فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه..... . 1

فصل اول : اقليم شناسي منطقه

موقعيت جغرافيايي و دسترسي به محل اراض ... 3

شرايط اقليمي منطقه طرح..... . 4

درجه حرارت

رطوبت نسبي

سرعت وزش باد

بارندگي

تبخير و تعرق

ساعت آفتابي

فصل دوم: بررسي شرايط انساني - کشاورزي موجود در منطقه

بررسي روند رشد جمعيت در محدوده سرشهيد يعقوبي.... 11

پيش بيني جمعيت شهرتربت حيدريه .. ... 13

جمعيت روستايي منطقه تربت حيدريه..... .... 15

منابع آب موجود در منطقه...... .... 18

منابع خاک.. . 23

دلايل انتخاب محصولات..... 7

انتخاب نباتات زراعي در ارتباط با بخش دامداري.. ... 31

فصل سوم: برآورد آب مورد نياز گياهان زراعي پيشنهادي

مقدمه..... 36

مراحل تعيين نياز آبي .. ..... 38

محاسبه آب مورد نياز گياهان و هيدرومدرل طراحي............................................................................. 42

آب مورد نياز واحد سطح.............................................................................................................................. 43

تبخير و تعرق پتانسيل(ETO) .................................................................................................................. 44

ضريب گياهي (KC) ..................................................................................................................................... 44

تبخير و تعرق پتانسيل گياهان(ETC)...................................................................................................... 45

باران موثر(Re) ................................................................................................................................................ 49

آب خالص مورد نياز گياهان ......................................................................................................................... 49

نياز ناخالص آبياري........................................................................................................................................... 51

هيدرومدرل و بي طراحي............................................................................................................................... 55

روش آبياري....................................................................................................................................................... 60

روشهاي سنتي آبياري..................................................................................................................................... 61

روش آبياري در آينده طرح........................................................................................................................... 63

برنامه زماني کار شبکه آبياري....................................................................................................................... 69

الگوي کشت پيشنهادي................................................................................................................................... 71

فصل چهارم: تکنولوژي کاشت و داشت و برداشت

گندم..................................................................................................................................................................... 74

جو......................................................................................................................................................................... 78

نخود...................................................................................................................................................................... 78

چغندر قند.......................................................................................................................................................... 81

پنبه....................................................................................................................................................................... 89

يونجه.................................................................................................................................................................... 96

فصل پنجم: محاسبه تعداد ماشين آلات مورد نياز

گندم..................................................................................................................................................................... 102

جو......................................................................................................................................................................... 109

نخود...................................................................................................................................................................... 114

چغندر قند.......................................................................................................................................................... 118

پنبه....................................................................................................................................................................... 122

يونجه.................................................................................................................................................................... 127

فصل ششم: محاسبه هزينه ها

هزينه ثابت.......................................................................................................................................................... 129

محاسبه هزينه هاي ثابت................................................................................................................................ 129

محاسبه سرمايه خريد ماشين آلات ........................................................................................................... 129

هزينه متغير ...................................................................................................................................................... 135

هزينه سوخت.................................................................................................................................................... 135

هزينه روغن و فيلتر ....................................................................................................................................... 137

هزينه تاسيسات و ساختمان هاي اداري .................................................................................................. 138

هزينه پرسنل .................................................................................................................................................... 139

محاسبه تعداد کامپيوتر و شبکه کامپيوتري ............................................................................................ 143

محاسبه هزينه هاي کلاسهاي آموزشي...................................................................................................... 144

فصل هفتم: محاسبه درآمد حاصل از فروش محصولات توليدي

نتيجه گيري ...................................................................................................................................................... 149

منابع و ماخذ...................................................................................................................................................... 152

 

 

مقدمه:

همانطور كه مي دانيم جمعيت جهان رو به رشد مي باشد و نياز به مواد غذايي و ساير نيازمندي هاي زندگي كه به نحوي با محصولات كشاورزي وابستگي دارند افزايش يافته است. طبق آمارهاي صندوق جمعيت سازمان ملل متحد تا پايان سال 2050 ميلادي جمعيت جهان به 10 ميليارد نفر خواهد رسيد و با توجه به اين فرايند رشد جمعيت جهان تأمين نيازهاي غذايي اين جمعيت جز با تكيه بر روش هاي پيشرفته كشاورزي و كشاورزي دقيق حاصل نمي گردد. به همين دليل مي بايد پارامتر هاي افزايش و توسعه توليدات كشاورزي را مورد بررسي قرار داد تا بتوان با بهره وري از كليه مكانات ، سطح توليد را بالا برد.

امروزه كشورهاي صنعتي دنيا ، مانند امريكا از كليه روشهاي جديد در زمينه كشاورزي نظير سيستم مكان يابي جهاني GPS و ساير تكنولوژي هاي ماهواره اي كاشت محصولات كشاورزي ميزان بهره وري از زمين هاي كشاورزي را به حداكثر ممكن رسانده اند. و در اين بين چنانچه كشورهاي توسعه نيافته و جهان سوم همانند ايران خود را به اين تكنيك هاي جديد روز مجهز نسازند دچار مشكلات عديده اي خواهند شد.

يكي از عوامل توليد بيشتر محصولات كشاورزي ازدياد سطح زير كشت است اين عامل با تسطيح اراضي ناهموار ، احياي زمين هاي باير ، احداث و ساخت سد ، آبگير ها و اجراي طرحهاي آبخيز داري براي ذخيره سازي نزولات جوي مي تواند تا حدود زيادي در توليد محصولات زراعي و دامي موثر باشد. و اين كار جز با كاربرد ماشين هاي كشاورزي ميسر نخواهد بود.

در هر صورت توجه به مقوله كشاورزي و مكانيزاسيون كشاورزي مي تواند ما را در شكوفايي بيشتر توليدات كشاورزي كمك نمايد كه اميد است در آينده نزديك مسئولان امر كشاورزي به اهميت آن پي ببرند.

پروژه حاضر طرح مكانيزه سد شهيد يعقوبي است كه جه دستيابي به توليد بيشتر و تامين نيازهاي غذايي منطقه تهيه شده است. اين پروژه بر اساس روش هاي جديد توليد و بهره گيري از مكانيزاسيون و مديريت كشاورزي و تحليل هاي مهندسي مي باشد.

در اين پروژه اقليم شناسي منطقه وضعيت آب و هوايي الگوي كشت جدول زماني و ماشين هاي كشاورزي و در نهايت محاسبه هزينه هاي مختلف طرح مورد بررسي قرار گرفته است.

جا دارد كه در اينجا از زحمات راهنمايي هاي جناب آقاي مهندس مدرس ؑضوي استاد محترم درس مكانيزاسيون كشاورزي ، مهندس مجتبي مجتبوي رياست محترم سازمان آب منطقه اي خراسان ، مهندس ساسانيان مسئول پروژه سد شهيد يعقوبي ، مهندس طاهري مسئول سازه هاي هيدروليكي سازمان آب و … تشكر و قدرداني گردد. در پايان اميد داريم كه پروژه حاضر بتواند تا حدودي پاسخگوي مشكلات كشاورزي منطقه باشد. تنظيم كنندگان اين طرح از راهنمايي تمامي دانشجويان و صاحب نظران امر ماشين هاي كشاورزي استقبال مي كنند.

 

 

متشكريم

 

 

موقعيت جغرافيايي و راه دسترسي به محل اراضي

اراضي مورد مطالعه و محدوده اجراي پروژه سد شهيد يعقوبي در ناحيه مركزي استان خراسان و در جنوب شرقي شهرستان تربت حيدريه قرار دارد. اراضي تحت پوشش شبكه آبياري در مختصات جغرافيايي 35 درجه و 5 دقيقه تا 35 درجه و 10 دقيقه عرض شمالي و 59 درجه و 15 دقيقه تا 59 درجه و 28 دقيقه طول جغرافيايي شرقي دارد و ارتفاع متوسط اراضي از سطح دريا حدود 1150 متر است.

روستاهاي ملك آباد ، احمد آباد ، محمد آباد ، كت ، سنگان ، باسفر و عباس آبادفراموشان در داخل اراضي پاياب سد قرار داشته و جزء روستاهاي حقابه بر رودخانه مي باشند.

در نقشه شماره 1 موقعيت كلي اراضي و شبكه آبياري نسبت به محل سد و شهر تربت حيدريه نشان داده شده است. اراضي كشاورزي محدوده مطالعاتي ، در دو طرف مسير طبيعي رودخانه كال سالار قرار دارند و داراي شيب جانبي به سمت اين رودخانه مي باشند. همچنين شيب عمومي منطقه حدود 13 در هزار بوده و جهت كلي آن شمالي جنوبي است.

 

 

 

 

 

شرايط اقليمي منطقه طرح:

بطور كلي رشد و عملكرد محصولات زراعي گياهان خودرو در يك منطقه تابعي از كليه خواص محيطي و اثر متقابل آنها مي باشد. بنابر اين خصوصيات جوي به شدت بر نوع موجودات زنده اعم از گياهان و جانواران كه مي توانند در آن منطقه رشد نمايند تأثير مي گذارند. اقليم و مجموعه عوامل محيطي در تعيين گونه و ارقام زراعي مناسب كشت هر منطقه و نيز در تعيين عملكرد حاصل از گياهان نقش مهمي را بر عهده دارد. از مهمترين اين عوامل مي توان به درجه حرارت و ميزان نوسانات آن در طي دوره رشد ، آب موجود در محيط رشد گياه و رطوبت موجود در محيط رشد ريشه گياه اشاره نمود.

ذيلاً به مهمترين عوامل اقليمي در محل اراضي بطور مختصر اشاره شده است:

- درجه حرارت:

با توجه به بررسي هاي انجام شده متوسط درجه حرارت سالانه در محل اراضي در حدود 5/15 درجه سانتي گراد است. متوسط درجه حرارت درطول دوره بارندگي منطقه حدود 9 درجه سانتي گراد و در طول دوره فصل زراعي حدود 19 درجه سانتي گراد برآورد شده است.

در بين ماههاي مختلف سال دي ماه با متوسط 2/3 درجه سانتي گرادوتيرماهبامتوسط درجه حرارت 8/27 درجه سانتي گراد به ترتيب سردترينوگرمترين ماههاي سال هستند.

بدين ترتيب مي توانمشاهده كرد كه فصل مرطوب منطقه با كاهش درجه حرارت همراه بوده و فصل زراعي خشك است. ازاينرو كشت و كار گياهان زراعي تابستانه بدون آبياري عملاً ناممكن است.

تعداد روزهاي يخبندان در طول سال حدود 95 روز مي باشد كه از اواخر آبان شروع شده و در حدود اواخر اسفند پايان مي يابد بيشترين تعداد روزهاي يخبندان در دي ماه مشاهده شده است. با توجه به اين مطالب شروع فصل زراعي هر دوره آبياري را مي توان از اواخر اسفند ماه در نظر گرفت.

- رطوبت نسبي:

ميانگين رطوبت نسبي سالانه بر اساس اطلاعات موجود ايستگاه ملك آباد حدود 50 درصد برآورد شدهاست. دوره مرطوب سالازحدودمهرماه تااواخر فروردين ماه ادامه دارد. در اين دوره متوسط رطوبت نسبي ماهانه بين 60 تا 70 درصد مي باشد. در ماههاي خشك سال متوسط رطوبت نسبي حدود 40 تا 50 درصد است. متوسط حداكثر رطوبت نسبي ماهانه حدود 80 درصد و متوسط حداقل رطوبت حدود 30 درصد مي باشد.

- سرعت وزش باد:

حركت هوا يا وزش باد از جنبه هاي مختلف تنش مكانيكي بر بافت هاي نگهدارنده و استحكامي گياه و همچنين تغيير ميكروكليماي سطح اندام سبزينه دار كه محل خروج بخار آب از گياه مي باشند اهميت دارد. نوع اول كه غالباً در سرعت هاي زياد باد اتفاق مي افتد باعث شكنندگي ساقه ، ورس ، ريزش دانه و اندامهاي اقتصادي گياه و در نهايت موجب از بين رفتن گياه مي شود. تاثير نوع دوم وزش باد باعث افزايش نياز آبي گياه مي شود. بنحوي كه در محاسبه تبخير و تعرق پتانسيل نيز دخالت داده مي شود.

بطور كلي جهت جريان باد غالب در منطقه تربت حيدريه در ماههاي نوامبر و دسامبر ، جنوبي و در ماه فوريه شمالي و در بقيه ماههاي سال ، شمال شرقي مي باشد. قسمت اعظم باد در فصول بهار و تابستان مي وزد و در فصل پائيز و زمستان درصد بادهاي آرام زياد مي باشد. براي تعيين سرعت باد از آمار ايستگاه تربت حيدريه استفاده شده كه نتايج بشرح جدول 1 مي باشد. با توجه به جدول سرعت متوسط سالانه وزش باد در منطقه برابر 9/1 متر در ثانيه است كه در ماههاي مختلف سال تغيير زيادي در آن مشاهده نمي شود.

- بارندگي:

بهترين عاملي كه بطور مستقيم در تامين نياز آبي گياهان دخالت دارد بارندگي مي باشد نزولات جوي در محل اراضي كشاورزي عمدتاً شامل باران است. اراضي پاياب رودخانه كال سالار و سد شهيد يعقوبي داراي اقليم خشك و سرد مي باشد. زمستان هاي نسبتاً سرد و همراه با بارندگي و تابستان هاي گرم و خشك از خصوصيات بارزاقليمي اين منطقه است. متوسط بارندگي سالانه دراراضي دشت حدود 260 ميلي متر در سال برآورد شده است كه بخش اعظم آن در زمستان نازل مي شود.

سهم بارش زمستانه از كل سال در اين منطقه كمي بيش از 50 درصد است و حدود 45 درصد از بارندگي نيز در فصول پاييز و بهار روي مي دهد. فصل بارندگي و مرطوب منطقه از حدود اواخر آبانماه شروع شده و در اوايل خرداد ماه بارندگي پايان مي يابد. مقدار بارندگي در فصل تابستان بسيار ناچيز است. دوره بارندگي منطقه همزمان با كاهش نسبتاً زياد درجه حرارت است كه عملاً عمليات زراعي را متوقف كرده و رشد گياهان را با مشكل مواجه مي سازد.

به اين دليل مي توان گفت كه بارش هاي جوي در منطقه بجز در مورد غلات و مراحل اوليه رشد برخي گياهان صيفي نقش عمده اي در تامين آب مورد نياز گياهان ايفا نمي كند.

- تبخير و تعرق:

متوسط مقدار سالانه تبخير و تعرق پتانسيل در اراضي دشت معادل 1523 ميلي متر برآورد گرديده است. مقدار ماهانه تبخير و تعرق پتانسيل بين حداقل 35 ميلي متر در ماه آذر تا حداكثر 242 ميلي متر در ماه تير متغير است. در جدول 1 خلاصه پارامتر هاي اقليمي منطقه بر اساس داده هاي ايستگاه ملك آباد تربت حيدريه فهرست و ارائه شده است.

 

 

- ساعت آفتابي:

با توجه به اينكه خورشيد منبع اصلي انرژي جهت انجام كليه اعمال حياتي مي باشد اين عامل از لحاظ توليد مواد گياهي مهمترين نقش را در ادامه حيات دارد. در واقع كشاورزي و مديريتي كه براي توليد محصولات زراعي اعمال مي گردد در راستاي استفاده بهتر و بيشتر از اين انرژي است.

وجود نور با شدت زياد در عرض هاي جغرافيايي مناطق مختلف ايران و از جمله محدوده مورد مطالعه سد شهيد يعقوبي ضرورت تامين مورد نياز براي رشد توليد گياهان است كه در حال حاضر محدود كننده ترين عامل رشدي در منطقه مي باشد. شكل 2 تغييرات ساعت آفتابي واقعي به حداكثر ساعت آفتابي ممكنه () را در عرض جغرافيايي منطقه را نشان مي دهد.

 

بررسي روند رشد جمعيت در محدوده سد شهيد يعقوبي

چنانچه مي دانيم پيش بيني جمعيت شهري و روستايي در شرايط متحول كنوني امري بس دشوار است. زيرا از يك سو فقر اطلاعات اماري از اوضاع اقتصادي اجتماعي ، مهاجرت ها و وقايع حياتي (مواليد و مرگ و مير) شناخت آماري وضع موجود را دشوار نموده و از سوي ديگر روند گذشته جمعيت دچار تغييرات اساسي شده است. لذا در برسي حاضر سعي شده كه آمار كارشناسانه بر مبناي شناخت پتانسيل هاي رشد اقتصادي اجتماعي شهر و روستا در مناطق مورد مطالعه جمعيت آينده ، پيش بيني گردد.

جمعيت شهر تربت حيدريه در سالهاي 55-54-1335 و همچنين سال 1360 بشرح جدول شماره 3 مي باشد. آخرين آمار دريافت شده از بانك استان جمعيت شهر تربت حيدريه را در سال 1363 حدود 67242 نفر نشان مي دهد ولذا نرخ رشد در فاصله سال هاي 1355 تا 1363 نزديك 67/5 درصد بوده است. بطوريكه ملاحظه مي گردد افزايش جمعيت شهر تربت حيدريه در سال هاي اخير از روند بالايي برخوردار بوده است.

كه از جمله مهمترين دلائل آن را مي توان فقر شديد و عدم سرمايه گذاري در فعاليت هاي اشتغال زا و كمبود آن در مناطق روستايي و گسترش بسياري از رشته هاي شغلي كاذب (دست فروشي و …) در مناطق شهري (نزديك تر ين آن تربت حيدريه مي باشد) نام برد.

 

پيش بيني جمعيت شهر تربت حيدريه:

پيش بيني جمعيت شهر تربت حيدريه در حالتي كه دولت در انجام برنامه هاي توسعه و عمران روستايي با موفقيت همراه بوده و امكانات بهداشتي ، خدماتي و آموزشي روستاها متناسب با افزايش جمعيت روستايي توسعه يابد و از طرفي هماهنگ با اين وضع نرخ رشد جمعيت و توسعه امكانات شهري از روند آهسته و ملايمي برخوردار باشد تا سال 1383 در مقاطع زماني 5 ساله به شرح جدول شماره 4 نشان داده شده است.

 

جمعيت روستايي منطقه تربت حيدريه

بررسي هاي اوليه روي جمعيت كل كشور نشان مي دهد كه بمدت 20 سال (1335 تا 1355) جمعيت روستايي از 69 درصد در سال 1335 به 53 درصد در سال 1355 تقليل پيدا كرده است. كه بنظر مي رسد اين روند در سالهاي پس از پيروزي انقلاب هماهنگ با تحولات ناشي از آن سريعتر شده ، بنحويكه در بسياري از استانها جمعيت شهري بر روستايي فزوني يافته است.

استان خراسان از اين تحول دور نمانده ، بطوريكه جمعيت روستايي آن از 2/71% در سال 1345 به 9/61% در سال 1355 تقليل يافته است.

از آنجائيكه فقر و محروميت شديد روستاها از يكطرف و جاذبه هاي جمعيتي شهر ها از طرف ديگر از انگيزه هاي اصلي مهاجرت روستائيان مي باشد ، چنين تصور مي شود كه روند فوق همچنان ادامه يابد. بديهي است چنين وضعي بر كليه روستاهاي استان حاكم نمي باشد ، به نحوي كه تعدد اندكي از روستا ها با توجه به برتري نسبي وضع آب و خاك نه تنها مهاجر فرست نبوده بلكه تحت تاثير عوامل خاصي حكايت از مهاجر پذيري مختصري مي نمايد.

از اين جمله اند تعداي از روستاهاي مناطق مورد مطالعه كه بعلت قرار گرفتن در مسير رودخانه كال سالار و همچنين توسعه نسبي عمران روستايي در سال هاي اخير بعضاً مهاجر پذيري اندكي داشته اند. محاسبات پيش بيني جمعيت روستايي با توجه به ملاحظات فوق ، پتانسيل هاي اقتصادي مناطق مورد مطالعه و روند گذشته مهاجرت انجام گرفته است.

مضافاً بر اينكه بر طبق سياست هاي كلي دولت در جهت توسعه و عمران مناطق روستايي (كه طبعاً موجب كاهش مهاجرت خواهد شد) دو فرض متفاوت در نظر گرفته شده است كه اين مهندسين با توجه به آنچه كه در بالا ذكر شد فرض دوم را كه حاكي از جمعيت بيشتري است براي آينده جمعيت مناطق روستايي منطقي تر تشخيص مي دهد (جدول شماره 5).

 

منابع آب موجود در منطقه:

جمع آوري داده هاي مربوط به منابع آب موجو سطحي و زير زميني اراضي واقع در محدوده طرح با هدف تعيين مقدار و زمان آب در دسترس زارعين انجام گرفته است. بدين منظور ابتدا اراضي حقابه بر واقع در محدوده طرح شناسايي شده و سپس بر اساس تقاضاي تامين آب مازاد بر حقابه بري در روستاهاي مذكور محدوده اراضي تحت پوشش شبكه انتخاب گرديده اند.

از مجموعه مطالعات ، بررسي ها و اطلاعات جمع آوري شده در مورد اراضي حقابه بر ، مالكيت ها ، منابع آب زير زميني و پراكندگي اراضي متقاضي تامين آب از شبكه آبياري 6200 هكتار از اراضي دشت پاياب به منظور اجراي طرح در نظر گرفته شده اند. اين اراضي در دو طرف رودخانه كال سالار قرار دارند.

اراضي تحت پوشش شبكه در ساحل راست رودخانه 5030 هكتار مساحت داشته و 4030 هكتار از اين اراضي متعلق به خرده مالكين روستا هاي ملك آباد ، احمد آباد و محمد آباد بوده و شركت كشت و صنعت آستان قدس رضوي نيز متقاضي تامين آب مورد نياز 1000 هكتار از اراضي خود در اين محدوده مي باشد. اراضي تحت پوشش شبكه در ساحل چپ رودخانه 1170 هكتار وسعت داشته و اراضي حقابه بر روستاي سنگان در بالادست جاده خواف-تربت حيدريه را در بر مي گيرد.

اراضي كشاورزي روستاهاي كت در ساحل راست و عميدي ، باسفر ، نصر آباد ، جنت آباد در ساحل چپ جزء‌ اراضي حقابه بر رودخانه هستند كه حقابه آنها در نزديكترين نقطه ممكن به انهار سنتي آنان از شبكه آبياري تامين خواهد شد.

محدوديت منابع آب در دسترس يكي از عوامل اصلي عدم توسعه و بهبود شرايط كشاورزي در منطقه مي باشد. در شرايط حاضر كشاورزي بر اساس امكان استفاده حداكثر از منابع آب شامل بارندگي ، آبهاي سطحي و آب زيرزميني پايه ريزي شده است.

محدود بودن منابع آب سطحي و زير زميني سبب شده است كه بخش عمده اي از اراضي بصورت كشت ديم مورد استفاده قرار گيرند.

توزيع زماني بارندگي و محدود بودن بارندگي به فصول زمستان و بهار نيز سبب شده است كه اراضي ديم منطقه عمدتاً تحت كشت غلات قرار گيرند. كشت آبي محصولات زراعي نيز بر پايه استفاده از جريان طبيعي رودخانه و منابع آب زير زميني استوار مي باشد.

رودخانه كال سالار داراي آورد متوسط 5/45 ميليون متر مكعب در سال مي باشد. تغييرات سالانه و ماهانه آورد رودخانه نسبتاً شديد است. حداقل و حداكثر دبي مشاهده شده در دوره آماري حدود 22 تا 62 ميليون متر مكعب مي باشد. تغييرات ماهانه دبي رودخانه نيز بين 4/0 متر مكعب در ماه مرداد تا حداكثر 7/2 متر مكعب در ماه اسفند مي باشد.

مهمترين منبع تامين آبهاي سطحي منطقه رودخانه مذبور مي باشد. انحراف آب رودخانه كال سالار بصورت ابتدائي انجام گرفته و آب پس از انحراف توسط انهار سنتي موجود در سراسر دشت توزيع مي گردد. انهار سنتي موجود طول زيادي داشته و از ابعاد هيدروليكي و ساختمان صحيح فني پيروي نمي نمايند. لذا داراي راندمان كمي بوده و تلفات آب در آنها نسبتاً زياد است. شدت سيلاب هاي بهاره ، تخريب آبگيرهاي موقت و نياز به لايروبي مكرر انهار سنتي از ديگر مشكلات استفاده از آب سطحي رودخانه مي باشند.

منابع آب زير زميني منطقه ، چاههاي عميق هستند. در محدوده تحت پوشش شبكه تعداد 13 حلقه چاه وجود دارد كه 2 حلقه چاه آن مربوط به روستاي سنگان در ساحل شرقي رودخانه و 11 حلقه ديگر مربوط به ساحل غربي رودخانه مي باشند. آب استحصالي از اين چاه ها بصورت تلفيق با شبكه آبياري در نظر گرفته شده است. چاههاي موجود در مزرعه نمونه آستان قدس رضوي و همچنين چاههاي روستاي كت در اين شبكه در نظر گرفته نشده اند. در جدول 6 اسامي و ميزان دبي تعدادي از چاههايي كه در اراضي تحت پوشش شبكه قرار دارند ارائه گرديده است.

 

جدول 6 : فهرست چاههاي موجود در شبكه آبياري

رديف	نام چاه	دبي 1/S
1	چاه شماره 1 ملك آباد	40
2	چاه شماره 9 ملك آباد	45
3	چاه شماره 1 احمد آباد	70
4	چاه شماره 2 احمد آباد	65
5	چاه شماره 4 احمد آباد	60
6	چاه شماره 5 احمد آباد	65
7	چاه شماره 7 احمد آباد	35
8	چاه كشاورزي احمد آباد	75
9	چاه شماره 1 محمد آباد	85
10	چاه شماره 2 محمد آباد	45
11	چاه شماره 3 محمد آباد	45
12	چاه شماره 5 سنگان	45
13	چاه پايين روستاي سنگان	40
جمع		715

 

ميزان آب استحصال از چاههاي مذكور با توجه به دوره كاركرد سالانه موتور پمپ ها و تعداد ساعات كار در شبانه روز تغيير مي نمايد. در هر حال بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد ساعت كار مجاز قيد شده در پروانه هاي بهره برداري از چاهها معادل 3500 ساعت در سال مي باشد. با اينحال زارعين بطور معمول حدود 300 روز از سال از پمپ ها بهره برداري كرده و بطور متوسط 22 ساعت در روز پمپ ها مشغولبكارمي- باشند.

با توجه به مطالب فوق و دبي چاههاي محدوده طرح ميزان آب قابل برداشت از چاههاي عميق واقع در محدوده شبكه ، معادل 5/11 ميليون متر مكعب در سال مي- باشد.

بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد كه از 6300 هكتار اراضي تحت پوشش شبكه 1000 هكتار متعلق به مزرعه نمونه آستان قدس رضوي است كه در حال حاضر به واسطه عدم تامين آب كافي تحت كشت قرار ندارند. اراضي باقيمانده كه سطحي معادل 5300 هكتار را تشكيل مي دهد ، از دو منبع آب سطحي و زير زميني آبياري مي شوند.

ميزان حقابه اراضي مذكور از رودخانه معادل 5/8 ميليون متر مكعب بر آورد شده است كه با در نظر گرفتن 5/11 ميليون متر مكعب آب استحصالي از چاهها جمع كل آب قابل دسترس زارعين معادل 20 ميليون متر مكعب در سال مي باشد. بدين ترتيب بنظر مي رسد كه سهم متوسط هر هكتار از اراضي حدود 3800 متر مكعب در سال خواهد بود.

بنابر اين مي توان گفت كه با وجود مناسب بودن كيفيت اراضي دشت پاياب ، بدليل كمبود آب و توزيع زماني نامناسب دسترسي به آن كشت محصولات پردرآمد در منطقه رشد كافي نداشته و محصولات زراعي موجود با كمبود آب نسبتاً شديدي نيز مواجه هستند.

غالبيت كشت غلات در منطقه و ناچيز بودن سطوح زير كشت محصولات تابستانه و صيفي جات مؤيد اين نظر مي باشد.

منابع خاك

مطالعات خاكشناسي نيمه تفصيلي در محدوده طرح توسط موسسه تحقيقات خاك و آب در سطحي معادل 6200 هكتار انجام شده است. اراضي مطالعه شده بخشي از اراضي روستاهاي ملك آباد ، احمد آباد ، محمد آباد ، سنگان ، باسفر و اراضي متعلق به مزرعه نمونه آستان قدس رضوي را در بر مي گيرد.

بخش هايي از اراضي واقع در محدوده شبكه آبياري نيز در داخل اراضي مطالعه شده قرار نمي گيرند. با اين حال مشاهدات صحرايي و نتايج مطالعات خاكشناسي نشان مي دهند كه تغييرات كيفي خاكهاي دشت مورد مطالعه چندان قابل توجه نبوده و اراضي واقع در شبكه كه در مطالعات خاكشناسي منظور نشده اند تقريباً كيفيتي مشابه با ساير اراضي دارا مي باشند. نقشه شماره 3 محدوده مورد مطالعه خاكشناسي را نشان مي دهد.

مشروح نتايج بدست آمده از مطالعات خاكشناسي بهمراه نقشه تعيين استعداد اراضي از نظر كشاورزي و آبياري در نشريه شماره 37 موسسه تحقيقات خاك و آب موجود مي باشد. در هر حال به منظور آشنايي با خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاكهاي دشت خلاصه اي از نتايج مطالعات مذبور بشرح زير ارائه گرديده اند.

لازم به ذكر است كه اراضي تحت كلاس II A به وسعت 1100 هكتار ، بخشي از اراضي تحت كلاس II AT در زير دست جاده خواف در ساحل چپ و بخشي از اراضي تحت كلاس II S در ساحل راست در محدوده شبكه آبياري قرار نمي گيرند.

 

طبقه بندي اراضي به منظور تعيين ارزش و استعداد اراضي از نظر آبياري و كشاورزي و تعيين محدوديت هاي آن بر اساس راهنماي طبقه بندي اراضي ايران انجام گرديده است.

در اين روش عواملي از قبيل: قابليت نفوذ ، بافت خاك سطحي ، عمق موثر خاك ، ميزان شوري و قليائيت و همچنين شيب و پستي و بلندي ، فرسايش ، سطح آب زيرزميني و آب ايستادگي در نظر گرفته شده و در اين طبقه بندي اراضي به 6 كلاس تقسيم مي شوند:

اراضي كلاس يك تا سه ، مناسب براي زراعت هاي آبي و اراضي كلاس چهار در شرايط بخصوصي مناسب آبياري و زراعت بوده و اراضي كلاس پنج اراضي هستند كه در وضعيت فعلي ، قابليت كشت آنها تعيين نشده است و براي آبياري داراي محدوديت هاي زيادي مي باشد و اراضي كلاس شش كه به هيچ وجه قابل آبياري و كشاورزي نيستند.

به استثناي اراضي درجه يك كه هيچگونه اشكال و محدوديت زراعي ندارد ، ديگر كلاسها بسته به نوع محدوديتي كه دارا مي باشند به چند تحت كلاس طبقه بندي مي شوند كه علائم هر يك به شرح زير است:

A- معرف محدوديت خإك از نظر شوري و قليائيت.

S- معرف محدوديت خاك از قبيل : قابليت نفوذ ، بافت خاك سطحي ، ميزان سنگريزه در سطح و عمق خاك ، عمق موثر خاك.

T - معرف محدوديت خاك از نظر وضع پستي و بلندي ، شيب و فرسايش.

-Wمعرف محدوديت خاك از نظر وضع زهكشي ، سيل گيري ، آب ايستادگي و سطح آب زيرزميني.

خصوصيات كلاسها و تحت كلاسهاي اراضي مورد مطالعه باين شرح است:

اراضي درجه I : اراضي قابل كشت و مرغوب بدون هيچگونه محدوديت و اشكال براي زراعت هاي آبي است. مساحت آن 1700 هكتار و 27 درصد كل اراضي مطالعه شده است.

اراضي درجه II : اراضي قابل كشت و مناسب براي آبياري با كمي اشكال و محدوديت جهت زراعت آبي است. اين اراضي براي آبياري و كشاورزي مناسب ولي بعلت داشتن محدوديت هاي كم ، ارزش زراعي و بازدهي محصول آنها در شرايط مساوي كمتر از اذاضي درجه I مي باشد. مساحت آن 4500 هكتار و 73 درصد كل اراضي مي باشد.

تحت كلاسهاي اين اراضي عبارتند از:

II A : اراضي كمي شور كه قابليت هدايت الكتريكي آن 4-8 ميلي موس بر سانتي متر است كه كمي قليائي نيز مي باشد. مساحت آن 1100 هكتار و 18 درصد كل اراضي مي باشد.

II S : اراضي با عمق متوسط (عمق خاك 80-50 سانتي متر) كه مساحت آن 2600 هكتار و 42 درصد كل اراضي است.

II AT : اراضي كمي شور كه قابليت هدايت الكتريكي آن 4-8 ميلي موس بر سانتي متر و كمي قليايي با شيب و پستي و بلندي كم مي باشد. مساحت آن 800 هكتار و 13 درصد كل اراضي مي باشد. دسته بندي اراضي منطقه بر اساس خاك در جدول 7 آمده است.

جدول 7: دسته بندي اراضي منطقه بر اساس كلاس خاك

شرح	هكتار	كلاس و تحت كلاس	شماره
اراضي با قابليت نفوذ متوسط و بافت خاك سطحي متوسط كه شيب كلي آن ملايم (2-0 درصد) و بدون پستي و بلندي و فرسايش است.	1700	I	1
اراضي با قابليت نفوذ متوسط و بافت خاك سطحي متوسط كه شيب كلي آن ملايم (2-0 درصد) و بدون پستي و بلندي و فرسايش است.	1100	II A	2
اراضي با قابليت نفوذ و بافت خاك سطحي متوسط كه داراي عمق خاك متوسط (بين 80-50 سانتي متر) است. شيب كلي آن ملايم (2-0 درصد) و بدون پستي و بلندي و فرسايش است.	2600	IIS	3
اراضي با قابليت نفوذ و بافت خاك سطحي متوسط كه كمي شور و قليايي بوده و شيب كلي آن (5-2 درصد) و شيب جانبي ملايم و بدون پستي و بلندي و فرسايش است.	800	II AT	4
جمع	6200

 

دلايل انتخاب محصولات:

الف) گندم و جو

گندم محصولي استراتژيك و يكي از مهمترين منابع تأمين مواد غذايي در ايران به شمار مي آيد.

جو نيز گرچه بصورت مستقيم مورد تغذيه افراد قرار نمي گيرد ولي يكي از منابع مهم علوفه اي براي دام بوده و در توليد پروتئين حيواني و لبنيات نقش عمده اي دارد.

نياز آبي گندم و جو تا حد زيادي با رژيم آبي رودخانه انطباق دارد اين مسأله باعث خواهد شد همزمان با آورد رودخانه آب ذخيره شده در سد نيز به مصرف برسد و لذا نياز به ذخيره آب زياد در پشت سد نبوده و در نتيجه ارتفاع سد كاهش يافته و پي آمد آن هزينه هاي احداث سد نيز تقليل مي يابد.

با توجه به فصل رشد گندم و جو نياز آبي آنها نسبت به محصولات بهاره كمتر است اين امر موجب افزايش سطح زير كشت آنها با توجه به رژيم آبي رودخانه شده و از طرف ديگر درآمد حاصل از مصرف هر واحد آب افزايش خواهد يافت.

-عدم نياز به مراقبت ويژه و تحمل زياد آنها به تنش هاي محيطي از جمله درجه حرارت و شوري آب.

-آشنايي كشاورزان به تكنيك هاي توليد: در حال حاضر كشت اين محصولات در منطقه رايج بوده و كشت آنها از سابقه طولاني برخوردار است.

-علاوه بر توليد محصول دانه (به عنوان محصول اصلي) در حد زيادي نيز كاه توليد مي نمايد كه مي تواند براي تغذيه دام موجود در منطقه استفاده شود.

با توجه به ويژگي خاص كه در محصول دانه گندم وجود دارد آنان را مي توان با حداقل امكانات در مدت زيادي نگهداري نمود. بدون آنكه خطر فساد محصول وجود داشته باشد.