مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

 

پيشگفتار
فصل اول كليات
مقدمه
نژاد
دستگاه گوارش نشخواركنندگان
احتياجات غذايي گاو شيري
قابليت هضم غذا
روش هاي اندازه گيري انرژي
فصل دوم : جيره هاي غذايي
تغذيه دام
دستگاه گوارش گاو
خوراك گاو شيري
سيلو كردن.
ساختمان سيلو
مواد متراكم (كنسانتره) در جيره غذايي دام
جيره متعادل و متوازن
دسته بندي گله گاو شيري
مديريت تغذيه گاوهاي شيري پر توليد
ارزيابي وضعيت بدني گاو شيري و رتبه بندي آن (B.S.C)
فصل سوم : جايگاه دام
فضاي لازم براي تركيب گله گاو شيري
اتاق شير دوشي
زايشگاه
انبار علوفه ، كنسانتره ، سيلو ، پوشال
فصل چهارم : فيزيولوژي پستان
ترشح شير و كيفيت آن
بيماري ورم پستان
مديريت و پاكيزگي آغل
فصل پنجم : تلقيح مصنوعي و اصلاح نژاد
مراحل زايمان
فصل ششم : مديريت دامداري
بهداشت و بيماري دام
فصل هفتم : تهيه طرح گاوداري شيري
فصل هشتم : پرواربندي
راهنماي استفاده از جداول تركيب غذايي
منابع فارسي
منابع انگليسي

فصل اول : كليات

مقدمه

انسان اوليه پس از اين كه ساليان بسيار زيادي در جنگل ها ، دشت ها و غارها روزگار را با خوردن برگ ، دانه و ميوه درختان و شكار حيوانات گذرانيد به ساختن پناگاه پرداخت و توانست بعضي از حيواناتي را كه تا ديروز شكار مي كرد ، رام و اهلي نمايد. او توانست همراه با پيشرفت ابزار كارش جايگاهي مخصوص براي دامهايش در گوشه اي از مأوي و مسكن خويش بنا كند . پس از اهلي كردن دام و بهره برداري از محصولات آن ، دامداري هاي اوليه را شكل داد و بهره برداري اقتصادي و رفع نياز جامعه بشري را سامان بخشيد . در اين دوران گاو در كشورهاي باستاني مصر ، يونان ، چين ، هندوستان و ايران اهميت بسياري داشته و پرورش داده مي شده است و آثاري مادي ، كتابها و كتيبه هاي نوشته شده و نقوش به جاي مانده در غارها از دلايل آن است . در آثار تخت جمشيد و كاخهاي مصر ، يونان و هندوستان كمتر كتيبه و سنگ نوشته اي مي توان يافت كه بدون نام يا تصوير گاو باشد . اين دام بزرگ تأمين قسمت عمده اي از نيازهاي اوليه همچون گوشت ، فراورده هاي لبني و حتي انجام دادن كارهاي سخت بشر را به عهده گرفت و شايد به همين خاطر تصوير آن در بين بعضي از اقوام ، مظهر قدرت و پرچم آنها شد و در ميان بعضي از اقوام ديگر جايگاهي مقدس پيدا كرد .

به عقيده بعضي از باستان شناسان ، هشت هزار سال قبل از ميلاد مسيح در خاورميانه و در كنار رودخانه هاي دجله و فرات و كنار درياي مديترانه اهلي كردن گاو مرسوم بوده است . اگر چه دامداري مبتني بر كوچ نشيني به علت طي طريقهاي طولاني و از دست دادن زمان پيشرفت زيادي نكرد ، اما پرورش گاو در اقصا نقاط دنيا ، به علت داشتن فرصت كافي ، به خدمت گرفتن تجربه و تكنولوژي ، رعايت اصول بهداشت ، مديريت دامپروري و احداث جايگاه هاي مختلف ، به عنوان يك حرفه سود آورد توسعه يافت .

 

كمبود پروتئين در جهان

 

با توجه به گزارش كارشناسان سازمان خواربار جهاني در بيشتر كشورهاي آسيائي و آفريقايي مقدار توليد شير و ركورد گاوهاي شيري به علت كمبود علوفه و مواد غذايي بسيار پائين است . در حالي كه حدود 78 درصد گاوهاي جهان در كشورهاي در حال توسعه اند ، اين كشورها حدود 10 درصد شير و 30 درصد گوشت توليدي جهان را عرضه مي كنند و مصرف سرانه پروتئين در آنها از 3 تا 10 گرم در روز تجاوز نمي كند. يكي از علل اصلي وجود چنين اختلافي ، استفاده از امكانات و تكنولوژي جديد در كشورهاي پيشرفته است . به عنوان مثال در اين كشورها ، در يك گاوداري 80 رأسي كه 50 هكتار زمين زراعتي داشته و توليداتش سيلو مي شود ، جمع ساعات كار سالانه شش هزار ساعت تخمين زده مي شود ، كه معادل با كار دو نفر كارگر تمام وقت است . طبق آمار منتشره در كتاب ديري كاتل در سال 1971 از تعداد 7/12 ميليون رأس گاو شيري در آمريكا متجاوز از 117 بيليون پوند، شير توليد شده است . ولي در بسياري از كشورهاي عقب مانده ، خانواده هاي كثيري ديده مي شوند كه كار اصلي آنها نگهداري يك رأس گاو است و براي امرار معاش ناچاراً شير توليدي را به بازار عرضه نموده و خود در فقر كامل مواد پروتئيني به سر مي برند .

پروتئين حيواني مصرفي در بعضي از كشورها

نام كشور	امريكا شمالي	فرانسه	انگلستان	آلمان غربي	سويس	بلژيك	ايران
پروتئين حيواني مصرفي گرم در روز	4/66	7/58	3/56	6/51	4/51	50	7/11

 

در ايران با توجه به نظام سنتي متكي به تاراج و تخريب مراتع به شيوه كوچ نشيني و عشايري و داشتن دامهاي بزرگ با مقدار كم توليد و عدم جوابگويي به نياز جمعيت با نرخ رشد بالاي مواليد ، ضرورت ايجاد شرايط لازم ، براي استقرار نظام مدرن متكي به علوفه دست كاشت ، استفاده از ضايعات كارخانه هاي صنعتي ، اصلاح مديريت و استفاده از تكنولوژي كه بتواند ، نظام بازار و معادلات بين منطقه اي در سازمان توليد را سامان بخشد به شدت احساس مي شود . به همين دليل در برنامه توسعه ، جايگزيني نظام مديريتي نوين به جاي نظام دامداري سنتي مدنظر بوده و نگاه معطوف به استفاده بهينه از امكانات و به خدمت گرفتن آخرين دستاوردهاي بشري در سايه تكنولوژي كه بتواند منجر به رفع بيكاري بشود ، از اهداف برنامه است .

براساس آمارهاي موجود از منابع معتبر ، تعداد گاوها و گوساله هاي كل كشور 5.128.000 رأس است . از اين تعداد ، 831.700 رأس گاو اصيل 2.406.000 رأس دورگ و بقيه گاو و گوساله بومي است . همچنين در 1.376.400 واحد بهره برداري 5.877.000 كيلوگرم شير و 729.000.000 كيلوگرم گوشت قرمز توليد شده و 32917 نفر در واحدهاي دامداري صنعتي به كار مشغولند . مقدار شير توليدي در استان تهران 575.000 كيلوگرم و تعداد دامها 167.000 رأس گوساله و گاو است . (بدون توجه به واردات شير و گوساله هاي نرپرواري از استان هاي همجوار) با توجه به اين اطلاعات ، ميانگين دامهاي هر واحد بهره برداري در كشور 7/3 رأس گاو و گوساله است . در تفكيك استاني بيشترين ميانگين مربوط به تهران با 8/7 و كمترين ميانگين مربوط به هرمزگان با 98/1 رأس گاو و گوساله است . اين امر پراكنش دامداري ها را در سطح بسيار وسيعي از كشور و مشكل ارائه خدمات به آن ها و هزينه بر بودن آن را نشان مي دهد . از طرفي معدل شير روزانه هر رأس 28/6 كيلوگرم و در يك دوره شيرواري 883/1 كيلوگرم است كه حدود يك سوم استانداردهاي جهاني است . اين آمار براي واحدهاي سرشماري شده تهران و براي هر رأس 68/18 كيلوگرم در روز يا 5658 كيلوگرم در يك دوره شيردهي گزارش شده است.

نژاد

گاوها از نظر شكل ظاهري ، خصوصيات ژنتيكي ، وزن و اندام ، اهميت توليد شير يا گوشت و اقليم زندگي با هم متفاوت بوده و بر اين اساس طبقه بندي و نامگذاري مي شوند . نژادهاي معروف آنها عبارتند از :

الف) نژادهاي اروپايي

1. هلشتاين

نام اصلي اين نژاد كه از ناحيه اي به نام فريزلند در كشور هلند ، به سراسر دنيا صادر شده ، هلشتاين فرژين است . اين نژاد از سنگين وزن ترين گاوهاي شيري دنياست . وزن ماده گاو بالغ آن 750-600 كيلوگرم و نر بالغ آن 900-750 كيلوگرم است . ضريب تبديل غذا به گوشت در اين نژاد مناسب است . انطباق با شرايط آب و هوايي بسيار متفاوت ، از مناطق سر سير گرفته تا معتدل و نيمه گرمسيري از ويژگيهاي اين نژاد است . مهمترين ويژگي اين نژاد شيردهي فوق العاده آن است كه در مناطق خوش آب و هواي امريكا حتي به پانزده تن در سال و در اروپا ، سيزده تا چهارده تن در سال با 4-2/3 درصد چربي مي رسد . قد گاوهاي اين نژاد 35/1 تا 50/1 متر است . سري ظريف و اغلب سياه و سفيد با شاخ هاي كوچك و بسيار شكيل دارند. گردن متوازن با سينه اي فراخ و سياه ، سفيد ويژگي گاوهاي اين نژاد است .

 

 

2. جرسي (Jersey)

اين نژاد كه از كشور بريتانيا به ديگر نقاط دنيا صادر شده است ، جثه اي كوچكتر از هلشتاين دارد . وزن ماده بالغ 500-450 و نر بالغ 650-550 كيلوگرم است . رنگ پوست بدن از قهوه اي تا قهوه اي روشن مايل به زرد تيره متغير است . مقدار توليد شير آن كمتر از نژاد هلشتاين اما درصد چربي آن بيشتر است . در مقايسه با نژاد هلشتاين مقاومت اين نژاد نسبت به آب و هواي نيمه گرم و خشك بيشتر است .

3. براون سويس (Brown Swiss)

زادگاه و مركز اصلي پرورش اين نژاد مناطق كوهستاني سويس است . اين نژاد جثه اي بزرگ و اسكلتي خوش قواره براي اصلاح نژاد دارد و از نظر توليد گوشت و شير قابل توجه است. مقدار شير ماده گاو براون سويس از هلشتاين كمتر ولي درصد چربي شيرش بيشتر است . رنگ پوست بدن آن ها از قهوه اي تا خاكستري متغير است . وزن گاو بالغ ماده به 650 كيلوگرم مي رسد . ضريب تبديل غذا به گوشت در اين نژاد مناسب است و از نظر مقدار شيردهي بعد از هلشتاين قرار دارد .

4. ساير نژادهاي اروپائي

علاوه بر نژادهاي مذكور نژادهاي مختلفي چون نژاد قرمز دانماركي ، گزنزي ، سمينتال ، فنلاندي ، نرماندي ، ليموزين و نژاد معروف گوشتي شورت هورن (Short Horn) بريتانيائي وجود دارند . نژاد هردفورد كه بسيار وزين است و وزن آن به 1500-1350 كيلوگرم مي رسد ، از نژادهاي ممتاز گوشتي دنيا است .

ب) نژاد هندي

نژاد گاوهاي گوشتي زبو (ZEBO) و گاو شيري سيوال از نژادهاي مهم شبه قاره هند هستند و به ساير كشورهاي دنيا صادر شده اند .

ج) نژاد گاوهاي ايراني

شايد به توان گفت در ايران تا زماني كه شبكه هاي ارتباطي توسعه نيافته بود ، گله هايي با خصوصيات نژادي در مناطقي كه كوچ در آن صورت نمي گرفت وجود داشته است . اما به علت كوچهاي مكرر و خشكسالي هاي متوالي و كمي مراتع و تاخت و تازهاي مكرر همسايگان نمي توان نژاد خالص يا گريد خاصي را معرفي كرد . با اين حال ، گاو سرابي به علت شيرواري شهرت فراوان داشته و مشتقات لبني آن معروف بوده است . از طرفي نمي توان از ذكر گاو گلپايگاني كه شيري پرچرب داشته و مشتقات شير آن بسيار مردم پسند بوده غافل ماند . گاو سيستاني كه جزئي از اكوسيستم هامون است ، با جثه اي مطلوب در همان حوالي محدود و محصور شده است . اگر چه ذكر نژاد گاوهاي ايراني در نشريات مختلف جاي بحث دارد ، اما مطالعات عميق و اصلاحات ژنتيكي مستمري بر روي آنها تحت عنوان نژاد ايراني به مانند نژادهاي خارجي انجام نگرفته است .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

دستگاه گوارش نشخواركنندگان

 

دستگاه گوارش نشخواركنندگان ، از لب و دهان ، دندان ، زبان ، حلق ، مري ، معده چهارقسمتي و روده تشكيل شده است . معده نشخواركنندگان نقش بسيار مهمي در گوارش و سيستم هاضمه دارد . چهارقسمت معده نشخواركننده عبارتند از شكمبه ، نگاري ، هزارلا ، شيردان .

شكمبه

اگرچه چهارقسمت معده نشخواركنندگان از هم جدا نيستند و به آساني محتويات آنها از قسمتي به قسمت ديگر عبور مي كند ، اما هر كدام اهميت ويژه اي دارند . براي مثال ، شكمبه به عنوان محفظه اي براي تخمير بي هوازي كربوهيدراتها، بيش از نهصد تيپ باكتري يا ميكرو اركانيسم و پروتزا را در هر گرم از محتويات خود جاي داده است . ميكرواركانيسمها ، آنزيم هايي را توليد مي كنند كه سبب شكسته شدن و هضم فيبرها و كربوئيدراتهاي موجود در خوراك مي شوند . حاصل اين اعمال اسيدهاي چرب با طول زنجير كوتاه است كه براي ساخت چربي شير در شكمبه جذب مي شوند . البته بين نشخواركننده و ميكرواركانيسمها ، همزيستي مسالمت آميزي وجود دارد و آنها لازم و ملزوم يكديگرند . پروتئين ها نيز به وسيله اين موجودات ، در معده به اسيدهاي آمينه ، آمين و آمونياك تبديل مي شوند كه مورد استفاده خود ميكرواركانيسمها قرار گرفته و پس از مرگ اين باكتريها ، لاشه آنها و قسمتهايي از اسيدهاي آمينه مورد استفاده دام قرار مي گيرند . چربيها نيز توسط همين جانداران ذره بيني هيدروليز و به اسيدهاي چرب و كلسترول تبديل مي شوند . تجزيه اين مواد تحت تاثير آنزيمهاي توليد شده توسط باكتري ها ، صورت مي پذيرد . علت همزيستي نشخواركننده ، با اين ميكروارگانيستها ، اين است كه دام با ايجاد محيطي تاريك ، مرطوب و بدون اكسيژن ، شرايط لازم را براي بقا و فعاليت اين موجودات فراهم مي كند . سپس با حركات شكمبه و مخلوط كردن محتواي آن و نيز برگشت دوباره قطعات بزرگ و نشخوار مجدد و خردكردن قطعات خوراك سبب مي شود تا سطح تماس ميكروب ها با مواد خشبي بيشتر و عمليات هضم ، آسان تر شود . در اثر اين اعمال ، باكتريها رشد و تكثير يافته ، فعال تر شده و ضمن تجزيه تركيبات غذايي ، براي كلني باكتريها و دام غذا تهيه مي كنند . پس از عبور اين محتويات از معده به روده غذاي سرشاري براي دام آماده مي شود.

نگاري

نگاري جايگاه سقوط اجسام سنگين ، همچون ميخ ، شن و ساير اجسام خارجي وزين است .

هزارلا

محتويات شكمبه و نگاري قبل از ورود به شيردان و روده كوچك بايد از هزارلا بگذرد . اين محفظه كتابچه اي مانند كه هنوز نقش آن به خوبي شناخته نشده است با محتويات معده ، سطح تماس زيادتري برقرار كرده و با فشردن مواد غذايي و كمك به هضم و جذب آن ، محتويات معده را به شيردان هدايت مي كند .

شيردان

شيردان نوزاد نشخواركنندگان كه حدود هشتاد درصد معده چهارقسمتي آنان را تشكيل مي‌دهد در زمان شيرخواري مانند معده جانوران تك معده اي عمل مي كند . پس از ورود غذا به شيردان ، شيره معده ، اسيد هيدروكلريك و آنزيمهايي مانند رنين (Rennin) و پپسين (Pepsin) كه از ديواره شيردان ترشح مي شود بر روي مواد غذايي اثر كرده و باعث شكسته شدن پروتئين ها و تبديل آنها به پپتيدها مي شوند . رنين با لخته و دلمه كردن شير ، هضم و جذب شير را براي نوزاد شيرخوار آسان مي كند .

 

جذب پروتئين

پروتئين ها به دو بخش قابل تجزيهRuman Degradable Protein (RDP)و غيرقابل تجزيه درشكمبهRuman Undegradable Protein (RUP) تقسيم مي شوند . پروتئين قابل تجزيه در شكمبه به آمونياك (NH3) و اجزاء تشكيل دهنده پروتئين ها مثل پپتيدها و اسيدهاي آمينه تفكيك مي شود . ميكروكانيستها از اين اجزاء براي رشد و تكثير خود استفاده كرده و انرژي لازم براي خود را از طريق تجزيه كربوتيدراتها تأمين مي كنند . پروتئين هاي زنجيربلند و لاشه اين ميكرواركانيسمها پس از عبور از شيردان و روده ها تحت عنوان By PassProteinو تحت تاثير آنزيمهاي روده ، جذب و وارد جريان خون مي شوند و اين نوع پروتئين كه حدود 60 درصد كل احتياجات يك گاو را در اواسط شيرواري تشكيل مي دهد ، از طريق روده جذب مي شود . پروتئين هايي كه در شكمبه تجزيه نمي شوند پس از ورود به شيردان و روده تحت تاثير آنزيمها به اسيدآمينه تبديل شده و جذب مي شوند . بررسي ها نشان مي دهند ، وجود مقادير كمي از غذاهاي پروتئيني با منشاء حيواني در جيرة غذايي در توليد شير موثر است . با ترشح شيره روده ، اسيدهاي آمنيه و پپتيدها كه از تجزيه پروتئين ها به وجود آمده اند و همچنين قندهاي ساده مثل گلوكز كه از تجزيه هيدروكربن ها حاصل شده اند ، جذب جريان خون مي شوند . اسيدهاي چرب و ليپيدها در ابتداي روده تحت تاثير صفرا كه از كبد ترشح مي شود قرار گرفته و حل شده و در نهايت پس از ورود به سيستم لنفاوي جذب بدن مي شوند . عمليات هضم به وسيله آنزيمهاي مترشحه از روده كوچك ، در روده بزرگ نيز ادامه مي يابد . در روده بزرگ آب محتويات غذايي گرفته شده و مواد غذايي تحت هجوم باكتريهاي موجود در روده بزرگ فاسد شده و به همراه باقيمانده مواد غذايي هضم نشده و سلولهاي جدا شده از سيستم گوارش دفع مي شوند .

سرعت عبور غذا از دستگاه گوارش

علوفه تازه و نارس فيبر كمتر و پروتئين و مواد ويتامينه بيشتري دارد . چنانچه گاو در چراگاهها و مراتع از اين علوفه ها استفاده كند ، به علت داشتن فيبركم و آب زياد ، توقف اين غذا در دستگاه گوارش كم بوده و با سرعت بيشتري از آن عبور مي كند . به همين دليل در فصل بهار اكثر گاوها داراي مدفوعي سبزرنگ بوده و گاهي دچار اسهال هاي شديد مي شوند . براي جلوگيري از اين امر بايد با افزودن مواد غذايي فيبردار توقف مواد غذايي را در دستگاه گوارش بيشتر كرد تا فرصت تجزيه و هضم مواد غذايي فراهم شود . يكي از دلايل كاهش چربي شير در بهار همين سرعت عبور مواد غذايي از دستگاه گوارش است . علاوه بر علوفه هاي نارس ، دانه هاي غلات و حبوبات نيز فيبر بسيار كمي دارند و سرعت عبور آنها نيز نسبت به مواد خشبي و يا فيبردار كمتر است . درصد پايين كربوهيدراتهاي قابل تجزيه ، سنتز پروتئين ميكروبي را هم كاهش مي دهد . زياد دادن كنسانتره ، تغذيه با علوفه هاي تازه و با فيبر كم و عدم توجه به توازن تغذيه كاهش توليد ، عدم سلامت دام و بروز بيماريهاي متابوليك همچون اسيدوز ، سم درد ، جابه جايي شيردان ، بيماري گاو چاق خوابيده ، تخته بند و كتوز را به همراه دارد .

 

احتياجات غذايي گاوشيري

 

نياز غذايي گاو شيري شامل آب ، انرژي ، پروتئين ، مواد معدني و ويتامين هاست .

آب

در ميان مواد غذايي ، آب از اهميت فوق العاده اي برخوردار است . مواد غذايي در صورت حل شدن در آب ، قابل جذب ، هضم و دفع مي باشند . از طرف ديگر 87 درصد تركيبات شير ، 90 درصد تركيبات خون و بيش از هشتاد درصد بافت چشم از آب تشكيل شده است . بقيه اعضاي بدن دام نيز با درصدهاي مختلفي داراي آب هستند . بنابراين در صورت محدود كردن ميزان آب در اختيار دام، درآمد گاوداري به شدت كاهش مي يابد .

انرژي

انرژي كه صورتي از ماده است را مي توان به زبان ساده " توانايي انجام كار " تعريف كرد . هر تغييري در جهان هستي با تغيير صورتهاي انرژي به يكديگر همراه است . واحد انرژي كالري نام دارد . يك كالري مقدار حرارتي است كه دماي يك گرم آب را يك درجه سانتيگراد افزايش مي دهد . هر هزار كالري را يك كيلوكالري و هر هزار كيلوكالري را يك مگاكالري يا ترم (Therm) مي نامند .

انرژي مواد غذايي از سوختن و تجزيه كربوهيدارتها يا قندها در دستگاه گوارش حاصل مي شود . كربوهيدراتها از كربن ، هيدروژن و اكسيژن تشكيل شده اند . اين مواد را مي توان به سه گروه تقسيم كرد .

نور

منوساكاريدها با فرمول شيميايي (₆O₁₂H₆C ) كه در گياهان ، تحت تاثير انرژي آفتاب ، از تركيب ₂CO و آب ساخته مي شود .

(فتوسنتز) ₂O6 + ₆O₁₂H₆CO ₂H6 + ₂CO6

در شكمبه گاو ، منوساكاريد تجزيه شده و عكس واكنش فوق انجام مي شود . از يك قندي ها مي توان گلوكز ، گالاكتوز و فروكتوز را نام برد.

دي ساكاريدها با فرمول شيميايي ₁₁O₂₂H₁₂C، از تركيب دو ملكول قند منوساكاريد با از دست دادن يك ملكول آب به وجود آمده اند . از دي ساكاريدها مي توان ساكاروز ، مالتوز و لاكتوز را نام برد .

پلي ساكاريدها با فرمول كلي_n (₅O₁₀H₆C ) ازتعداد زيادي قندهاي ساده تشكيل شده اند. نشاسته يكي از فراوان ترين پلي ساكاريدهاي موجود در دانه غلات است كه گاهي مقدار آن در دانه ها به 60% وزن دانه مي رسد . نشاسته منبع بسيار خوبي براي تغذيه گاو شيري و حتي پرواري (براي توليد شير و گوشت) است ، زيرا قابليت هضم بسيار بالايي داشته و به راحتي توسط ميكرواركانيسمها تجزيه شده و انرژي آزاد مي كند . از ديگر پلي ساكاريدها مي توان سلولز ، همي سلولز و ليگنين را نام برد.

گليكوژن يا نشاسته حيواني در كبد حيوانات و از تركيب قندهاي ساده ساخته و ذخيره مي شود . هنگامي كه دام گرسنه باشد و يا ميزان قند خونش از مقدار معيني كمتر شود ، گليكوژن به گلوكز تبديل و وارد خون مي شود . سلولز و همي سلولز و ليگنين از پلي ساكاريدهاي گياهي هستند . نقش آنها توليد انرژي لازم براي فعاليت هاي حياتي مختلف مثل تپش قلب و خون رساني ، تنفس و همچنين گرم نگهداشتن بدن است . آزاد شدن انرژي ، توسط باكتريهاي دستگاه گوارش و از تجزيه كربوهيدراتها صورت مي گيرد . ارزش غذايي كربوهيدراتهاي موجود در غذاي دام براساس قابليت هضم آنها در دستگاه گوارش متفاوت است . ارزش غذايي نشاسته و منوساكاريدها كه سهل الهضم هستند ، زياد است . چون شيره گوارشي روده بر كربوهيدراتهاي داراي ملكول بزرگ مثل كاه موثر نيست و اين كربوهيدراتها فقط تحت تاثير باكتريها در سيرابي و روده ها هضم مي شوند ، ارزش غذايي كمتري دارند .

پروتئين

پروتئين ها تركيبات عالي هستند كه از كربن ، هيدروژن ، اكسيژن و ازت تشكيل شده و ممكن است در ساختمان آنها گوگرد و فسفر نيز باشد . هر ملكول پروتئين از اتصال تعدادي اسيدآمينه درست شده است . اسيدهاي آمينه را بر همين اساس سنگ بناي حيات مي نامند . به طور كلي بيش از بيست نوع اسيدآمينه در ساختمان پروتئين ها شركت دارند . تركيب هاي مختلف اين اسيدهاي آمينه با يكديگر مي تواند انواع زيادي پروتئين را به وجود آورد . اسيدهاي آمينه به دو دسته ضروري و غيرضروري طبقه بندي مي شوند . اسيدهاي آمينه ضروري توسط بافتهاي بدن سنتز نشده و يا به مقدار اندكي كه نيازهاي دام را تأمين نمي كند ساخته مي شوند و بايد از طريق غذا به دام برسند . به همين دليل است كه در تهيه خوراك دام از چند نوع پروتئين استفاده مي شود.

اسيدهاي آمينه غيرضروري توسط بافتهاي بدن حيوان ساخته مي شوند . اكثر پروتئين ها 16 درصد ازت دارند . در صورت تقسيم 100 به 16 عدد 25/6 بدست مي آيد . اگر اين عدد را در مقدار ازت هر غذا ضرب كنيم ، تقريبي از مقدار پروتئين خام آن غذا را برآورد كرده ايم . اهميت پروتئين به عنوان يك ماده حياتي ، نقش آن در ساختمان اسكلت بدن ، ماهيچه ها ، خون ، اعصاب ، پوست ، هورمونها و آنزيمها ، مو و شاخ و ... است . براي ترميم بافتهاي فرسوده بدن و رشد دام ، رشد جنين ، نگهداري بدن ، توليد شير و گوشت ، پروتئين ضروري بوده و هيچ ماده مغذي ديگري نمي تواند جاي آن را بگيرد . به همين دليل مواد غذايي حاوي پروتئين گرانتر هستند و براي كاهش هزينه تغذيه و جلوگيري از اتلاف مواد پروتئيني نبايد بيشتر از مقدار نياز در جيره منظور شوند . بيان اين نكته ضروري است كه دامهاي جوان و در حال رشد نسبت به دامهاي بالغ نياز بيشتري به پروتئين دارند .