مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول

مقدمه

فصل دوم:

شناسايي مسائل شوري در ايران

نمک و مبناي آن

نقل و انتقال نمک در طبيعت

1- فاکتور ژئولوژي

2- ژئوشيمي

3- اثر ژئومورفورلوژي

4- رودخانه ها و ساير آبهاي سطحي

5- اثر باد

6- عوامل بيولوژيکي

7- شرايط آب و هوايي

پراکندگي انواع نمک از لحاظ آب وهوايي

1- حوزه کلريد

2- حوزه سولفات – کلريدي

3- حوزه کلريد سولفاتي

4- حوزه سولفات کربناتي

ديناميک نمک در آب تحت الارض

کلياتي راجع به خاکهاي شور و خاکهاي قليايي (خاکهاي سديمي)

شکلهاي نمک در خاک

تزويع نمک در خاک

خواص عصاره يا محلول خاکهاي شور

1- عصاره گل اشباع خاک

2- عصاره خاک

3- هدايت الکتريکي

طبقه بندي خاکهاي شور

فصل سوم

شور شدن خاک در اثر آبياري

1- شور شدن خاک در اثر آبياري

2- شور شدن مستقيم خاک از طريق آبياري

2-1 عمق بحراني سطح ايستابي

2-2 عوامل موثر در شور شدن خاک از طريق صعود موئينه اي

الف – تاثير ميزان تبخير

ب – تاثير پوشش گياهي

ج – تاثير تغذيه آب زير زميني

3- قليايي شدن خاک

4- توازن نمک در ارضي تحت آبياري

4-1 محاسبه شستشوي مورد نياز

4-2 محاسبات بيلان نمک

4-3 توازن نمک

فصل چهارم

کيفيت آب در آبياري

مسائل مربوط به شوري

مسائل مربوط به سديم

زيانهاي ناشي از سميت عناصر

فصل پنجم

راههاي کنترل شوري خاک

زهکشي

انواع زهکش ها

زهکش جويي

زهکش هاي چاهي

کنترل نمک به وسيله آبياري

روش هاي آبياري در ارتباط با کنترل شوري

1- آبياري سطحي

2- آبياري باراني

3- آبياري قطره اي

آبشويي خاک

ارزيابي مقاومت گياه به شوري

بکار بردن مواد معدني اصلاح کننده خاکهاي شور قليائي (سديمي)

استفاده از گچ و مسائل آن

تسطيح اراضي

تعويض يا مخلوط کردن منابع آب

کاشت بذر در نقاط مناسب

فهرست مطالب

 

 

مقدمه

خاک يکي از مهمترين منابع طبيعي و عوامل توليد است . روز به روز که بر تعداد جمعيت کره زمين افزوده مي شود و قدرت خريد مردم بالا مي رود و بشر مترقي مي گردد , توقعات انسان از اين منبع بزرگ طبيعي و عامل مهم توليد بيشتر مي شود .

شواهد نشان مي دهد , زمين از موقعي که مورد بهره برداري انسان قرار گرفته است , حاصلخيزي آن بر اثر عدم توجه و اقدامات نامناسب کاهش يافته است . انسان در بسياري از مناطق جهان بر اثر آبياري زياد با آب نامناسب و شور , باعث شور شدن سطح وسيعي از زمينهاي غير شوره شده است . منابع زيادي در دست است که در بسياري از کشورها منجمله هندوستان , پاکستان , مصر و ايران به ويژه از نيمه دوم قرن نوزدهم که آبياري شياري معمول شد , سطحهاي وسيعي از زمينهائي که روزي از حاصلخيزترين خاکها بوده , بر اثر آبياري بي رويه با آبهاي نامناسب , حاصلخيزي خود را از دست داده و به کلي ويران و متروک شده است . همچنين زمينهاي باير و شوري که پشتيبان با هزاران زحمت و صرف هزينه زياد آنها را آباد و قابل استفاده کرده بودند , بر اثر عدم اطمينان عاملين بعدي از اصول صحيح کشاورزي , مجددا شور و ويران شده است .

يکي از ويژگيهاي مناطق خشک و نيمه خشک , که تقريبا اکثر نقاط ايران را شامل مي شود , شوري و سديمي بودن اراضي و منابع آبهايي است که براي آبياري مصرف مي شود . به عبارت ديگر وضعيت آب و هوايي در اين مناطق باعث شده است که دو عامل مهم در زراعات , يعني آب و خاک , از کيفيت چندان خوبي برخوردار نباشند . هنگامي که زارع با صرف هزينه نسبتا سنگين , چاهي را حفر مي کند و به آب نسبتا شور برخورد مي کند , همواره اين سوال براي وي مطرح است که آيا مي تواند اين آب را براي کشاورزي مصرف کند يا نه ؟ جواب اين است که اگر با آب شور به نحو صحيحي برخورد نشود سرانجام چيزي جز ناکامي به دنبال نخواهد داشت . بهره برداري از آب شور مستلزم اعمال روشهاي خاصي است .

اما براي اين روشها بدوا لازم است ماهيت مساله روشن گردد . هدف از تهيه اين مجموعه آشنايي و شناخت نسبي کيفيت آب آبياري در ارتباط با خصوصيات فيزيکي خاک به ويژه شور بودن خاک مي باشد .

 

شناسايي مسائل شوري در ايران

منابع آبي ايران محدود و کيفيت آن براي آبهاي سطحي 250 تا 7000 ميکروموس در سانتيمتر و تا 70000 ميکروموس در سانتيمتر براي آبهاي زير زميني است و از گذشته جهت فائق آمدن بر مشکلات شوري , محصولات مقاوم به شوري را کشت مي کرده اند . ايران با وسعتي حدود 164880 ميليون هکتار , 13% آن مناطق خشک , 61% نيمه خشک 17% نيمه مرطوب , 8% نيمه مرطوب وايل به مرطوب و 1% مرطوب است , و مقدار کم آبياري در اثر کمي باران در اراضي شور , عامل ديگر شور شدن است . 5/23 ميليون هکتار , يعني 1/14% اراضي ايران مشکل شوري دارند , که به 5 گروه تقسيم مي شوند .

1- ليتوسل آهکي متشکل از مارنهاي گچي و نمکي ( 3/0 ميليون هکتار )

2- خاکهاي شور و قليايي ( به وسعت 3/7 ميليون هکتار )

3- خاکهاي باتلاقي شور ( 2/8 ميليون هکتار )

4- بياباني و سيروزوم , توام با خاکهاي شور ( 6/2 ميليون هکتار )

5- رسي شور ( 1/5 ميليون هکتار ) که گروههاي 1 و2 جهت اصلاح خوب نبوده , و گروه 3 با بررسي زياد قابل اصلاح است و گروههاي 4 و 5 مناسبترين اراضي جهت اصلاح هستند .

نمک و مبناي آن

جمع شدن مقدار معيني از نمک محلول در قشر سطحي زمين که در اثر آن قشر خاکي صلاحيت خود را به عنوان محل رشد و نمو گياه از دست مي دهد , به شوري زاري معروف است و مهمترين نمکها از آنيونهاي و....... کاتيونهاي و.... است . در عمل سه کاتيون سديم , منيزيم , کلسيم و چهار آنيون باعث توقف بيولوژي مي شود و نمکهائي چون گچ و آهک آسيب عمده اي به گياه نرسانده ولي کربنات و بيکربنات , حتي گياه را نابود مي کند . در مورد مبناي دو نظريه است :

1- آزادي نمکهاي محلول , در نتيجه عمليات تجزيه و تخريب فاکتورهاي جوي روي سنگهاي آذرين .

2- ايجاد نمک بصورت گاز , بخار , مواد مذاب از کوههاي آتشفشان و ورود به دريا و انباشته شدن .

نقل و انتقال نمک در طبيعت

در اين مورد عوامل چند دخالت دارند .

 

 

1- فاکتور ژئولوژي :

تبخير درياچه هاي مناطق خشک , کويرهاي نمک وسيعي را بوجود آورده است , مانند کوير نمک در ايران ويا در اثر تخريب سنگهاي آذرين و تجمع آنها در يک محل , مانند کوير بزرگ ايران .

2- ژئوشيمي :

آبهاي زير زميني در حين بالا آمدن داراي فعل و انفعالاتي هستند که در نتيجه , گچ رسوب مي کند .

3- اثر ژئومورفولوژي:

در مناطق گرم و خشک در جلگه هاي پست و دشتهاي آلوويال ( دشت خوزستان ) و دره هاي پست و مصب رودخانه ها , آب تبخير شده , و لذا نمک در سطح زمين انباشته مي شود .

4- رودخانه ها و ساير آبهاي سطحي :

رودخانه ها در تمام مناطق آب و هوايي , نمکهاي محلول را از سرچشمه جمع آوري , و تا پايان مسير که به درياها , با تلاقها منتهي مي شوند , منتقل مي نمايند . در بين راه مقداري نمک در اطراف سيل گيرها و سيل خيزها انباشته مي شود .

5- اثر باد :

باد در دشت خوزستان ساليانه 50-20 تن نمک را از محلي به محل ديگر حمل مي کند و باد شديد , قطرات آب را از سطح اقيانوسها کنده و بصورت مه يا ذرات ريز به مناطق ساحلي ( سالانه 40-35 کيلوگرم نمک در هکتار ) وارد مي کند , مانند ناحيه استپي قفقاز روسيه .

6- عامل بيولوژيکي :

گياهاني , چون سالسولاها , 500 کيلو نمک در هکتار در اندام هوايي خود ذخيره مي کنند و بعد از مرگ هم در سطح زمين انباشته مي کنند . در اين مورد چهار گروه اصلي داريم :

گروه –A هالو فيتهاي تيپيک :

سالسولاهاي با برگهاي گوشتي آبدار که مصرف سولنچاکهاي داراي سطح آب تحت الارض بسيار بالايند , و آب را از طريق ريشه جذب و از ساقه و برگ به روي زمين مي آورد .

 

گروه –B هالوفيتهاي نيمه خشک :

مخصوص سولونچاکهاي با آب تحت الارض عميقند , چون گروه اول است , ولي شدت کمتري دارد .

گروه – C هالوفيتهاي خشک :

که درجه شوري ضعيف و آب تحت الارض عميقتر از 5 تا 7 متر را دارند .

گروه – D گرامينه ها و لگومينوزها :

که يونهاي خراب شده را به کمک تجديد بنا مي کنند .

7- شرايط آب و هوايي :

درجه حرارت بالا و رطوبت کم سبب کم شدن رطوبت نسبي شده که تبخير را بالا برده , و نمک را به سطح مي آورد مانند خوزستان .

پراکندگي انواع نمک از لحاظ آب و هوائي

1- حوزه کلريدي :

مخصوص مناطق شديدا کويري است و نمکهاي است , مانند خوزستان .

 

 

2- حوزه سولفات – کلريدي :

بسيار گرم , ولي رطوبت آن از کلريدي بيشتر است , مانند مناطق کويري تا نيمه کويري .

3- حوزه کلريد سولفاتي :

مناطق استپ که داراي باران بيشتري است .

4- حوزه سولفات کربناتي :

در ايران به شمال شرقي محدود شده و باران زياد و تبخير کافي در تابستان دارد .

ديناميک نمک در آب تحت الارض

اگر سرچشمه آب تحت الارض از سنگ آتشفشان باشد , غلظت املاح از 5/0 گرم در ليتر کمتر است , و آنيون شاخص است , ولي اگر آب به لايه هاي رسوبي برسد , بيکربنات فراوان مي شود . با کم شدن شيب زمين , غلظت 5-3 گرم در ليتر شده و حوزه نمکي سولفات کربنات خواهيم داشت و با ورود آب به جلگه سطح حوزه سولفات – کلريدي شده و رسيدن غلظت به 80-50-25 گرم در ليتر , نمک اصلي NaCl است و رسيدن به 150-100 گرم در ليتر , منطقه به شوره زار مي شود .

کلياتي راجع به خاکهاي شور و خاکهاي قليايي ( خاکهاي سديمي )

هر خاکي داراي مقداري نمک است , حتي در خاکهاي باصطلاح (( شيرين )) هم مقداري نمک وجود دارد . اما خاکي را مي گويند شور است يا شور شده است که مقدار نمکهاي مضر براي خاک و گياه در آن , از يک ميزان معيني که موجب نامرغوبي خاک و کاهش محصول ميگردد , تجاوز کرده باشد . خاکهائيکه ميزان سديم تبادلي تا حد ضرر براي گياه باشد , خاک قليا و خاکهائي که هم از لحاظ ميزان املاح محلول و هم از لحاظ ميزان سديم تبادلي براي گياه مضر باشد , خاکهاي شور قليا ناميده مي شوند . اين خاکها در مناطق خشک و نيمه خشک که ميزان تبخير آن بيش از ميزان بارندگي است , يافت مي شوند , شوري و قليائي , قدرت حاصلخيزي خاک را کاهش مي دهد و ارزش آن را پائين مي آورد . خاکي که زياد شور و قليائي شده , حاصلخيزي خاک را کاهش مي دهد و ارزش آن را پائين مي آورد . خاکي که زياد شور و قليائي شده , حاصلخيزي خود را به کلي از دست داده است , بطوريکه ديگر هيچ گياه زراعتي نمي تواند در آن برويد . خاکهاي شور و خاکهاي قليائي , خاکهائي است که تحت تاثير نامطلوب نمکهاي محلول قرار گرفته باشد . اين نمکها در درجه اول عبارتند از سديم , کلسيم , منيزيم , کلريد و سولفات و بعد پتاسيم , بيکربنات , کربنات نيترات . در خاکهاي شور , سديم بيشتر به صورت محلول وجود دارد , در صورتيکه در خاک هاي قليائي , سديم بيشتر جذب ذرات خاک ( جسم کلوئيدي ) شده که جدا کردن آن از جسم کلوئيدي خاک ( اصلاح خاکهاي قليائي ) کاري بس دشوار است .

نمکهاي خاک در اثر نفوذ آب شسته و به اعماق پائين تر انتقال پيدا مي کنند . نمکها در طي انتقال ممکن است در بعضي جاهها رسوب نموده و سرانجام همراه با جريان آب زيرزميني به درياها, درياچه ها و يا کويرها وارد مي شوند . عمل خارج شدن نمک از خاک را که به توسط آب صورت مي گيرد شسته شدن مي گويند .

گرچه شوري بيش از حد برخي از خاکها عمدتا به دليل کيفيت سنگ مادري مي باشد . ولي در شور شدن خاکهاي زراعتي اکثرا عوامل خارجي ديگر دخالت دارند . مجموعه اين عوامل باعث تجمع نمک در لايه سطحي خاک مي شود . شور شدن خاک در واقع عملي است که بر خلاف جهت شسته شدن صورت مي گيرد . يکي از عوامل بسيار مهمي که در شور شدن خاکها موثر است آبياري غير صحيح اراضي مي باشد .

شور شدن اراضي در اقليمهاي گرم و خشک چشمگير تر از اقليمهاي معتدل يا مرطوب است . زيرا در شرايط اخير ميزان بارندگي نسبتا زياد بوده و نفوذ مقدار زياد آب باعث شسته شدن نمکها از خاک مي گردد .

شکلهاي نمک در خاک

نمک به يکي از سه شکل زير در خاک ظاهر مي شود .

1- به صورت يونهاي حل شده در آب موجود در خاک ( محلول خاک )

2- به صورت کاتيونهاي جذب شده به سطح ذرات خاک ( داراي بار منفي مي باشند)

3- به صورت نمکهاي رسوب شده

بين کاتيونهاي موجود در محلول خاک و آنهائي که جذب ذرات خاک شده اند و نيز نمکهاي محلول رسوب شده در خاک يک تعادل ديناميکي بر قرار است .

محلول خاک سطح باردار(منفي)

نمکهاي رسوب شده (يونهاي محلول)

 

 

شکل (2-1) شکلهاي وجودي نمکها در خاک

ترکيب شيميايي نمک در خاک بستگي به منشاء اصلي آن دارد ( سنگ مادر , آب زير زميني , آب دريا , غيره ) ولي چرخه هاي متعدد شور و شيرين شدن خاک نيز در شکل اوليه آن تغيير زيادي به وجود مي آورد .

يکي از خصوصيات بارز خاکها شور بالا بودن غلظت يون سديم است . اگر چنانچه قسمت اعظم يونهاي محلول خاک را کلسيم يا مجموع کلسيم و منيزيم تشکيل دهد و غلظت يونهاي سديم کمتر از 5 درصد مقدار کل کاتيونها باشد به آن خاک شور گفته نخواهد شد .

غلظت سديم در خاکها معمولا کم است ولي مقدار آن در خاکهاي شور بيشتر از خاکهاي غير شور است . از طرف ديگر چنانچه آنيونها را در نظر بگيريم در محلول خاکهاي شور بيشتر از همه يون کلر و سولفات يافت مي شود . در صورتي که PH خاکهاي شور در حدود 8/6 باشد مقداري يون بي کربنات نيز در محلول خاک وجود خواهد داشت و اگر PH افزايش يابد بي کربناتها به کربنات تبديل مي شوند . البته بايد در نظر داشت که تا زماني که PH محلول خاک به 5/8 نرسيده است مقدار تبديل بي کربنات به کربنات زياد نخواهد بود . با توجه به اينکه قابليت حل کربناتهاي قليائي خاکي و گچ نسبتا کم بوده و از طرف ديگر غلظت زياد نمک در محلول شور حلاليت آن را براي کربناتها و گچ کاهش مي دهد لذا اين مواد در محلول خاک رسوب نموده و باعث خارج شدن يونهاي از محلول مي گردد . قابليت حل نمک سديم و کلر بساير زياد است . از اين نظر قسمت اعظم يونها را در محلول خاکهاي شور سديم و کلر تشکيل مي دهد . در ضمن بالا بودن قابليت حل اين عناصر باعث مي شود که به راحتي همراه با آب شسته و از خاک خارج گردند . حال آن که يونهائي که قابليت حل شدنشان کم است به سختي شسته شده و اگر هم با شستشو از خاک خارج شوند يونهاي رسوب شده قبلي وارد محلول خاک شده و جايگزين آنها مي گردد.

خاک داراي اين خاصيت است که مي تواند کاتيونها را به خود جذب نمايد اين خاصيت به دليل اين است که سطح ذرات کلوئيدي خاک داراي بار منفي است و کاتيونهاي موجود در محلول خاک را به طرف خود جذب مي نمايد . توانائي خاک را در جذب کاتيونها ظرفيت تبادل کاتيوني گويند که با علامت اختصاري CEC نشان داده شده و بر حسب ميلي اکي والانت در هر 100 گرم خاک خشک توصيف مي گردد .

بين کاتيونهاي جذب شده توسط ذرات خاک و کاتيونهايي که در محلول خاک وجود دارند همواره يک تعادل ديناميکي بر قرار است . اگر چنانچه کاتيونهاي موجود در محلول خاک (a) بنا به دلايلي افزايش يابد , کاتيونهاي جذب شده به ذرات خاک (b) نيز خود را با آن تطبيق مي دهند به اين صورت که تعدادي از کاتيونهاي محلول , جذب ذرات خاک شده و تعادل جديدي به وجود مي آيد .

 

 

 

 

 

( شکل 2-2)

شکل 2-2 : اصول فرايند تبادل يوني

فرايند تبادل يوني نسبتا پيچيده است زيرا کاتيونهاي دو ظرفيتي از کاتيونهاي يک ظرفيتي جذب ذرات خاک مي شوند و بين کاتيونهايي که ظرفيت يکسان دارند نيز تفاوتهايي از جذب شدن مشاهده مي گردد .

درجه اولويت کاتيونها از نظر تمايلشان در جذب شدن به سطح ذرات کلوئيدي خاک به صورت زير است :

بنابراين تا زماني که يون کلسيم در محلول خاک غالب باشد ( مانند شرايطي که هميشه در خاکهاي غير شور وجود دارد ) فرصتي براي اين که يون سديم بتواند جذب ذرات خاک شود وجود نداشته و يا امکان آن کم است . زيرا براي سديم بسيار مشکل است يون کلسيم را از سطح ذرات خاک جدا نموده و خود جايگزين آن گردد . اين موضوع از نظر کشاورزان حائز اهميت فراوان است , زيرا وجود يون کلسيم در سطح ذرات خاک نافعتر از وجود يون سديم مي باشد , فقط زماني يون سديم مي تواند قسمت اعظم سطح ذرات خاک را اشتغال نمايد که تقريبا بيش از نيمي از يونهاي محلول خاک از سديم تشکيل شده باشند . در برخي از خاکهاي بسيار شور متجاوز از 90 درصد کاتيونهاي محلول خاک را سديم تشکيل مي دهد .

رابطه بين مقدار کاتيونهايي که در محلول خاک وجود داشته و آنهايي که جذب ذرات خاک شده اند به وسيله معادله گاپن توصيف مي شود .اين معادله در مورد خاکهائي که کاتيونهاي آن عمدتا از تشکيل يافته است به شرح زير است ؛

معادله 2-1

در اين معادله کاتيونهاي جذب شده ( ads ) بر حسب و کاتيونهاي محلول بر حسب مي باشند .

ضريب K عدد ثابتي است که مقدار آن تقريبا معادل 015/0 است . در مورد خاکهاي شور بنا به تعريفي که از ظرفيت تبادل يوني به عمل آمد مي توان نوشت که ؛

از طرف ديگر (درصد سديم قابل تبادل)

( نسبت جذب سديم ) در در نتيجه معادله 2-1 به صورت زير درخواهد آمد ,

معادله 2-2

معادله 2-2 يک معادله نظري است که عوامل بسيار زيادي بر درجه صحت و قابليت کاربرد آن دخالت دارند بر اساس آزمايشهاي متعددي که صورت گرفته است بين SAR , ESP يک رابطه تجربي وجود دارد که به صورت زير ميباشد ؛

معادله (2-3)

همانطور که مشاهده مي شودد اين رابطه با معادله 2-3 اندکي تفاوت دارد . معادله گاپن نشان مي دهد که اگر غلظت محلول خاک افزايش يابد , بالا رفتن غلظت به بهاي کاهش تمام شده و موجب افزايش ESP مي شود . بر عکس در هنگام رقيق شدن بوسيله جايگزين شده و ESP کاهش مي يابد .

توزيع نمک در خاک

شوري خاک يک خاصيت ثابت نيست بلکه مقدار آن نسبت به زمان و مکان متغير است . اين تغيير , افقهاي مختلف هر نقطه از سطح خاک را ينز شامل مي گردد . عامل اصلي عدم توزيع نمک , نقل مکان آن همراه با حرمت آب در خاک است و چون رژيم رطوبتي خاک بسيار ديناميک مي باشد بالتبع توزيع نمک نيز متغير است . حرکت صعودي و زنولي آب باعث مي شود که توزيع نمک در ستوني عمودي خاک يکنواخت نباشد . پس از آبياري يا بارندگي مشاهده مي شود که نمکها از لايه هاي سطحي خاک شسته شده و به اعماق آن نفوذ مي کنند به طوري که تجمع نمک در لايه هاي زيرين به مراتب بيشتر از سطح خاک است . عکس اين حالت در زمان خشکي اتفاق مي افتد زيرا آب از اعماق به طرف لايه هاي سطحي خاک حرکت نموده که در آنجا نمک را باقي گذاشته و خود جذب گياه شده يا تبخير مي گردد و در نتيجه تجمع نمک در لايه سطحي افزايش مي يابد . در اعماق بسيار زياد تغييرات رطوبت بسيار کم است لذا غلظت نمک نيز کم و بيش ثابت بوده و فقط تغييرات فصلي , آن هم خيلي اندک , در آن مشاهده مي گردد .

خواص عصاره يا محلول خاکهاي شور

1-عصاره گل اشباع خاک Soil Saturation Extract

براي اين منظور , ابتدا با اضافه کردن آب به طور تدريجي به خاک , آن را به حالت اشباع در مي آورند , آنگاه آب ( عصاره ) آنرا به وسيله صافي مخصوص يا به کمک دستگاه مکنده , استخراج مي کنند . در اين مورد براي نشان دادن ضرائب عصاره خاک حرف e را به حروف اختصاري هدايت مخصوص الکتريکي يعني EC اضافه مي کنند که به اين صورت در مي آيد ECe .

 

2- عصاره خاک Soil Extract

براي تهيه عصاره خاک يا محلول خاک , خاک و آب را به نسبت وزن معيني مثلا يک و دو و نيم ( يک خاک , دو و نيم آب ) مخلوط مي نمايند پس از انجام يک سري عمليات , آب آنرا ( محلول خاک را ) استخراج مي کنند که در اين مورد فقط به صورت EC نشان داده مي شود .

3- هدايت الکتريکي Electrical Conductivity

براي نشان دادن مقدار املاح محلول در آب از قابليت هدايت الکتريکي آن استفاده مي شود . هدايت الکتريکي که با علامت اختصاري EC نشان داده مي شود به وسيله اندازه گيري مقاومت الکتريکي دو سر الکترودهايي که به طور موازي در يک محلول فرو برده شده باشند تعيين مي گردد . آب خالص براي جريان برق هادي ضعيفي است ولي اگر آب محتوي نمک باشد خواهد توانست جريان متناوب برق را متناسب با غلظت نمک به خوبي از خود عبور دهد .

هدايت مخصوص ( مقدار هدايت در واحد سطح مقطع در طول يک واحد ) را مي توان از روي عدد خوانده شده در مقاومت سنج و با استفاده از رابطه زير بدست آورد ؛

(2-4 ) EC = K / R

در اين فرمول K ثابت مقاومت سنج و R مقدار مقاومت محلول است . واحد اصلي EC در سيستم متريک مو بر سانتيمتر ( mho.com ^-1) و در سيستم بين المللي سيمنز بر متر ( S.m ^-1) مي باشد .

مو در واقع عکس اهم ( ohm( است که رسانائي الکتريسته را مي رساند . معمولا براي آبهائي که شوري آنها کم است . واحد ميکرومو بر سانتي متر و براي آبهاي با شوري زياد واحد ميلي مو بر سانتي متر بکار برده مي شود . معمولا هدايت مخصوص الکتريکي يا درجه شوري خاک , در عصاره خاک اندازه گيري مي شود .

طبقه بندي خاکهاي شور

در علم طبقه بندي خاک , به خاکهائي شور گرفته مي شود که اين خاصيت کم و بيش از خواص ذاتي و دايمي آن باشد . اين گروه خاکها را هالومورينک يا هالوسل گويند . ولي اگر شوري خاک طوري نباشد که به عنوان يک خاصيت ذاتي و دائمي تلق گردد و مثلا بتوان آن را با شستشو بر طرف نمود در اين صورت در طبقه بندي با مشخص کردن فاز خاک شناسائي مي گردد . به عنوان مثال گفته مي شود (( خاک تيپ A , فاز شور )) تا آن را از خاک تيپ A که خاکي غير شور است جدا کرده باشم .

امروزه براي طبقه بندي خاکهاي شور از سيستم آزمايشگاه شوري خاک امريکا استفاده مي شود . در اين سيستم دو معيار ECe ( به عنوان شاخص مربوط به مسائل اسمزي ) و ESP ( به عنوان شاخص مربوط به پراکنده شدن ذرات خاک ) بکار گرفته مي شود ( جدول 2-1)

معمولا PH خاکهاي شور به صورت زير است ؛

- در مورد خاکهاي شور PH < 8 .5

در مورد خاکهاي شور سديک PH ~ 8 . 5 ( عصاره اشباع )

- در مورد خاکهاي سديک PH = 8 . 5 - 10

جدول 2-1طبقه بندي خاکهاي شور به روش آزمايشگاه شوري خاک امريکا

	ESP < 4mmhos.cm -1	ESP < 4mmhos.cm -1
ESP < 15 %	شور خاکهاي سديک	خاکهاي شور
ESP > 15 %	خاکهاي سديک	شور خاکهاي سديک

اکثرا خاکهاي شور از نظر ظاهر ممکن است با خاکهاي معمولي تفاوت نداشته باشد مگر اينکه مقداري شوري به حدي باشد که آنرا از نظر ظاهر نيز مشخص سازد . بنابراين انجام آزمايشات شيميائي از نظر تشخيص شوري الزامي است . برخي از علائم ظاهري شوري خاک به شرح زير است .

الف- پودري بودن در سطح خاک و مشاهده کريستالهاي نمک در قسمتهاي بر آمده مزرعه , شيب ديواره جويها و غيره

ب – مشاهده حالت مرطوب بودن و چربي شکل در سطح خاک

ج – پيدايش منافذ رشته اي شکل تو خالي با ديوار سفيد در داخل خاک

د – ايجاد سله در سطح زمين

ه – پيدايش يک لايه نازک سياه رنگ در سطح خاک

حالت الف تا د نشان دهنده خاکهاي شور و حالت ه براي خاکهاي سديک است . بهم خوردن ساختمان فيزيکي خاک و ايجاد حالت چسبنده و پلاستيک در زمان مرطوب بودن و انبساط و انقباض شديد در مراحل ترو خشک شدن ينز از خصوصيات ويژه خاکهاي شور و سديک است .

گياهاني که در خاکهاي شور و سديک مي رويند علاوه بر عدم رشد کامل و يکنواخت در سطح مزرعه برنگ تيره متمايل به آبي درآمده و اکثرا آثار سوختگي به صورت لکه در سطح برگ يا حاشيه برگهاي آنها مشاهده مي گردد . مجموعه اين عوامل باعث کاهش مقدار محصول توليدي مي شود .