختگي و به عنوان يك سله‌شكن براي جوانه‌زني بذور:

علاوه برخصوصيات محافظتي يك گياه بر روي گياه ديگر مي‌توان به كمك كردن در جوانه‌زني گياه در مقابل خروج از خاك سله بسته اشاره كرد در اين حالت گياه قوي‌تر مثل جو يا جولفه‌زني خود باعث خروج آسانتر گياهان حساس مثل يونجه و اسيوس در خاكهاي سنگين‌ترين شده و همين گياه بعد از جوانه‌زدن مي‌تواند به عنوان يك محافظ مناسب براي جلوگيري از صدمه نور مستقيم به جوانه و بوته‌هاي ظريف جو و اسپوس مي‌شود.

 

معايب كشت مخلوط:

كشت مخلوط ضمن داشتن محسنات داراي معايبي نيز مي‌باشد كه ذيلاً اهم آنها شرح داده مي‌شود.

آليلوياتي:

در كشت مخلوط به خاطر رقابت و جنگ شيميايي بين گياهان در رابطه با انتخاب گياهان مخلوط مي‌بايست دقت كافي با مبذول كرد تا رقابت بين گونه‌اي باعث كاهش محصول نشود. ريشه گياه مي‌تواند باعث كاهش محصول شود چون بعضي از گياهان از ريشه خود موادي را ترشح مي‌كنند كه مي‌تواند بر ساير گياهان موثر باشد و در اينجا يك مديريت صحيح زراعي مي‌تواند طوري اعمال شود كه تنها اثر ترشحات ريشه به عنوان يك عامل مخرب نشود بلكه باعث افزايش جذب مواد را نيز فراهم آورد. چون در بعضي از گياهان ترشحات ريشه گياه هم‌جوار باعث افزايش جذب مواد غذايي و در نهايت زياد شدن عملكرد گياه خواهد شد.

محدوديت زراعت مكانيزه در كشت مخلوط:

اين مسأله مخصوصاً براي گياهان غير علوفه‌اي بيشتر مورد توجه است. زيرا امروزه اكثر ماشين‌آلات به طور اختصاصي در عمليات زراعي استفاده مي‌شوند و در سيستم‌هاي كشت مخلوط مسأله كاشت، داشت برداشت را دچار اشكال مي‌كنند. چون عمليات هركدام از گياهان موجود در مخلوط روش خاص خود را دارد.

بنابراين در مقايسه آن با تك كشتي اذعان مي‌شود كه كشت و كار تك محصولي علاوه بر برداشتن هزينه ماشين آلات كمتر ساده‌تر و تخصصي‌تر است. البته اين مسأله براي تمام كشت‌هاي مخلوط و مطرح نيست.

چون بعضي از محصولاتي كه به عنوان علوفه مورد استفاده قرار مي‌گيرند و يا گياهاني كه هر دو از يك گونه زراعي هستند (مثل كشت مخلوط سورگوم يا كوتاه و يا بلند به منظور تأمين علوفه، مشكلات كمتري در روش مكانيزه و استفاده از ماشين آلات موجود است. چون اين محصولات به صورت توده‌اي كشت و برداشت شده و يا اينكه مستقيماً مورد چراي دام قرار مي‌گيرند ضمناً محققين درنظر دارند تا ماشين آلات را در آينده طراحي كرده و بسازند تا ضمن بكارگيري از سيستم‌هاي هيدروكسي و الكترونيكي تنظيم شونده بهتر بتواند عمليات زراعي را در كشت مخلوط انجام دهد.

جذب بيشتر در نتيجه استخراج مواد غذايي از خاك در كشت مخلوط:

در كشت مخلوط چون حجم بيشتري از خاك مورد استفاده قرار مي‌گيرد لذا مقدار مواد غذايي بيشتر از جمله ازت، فسفر، پتاسيم، و ساير مواد ماكرو و ميكرو از خاك خارج مي‌شوند و گياهي كه بعد از آن كاشته مي‌شود دچار كمبود مواد غذايي مي‌گردد. البته بايد توجه كرد كه اگر مواد غذايي مورد استفاده قرار نگيرند. ممكن است از طريق فرسايش و يا ستشو از بين بروند و چه بهتر كه اين مواد توسط گياه جذب شده و دوباره از طريق بقاياي همان گياه به خاك برگردانده شود.

 

مشكلات مديريت زراعي در سيستم كشت مخلوط:

در كشت مخلوط به دليل تنوع ژنتيكي گياهان، نيازهاي زراعي، اكولوژيكي اقليمي‌اش آبياري و.‌..) چند گياه مدنظر بوده و لانيت با اطلاع كافي از نيازهاي هرگياه نسبت به مديريت كاشت و داشت و برداشت گياهان متفاوت و همچنين اثرات متقابلي كه بر روي همديگر داشته توجه كافي نموده و مديريت مناسبي را براي به كنترل در آوردن اين اثرات اعمال كرد تا بتوان حداكثر سود را ز اين مخلوط كاري بدست آورد.

متفاوت بودن نيازهاي كودي و نوع سم شيميايي براي مبارزه با آفات و بيماري‌ها:

در كشت مخلوط هرچند اختلاف بين گياهان بيشتر باشد ضمن اينكه عملكرد بالاتر مي‌رود ولي در عوض عمليات داشت و نگهداري محصولات نيز مشكل‌تر مي‌شود چون هر گياه نياز كودي متفاوت داشته و از نظر زمان مصرف نيز با گياه ديگر تفاوت دارد و يا همچنين نوع سمي كه مصرف مي‌شود ممكن است براي يك گياه مضر بوده ولي براي گياه ديگر مفيد باشد و يا حتي زمان سم دادن كه براي دفع آفات و بيماري‌ها و يا علفهاي هرز استفاده مي‌شود با همديگر تفاوت داشته از جمله موارد ديگر كه مي‌توان اشاره كرد مثلاً دادن بيش از حد كود فسفره باعث اختلاف در جذب عناصري چون آهن و روي و گستر مي‌شود و بالا بودن كلسيم در خاك باعث كاهش جذب پتاسيم مي‌شود.

ولي اين بدين معنا نيست كه روي كشت مخلوط تحقيقات صورت نگيرد چون هدف از اين كار آگاهي يافتن از روشهاي زراعي و يا گياهاني است كه در كشت توأم با يكديگر عملكرد بيشتري توليد نمايند تا راندمان استفاده از مكان و زمان كشت افزايش يابد.

و در عمل مشاهده شده است كه فاكتورهاي زراعي مشابه مثل زمان آبياري، رطوبت تا مواد غذايي همچنين عمليات مشابه زراعي در بعضي گياهان باعث افزايش عملكرد شده است مثل كشت توأم نخود وخردل وحشي و يا در كشت مخلوط ذرت و لوبيا در شرايط يكسان زراعي (مثل تغذيه. زمان آبياري و.‌..) افزايش كل ماده خشك از مخلوط 75% ذرت و 25% لوبيا بدست آمد.

 

نحوه كشت گياهان در كشت مخلوط:

در كشت مخلوط همواره بايد روشي را اتخاذ كرد تا حداكثر سود و عملكرد كمي و كيفي عايد زراع شود يكي از عوامل الگوي كاشت گياهان در مخلوط كاري است چون سيستم كاشت هر الگوي كاشت و هرگونه آرايش بين گياهان مي‌تواند يك نتيجه خاصي را بدنبال داشته باشد شدت اثرات مشاهده بين اجزاء يك مخلوط بستگي به ميزان برخوردهاي بين گياهي دارد كه بين افراد اين اعضاء وجود دارد.

يعني كاشت در هم ـ نواري و درهم مخلوط داراي برخوردهايي بين گونه‌اي متفاوتي هستند و الگويي كه معمولاً در كشت مخلوط از آنها استفاده مي‌شود در شكل شماره 1 نشان داده شده است.

روشهاي ارزيابي كشت مخلوط:

محصول نسبي كل (RYT)

معمولاً در كشت مخلوط به دليل تذثيرات آنتاگونيتي يا ميندي كه بوجود مي‌آيد انتظار مي‌رود كه عملكرد آن از متوسط كشت‌هاي خالص اجزاء ان مخلوط متفاوت باشد و اين بدان معني است كه معمولاً گونه‌هاي موجود در سيستم كشت مخلوط بخشهاي نامساوي را از سطح قابل استفاده اشغال مي‌نمايد و همين امر باعث مي‌شود تا عملكرد كشت مخلوط از حالت متوسط منحرف شده و به طرف ميزان عملكرد تك‌كشتي گونه‌اي كه سطح بيشتري را اشغال مي‌كند متمايل گردد.

اين بدين دليل است كه عملكرد كشت مخلوط را مي‌توان از نسبت دوگونه در تك كشتي آنها و از سطح قابل استفاده‌اي كه هرگونه در كشت مخلوط اشغال مي‌نمايد را برآورده نمود در جايي كه بدين صورت است هر دو گونه فقط براي يك فضا رقابت مي‌كند و يك گونه نمي‌تواند روي گونة ديگر به روش ديگري تأثير بگذارد.

بين دو گونه‌اي كه بدين طريق عمل مي‌كند بازدارندگي متقابل ايجاد مي‌شود و جهت تعيين سودمندي كشت مخلوط از شاخص محصول نسبي كل كه توسط دوايت و وامرزبرگ (1965) پيشنهاد شد استفاده مي‌شود.

ra= محصول نسبي گونه a مي‌باشد.

^{محصول گونه a در مخلوط}_{= ra}

^{محصول گونه در a تك كشتي}

ra= محصول نسبي گونه a مي‌باشد.

در يك مخلوطي كه شامل تعدادي از گونه‌هاي بازدارنده متقابل باشند عملكردهاي نسبي آنها برابر واحد خواهد شد مثلاً اگر در يك مخلوط دوگونه a و b باهم ديگر به صورت مخلوط كشت شوند و ra و rb نيز به ترتيب عملكردهاي نسبي گونه‌هاي a و b باشند در اين صورت خواهيم داشت

R.Y.T=ra+rb

يعني مجموع محصول نسبي به عنوان مجموع عملكردهاي نسبي هر يك از گونه‌ها در مخلوط بيان مي‌شود حال اگر R.Y.T>1 باشد افزايش محصول در كشت مخلوط و اگر R.Y.T>1 باشد در كاهش محصول در كشت مخلوط ايجاد شده است.

اما اگر گونه‌هاي مخلوط اثر نسبي يكساني روي يكديگر داشته باشند ارزش نسبي كل محصول برابر واحد خواهد بود. به علاوه اگر ارزش R.Y.T به صورت معني‌داري بيشتر از 1 باشد نتيجه مي‌گيريم كه گونه‌هاي رقابت جداگانه‌اي را براي كسب منابع مختلف محيطي اعمال مي‌كنند.

چنانچه ميزان R.Y.T بيشتر از اندازه منحرف شود هيچ دليلي براي هر نوع اثر سودمندي يا آنتاگونيستي براي ارزيابي كشت مخلوط دوگونه وجود نخواهد داشت.

دوايت پيشنهاد مي‌كند زماني كشت مخلوط سودمند است كه دو گونه موجود در مخلوط از لحاظ بعضي صفات مرفولوژيكي و فيزيولوژيكي همچنين اختلاف در سيستم ريشه، طول گياه و طرز قرار گرفتن برگها و.‌.. طوري عمل كنند كه با هم برخوردهاي رقابتي نداشته باشند آزمايش لاخاني در سال 1976 كه در گياه ترب علوفه‌اي و آفتابگردان تشكيل شده بود نظريه دوايت را تأئيد نمود، تعيين دو گياه به اندازه‌هاي توسعه يافته خودشان و اختلافي كه در بين آنها وجود دارد به مقدار بيشتري از منابع محيطي موجود بهره مي‌گيرند.

نسبت برابري زمين يا (L.E.R)

اين مقياس يكي از شاخصهاي راندمان كشت مخلوط است، كه مورد استفاده فراواني قرار گرفته است. با توجه به تعريفي كه معدو و ويلي 1980 از L.E.R بدست آوردند مي‌توان دريافت كه اين نسبت با R.Y.T پيشنهادي توسط دوايت و واندربوگ (1965) مشابهت دارد، محاسبه اين فرمول به صورت زير است.

محصول هر گياه در كشت توأم حداكثر محصول هر گياه در كشت خالص

كه در اينجا : عملكرد گياه I در كشت مخلوط

: عملكرد گياه I در تك كشتي

n: تعداد كلي گياهان در مجموعه

L.E.R: معرف اين است كه ميزان عملكردي كه از كشت مخلوط بدست مي‌آيد چه مقداري از سطح زمين احتياج است. تا همان ميزان عملكرد محصول از كشت خالص به دست آيد.

بعد از محاسبه L.E.R مقادير مختلفي براي آن بدست مي‌آيد كه هركدام از آنها مي‌توان مفاهيمي به شرح زير داشته باشد. كه در ذيل حالتهاي مختلف آن مورد بررسي قرار مي‌گيرد.

حالت اول:

زماني كه L.E.R

حالت دوم:

L.E.R=1 در اين حالت ميزان محصول بدست آمده در هر واحد سطح كشت مخلوط، هرگز بيشتر از بالاترين توليد محصول خالص نمي‌شود و محصولات متفاوت برداشت شده در كشت مخلوط را مي‌توان از سطح واحد كاشته شده در كشت خالص بدست آورد هركدام از بخش‌هاي اشغال شده يك كسري از سطح كل است.

حالت سوم: L.E.R>1

در اين حال L.E.R=1+x خواهد بود يعني عملكرد در كشت مخلوط بيش از كشت محصول حاصل خالص، و اگر x به حد قابل قبولي بالا برود مي‌توان اذعان داشت كه كشت مخلوط عملكرد بيشتري را نسبت به كشت خالص داشته است. از طرف ديگر براي يك x داده شده اگر عملكرد كشت حاصل به قدر كافي متفاوت باشد L.E.R به آن حد زياد نخواهد بود تا اضافه توليد را در كشت مخلوط نشان دهد. و در چنين حالتي كشت مخلوط ممكن است هنوز سودمند باشد. در اندازه‌گيري L.E.R مسأله تراكم بسيار مهم است. چون تغييرات ناچيز در تراكم باعث برهم زدن متقابل بين گونه‌ها مي‌شود لذا جهت اندازه‌گيري دقيق L.E.Rd مي‌بايست تراكم كشت خالص در حد اپتيم باشد.

به هر حال مي‌توان ثابت كرد كه اگر ارائه يك كشت مخلوط در يك تراكم اختياري قابل مقايسه با محصول خالص در حالت اپتيم را مشكل‌تر مي‌سازد در حالي كه تعيين سودمند كشت مخلوط موضوع ساده‌اي باشد بهتر است از L.E.R با تراكم ثابت به جاي R.Y.T استفاده شود و اصولاً اگر تراكم بهينه براي كشت مخلوط در نظر نباشد تراكم‌هاي متنوع محاسبه L.E.R را دچار اشكال كرده است و گمراه كننده است.

بايد توجه داشت كه افزايش L.E.R از راههاي متفاوت حاصل مي‌شود و معمولاً فرض بر اين است كه استفاده مناسب و بهينه اجزاء مخلوط از منابع محيطي و فاكتورهاي رشد است كه به طرق مختلف از اين عوامل رشد استفاده مي‌كند. Ludwing در سال 1950 چنين حالتي را مربوط به استفاده تكميلي از منابع موجود مي‌داند، لذا اشكال مختلف منابع را كه تا كنون شناسايي شده‌اند به شرح زير است.

الف) حداكثر استفاده از فضا

ب) حداكثر استفاده از مواد غذايي

ج) حداكثر استفاده از زمان

عوامل زراعي و محيطي و مؤثر در كشت مخلوط.

نوع گياه:

در كشت مخلوط نوع گياهاني كه بايد با همديگر كاشته شوند از اهميت خاصي برخوردار است. تأثير عوامل اقليمي و زراعي در سيستم‌هاي كشت مخلوط بطوري كه اگر از نظر اثر متقابلي كه بر روي همديگر دارند نتيجه مثبت حاصل شود آن كشت مخلوط مفيد بود ولي چنانچه اثر متقابل آنها منجر به كاهش محصول گردد آن كشت مفيد نبوده لذا معمولاً گياهاني را انتخاب مي‌كنند كه از نظر سيستم ريشه، زمان رشد و نمو زمان رسيدن و ارتفاع ساقه، فرم گياه، نحوه رشد، نحوه فتوسنتز، دوران رشد گياهان اختلاف مناسبي مشاهده شد.

آير (1943) معتقد است كه سيستم ريشه‌اي متفاوت در سودمندي كشت مخلوط بسيار مهم است. چون وجود سيستم ريشه متفاوت در گياهاني كه كشت مخلوط از آنها استفاده مي‌شود باعث مي‌شود كه ريشه‌ها از حجم بيشتري براي خاك استفاده كرده و در قسمتهاي مختلف آن بتوانند از آب و مواد غذايي سود ببرند از طرفي اگر نواحي ريشه‌زائي در هم تداخل داشته باشند نتيجه رضايتخبش نخواهند بود. اختلاف ارتفاع در گياهان هم از اهميت ويژه‌اي برخوردار است چون اگر گياهان از نظر ارتفاع و فرم كلي با هم مشابه باشند به دليل رقابت نوري و همچنين مسأله سايه‌اندازي باعث كاهش عملكرد خواهد شد.

بطوري كه عده‌اي از محققين معتقدند كه كاهش عملكرد گياهان گلومينوز كه همراه با گياهان غير لگوم كاشته مي‌شوند ناشي از مسأله سايه‌اندازي گياهان غيرلگوم است.