مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول كليات

مقدمه 3

1-1 بیان مسئله تحقیق (طرح مسئله) 4

2-1 ادبیات وسابقه تحقیق 4

3-1 اهداف تحقیق 5

4-1 فرضیه های تحقیق 5

5-1 روش وفرآیند تحقیق 6

6-1 منابع گردآوری اطلاعات 6

7-1 بیان محدودیتهای عمده تحقیق 7

8-1 موقعیت منطقه تحت مطالعه 7

1-8-1 موقع ریاضی 7

2-8-1 موقع نسبی 7

3-8-1 موقع سیاسی 7

4-8-1 موقع زمین شناسی 7

5-8-1 موقع اقلیمی 7

6-8-1 موقع آب شناسی 7

فصل دوم ويژگى هاى اقليمى

مقدمه 13

1-2 جبهه های مختلف آب وهوایی تاثیر گذار بر منطقه 13

2-2 داده ها وایستگاهها 14

3-2 دما وتغییرات آن 16

1-3-2 گرادیان حرارتی 17

2-3-2 درجه حرارت ماهانه 17

4-2 بارندگی 19

1-4-2 برآورد بارندگی سالانه حوضه مورد مطالعه 19

2-4-2 رابطه بین ارتفاع و بارندگی 19

3-4-2 تغییرات ماهانه وفصلی بارندگی حوضه 20

5-2 برآورد تبخیر 24

6-2 طبقه بندی اقلیمی منطقه مورد بررسی 25

1-6-2 ضریب خشکی د ومارتن 26

2-6-2 اقلیم نمای آمبرژه 27

فصل سوم زمين شناسى- ژئومورفولوژى

1-3 کليات زمین شناسی 30

1-1-3 زمین شناسی زون بینالود 31

2-1-3 سازنده های منطقه تحت مطالعه 35

2-3 کليات ژئومورفولوژی 38

1-2-3 مورفوتکتونیک ودینامیک درونی 38

1-1-2-3 تکامل تکتونیکی؛زمین ساخت ورقی وچین خوردگی 39

2-1-2-3 شکستیگیها وگسیختگیها 39

1-2-1-2-3 تراس ها(راندگی ها) 40

2-2-1-2-3 چین ها وگسله ها 42

2-2-3 مورفوکلیماتیک ودینامیک بیرونی 42

1-2-2-3 دینامیک ها ومواریث اقلیمی پلیئستوسن 43

2-2-2-3 مورفودینامیسم هولوسن 46

3-2-3 لیتومورفولوژی بینالود 47

فصل چهارم خاک و پوشش گياهى

مقدمه 51

1-4 تیپ بندی خاک حوضه 51

2-4 پوشش گیاهی 55

3-4 کاربری اراضی 57

1-3-4 اراضی زراعی 57

فصل پنجم ويژگيهاى هيدروژئومورفولوژى

مقدمه 61

1-5 منابع آب سطحی 61

1-1-5 کليات حوضه آبریز رودخانه شانديز 61

2-1-5 ویژگی های هندسی و ژئومتریک حوضه 62

1-2-1-5 محیط حوضه 62

2-2-1-5 مساحت حوضه 62

3-2-1-5 طول حوضه 63

4-2-1-5 عرض حوضه 63

5-2-1-5 ارتفاع حوضه (پستی و بلندی) 67

6-2-1-5 شکل حوضه 71

7-2-1-5 شیب حوضه 74

8-2-1-5 تراکم زهکشی 74

9-2-1-5 زمان تمرکز 74

10-2-1-5 آبراهه ها 75

3-1-5 رژیم رودخانه 77

4-1-5 برآورد وحجم رواناب(آورد سالانه) 78

2-5 منابع آب زير زمينی 80

فصل ششم پديده هاى هيدروژئومورفولوژيکى حوضه آبريز رودخانه شانديز

مقدمه 82

1-6 مخروطه افکنه 82

1-1-6 موقعيت مخروطه افکنه 82

2-1-6 مساحت ومحيط 82

3-1-6 توزيع ارتفاعی 82

4-1-6 شيب 83

5-1-6 گرانولومتری ومورفوسکوپی رسوبات مخروطه افکنه ها 83

6-1-6 منحنی های گرانولومتری مخروطه افکنه 84

7-1-6 جنس رسوبات مخروطه افکنه 84

2-6 تراسها 87

3-6 مآندر 88

فصل هفتم نقش مخروطه افکنه در ايجاد پتانسيل آبى(کمى وکيفى) و تاثير پذيرى آن از رودخانه شانديز

1-7 آب سطحی در محدوده مخروطه افکنه 91

2-7 آب زيرزمينی در مخروطه افکنه(کمی وکيفی) 91

1-2-7 قنات 91

2-2-7 چاه 91

1-2-2-7 دبی ويژه مخروطه افکنه 94

2-2-2-7 هيدروشيمی وکيفيت آب 94

1-2-2-2-7 طبقه بندی آب از نظر شرب 94

2-2-2-2-7 طبقه بندی آب از نظر کشاورزی 96

3-2-2-2-7 کنداکتيويته 97

4-2-2-2-7 کلر 97

5-2-2-2-7 نقشه ايزوپيز 99

6-2-2-2-7 هيدروگراف چاه وارزيابی آن 101

فصل هشتم وضعيت اقتصادى- اجتماعى حوضه

مقدمه 105

1-8 وضعيت اجتماعی 105

1-1-8 تعداد وتوزيع جمعيت 105

2-1-8 خانوار وخانواده 106

3-1-8 تراکم جمعيت 107

1-3-1-8 تراکم نسبی 108

2-3-1-8 تراکم بيولوژيکی 108

4-1-8 ترکيب جمعيت 108

5-1-8 سواد و آموزش 108

6-1-8 مهاجرت وعلل آن 109

2-8 وضعيت کشاورزی حوضه 109

1-2-8 دامداری 110

3-8 صنعت 110

4-8 خدمات 111

فصل نهم نتيجه گيری و پيشنهادات

-نتيجه گيري و اثبات فرضيه 114

-اثبات فرضيه ها 115

پيشنهادات 116

منابع 117

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول صفحه

1-2 ايستگاههاى باران سنجى 15

2-2 درجه حرارت ماهانه درطی دوره شاخص آماری (51-1350 الی 85-1384 در ايستگاه زشك) 18

3-2 پراکندگى ماهانه بارندگى ايستگاه سرآسياب شانديز 21

4-2 پراکندگى فصلى بارندگى ايستگاه سرآسياب شانديز 22

5-2 پراکندگى ماهانه بارندگى حوضه مورد مطالعه شانديز 22

6-2 پراکندگى فصلى بارندگى حوضه مورد مطالعه شانديز 23

5-2 مقدار ماهانه و سالانه تبخير از تشت و سطح آزاد آب ايستگاه زشک 25

6-2 دومارتن 27

1-4 تيپهاى خاک منطقه تحت مطالعه 52

2-4 پوشش گياهى 55

1-5 مشخصات ارتفاعى 65

2-5 فرکانس آلتى مترى 66

3-5 هيپسومترى کلاسيک 67

4-5 ويژگى هاى فيزيو گرافى 68

5-5 شاخص های ارتفاعی حوضه 69

6-5 ضرايب شکل حوضه شانديز 71

7-5 رواناب ماهانه و سالانه حوضه 78

8-5 آمار آبدهى متوسط سالانه و دبى ويژه 79

1-6 گرانولومترى نمونه هاى رسوب مخروطه افکنه شانديز 86

1-7 خصوصيات مصرفى و حجمى چاه 92

2-7 آناليز شيميايى چاههاى واقع در مخروطه افکنه شانديز 94

3-7 چاه پيزومترى مخروطه افكنه شانديز 103

1-8 جمعيت روستاهای شانديز 106

2-8 تعداد وبعد خانوار 107

3-8جمعيت با سواد درحوضه شانديزسا ل 1385 109

4-8انواع محصولات كشاورزی در حوضه شانديز 110

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست شکل صفحه

1-2 خطوط جريانى هوا 14

2-2 موقعيت ايستگاههاى انتخابى در منطقه 16

3-2 توزيع ماهانه دماى ايستگاه زشک 18

4-2 پراکندگى ماهانه بارندگى در حوضه شانديز 23

5-2 پراکندگى فصلى بارندگى در حوضه شانديز 24

6-2 اقليم نماى دومارتن 27

7-2 اقليم نماى آمبرژه 28

1-3 واحدهاى ساختمانى- رسوبى ايران 31

2-3 نقشه واحدهاى ساختمانى رشته کوه بينالود 41

3-3 قلمرو و عوامل فرسايش ايران و(بينالود) در دوره هاى يخچالى 45

4-3 قلمرو وعوامل فرسايش ايران و(بينالود) در دوره هاى بين يخچالى و(عصر حاضر) 45

1-5 فرکانس آلتى مترى حوضه 68

2-5 همبستگى بين بارندگى و رواناب در حوضه شانديز 79

1-6 فرکانس آلتى مترى مخروطه افکنه شانديز 83

2-6 منحنی های گرانولومتری مخروطه افكنه شانديز 85

1-7 درصد دبی مصارف مختلف چاه هایشانديز 92

2-7 دياگرام طبقه بندى آب از نظر آشاميدن(شولر) 95

3-7 دياگرام طبقه بندی آب از نظر كشاورزی(ويلكوكس) 96

4-7 هيدروگراف چاه پيزومتری مخروطه افكنه شانديز 102

 

 

 

 

فهرست نقشه ها صفحه

9 10 11

1-1تقسيمات سياسی جمهورﯼ اسلامی ايران

2-1 موقعيت دشت مشهد در استان خراسان رضوی

3-1موقعيت رودخانه شانديز

1-3 زمين شناسی حوضه آبريز شانديز 34

2-3 ژئومورفولوژی 37

1-4 خاﮎ شناسی حوضه آبريز شانديز 54

2-4 پوشش گياهی حوضه آبريز شانديز 56

3-4 كاربری اراضی حوضه آبريز شانديز 59

1-5 سه بعدی حوضه 64

2-5 توپوگرافی حوضه آبريز شانديز 70

3-5 شيب حوضه 73

4-5 هيدروگرافی 76

1-7 منابع آب زیرزمینی مخروطه افكنه شانديز(چاه) 93

2-7 هم كنداكتيويته 1381 در محدوده مخروطه افكنه شانديز 98

3-7 منحنی های ايزوپيز مخروطه افكنه شانديز 100

 

 

 

 

فهرست عكس ها صفحه

1-4 مرتع 57

1-6 تراس 87

2-6 مآندر 88

3-6 تخريب باغات توسط مآندر 89

خلاصه

حوضه آبريز رودخانه شانديز (زير حوضه كشف رود در حوضه آبی قره قوم) بين عرض جغرافيايی ²28 ¢52 °36- ¢14 °36 و طول جغرافيايی ²50 ¢27 °59- ¢4 °59 در دامنه شمالی ارتفاعات بينالود واقع شده است اين منطقه از لحاظ سياسی جزء بخش طرقبه شهرستان مشهد در استان خراسان رضوی است.

آب وهوای محدوده مورد مطالعه نيمه خشك سرد با متوسط درجه حرارت بالاتر از8/8 درجه سانتيگراد با ميانگين بارش بيشتر از 356 ميليمتر بوده و پراكنش بارندگی در منطقه زمستانه- بهاره می باشد.

حوضه مورد مطالعه جز زون بينالود می باشد كه بيشترين وسعت آن از سازنده های فيليت،شيل،ماسه سنگ سبز تا سياه رنگ سری مايان كه متعلق به ترياس فوقانی و ژوراسيك زيرين است تشكيل شده و از لحاظ تنوع ليتولوژيك انواع مختلف آذرين، دگرگونی و رسوبی در آن حضور دارد.

حوضه مورد مطالعه جز حوضه های كشيده می باشد با متوسط ارتفاع 2114 متراست رژيم آبدهی آن تا حدود زيادی از جريان بارندگی تبعيت می كند كه حجم رواناب سالانه آن16/40 ميليون متر مكعب است.

اين حجم قابل ملاحظه رواناب با حمل مواد رسوبی موجود در حوضه باعث به وجود آمدن پديده های هيدروژئومورفيك از جمله مخروطه افكنه شده است كه به عنوان مهمترين پديده های فرسايشی به شمار مي آيد كه از لحاظ آب زيرزمينی حائز اهميت است رسوبات آن از راس مخروطه افكنه كه درشت دانه است به سمت قاعده ريزتر می شود. رودخانه شانديز مهمترين منبع تغذيه كننده مخروطه افكنه می باشد. از پديده های ديگر هيدروژئومورفولوژی می توان ازتراس آبرفتی و مآندر ياد كرد.

در اين منطقه بعد خانوار حدود 4 نفر و تراكم نسبی78 نفر در هر كيلومتر مربع است. محصولات آن بيشتر گندم، جو، حبوبات، سيب زمينی، گوجه فرنگی، خيار و محصولات باغی آن سيب (زرد، قرمز) گلابی، گيلاس، آلبالو، زردالو، گردو و هلو می باشد. دامداری آن بيشتر سنتی كه دامهای از قبيل گاوشيرده، گوسفند و بز را نگهداری می‌كند.

به دليل داشتن تعداد زياد رستورانها كه به خصوص در فصل تابستان مورد توجه انبوهی از توريست واقع می شود دارای آلودگی های مختلفی می باشد.

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

کليات

 

 

 

 

 

مقدمه:

آب منشأ حیات وتداوم بخش آن بوده وبدون آن هر حرکت وتلاش درهرزمینه ای برای موجودات زنده عقیم خواهد ماند.در حال حاضر کمبود آب ومنابع آبی ازاساسی ترین مسائلی است که مسئولین و برنامه ریزان را به یافتن راه حلهایی برای رفع کمبود آن واداشته است.

ازآنجا که کشورما ایران با وسعتی معادل000 /648/1 درنیمه جنوبی منطقه معتدله شمالی درمحدوده کمربند بیابانی جهان واقع شده واز لحاظ ریزشهای جوی وضعیت چندان مطلوبی ندارد لذا آب ازاهميت ويژه ایی بهره منداست.

از سوی ديگربا توجه به این که توليدات کشاورزی نياز به آب کافی داشته و بجزدرمناطق سلسله جبال البرز(کرانه های دریای مازندران)ودامنه غربی سلسله جبال زاگرس(مناطقی در غرب وشمال غربی)کشور که دارای بارندگی نسبتاً زیادی است،دربقیه قسمتهای کشوربارندگی اندک است،لذابخش اعظم کشورهمواره با کمبود آب مواجه بوده واین کمبود به صورت مانع بزرگی بر سرراه برنامه ریزهای عمرانی قرار دارد.مضافاً اين که همین بارش کم درفصولی نازل می شود(زمستان وبهار)که به آب نيازی چندان نمی باشد.درچنين شرايطی برای جبران این کاستی ها به بهره برداری هرچه بیشترازمنابع آب زیرزمینی پرداخته می شود.دراين زمينه نيزدراثراضافه برداشتهای مکرر،منابع آب زيرزمينی با عدم تعادل وبحران مواجه شده است.این شرایط بحرانی زنگ خطری است برای ما تا نحوه مدیریت آب را ازوضع کنونی آن تغيير دارد وبا برقراری انقلابی نوین درمدیریت منابع وذخایر آب،بدون آسیب رسانی به محیط زیست ویا کاهش میزان تولیدات کشاورزی،با تلاش توام با فکرواندیشه وهمکاری وهمفکری صادقانه،برنامه ریزی جدیدی را پایه گذاری نمائیم تامشکل حیاتی آب کشاورزی، صنعت وشرب جمعیتهای شهری و روستائی به صورت اصولی ومدبرانه حل گردد.

در مناطق خشک ونیمه خشک جهان،مانند منطقه تحت مطالعه به دلیل قلّت پوشش گیاهی،وبارانهای پر شدت ونيز وجود مواد هوازده زیاد،طغيان رودها همواره مقادیرزیادی ازرسوبات هوازده را با خود تا پای دامنه حمل نموده وبه صورت مخروطه افکنه رسوب می دهند.در فضاهای خالی بین دانه ایی این رسوبات منفصل مقدار قابل توجهی آب به صورت آب زیرزمینی باقی می ماند.به این ترتیب مخروطه افکنه ها جزو آن دسته ازپدیده های ژئومورفیک به شمارمی آیندکه حاوی آب زیرزمینی بوده و درمناطق خشک ونیمه خشک جهان حايز اهميت اند.

دراین پژوهش برای ملموس ترنمودن نقش مخروطه افکنه شاندیز و حوضه مولد آن تاکيد می شود تا بتوان به قابلیتهای آن که ازجمله تامین آب نیز می باشد،دست یافت وراهی دربرابرمدیران و برنامه ریزی کشور گشود.

1-1بیان مسئله تحقیق (طرح مسئله) :

از آنجايی که مخروطه افکنه شاندیز به شهر مشهد نزدیک است ودارای آب زیرزمینی قابل توجهی بوده ودر تامین آب شرب دومين کلان شهر مذهبی جهان،يعنی مشهد مقدس نقش داشته است دراثراضافه برداشت های مکررازآب زیرزمینی با افت سطح آب وکسری مخزن شده وهمچنين بهره برداری چند جانبه از برخی پديده های هيدروژئومورفولوژی،مانند تراس رودخانه ها در نتيجه مسائل و مشکلاتی را به وجود آورده است که مورد توجه اين تحقيق می باشد.

2-1 ادبیات وسابقه تحقیق:

به علت نقش مهمی که تراسهای رودخانه ها و مخروطه افکنه هامی توانند درتامین منابع آبی ومکان گزینی کانون جمعیتی ایفا کنند،درسطح بین المللی وملی مطالعات زیادی راجع به آنها صورت گرفته است این مناطق به عنوان محلهای تجمع وذخیره آب زیرزمینی همواره مورد توجه بوده اند بویژه درایران سه الی چهارهزار سال است که از طریق حفر قنات آب زیرزمینی تراسها ومخروطه افکنه ها را زهکشی می کنند.اولین مطالعات درباره وجود وزهکشی آب ازمخروطه افکنه ها به مطالعات محمد کرجی در بیش از سه هزار سال قبل برمی گردد و سوابق مطالعاتی زیادی درباره مخروطه افکنه ها ازلحاظ پتانسیل آبی وجود دارد که در زیربه مهمترین آنها اشاره می شود.

1-مهندسین مشاور قهرمانی:گزارش مطالعات مقدماتی حوضه آبریزکشف رود وزارت آب وبرق آبان 1347

2-گزارش نیمه تفضیلی خاک شناسی دشت مشهد: موسسه خاک شناسی وحاصلخیزی خاک مهر 1351

3- مهندسین مشاورسیتران:مطالعه به منظور بهره برداری آبهای دشت وآبرسانی به شهر مشهد وزارت آب وبرق آذر1352

4- شرکت سهامی آب منطقه ای خراسان:مطالعات شناسی وبهره برداریاز رودخانه های دولت آباد،اسجیل،زشک وجاغرق،گلستان (جلد دوم هواشناسی وهیدرولوژی) اسفند 1361

5-مطالعات زمین شناسی(مرحله شناسایی):کمیته امور آب واحد مطالعات پروژه سد رودخانه شاندیز-وزارت جهاد سازندگی خراسان آذر 1368

6-مهندسین مشاور جاماب:طرح جامع آب کشف رود بهمن 1368

7-ولایتی،س وتوسلی،س:منابع ومسائل آب استان خراسان،انتشارات آستان قدس رضوی،چاپ اول 1370

8-مهندسین مشاورجاماب:طرح جامع آب کشور(جلد چهارم تقسیمات آب وهوا) خرداد1370

9- دانا،ف:حوضه آبریز کشف رود(دشت مشهد) 1371-1370

10- سعیدی،ح:مطالعات هیدرولوژی رودخانه زشک سرآسیاب شاندیز 1373

11-مهندسین مشاور ساز آب شرق:مطالعات حوضه آبخیززشک پائیز 1375

12-معاونت مطالعات پایه منابع آب خراسان،تلفیق مطالعات منابع آب قره قوم،آمار ومطالعات وبررسی مقدماتی، اسفند 1376

13-زمردیان،محمد جعفر،بررسی دینامیک های دامنه ایی در شمال بینالود وبازتاب آن در برنامه ریزی سکونتگاه های روستایی(نمونه دره زشک واخلومد) اردیبهشت 1378

14- مهندسین مشاورسروآب:مدیریت منابع آب دشت مشهد خرداد 1378

15-گزارش مطالعات منابع آب تغذیه شونده ازآبهای سطحی حوضه آبریز شاندیز(رودخانه زشک)گزارش خلاصه آمار دی 1380

16-آمار برداری انهارحوضه آبریز کشف رود(رودخانه شاندیز)مهندسین مشاورساز آب شرق بهار 1383

17-وزارت نیرو شرکت سهامی آب منطقه ای خراسان رضوی،منابع ومصارف آب در دشت مشهد معاونت برنامه ریزی وبهبود مدیریت دفتر طرح وبرنامه آذر 1385

3-1 اهداف تحقیق:

هدف تحقیق به طور کلی شناسایی قابلیت ها ومحدودیت های مکانی وارائه راهکارهایی درجهت تقویت قابلیت ها وکاهش محدودیت ها می باشد که این تحقیق نیزخارج ازاین محدوده نبوده واهداف آن به طور عمده به شرح زیر است.

- شناسایی پديده های هيدروژئومورفولژی حوضه آبريز رودخانه شاندیز

- بررسی میزان رواناب رودخانه ونقش آن در تغذيه مخروطه افکنه ودشت مشهد

4-1 فرضیه های تحقیق:

فرضیه های تحقیق عبارتند از:

1- بعضی از پديده های ژئومورفولژی حوضه ناشی از فرسايش آبی و از نوع هيدروژئومورفيك است.

2- رودخانه شانديزدر تغذيه مخروطه افکنه شانديزودشت مشهد نقش اساسی دارد.

 

5-1 روش وفرآیند تحقیق:

روش تحقيق مبتنی بر دو روش استقرایی(حرکت ازجزبه کل)وعلی قیاس(بررسی علت ومعلول)وطی مراحل زیر پرداخته شد.

1- تعیین محدوده و وسعت مورد مطالعه

2- بررسی های مقدماتی با استفاده ازنقشه ها،عکسهای هوایی وتصاویر ماهواره ،فیش برداری ازمنابع موجود وذیربط

3- انجام عملیات ومطالعات میدانی مشتمل بر مشاهدات مستقیم وبررسی های ژئومورفولوژیک، مورفومتریک،مورفودینامیک وعکسبرداری وامثال آن

4- انجام عملیات وبررسی های آزمایشگاهی وکارگاهی مانند محاسبات عکسی،نقشه ای وتهیه نقشه های بزرگ مقیاس

5- استخراج وجمع آوری داده ها ازطریق آمارنامه،سالنامه ها وفایل های آماری وتحلیل آنها

6- تهیه وتنظیم گزارش نهایی طرح ونقد

7- چاپ وتکثیر تحقیق

6-1 منابع گردآوری اطلاعات:

جمع آوری اطلاعات وتحلیل بررسی های انجام شده منابع زیر مورد استفاده قرار گرفته است

1- فایل های آماری سازمان آب منطقه ای خراسان رضوی،شامل آمار دما،تبخیروبارندگی

2- فایل های آماری سازمان آب منطقه ای خراسان رضوی،شامل آمارهیدرومتری،منابع آب وکیفیت منابع آبی

3- نقشه زمین شناسی طرقبه به مقیاس100000 :1 تهیه شده توسط وزارت معادن وفلزات،سازمان زمین شناسی واکتشافات معدنی

4- نقشه توپوگرافی مشهد به شماره برگ16-40-NJبه مقیاس250000 :1تهیه شده توسط سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح

5- نقشه توپوگرافی به مقیاس 50000 :1 تهیه شده توسط سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح

متعلق به مناطق

الف) طرقبه به شماره برگ (I)7862

ب) درود به شماره برگ(III )7862

ج) گلمکان به شماره برگ(IV)7862

د) مشهد به شماره برگ(IV)7962

6- عکسهای هوایی با مقیاس55000 :1 ازمنابع طبیعی خراسان رضوی سازمان جغرافیایی کشور

7-1 بیان محدودیتهای عمده تحقیق:

1- کمبود آمار واطلاعات

2- نابهنگام بودن برخی ازآمارها

3- کمبود امکانات لازم جهت بازدید ازمنطقه

8-1 موقعیت منطقه تحت مطالعه:

1- 8-1 موقع ریاضی:

منطقه مورد مطالعه در دامنه شمالی بینالود،بین عرض جغرافیایی28َ 52ً 36- 14َ 36 وطول جغرافیایی27َ 50ً 59 - 4َ 59 قرار دارد

2- 8-1 موقع نسبی:

منطقه مزبورواقع درشمال بینالود-از سمت جنوب به خط الرس های بینالود-از سمت شمال چاله اترک-کشف رود ازسمت شرق به طرقبه وحوضه جاغرق واز سمت غرب به حوضه گلمکان محدود شده است.

3- 8-1 موقع سیاسی:

منطق فوق الذکردربخش طرقبه شهرستان مشهد واقع درخراسان رضوی است.

4- 8-1 موقع زمین شناسی:

ازلحاظ تقسیمات زمین شناسی در واحد شمال شرق زون بینالود-آلا داغ واقع شده است.

5- 8-1 موقع اقلیمی:

منطقه مورد نظردرموقعیت اقلیمی نیمه خشک سرد با متوسط دمای سالانه بالاترازصفر درجه سانتیگراد ورژیم بارندگی زمستانه-بهاره واقع شده است.ازنظر متوسط بارندگی سالانه نسبت به خراسان رضوی وضعیت نسبتاً مطلوبی دشته و متوسط آن حدود 350 ميلی متر است.

6- 8-1 موقع آب شناسی:

رودخانه شاندیزازبه هم پیوستن سر شاخه های اصلی رودخانه زشک بزرگ وکوچک تشکیل شده وپس ازپیوستن شاخه های فرعی رودخانه کنگ و نقندر در محل پل فردوسی(سرو آباد)به کشف رود می پیوندد که آن جز بخشی از حوضه آبریزبزرگ کویرقره قوم می باشد.

این رودخانه دارای دو شاخه اصلی به نامهای زشک وکنگ می باشد رودخانه زشک دربالا دست روستای زشک به دو شاخه دیگر به نامهای رودخانه بزرگ و کوچک تقسیم می شود وشاخه دوم رودخانه شاندیز به نام رودخانه کنگ ازمجاورت دوروستای کنگ ونقندرعبورکرده ودر نزدیکی روستای ارچنگ به شاخه زشک متصل می شود.

شاخه کنگ دارای سه سرشاخه است.دو سرشاخه آن به نامهای رودخانه کوچک زوی ورودخانه دی وار درمحل روستای کنگ به یکدیگر متصل می شوند. شاخه سوم بنام رودخانه خشکه رود در حد فاصل بین روستای کنگ ونقندربه رودخانه کنگ متصل می شود.

 

 

 

تقسيمات سياسي جمهورﯼ اسلامي ايران

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نقشه(1-1) تقسيمات سياسي جمهورﯼ اسلامي ايران (سازمان مدیریت وبرنامه ریزی خراسان رضوی)

 

موقعيت دشت مشهد در استان خراسان رضوي

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نقشه (2-1) موقعيت دشت مشهد در استان خراسان رضوي

 

موقعيت رودخانه شانديز در دشت مشهد

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منبع : سازمان آب منطقه ای خراسان رضوی

 

 

نقشه(3-1) موقعيت رودخانه شانديز در دشت مشهد

 

 

 

 

 

 

 

فصل دوم

ویژگی های اقلیمی

 

 

 

مقدمه:

ریشه کلمه آب وهوا که در زبان عری به آن اقلیم گفته می شود کلمه یونانی(climat)که تقریباً در تمام زبانهای دنیا از همین ریشه اقتباس شده است.اولین طبقه بندی علمی اقلیم مربوط به بطلمیوس یونانی به دو قرن بعد از میلاد مسیح بر می گردد که به هفت اقلیم تقسیم بندی کرد(خلیلی،ع وحجام،س،ایران نژاد،پ،1:1370).

در مطالعات حوضه های آبریز ،عوامل اقلیمی یکی از عناصرمهم به حساب می آید.

در بررسی های اقلیمی باید بین عناصر وعوامل اقلیمی تفاوت قائل شویم ودما،رطوبت،فشار،تابش که معرف یک حالت معین جوی هستند،عناصر اقلیمی محسوب می شوند.اما درعین حال تمام عواملی ازقبیل ارتفاع،جهت وپوشش گیاهی نیز دراقلیم منطقه نقش دارند(علیجانی،ب و کاویانی،م،26:1371).

عوامل اقلیمی خود به دو دسته منطقه ای و فرا منطقه ای تقسیم می شود.

الف-عوامل منطقه ای:

اینهاعواملی هستند که در ناحیه مورد مطالعه وجود داشته وبه طور مستقیم درتعیین وایجاد نوعی خاص ازاقلیم دخالت دارند مانندارتفاع وروند کوههای بینالود،ضعف پوشش گیاهی ومجاورت با صحاری.

ب-عوامل فرا منطقه ای:

شامل عوامل وعناصری است که دورازناحیه مورد مطالعه واقع اندوآثارآنها تا حدی محسوس بوده وبه طورغیرمستقیم دراقلیم ناحیه نقش دارند.

1-2 توده هوایی مختلف آب وهوایی تاثیر گذار بر منطقه:

1- توده های پر فشار سیبری:

این توده های هوا ازاواخر پائیزتا اوایل بهاردر روی شبه قاره سرد سیبری تشکیل شده واز طریق مناطق شمال و شمال شرقی وارد ایران می شوند.این توده هوا،خشک وسرد بوده و درناحیه وسیعی گسترده می شوند.درصورتیکه این توده هوا با توده های مدیترانه ای که ازغرب می رسد،برخورد نماید سبب نزولات برفی سنگین درشمال وشرق کشور(ناحیه مورد مطالعه) بخصوص درنواحی کوهستانی می شود.

2- توده های شمال وشمال غربی.

این توده های هوا در شمال وشمال غرب اروپا تشکیل شده وسبب بارندگی های در نواحی شمالی وسواحل در یای خزر می شود.در دوره های گرم سال،رسیدن این توده هوا به خراسان سبب تولید بادهای گرم وخشک می شود ودر دوره های سرد بعلت مصادف شدن با توده های پر فشار سیبری بارندگی هایی در منطقه خراسان صورت می گیرد.

3- توده های مدیترانه ای:

این توده های هوا از اقیانوس اطلس منشاء گرفته وپس ازعبوراز روی جنوب اروپا،با گذشتن از فراز دریای مدیترانه مرطوب شده وحدود 8ماه از سال از اوایل پائیز تا اواسط بهار،ایران را تحت تاثیر قرار می دهد.این توده هوا بعلت عبور از روی دریای مدیترانه از نظر رطوبت نسبتا غنی بوده ویکی ازعوامل اصلی بارندگی در ایران می باشد.بخش عمده رطوبت این توده هوا در حین عبور از زاگرس از دست رفته ودر زمان رسیدن به خراسان از مقدار رطوبت آن کاسته می شود.از این رو در ایران وهمچنین خراسان،ازجهت غرب به شرق واز شمال شرقی به جنوب شرقی مقدار بارندگی کاهش می یابد

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(شکل1-2)خطوط جریانی هوا،جبهه های مهاجم و توده های هوا(زمرديان،م،1378).

 

 

2-2 داده ها وایستگاهها:

به منظوربررسی اقلیم منطقه از داده های9ایستگاه باران سنج که نام ومشخصات آنها درجدول(1-2)

وشکل (2-2)آمده،استفاده شده است در این ایستگاه ها ، داده های درجه حرارت هوا را نیز ثبت نموده اند.

جدول (1-2) مشخصات ایستگاههای باران سنجی در محدوده بررسی

ردیف	نام ایستگاه	طول جغرافیایی		عرض جغرافیایی		ارتفاع از سطح دریا	متوسط بارندگی 34 ساله MM
		دقیقه	درجه	دقیقه	درجه
1	آبقدفریزی	04	59	32	36	1380	08/264
2	دولت آباد	10	59	26	36	1510	74/242
3	زشک	12	59	21	36	1880	7/344
4	سرآسیاب شانديز	20	59	24	36	1210	72/223
5	سد طرق	33	59	10	36	1240	69/271
6	حصار	24	59	19	36	1220	18/271
7	جاغرق	19	59	19	36	1420	58/297
8	گلمکان	10	59	29	36	1380	02/247
9	مشهد	34	59	18	36	990	41/234

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل(2-2) موقعيت ايستگاههای انتخابی در منطقه

 

3-2 دما وتغییرات آن:

مقداری از انرژی تابشی خورشید توسط عوارض سطح زمین جذب شده وتبدیل به انرژی حرارتی می‌شود.این انرژی به شکل «دما» یا درجه حرارت جلوه می کند.

در بین عناصراقلیمی مختلف،دما اهمیت خاصی دارد.گرچه اصلی ترین عامل ایجاد دما انرژی حاصل ازجذب تابش کوتاه مدت خورشید درسطح زمین است،با این حال عوامل دیگری چون ابرناکی،ارتفاع ازسطح زمین،ناهمواری وجهت آفتاب تابش گری،هدایت گرما و... نیز درچگونگی دمای مناطق مختلف سطح زمین،تعیین کننده اند (علیجانی،ب وکاویانی،م،1371 :107).

به طور کلی بنا به دلایل مختلف ازجمله:کوهستانی بودن حوضه مورد مطالعه وارتفاع نسبتاًزیادآن،هجوم توده هوای سرد سیبری در زمستان،عرض جغرافیایی بالا وزاویه تابش اشعه های خورشیدی وبالاخره بری بودن ناحیه،تغییرات درجه حرارت ودامنه گرما دربینالود نسبتاًزیاد است.در حوضه شاندیز مهمترین عامل موثربرتغییرات دما،ارتفاع است که به همین دلیل درزیرمورد بررسی بیشتر قرار می گیرد.

1-3-2 توزیع مکانی یا تغییرات مکانی دما :

به منظور بررسی تغییرات دما در منطقه،از داده های ایستگاههای دارای آمارحرارتی که هم نزدیک به حوضه بوده وهم در دامنه شمالی بینالود واقع شده اند،استفاده گردید.

مرتفع ترین ایستگاه،ایستگاه زشک با ارتفاع1880 متر وکم ارتفاع ترین آنها ایستگاه مشهد با ارتفاع 990 متر ازسطح دریا می باشد.دوره آماری در این بررسی 35 سال (از سال51-50 تا 85-84) منظور شده است.

بالاترین دمای سالانه را ایستگاه مشهد با حرارت 24/15 درجه سانتیگراد وپایین ترین آن را ایستگاه زشک با دمای23/11 درجه سانتیگراد به خود اختصاص داده اند.

با توجه به این که بین ارتفاع ودرجه حرارت در شرایط عادی پیوسته رابطه معکوسی وجود دارد،لذا می‌توان معادله همبستگی بین ارتفاع ودرجه حرارت را تعیین نموده وبا در دست داشتن یکی دیگری را بدست آورد.

با در نظر گرفتن میانگین دمای سالانه هر ایستگاه وهمچنین ارقام ارتفاعی آنها،معادله گرادیان دمای سالانه محدوده مورد مطالعه به شرح زیر بر آورد شده است:

T :میانگین دمای سالانه( ْ H (c0052/0 - 805/19 T=

H :ارتفاع از سطح دریا(m) 97/0 –r =

بررسی این رابطه گویای این مطلب است که به ازاء هر 1000 متر افزایش ارتفاع،2/5 درجه سانتیگراد ازدمای هوا کاهش می یابد و با در نظر گرفتن متوسط ارتفاع حوضه های مذکور ومتوسط دمای سالانه آن (8/8)مقدار دما بصورت زیراست.

ْc 82 /8 =(2114)0052/0- 805/19T=

2-3-2 درجه حرارت ماهانه:

ایستگاه تبخیر سنجی زشک به دلیل کیفیت خوب آماری وداشتن ارتفاعی نزدیک به ارتفاع متوسط حوضه (ارتفاع ایستگاه 1880 متر از سطح دریا وارتفاع متوسط حوضه برابر2114 متر)که در محدوده مورد مطالعه واقع می باشد انتخاب وتغییرات ماهانه درجه حرارت در این ایستگاه مورد بررسی قرار گرفته است.

 

جدول(2-2)درجه حرارت ماهانه در طی دوره شاخص آماری(51-1350 الی85-84)در ایستگاه زشک

ماه

مهر

آبان

آذر

دی

بهمن

اسفند

فروردین

اردیبهشت

خرداد

تیر

مرداد

شهریور

سالانه

حداکثر مطلق

93/31

17/24

62/18

59/14

27/13

8/19

64/23

98/27

77/31

75/33

39/32

9/32

58/34

متوسط حداکثر

37/19

39/14

43/9

2/6

7/4

7/6

18/13

57/18

74/23

57/27

5/27

5/25

36/16

میانگین

51/13

14/9

95/4

73/1

67/0

2/9

03/9

98/13

95/17

55/21

75/21

81/18

23/11

متوسط حداقل

68/7

14/4

94/0

9/1-

15/3-

35/1-

4

6/8

86/12

6/15

05/16

24/12

12/6

حداقل مطلق

71/0-

2/4-

7/9-

78/10-

87/13-

54/10-

43/7-

02/0

14/5

44/1

1/7

7/4

4/12-

 

بر اساس جدول مذکور(2-2) گرمترین ماه سال مرداد وسردترین ماه بهمن می باشد.دامنه تغییرات درجه حرارت متوسط ماهانه زشک 08/21 درجه سانتیگراد می باشد. (08/21 =67/0-75/21 =r )

در حالیکه حداقل وحداکثر مطلق مشاهده شده درطول دوره آماری87/13- درجه سانتیگراد در بهمن ماه 75/33درجه در تیر ماه گزارش شده است،

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل(3-2) توزیع ماهانه دمای ایستگاه زشک

 

4-2 بارندگی:

بارندگی یکی از مهمترین مولفه های هواشناسی در مطالعات حوضه های آبریز بوده که در کلیه ایستگاههای هوا شناسی اندازه گیری می شود.

به منظور بررسی بارندگی سالانه وماهانه از آمار9 ایستگاه موجود در دامنه شمالی بینالود طی یک دوره 25 ساله(از سال آماری61-1360 تا85-1384)استفاده شد.

کمبود وفقدان آمار برخی از ایستگاهها،از طریق همبستگی با سایر ایستگاهها محاسبه واین محاسبات برای تعیین میانگین بارندگی هر یک از آنها برای دوره شاخص(25 ساله)منظور گردید.

1-4-2 برآورد بارندگی سالانه حوضه مورد مطالعه:

از 9 ایستگاه باران سنجی که نزدیکترین فاصله را تا حوضه مورد مطالعه داشته وآمارنسبتاً کاملی نیز دارند استفاده شد.مرتفع ترین این ایستگاهها،زشک با ارتفاع1880 متر وکم ارتفاع ترین آنها،ایستگاه مشهد با ارتفاع 990 متر از سطح دریا می باشد.بیشترین بارش سالانه مربوط به ایستگاه زشک به میزان7/344 میلیمتر وکمترین آن مربوط به ایستگاه سرآسیاب شاندیز به مقدار 72/223 میلیمتر است(جدول 1-2).

2-4-2رابطه بین ارتفاع و بارندگی :

از آنجایی که غالباً بین بارندگی و ارتفاع از سطح دریا رابطه مستقیم وجوددارد، لذاجهت تهیه معادله خط گرادیان بارندگی ابتدا به بررسی رابطه بین ارتفاع وبارش بر اساس(جدول شماره1-2)پرداخته شد ومعادله خط گرادیان بارندگی بدست آمد.

P :متوسط بارش سالانهmm H 12/0 + 28/103 P=

H:متوسط ارتفاع حوضه (m) 62/0 r=

بررسی رابطه فوق مشخص می سازد که به ازاء هر 100 متر افزایش ارتفاع 12 میلیمتر بر میزان بارندگی افزوده می شود.در نتیجه با توجه به این رابطه وهمچنین متوسط ارتفاع حوضه، متوسط بارش سالانه برای آن به شرح زیر محاسبه شده است.

mm 97/356 =(2114)12/0+28/103P=

محاسبات بارش سالانه حوضه مذکور گویای این مطلب است که حوضه شاندیز دارای متوسط بارش به میزان97/356 میلیمتر بوده ودر نتیجه از متوسط بارندگی کل کشور(240 میلی متر)وهمچنین از میزان متوسط بارندگی سالیانه کل استان خراسان بزرگ(180 میلی متر) بیشتربوده و جزو قسمتهای پر باران استان خراسان رضوی به حساب می آمده و به عنوان پتانسیل های تامین آب،مورد توجه برنامه ریزان قراردارد.

با توجه به وضعیت بارندگی در حوضه مورد مطالعه،مشاهده می شود که حوضه شاندیز با وجود وسعت کم، شیب زیاد وبارندگی قابل ملاحظه ،در معرض فرسایش شدیدی قرار می گیرد.

3-4-2 تغییرات ماهانه وفصلی بارندگی حوضه:

با توجه به اینکه توزیع زمانی بارندگی از جنبه های مختلفی حائز اهمیت است،ازاین رو دراین گزارش روی آن تاکید می شود.در این رابطه به منظور بررسی تغییرات ماهانه فصلی بارندگی در حوضه مورد مطالعه،نزدیکترین ایستگاه به آن انتخاب وپس از بررسی متغیرهای آن نتایج حاصل به کل حوضه مربوطه تعمیم داده شده است.در این رابطه از آمار 25 ساله ایستگاه سر آسیاب-شاندیز برای حوضه شاندیز استفاده شده است (دوره آماری85-84 تا61-60).

همانگونه که مشاهده می شود داده های به دست آمده در جداول(3-2) و(4-2) آمده است بیشترین بارش ماهانه ایستگاه مذکور،درماه فروردین واسفند وکمترین میزان بارندگی در ماه تیر ومرداد نازل شده است ولی بیشترین میزان بارش برای شاندیز، ابتدا در زمستان وسپس در فصل بهار رخ داده است.

براساس بارندگی سالانه وماهانه ایستگاه شاخص وبا در نظر گرفتن متوسط بارندگی حوضه مورد مطالعه،مقادیر متوسط ماهانه وفصلی برای آنها محاسبه شده است(جداول شماره5-2 و6-2)همانگونه که مشخص است بیشترین ارندگی ماهانه برای حوضه مورد مطالعه در فروردین واسفند ماه وکمترین میزان در تیر ومرداد نازل شده است.ولی از لحاظ پراکنش فصلی بیشترین مقدار بارندگی در فصل زمستان فرو می‌ریزد.

بنابراین در حوضه مورد مطالعه،اهمیت بارندگی زمستانه- بهاره بسیار زیاد است که نشان دهنده تاثیر بادهای غربی بربارندگی های ناحیه مورد مطالعه است.که در فصل زمستان از اقیانوس هندودریای مدیترانه به طرف شرق وجنوب شرق حرکت کرده وبه ناحیه مورد مطالعه می رسد.ولی با شروع فصل گرم واستقرار پرفشار جنب حاره بر روی ایران بادهای غربی کم کم از منطقه خارج شده وموج گرما وخشکی بر ایران ومحدوده مورد مطالعه ما حاکم می شود.به همین دلیل کمترین میزان بارش در فصل تابستان اتفاق می افتد.